ءفاني دۇنيەگە كەلگەننەن كەيىن ءار ادام وزىنشە جۇمباق. دەيتۇرعانمەن ۇلىلاردىڭ جۇمباعى – الىستان سەرمەتتىرىپ، جۇرەكتەن تەربەتتىرىپ رۋحاني ويلاۋدىڭ بيىك شىڭىنا قۇلاش جايادى. «اۋرەشىلىكتى كورە-كورە» (اباي) ادىلەتسىزدىكتەن جۇرەگىن قىرىق جاماۋ ەتتىرگەن زامانىنىڭ نىسانالى تۇستارىن تۇسپالداي وتىرىپ، ءبارىنىڭ قورشىلىق ەكەنىن بىلگەن ەكەن. سەزگەن ەكەن. جارىقتىق. جىلاپ تۋىپ قۇسانىڭ قاماۋىنا قامالىپ، كەيىس دۇنيەدەن كەيىپ كەتپەدى مە؟ بۇل قايعىنىڭ قاماۋى مەن بۇعاۋىنا نە سەبەپ بولدى؟ سەبەپ مىنا جاتقان تۇيىندە ەدى: «سوكراتقا ۋ ىشكىزگەن، يواننا اركتى وتقا ورتەگەن، عايسانى دارعا اسقان، پايعامبارىمىزدى تۇيەنىڭ جەمتىگىنە كومگەن كىم...؟ دەگەن تۇنەرگەن تۇنەكتەن تۋىنداعان سۇراقتىڭ قىرتىسىن جازا وتىرىپ جۇدەۋلى پىشىنىمەن: «ول – كوپ، ەندەشە، كوپتە اقىل جوق. ەبىن تاپتا جونگە سال» دەپ، شەشۋسىز جۇمباقتىڭ سىلىمىن سىپىرادى. اقىلمەن اڭدار بولساڭىز دەگەنىنە جەتۋىنە ءبىر-اق قادىم قالعانداي ەكەن. سوزىمىزگە دالەل بولسىن «مەن ەگەر زاكون قۋاتى قولىمدا بار كىسى بولسام، ادام مىنەزىن تۇزەپ بولمايدى دەگەن كىسىنىڭ ءتىلىن كەسەر ەدىم»، - دەگەن وي بايلامىن جاسايدى.

      اسىلىندا اباي ءاربىر پەندەنىڭ «جان بوستاندىعىنىڭ»، «رۋحاني تاۋەلسىزدىگىنىڭ» بەكي ءتۇسۋى ءۇشىن  «سانانىڭ سالماقتىلىعى» ارقىلى حالقىنىڭ ساناسىن بايىتۋدى العىشارتقا قويدى. «سۇتپەن بىتكەن، سۇيەكپەن كەتەدى» دەمەي مە دانا قازاق. دانىشپاننىڭ كوكسەگەن التىنعا بەرگىسىز، اسىل ارمانى مىناۋ ەمەس پە ەدى؟!

                                    ادامزاتقا نە كەرەك:

                                    سۇيمەك، سەزبەك، كەيىمەك،

                                    قارەكەت قىلماق جۇگىرمەك،

                                    اقىلمەن ويلاپ سويلەمەك، -

دەۋىندە سانسىز سىر جاتقان سەكىلدى. «وسى اقىلدى كىم ۇيرەنەدى، ناسيحاتتى كىم تىڭدايدى»، - دەپ جۇرەگىن كۇيىنىشتىڭ لەبى ورتەگەن جوق پا؟ تۇيسىنە وتىرىپ، پارقىنا جەتۋىمىز كەرەك ەدى بۇل سىردىڭ. ەندى مۇنان ارىگە ءۇڭىلىپ كورەلىك. نە جاتىر بۇل سىردىڭ ارعى جاعىندا؟ «دۇنيەنىڭ كورىنگەن ءھام كورىنبەگەن سىرىن دەنەلەپ بىلمەسە، ادامدىقتىڭ ورنى بولمايدى» دەپ  ەسكەرتۋ جاساپ ەدى ادامزاتقا. مىنە بار قۇپيا وسىندا. كوپتىڭ ەبىن تاۋىپ، جونگە سالۋدىڭ سىرىن پايىمداي وتىرىپ، تاعىسىن جەتە قايىردى. «كوكىرەكتە ساۋلە جوق، كوڭىلدە سەنىم جوق» دەپ ءىشىنىڭ ۋ مەن ورتكە تولعانىن تولعاپ بارىپ، «قۇر كوزبەنەن كورگەن ءبىزدىڭ حايۋان مالدان نەمىز ارتىق» دەپ ءتان قۇمارىن استاڭ-كەستەڭ ەتە وتىرىپ، باعىتىن «رۋحاني تاۋەلسىزدىككە» قاراي بۇرا تۇسەدى. «جاننىڭ بوستاندىعى» ماڭگى ازات بولۋى، «رۋحاني تاۋەلسىزدىك» تاۋەلدىلىككە ۇشىراماۋى ءۇشىن ءۇش ءپالساپانى شىراق ەتىپ جاقتى.

                            ءۇش-اق نارسە – ادامنىڭ قاسيەتى،

                             ىستىق قايرات، نۇرلى اقىل، جىلى جۇرەك، -

دەپ رۋحاني ولشەم ارقىلى ۇلى مىندەتتى تاپسىرلەۋ. مىندەتتى تاپسىرلەمەس بۇرىن اياۋلى اقىن سول مىندەتتىڭ كۇرەتامىرىن ىزدەيدى. ءيا. تاپتى. كۇرەتامىرى كەۋدەدە جارق-جۇرق ەتكەن سونبەيتىن ساۋلەدە ەدى.

                               ساۋلەڭ بولسا كەۋدەڭدە،

                               مىنا سوزگە كوڭىل ءبول.

                               ەگەر ساۋلەڭ بولماسا،

                               مەيلىڭ ءتىرىل، مەيلىڭ ءول، -

دەۋىندە سارا جولدىڭ ساڭلاعىن ايقىن اڭعارۋعا بولادى.

    تۇپتەپ كەلگەندە كەۋدەدە ساۋلەنىڭ ۇشىعى مازدار بولسا ءسوز جوق قايراتتىڭ ىستىقتىعى، اقىلدىڭ نۇرلىلىعى، جۇرەكتىڭ جىلىلىعىنا قاراپ بوي تۇزەيتىنىنە كادىگىمىز جوق. كادىگىمىز جوق دەيمىز-اۋ، وسى تۇستا شىمبايعا باتاتىنى اينالىپ كەلگەندە ناپسىمەن جۇرگىزىلگەن كۇرەستە ەمەس پە ەدى؟ ءمادمالاتتىڭ توركىنىنە نازار اۋدارىپ، كوز تىگەر بولساڭىز – ءوز ۇلتىن بۇگىنگى كۇننىڭ ءازازىلى، دۇلەيشە دەلقۇلى ەتىپ، اقىلدى جولدان تايدىراتىن ء«ناپسى» دەگەن دەرتپەن كۇرەس جۇرگىزۋگە جول سالماق بولدى. سالدى دا. الايدا ول رۋحانيات جولىمەن جۇرگەندەر ساۋساقپەن سانارلىق قانا ەدى. سونى كورە تۇرا اقىن جۇرەگى جان جۇيەسىن قاجاعان جاراسىنىڭ ۇستىنە تۇز سەبىلگەندەي، تارىلعان تىنىسىن اقىرىن كۇڭىرەنگەن كۇرسىنىس ارقىلى كۇيكى كۇيىن سارقا توگەدى. «مەن ءوزىم ءتىرى بولسام دا انىق ءتىرى دە ەمەسپىن، انشەيىن وسىلاردىڭ ىزاسىنان با، وزىمە-ءوزىم ىزا بولعانىمنان با، ياكي بوتەن سەبەپتەن بە بىلمەيمىن»، - دەپ ءتۇپسىز تۇڭعيىققا تەرەڭنەن بويلاپ بارىپ «سىرتىم ساۋ بولسا دا ءىشىم ءولىپ قالىپتى. اشۋلانسام، ىزالانا المايمىن. كۇلسەم، قۋانا المايمىن»، - دەگەن مۇڭدى تولعانىسىن تورىعا وتىرىپ زارلى زاپىرانىن اقتارادى. ساڭىراۋ زاماننىڭ كەسىرىنەن كوپكە اقىل بەرەم، جول سالامىن دەپ زارەزەپ كۇي كەشۋى بىلاي تۇرسىن، دوسىنان دا دۇشپانىنان دا كوڭىلى قايتتى، بازبىرەۋلەر پايدا ءۇشىن جولداس بولاتىنىن ۇعىنىپ، جالعىز جارىمى عانا ادال بولاتىنىن بار پارمەنىمەن سەزىنىپتى عوي.

                          جاس ءوسپىرىم زامانداس قاپا قىلدى،

                          سابىر، ار جوق، ايال جوق، ءىلدى-جۇلدى، -

دەپ كۇيىنىشتى تىرشىلىكتەن قاجىعان جۇرەكتەگى بار مۇڭىن وسىلايشا اقتارادى. سوندىقتان پاراسات تارازىسىندا سابىر مەن ار جوق بولسا جان قۇمارى جەڭىلىسكە ۇشىراپ كەتپەسىنە كىم كەپىل؟ مۇنان كەيىن ءتان قۇمارىنىڭ سول تارازىنىڭ اۋىر تارتىپ كەتپەيتىنىنە كىم جاۋاپ بەرمەك؟ بۇل تۋرالى اقىن 43-سوزىندە: «ادام وعىلى ەكى نارسە ءبىرلان: ءبىرى – ءتان، ءبىرى – جان. ىشسەم، جەسەم دەمەكتىڭ باسى – جيبيلي. اقىل، عىلىم بۇلار – كاسيبي» دەيدى.

    ەندى قاراڭىز. «جيبيلي» – ەرىكسىز بولاتىن تىلەك دەگەن ۇعىمدى بىلدىرەدى ەكەن. ال «كاسيبي» – ەڭبەكپەن تابىلعان نارسە. قايسىسى تولىق ادامنىڭ ساڭىلاۋىنان سىعالاي الادى؟ البەتتە، كاسيبي! سەبەبى، اقىل مەن عىلىم ولمەيدى. ولار جاننىڭ قۇمارىنا قىزمەت ەتەتىن دۇنيە بولىپ ەسەپتەلەدى. ال ءتان ولەدى، توپىراقتان جارالعان ءتان توپىراققا كەرى قايتادى. سوزىمىزگە دالەل بولسىن.

                          «مەنى» مەن مەنىكى»-ءنىڭ ايرىلعانىن

                        ء  «ولدى» دەپ ات قويىپتى وڭكەي بىلمەس، -

دەگەن ءتامسىلىن ەسەپكە الا وتىرىپ بايىبىنا زەر سالايىق.

                           اقىل مەن جان – مەن ءوزىم، ءتان – مەنىكى،

                           «مەنى» مەن «مەنىكىنىڭ» ماعىناسى ەكى.

                            «مەن» ولمەككە تاعدىر جوق اۋەل باستان،

                             «مەنىكى» ولسە ءولسىن، وعان بەكى، -

دەپ شەشىلمەگەن بەيمالىم جۇمباق الەمىنىڭ تىلسىمى مەن پالساپاعا لىقا تولعان كىتابىن پاراقتاۋدى ءجون سانايدى. ەندى قاراڭىز: اقىل مەن جان – مەن ءوزىم، ءتان – «مەنىكى» دەيدى. ياعني ءتان جانعا قىزمەت ەتۋى كەرەك. كۇللى رۋحاني الەم جاننىڭ ەركىندە بولعاندىقتان اقىل جانعا باعىنادى. ءتان قالادى، جان كەتەدى. ونىڭ ءبىر مىسالى رەتىندە:

                              ادام قاپىل دۇنيەنى دەر مەنىكى،

                              مەنىكى دەپ جۇرگەننىڭ ءبارى ونىكى.

                              ءتان قالىپ، مال دا قالىپ، جان كەتكەندە،

                              سوندا ويلا، بولادى نە سەنىكى؟!

 مىنە جۇمباق جاننىڭ ويلى الەمى قايدا جاتىر؟ بۇل تۋرالى قوجا احمەد ياسساۋي حيكمەتىندە:

                  ءىلىم ەكەۋ-ءدۇر: جان مەن تانگە باسشى تۇرار،

                  جان عالىمى قازىرەتىنە جاقىن تۇرار...

                  ءتان عالىمى زالىمدارعا ۇقسار-ەرمىس، -

دەپ ابايدىڭ ويىن رۋحاني جاقتاي وتىرىپ، كەمەلدىلىكتىڭ ءپالساپاسىن ناقىشتاي تۇسەدى. ياكي جوعارىدا ايتىلعانداي، ءتاننىڭ يەسى – توپىراق. جاننىڭ يەسى – جاراتۋشى. قاسيەتتى قۇران-كارىمدە: «جاننىڭ ولمەيتىندىگى، قيامەتكە دەيىنگى مەكەنى ادام بالاسىنىڭ ساناسى جەتە بەرمەيتىن، بىزگە بەيمالىم – «بارزاق» الەمىنە كەتەتىندىگى» ايتىلعان.

    سونىمەن «رۋحاني تاۋەلسىزدىك» مەن «جاننىڭ بوستاندىعىن» اباي ايتىپ كەتكەن رۋحاني قۇندىلىقتارمەن سۋسىنداتسا، اقىل، قايرات، جۇرەكتى بىردەي ۇستاپ، ءتاندى جانعا باس ۇرعىزار بولسا، سوندا عانا رۋحاني تاۋەلدىلىككە ۇشىرامايتىنىمىز حاق. «ۇزاقتاي شۋلاپ، قارعاشا بارقىلدار» (تاعى دا اباي) بولساق، ەش كۇمانسىز ارينە، جاندى تانگە باس ۇرعىزامىز.

      قورىتا ايتقاندا: ابايدىڭ «تولىق ادام» ءىلىمىن تانىساق، جۇمباق جاننىڭ سىرىنا، سىنىنا ءسوز جوق قانىعا تۇسەمىز. ىشكى الەمىندە باعدارلاي الارمىز. قايراتتى اقىلعا بيلەتىپ، اقىلدى جۇرەككە بيلەتسەك ابايدىڭ جۇرەگىنە تەرەڭ بويلاي وتىرىپ بۇكىل دۇنيەتانىمىن تانىرىمىز انىق.

ءازىمحان يسابەك

م.اۋەزوۆ اتىنداعى وڭتۇستىك قازاقستان مەملەكەتتىك ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ ستۋدەنتى.

Abai.kz