قازاقتىڭ دوسى - قازاق دياسپوراسى مەن زيالى قاۋىمى
بۇگىنگى مەملەكەتتەر اراسىنداعى قوعامدىق، ساياسي قاتىناستار سەلبەسىپ جاتقان كەزەڭدە ءار مەملەكەت پەن حالىق ءۇشىن ونىڭ دوسىن، مۇددەلەسىن، جاناشىرىن تابۋ قيىنعا ء تۇسىپ وتىرعان قۇبىلىس. اسىرەسە، قازاقستان سەكىلدى دامۋدىڭ داڭعىل جولىن باستاپ، ۇلكەن دەرجاۆالاردىڭ اراسىندا ءوز ساياسي ۇستانىمدارى مەن باعىتىن قالىپتاستىرىپ، ەكونوميكالىق جانە الەۋمەتتىك الەۋەتىن ارتتىرۋعا كۇش سالىپ وتىرعان جاس مەملەكەت ءۇشىن. ونىڭ ۇستىنە، سولتۇستىگى مەن شىعىسىن رەسەي مەن قىتاي سەكىلدى ۇلى دەرجاۆالارمەن شەكتەسىپ، وڭتۇستىگىندە يسلام الەمىمەن استاسۋى، ورتالىق ازيا مەن كاسپي تەڭىزى رەسۋرستارىنا باسەكەلەستىك ماسەلەسى تاعى بار. مىنە، «وسىنداي قىم-قيعاش مەملەكەتارالىق بايلانىستار ورىن العان كەزەڭدە قازاق كىممەن دوستاسا الادى؟» دەگەن ماسەلەنى بەلگىلى ساياساتتانۋشى ايدوس سارىم مىرزامەن تالقىلاعان ەدىك…
– ايدوس مىرزا! وزىڭىزگە بەلگىلى، وتكەن عاسىردا چەرچيللدىڭ «بريتانيانىڭ ماڭگىلىك دۇشپانى دا، دوسى دا جوق، تەك مۇددەسى عانا بار» دەگەن ءسوزى ءالى كۇنگە دەيىن وزەكتىلىگىن جوعالتقان جوق. قازاق ء«ۇي تاڭداما، كورشى تاڭدا» دەيدى. نەمەسە «دوسىڭدى كورسەت، سەنىڭ كىم ەكەنىڭدى ايتامىن» دەگەن ءسوز بار. ء بىز 70 جىل بويى قىزىل تۋدىڭ استىنا بىرىككەن وداقتاس مەملەكەتتەردى دوس دەپ كەلدىك. تاۋەلسىزدىك جىلدارى تۇركى تىلدەس مەملەكەتتەر مەن ورتالىق ازيا ەلدەرىن وزىمىزگە دوس تۇتامىز. ەندى، بۇگىنگى ء جۇرىپ جاتقان رەسەي-ۋكراينا قاقتىعىسى جوعارىداعى ءبىز ايتىپ وتىرعان دوستىق ۇعىمىن كۇيرەتىپ، وعان ساياسي-قوعامدىق استار بەرىپ وتىرعان جوق پا؟ وسىدان كەيىن، دوستىقتا شەكارا جوق دەگەنگە سەنىپ كورىڭىز. دوستىق ۇعىمىن قازاق، قازاقستان جاعدايىنا اۋدارساق، شىنىندا دا بىزدە دوستىق جوعارى تۇرۋ كەرەك پە، الدە مۇددە جوعارى بولۋى كەرەك پە؟ ءسىزدىڭ ويىڭىز قانداي؟
– بۇل ۇلكەن فيلوسوفيالىق سۇراق. ارينە، چەرچيلل قاي تۇرعىدان الساق تا، ۇلى ساياساتكەر. ەگەر، ونىڭ ومىردەرەكتەرىن الىپ قاراساڭىز، قيتۇرقى، وزىنە ء وزى قايشى كەلەتىن تۇستارى وتە كوپ بولعان. بىراق، وسى سوزىمەن تولىق كەلىسۋگە بولادى. مەملەكەت ء ۇشىن، جەكە ادام ءۇشىن دە ەڭ الدىمەن مۇددە، پرينتسيپتەر تۇرۋى كەرەك. بۇلاي ايتۋ ءۇشىن، ەڭ الدىمەن، دۇرىس تۇسىنىك، پايىم كەرەك. وكىنىشكە وراي، ءبىزدىڭ پرەزيدەنتىمىزدەن باستاپ، قاراپايىم اۋىلداعى ادامنان ءبىزدىڭ ۇلتتىق مۇددەمىز قانداي دەگەن سۇراق قويار بولساق، وعان اركىم ءارتۇرلى جاۋاپ بەرەتىنى انىق. ءبىر جاعىنان، ول سولاي بولۋى دا كەرەك شىعار. بىراق، تيەك ەتەر بەرىك ۇستانىمدار مىندەتتى تۇردە بولۋى كەرەك. قازاق-ورىس ماسەلەسىنە كەلەتىن بولساق، بۇگىنگى قازاقستاندا تۇرىپ جاتقان ورىستاردىڭ جارتىسى ومىرىنە ريزا دەسەك، كەم دەگەندە جارتىسى قازاقستان سەكىلدى مەملەكەت بولماۋى كەرەك، ءتۇبى رەسەيگە قوسىلادى دەگەن ۇستانىمدا ء جۇر.
كەزىندە اقش پرەزيدەنتى گارري ترۋمان: «وداقتاسى بار مەملەكەتتىڭ ءوزى تاۋەلسىز ەمەس». تاۋەلسىزدىك دەگەن ءسوزدىڭ ءوزى فيلوسوفيالىق تۇرعىدان دۇرىس ۇعىنىپ العانىمىز وتە ماڭىزدى. ەش ءبىر ادام، ەش مەملەكەت 100% تاۋەلسىز ەمەس. بىراق، وسى تاۋەلسىزدىكتىڭ نەگىزگى ۇستانىمدارى بولادى. بىرىنشىدەن، باسقا مەملەكەت ء بىر ەلدىڭ ىشكى شارۋالارىنا قول سۇعۋعا بولمايدى. ازاماتتارىن قۋدالاۋعا، تەرريتورياسىنا كەلىپ، سەپەراتيستىك باعىتتاعى ۇيىمدارعا قولداۋ بەرۋگە، ساياساتقا ارالاسۋعا بولمايدى جانە ءوز مۇددەلەرىنەن تۋىندايتىن ماسەلەسىن ءوزى شەشۋى كەرەك. ماسەلەن، دسۇ، كەدەندىك وداق، ت.ب. ءبىز بۇل ۇيىمدارعا كىرىپ، مۇشە بولعاننان كەيىن، بەلگىلى ء بىر دەڭگەيدى «ويىن ەرەجەلەرىن» قابىلدادىق دەگەنگە سايادى. ال، ەگەر، وسى تۇستا ءبىز كورشىلەر عانا ريزا بولسىن دەيتىن ساياساتقا ءوتىپ كەتسەك، وندا ءبىزدىڭ تاۋەلسىزدىگىمىزدەن، سۋۆەرينيتەتىمىزدەن تۇك تە قالمايدى. تالان-تاراجعا سالىنىپ، ۇستاعاننىڭ قولىندا، تىستەگەننىڭ اۋزىندا كەتۋى مۇمكىن. تاۋەلسىزدىگىمىز، ونىڭ پرينتسيپتەرىن قوعام ىشىندە تالقىلاي ءبىلۋىمىز كەرەك. مۇمكىندىگى كەلسە، ونى قاعيداتتارعا اينالدىرىپ، ۇلكەن قۇجاتتارعا ەنگىزۋىمىز دە قاجەت. قازاقستاننىڭ سىرتقى ساياسي دوكتريناسى ۋكراينادان كەيىن قايتا قارالۋ كەرەك ەكەندىگى ء سوزسىز. قازاقستاننىڭ اسكەري قورعانىس دوكتريناسى دا قارالۋى ءتيىس. ۋكراينا مەن رەسەي كەزىندە قانشاما دوستاستىق، ستراتەگيالىق ارىپتەستىك تۋرالى قۇجاتتارعا قول قويدى. ەكى ەل ءبىر-بىرىمەن اعايىن ەكەنىن ايتپاي-اق قويايىق. وسىعان قاراماستان، رەسەي قيتۇرقى ارەكەتكە باردى.
– حالىقارالىق ساياسي بايلانىستاردا ء جيى قولدانىلاتىن «دوستىق»، «ارىپتەستىك»، «سەرىكتەستىك»، «وداقتاس» دەگەن سەكىلدى ۇعىمدار بار. سىرت قاراعاندا، سينونيمدەس تۇسىنىكتەر بولىپ كورىنگەنىمەن، مانىسىنە ۇڭىلسەك، ايىرماشىلىقتارى بار سەكىلدى. قازاقستاننىڭ اينالاسىنداعى ەلدەرمەن قانداي بايلانىستا ەكەنىن جىلىكتەپ ايتىپ بەرە الاسىز با؟
- ءبىر ويشىل «ۇلكەن دەرجاۆالاردىڭ ء بارى دورەكى، باسبۇزار، ال، كىشى مەملەكەتتەر ولاردىڭ سولداتى بولۋعا ء ماجبۇر» دەگەن ەدى. وكىنىشكە وراي، بۇل راس. كەشەگى جاعدايدان كەيىن اقش، ەۋروپانى الايىق، ولار الىستان قول سەرمەيدى، رەسەيگە «باسۋ» ايتىپ، ۋكراينانى «جۇباتۋدا». ال، قايسىسى ۋكرايناعا تانكىسىن اپاردى؟ ۋكراينا ۇلكەن مەملەكەت، 50 ميلليونعا جۋىق حالقى بار، كوپتەگەن ەلدەرمەن ارىپتەستىك قارىم-قاتىناس ورناتقان ەل. ولاردىڭ دا ديپلوماتتارى 23 جىلدا قاراپ وتىرعان جوق. ال، جەمە-جەمگە كەلگەن كەزدە مەملەكەت قاشان دا جالعىز قالادى. جاقىندا بەلگىلى ساياساتتانۋشى دزەرجينسكي بىلاي دەدى: «ەگەر، ۋكراينا رەسەيگە قارسىلاسۋىن جالعاستىرا بەرەتىن بولسا، وندا ء بىز كومەك بەرۋگە مىندەتتىمىز»،– دەدى. بۇل جەردەگى باستى ماسەلە، «ەگەر قارسىلاسۋىن جالعاستىرا بەرەتىن» دەگەن ءسوز. ۋكرايناعا اقش-تان كومەك كەلە مە، جوق پا ماڭىزدى ەمەس، ماڭىزدىسى ۋكراين حالقىنىڭ قارسىلاسۋعا قۇلقى، نامىسى، جىگەرى بار ما دەگەن ءسوز.
بۇگىنگى قازاق مەملەكەتىندە ء وزىن-ءوزى تولىقتىرۋدىڭ ء بىر عانا رەسۋرسى بار. ول – شەتەلدەگى قازاق دياسپورالارى. ەكىنشى كەزەكتە، ول تۇركى الەمى. ولاردان باسقا بىزگە مۇددەسى جاقىن، تۇسىنە الاتىن شەتتەگى رەسۋرس كورىپ وتىرعان جوقپىن. توسىن جاعداي بولا قالسا، جانى اشيتىن دا سول تۇركىلەر بولۋى مۇمكىن. ارينە، ول ەلدەردىڭ بارلىعى دا ء وز ىشكى ماسەلەلەرى، پايىم-تۇسىنىك، ارمانى، ءتىپتى، ىشكى ەگويزمى دە بولۋى مۇمكىن. ونى دۇرىس ء تۇسىنۋىمىز كەرەك. ەگەر، سول تۇركى ەلدەرىنىڭ زيالىلارىنىڭ ساناسىندا تۇركى ەلدەرىنىڭ مادەنيەتى ۇقساس، ء تىلى تۋىس، ء دىنى ءبىر ەكەنىن ۇعىپ، كەلەر ۇرپاققا جەتكىزە الاتىن دەڭگەيگە جەتكىزسەك، سوندا عانا ىقپالداستىق، دوستىق، ىنتىماقتاستىق دەگەن بايلانىستاردى ءبىرشاما سەنىممەن ايتا الاتىن ەدىك.
– قازىرگى مەملەكەتارالىق باسەكەلەستىك پەن ساياسي ۇستانىمدار قايشىلىعى، وركەنيەتتەر قاقتىعىسى ء جۇرىپ جاتقان كەزەڭدە مەملەكەتتەر دوستاستىعى قانداي سيپاتتا كورىنۋدە؟ جالپى، مەملەكەتتەر دوستىعى قانداي كريتەريلەرگە سۇيەنىپ، قانداي شارتتارعا نەگىزدەلۋى ء تيىس؟
– الەمدىك ۇردىستەردى الىپ قاراساق، انگليا مەن فرانتسيا عاسىرلاپ سوعىستى، گەرمانيا مەن فرانتسيا ەكى دۇنيەجۇزىلىك سوعىستى باستادى. دەگەنمەن، بۇگىنگى تەندەنتسيالار باسقاشا. ەۋرازيالىق وداقتىڭ ەۋروپالىق وداقتان ايىرماشىلىعى سول، گەرمانيا مەن فرانتسيا اينالاسىنداعىلاردى جۇتىپ قويامىز دەپ وتىرعان جوق. رەسەي شوۆينيستەرى سەكىلدى وزگەنىڭ تەرريتورياسىن مەنىكى دەپ كوز الارتپايدى. ەۋروپا ەلدەرىندەگىدەي مادەنيەت قالىپتاسقان كەزدە عانا ۇلكەن وداقتارعا بىرىگىپ، دوستىق تۋرالى ماسەلە قوزعاۋعا بولادى.
بۇگىنگى كەزدە «قازاققا تاۋەلسىزدىك اسپاننان ءتۇستى»، «توسىن كەلگەن تاۋەلسىزدىك» دەگەن «الىپ-قاشپا» اڭگىمەلەر بار. ءبارى بوس ء سوز! ء بىز نايزامەن زەڭبىرەككە قارسى شىققان حالىقپىز، سوڭعى بۇلقىنىسى جەلتوقسان كوتەرىلىسى بولدى ەمەس پە؟ ياعني، ءبىز ء وزىمىزدىڭ تاريحىمىزدى، گەوساياسي ماسەلەلەرىمىزدى زەرتتەگەن كەزدە وسى ماسەلەلەرگە ارقا سۇيەۋىمىز كەرەك. الدىڭعى ماسەلەنى ايتۋدى قويۋعا ءتيىسپىز. بۇل بىزگە جاۋ، سىرت كوزقاراسقا ازىق بولاتىن تەزيستەر. ەگەر، ءبىز تاۋەلسىزدىگىمىزدىڭ تاريحىن تاياز بىلەتىن بولساق، وندا باسقالار نە دەمەيدى؟ دەمەك، قوعامنىڭ ء وزى، ونىڭ قايماعى بولىپ سانالاتىن زيالى قاۋىمى: ء باسپاسوزى، پارتيالارىنا جاۋاپكەرشىلىك ارتىلادى. كەيبىر كەزدە جوق نارسەنى ۇمىتپەن، نامىسپەن الىپ شىعۋعا بولاتىن كەزدەر بولىپ جاتادى. ء بىزدىڭ جاعدايمىزدىڭ ء بىر جاعىنان الپاۋىت قىتاي تۇر، عاسىرلار بويى قاقتىعىسىپ كەلە جاتىرمىز. قازاق قوعامىندا قىتايلاردان قورقىنىش بار ەكەنى انىق. تابيعي تۇردە. سونىمەن قاتار، 600-700 جىل بويى ارپالىسىپ كەلە جاتقان رەسەي بار. كەشە عانا سونىڭ شەكپەنىنەن شىقتىق. ءبىر جاعىنان دامىپ كەلە جاتقان، ەنەرگەتيكاسى مول يسلام الەمى جاتىر. بۇگىنگى يراكتاعى جاعداي الدىڭعى ازيانىڭ كارتاسىنا وزگەرىستەر اكەلۋى مۇمكىن. بۇل ۇلكەن قاۋىپ! وزدەرىڭىز دە، بايقاپ وتىرعانداي، يراكتا يسلام حاليفاتىن جاريالاعاندار قازاقستاندى دا قوسىپ جىبەرىپتى. مۇنى جاي قالدىرۋعا بولمايدى. مۇنداي يدەولوگيالىق ۇردىستەرگە ء بىزدىڭ زيالى قاۋىم دەر كەزىندە جاۋاپ بەرۋ كەرەك. 90-جىلدارى سولجەنيتسىننىڭ «كاك نام وبۋسترويت روسسيۋ» دەگەن كىتابى شىقتى. سول كەزدە بۇكىل قازاق زيالىلارى تۋلاپ، ءتۇرلى پىكىر ايتقان ەدى. كەيىن باسىلدى. بىراق، يدەيانىڭ ء ومىرى ادام ومىرىنەن دە ۇزاق بولۋى مۇمكىن.
قازىر قاراپايىم ورىستىڭ ساناسىنا «سولتۇستىك قازاقستان – رەسەيدىڭ جەرى» دەگەن نارسە بىرتىندەپ ءسىڭىپ بارا جاتىر. ءتىپتى، بۇنىڭ ستسەناريىن الدىن الا جازىپ قويعان. دميتري كۆان دەگەن اۆتوردىڭ كىتابىندا سولتۇستىك قازاقستانعا اسكەرىن كىرگىزىپ، قىرىم سەكىلدى اننەكتسيالاپ العانى تۋرالى جازىلادى. دايىن تۇرعان جوسپار، ستسەناري. مۇنداي ارەكەتتەرگە قارسى جاۋاپ بولۋى كەرەك. مەن نەلىكتەن كوپ نارسەنى زيالى قاۋىم دارەجەسىنە كوتەرىپ وتىرمىن؟ اينالىپ كەلگەندە، بيلىك تە، پارتيا دا، ۇكىمەت تە، ءبارى وتپەلى. ال، جاقسى ەليتا بولسا، ول بىرنەشە بۋىننىڭ ساناسىنا قالىپتاستىرا الادى. كەڭەس زامانىندا قازاقتىڭ نەگىزگى ۋتوپياسى تاريح بولىپ قالدى. ءىلياس ەسەنبەرلين «كوشپەندىلەر» تريلوگياسىن جازدى، بۇكىل قازاق زيالىلارى بىرىگىپ، «قىز جىبەك» ءفيلمىن ءتۇسىردى. ەڭ مىقتى رەجيسسەر، ستسەناريست، سۋرەتشى، كەسكىندەمەشى… ءبارى جينالىپ وسى ءفيلمنىڭ تۇسىرىلىمىنە جۇمىلدىرىلدى. قازاقتىڭ قازاقتىعىن ساقتاپ قالعان وسى نارسە. كەزىندە «جۇلدىز»، «جالىن» سەكىلدى جۋرنالدار 200-300 مىڭ دانامەن شىعاراتىن. جاقسى كىتاپتاردى جۇرت ىزدەپ ء جۇرىپ وقيتىن.
بۇگىنگى تاڭدا بيلىكتەن باسقا الداعى 40 جىلدىڭ جاعدايىن ايتاتىن ەشكىم جوق. زيالىلاردىڭ ىشىندە پەسسيميستىك كوزقاراستاعىلار كوپ. بۇل دۇرىس ەمەس! مەنىڭ ويىمشا، ولار كەرىسىنشە ءبىزدىڭ ۇلتتىق يممۋنيتەتىمىزدى ارتتىرۋ ءۇشىن جۇمىس ىستەۋى كەرەك. قازىر قازاقتىڭ سانى 70 پايىزدى قۇراپ وتىر، ەندىگى تەندەنتسياعا ساي جىلىنا 1-1,5 پايىز ءوسۋىن كورسەتىپ وتىر. 20-25 جىلدا قازاقتىڭ سانى 80-90 پايىزعا جەتىپ قالۋى مۇمكىن. بۇعان توقمەيىلسۋگە بولمايدى، ەرتەڭگى كۇندى ويلاۋ كەرەك. كوپ جاعدايدا قازاقتى كۇدىك پەن ۇرەي بىرىكتىرەدى. بولاشاقتا قازاق قاۋىمى ءپوزيتيۆتى، ناقتى ماقساتى بار يدەيا توڭىرەگىندە بىرىگۋدى ۇيرەنۋى كەرەك. سونىڭ تاجىريبەسىن، ءداستۇرىن قالىپتاستىرۋ قاجەت.
– قازىرگى كەزدە دوستىقتىڭ تاعدىرى ساياسات پەن ەكونوميكاعا تىكەلەي بايلانىستى. وسى تۇستا، ۇلتتىق مۇددە مەن تاريحي ساباقتاستىق ماسەلەسى شەت قالىپ قويماي ما؟
– قازاقستاننىڭ باسقا مەملەكەتتەردەن ايىرماشىلىعى ءبىز كونتينەنتالدى قۇرلىقتىق ەلمىز. كەز كەلگەن جاقتان الىپ قاراساق، تەڭىزگە دەيىن ء ۇش مىڭ شاقىرىمداي جەر بار. ياعني، بىزگە اقش-تىڭ VI فلوتى كەلىپ، كولىك بەرەتىندەي مۇمكىندىگى جوق. ءبىز ۋكراينا سەكىلدى دە ەمەسپىز. ونىڭ تەڭىزگە شىعار جولى بار. سوندىقتان، ء بىز دوستىق ساياساتىن باسقاشا قۇرۋىمىز كەرەك. بىراق، بۇل ساياساتتى ء تۇسىنۋ، پايىمداۋ ءوزىمىزدىڭ جەرىمىزدى، كارتاداعى تەرريتوريامىزدى ايقىن، دۇرىس تۇسىنۋىمىزدەن باستالادى. ءبىز وزىمىزگە بەكىگەن اينالامىزداعى كورشىلەرىمىزبەن ءبولىسىپ، مەنشىكتەپ العان جەرىمىزگە سىيا الماي تۇرعانىمىز بايقالادى. جانە وسى جەردى دۇرىس يگەرۋ ء ۇشىن «وسى جەر بىزدىكى، وسى جەردىڭ ء اربىر تاسى بىزدىكى دەگەن، جەردى قورعاۋ – ءبىزدىڭ جاۋاپكەرشىلىگىمىزدە» دەگەن سەكىلدى يدەياعا توپتاسىپ، ء اربىر تاسىمىزدى، جەرىمىز بەن سۋىمىزدى قىزعىشتاي قورعاۋىمىز كەرەك. بىزدە جەردىڭ يەسىمىز، قوجايىنىمىز، ەرتەڭگى كۇنى بۇل جەردى ۇرپاقتارىمىزعا قالدىرامىز دەگەن ۇعىم اتىمەن جوق. وسى وتپەلى، كوشپەلى سانادان ارىلۋىمىز قاجەت. ءبىز اتا مەكەنىمىز، جەرۇيىعىمىز وسى جەر ەكەنىن، باسقا جاقتان جەر ىزدەۋدىڭ قاجەتى جوق ەكەنىن ء تۇسىنىپ، كوركەيىتۋگە ۇمتىلۋعا ءتيىسپىز.
– ورىس پاتشاسى الەكساندر ءىىى: «بۇكىل الەمدە ء بىزدىڭ ەكى عانا وداقتاسىمىز بار: اسكەر مەن فلوت. قالعاندارىنىڭ ءبارى بىزگە قارسى تۇراتىندار» دەگەن ءوز زامانىندا. ء بىز وسىنداي ۇستىنىمى بار مەملەكەتپەن وداقتاس بولىپ وتىرمىز. ال، دوستىق «وداقتاستىق» دەگەن سوزگە ساياتىن ۇعىم-تۇسىنىك. ەندەشە، وداقتاستاردىڭ ءبارى دوستارىمىز با؟
– قازىرگى وركەنيەتتىك فيلوسوفيالىق تۇرعىدان الىپ قارايتىن بولساق، ەكى ەلدىڭ دامۋىندا فيلوسوفيالىق ۇلكەن قايشىلىق بار. رەسەيدە يمپەرياليستىك كوزقاراستار دامىپ كەلە جاتىر. بىزدە كەرىسىنشە، انتيمپەريالىق، ياعني، تاۋەلسىزدىكتى اڭسايتىن، ۇلتشىلدىقتى قولدايتىن تەندەنتسيالار تابيعي تۇردە دامۋدا. قازاقستان مەن رەسەيدىڭ وداقتاستىعىن مەن وت پەن مۇزعا تەڭەر ەدىم، ەكەۋى قوسىلسا بۋعا اينالماي ما؟ سوندىقتان، مەن بۇعان باسقا تۇرعىدان قارايمىن، رەسەيمەن كەز كەلگەن بايلانىستاردى بۇگىنگى كۇنى ۇتىلىس دەپ ەسەپتەۋگە بولاتىن شىعار. بىراق، مۇنىڭ ارتىندا تۇرعان ءبىر نارسە عانا بار، ول تاريحي ۋاقىتتان ۇتۋ. كەم دەگەندە 10-15 جىل تىنىشتىققا قول جەتكىزۋ. مۇنىڭ ەكىنشى قاۋپى: كىشى مەملەكەتتەر امالسىز ۇلكەن مەملەكەتتىڭ الدىندا سولدات بولىپ تۇرادى. ەڭ قاۋىپتىسى حالىق پەن بيلىكتىڭ سوعان ەتى ۇيرەنىپ كەتۋى مۇمكىن. ال، ء وز ۇستانىمىن ساقتاپ قالۋدىڭ ەڭ ۇزدىك ۇلگىسىن حح عاسىردا فينليانديا تانىتتى دەپ ويلايمىن. ءىى دۇنيەجۇزىلىك سوعىستان كەيىن رەسەي اسكەرىنىڭ شابۋىلىنا تويتارىس بەرگەن جالعىز مەملەكەت. سوعىستان كەيىن فينليانديانىڭ ەكى ۇلى پرەزيندەنتى يۋحو كۋستي پااسيكيۆي جانە ۋرحو كەككونەن فينليانديا كەيىنگى ەلۋ جىل ۇستانعان پااسيكيۆي كەككونەن، دەگەن ساياسي باعىتتىڭ نەگىزىن قالادى. ياعني، قالاي بولعاندا دا، رەسەيدىڭ «قىتىعىنا» تيمەي، ء وزىنىڭ ىشكى دامۋىن كۇشەيتە بەرۋدى كوزدەدى. ەكونوميكاسى، سىرتقى بايلانىستارىن كۇشەيتتى، بەيتاراپ مەملەكەت رەتىندە قالىپتاستىردى. سول سەكىلدى حالىقتىڭ ەرىك-جىگەرى، وزىنە دەگەن سەنىمى مىقتى بولۋى كەرەك دەگەن ويدامىن.
اڭگىمەلەسكەن جانيا ابدىبەك
"اقيقات"
