– التاي تاۋلارىنا حالىقارالىق ەكس­پەديتسيا ۇيىمداستىرىلدى. ال­تاي­دى تاڭداۋىڭىزدىڭ سىرى نەدە؟
– الاشتىڭ اقيىق اقىنى ماعجان­نىڭ التايدى «التىن بەسىك» دەپ اتاۋى، ونى التىن تاققا بالاۋى بەكەر ەمەس. مۇندا ءبىزدىڭ تاريحىمىز، وتكەنىمىز، با­تىر بابالارىمىزدىڭ داڭعىل جولى جاتىر. 
ەكىنشىدەن، وسى التايدا، قازاق­ستان­نىڭ شەكارالىق بەلدەۋىنە جاقىن ورنا­لاسقان بەرەل جەرىندە بەلگىلى ارحەولوگ، پروفەسسور زەينوللا ساماشەۆ ءبىراز جىل­داردان بەرى قازبا جۇمىستارىن جۇر­گىزىپ كەلەدى. بەرەلدەن تاريحىمىزدى باعامداۋعا ولشەۋسىز ۇلەس قوساتىن ول­جا­لاردىڭ تابىلعانى بەلگىلى. 
بىلتىر زەينوللا ساماشەۆ سول بە­رەلدىڭ ۇستىندەگى قاراقابا جازىعىندا زەرتتەۋلەر جۇرگىزە وتىرىپ، بىرنەشە مۋزىكالىق اسپاپ تاپقان بولاتىن. ءبىز سول قازبا جۇمىسىن قولداپ، بيىل دا ارى قاراي جاڭاشا سيپاتتا جالعاس­تىردىق. ونىڭ ۇستىنە بىزگە التايدا قاز­با جۇمىستارىن جۇرگىزۋدى مەملەكەت باس­شىلارىنىڭ سامميتىندە تاپسى­رىل­عان بولاتىن. 
بۇرىن باسقالار تاراپىنان جازى­لىپ كەلگەن ءبىزدىڭ تاريحىمىزدىڭ اق­تاڭداق تۇستارى كوپ. سونى وزىندىك كوز­قا­راسپەن، عالىمدارىمىزدىڭ تاپقان ول­جالارىمەن تولىقتىرا وتىرىپ، دۇ­نيە­جۇزىنە پاش ەتەتىن ۋاقىت جەتكەن سياقتى. سوندىقتان التايدان تابىلعان ارحەولوگيالىق ولجالار تاريحىمىز ءۇشىن دە ماڭىزدى دەپ ەسەپتەيمىز. وسى ماقساتتا ءبىزدىڭ اكادەميا حالىقارا­-
لىق ەكسپەديتسيا ۇيىمداستىردى. ونى التايدان باستاپ، «التاي – التىن بە­سىك» دەپ ات قويىپ وتىرمىز. بۇعان ءازىر­بايجاننان، قىرعىزستاننان، تۇر­كيا­دان، تاتارستاننان، موڭعوليادان، قازاق­ستاننان بەلگىلى ارحەولوگتار، ارحەو­لوگيا ينستيتۋتتارىنىڭ باسشىلارى جانە تانىمال ماماندار شاقىرۋدا. تۇر­كى الەمىنە قاتىسى بار بىرنەشە ۇيىم­نىڭ باسشىلارى كەلەدى. 
بەرەلگە بارىپ، قاراقابا جازى­عى­-
نا شىعۋ ارقىلى بىرنەشە ماقساتقا قول جەتكىزۋدى كوزدەپ وتىرمىز. ولار – ار­حەو­لوگيالىق دالالىق سەمينار ۇيىم­داس­تىرۋ، تۇركى ەلدەرى ارحەولوگتارىنىڭ اراسىنداعى جۇمىستاردى ۇيلەستىرۋ، بۇدان كەيىن زەرتتەۋ جۇرگىزەتىن ورىن­داردى پىسىقتاۋ. سونداي-اق ءبىز سول جەر­­دە موڭعوليانىڭ تاريح جانە ار­حەولوگيا ينستيتۋتىمەن مەموراندۋمعا قول قويۋدى جوسپارلاپ وتىرمىز. 
– حالىقارالىق ەكسپەديتسيا قان­شا ۋاقىتقا جوسپارلانعان؟ كەلەسى جىل­دارى جالعاسىن تابا ما؟
– حالىقارالىق ەكسپەديتسيانى ءداستۇرلى تۇردە وتكىزۋدى ماقسات ەتىپ وتىر­مىز. بۇل تۇركى تاريحىنا قاتىس­تى، بۇكىل تۋىسقان جۇرتتار ءۇشىن قاس­تەرلى جەرلەردە جىل سايىن ءوز جالعا­-سىن تاۋىپ وتىرادى. 
ماسەلەن، كەلەسى جىلدى موڭعوليا دەپ بەلگىلەپ وتىرمىز. سەبەبى ول ء–بىزدىڭ بۋمىن، بىلگە قاعانداردىڭ، كۇل­تەگىن باتىردىڭ ۇستەمدىك جۇرگىزگەن جەرى. ارحەولوگتاردىڭ، بىلىكتى مامان­داردىڭ باسىن قوسىپ، «شيۆەەت ۋلاان» عۇرىپ­تىق كەشەنىنە ارحەولوگيالىق قازبا جۇ­مىستارىن جۇرگىزىپ، دالالىق سەمينار وتكىزەمىز. وسى ەكسپەديتسيانى كەيىن تۇركىلەردىڭ تابانى تيگەن رەسەي، ۆەن­گريا، يران، ءۇندىستان، مىسىر، قى­تاي جانە باسقا جەرلەردە جالعاستىر­ماق ويىمىز بار. 
وزدەرىڭىزگە ءمالىم، جۋىردا تۇركى الەمى ۇلتتىق عىلىم اكادەميالارى وداعىن قۇرعان بولاتىنبىز. ونىڭ جۇ­مىسىن ۇيلەستىرەتىن ورگانى – حاتشى­لىعىنىڭ جۇمىسىن تۇركى اكادەمياسى جۇرگىزەدى. سول ۇلتتىق عىلىم اكادەميا­لارىنا قاراستى ارحەولوگيا ينستيتۋت­تا­رىنىڭ باسشىلارى دا وسى ءى حالىقارا­لىق ەكسپەديتسياعا كەلەدى. ولارمەن بو­لاشاققا ورتاق جوسپارلار جاساۋدى، بىرلەسىپ كادرلار دايىنداۋدى، قازبا جۇمىستارىن بىرگە جۇرگىزۋدى وسى ال­تاي­داعى سەمينار بارىسىندا قاراستى­رۋدى ويلاستىرىپ وتىرمىز. ونىڭ ۇس­تىنە، ءبىزدىڭ پايىمداۋىمىزشا، بۇل قا­راقابا جازىعىندا تابىلعان ايماق جەرۇيىق، جيدەلى-بايسىن دەپ ايتى­لاتىن، كونە تۇركىلەردەگى ەرگەنەقون داس­تانىمەن سايكەس كەلەدى. 
– وسى داستان تۋرالى تاراتىپ ايتىپ بەرسەڭىز...
– ەرگەنەقون – وعىزداردىڭ ارا­سىن­دا كەڭ تارالعان داستان. قاپىدا اۋىر جەڭىلىسكە ۇشىراپ، ەلدىگىنەن ايىرىلعان جاۋجۇرەك تۇركىلەردىڭ تا­ريح ساحناسىنا قايتا كوتەرىلگەنى تۋ­رالى ۇلكەن ءافسانا دەپ ايتۋعا بولادى. بىراق ءاربىر اڭىزدىڭ استارىندا شىن­دىق جاتاتىنى بەلگىلى. جىرداعى دە­رەك­تەردە تۇركىلەر جاۋدان جەڭىلىپ، شەگىنىپ كەلە جاتىپ، بيىك تاۋلارمەن قورشالعان، جازيرا جازىعىنىڭ ورمانمەن قور­شالعان جەرۇيىق جەرگە بەكىنگەنى ايتى­لادى. وسى جەردە ءوسىپ-ونەدى. بۇل جەردى ولار ەرگەنەقون دەپ اتايدى. 
تاريحي دەرەكتەردە تۇركىلەردىڭ ال­عاشقى اتاقونىستارى بەلگىلى. سونىمەن قاتار ولاردىڭ باتىسقا قاراي شەگىنگەنى انىق. سوندا ولاردىڭ ۋاقىتشا تۇراقتاپ قالعان ەرگەنەقون جەرى التاي تاۋلا­رى­نىڭ قۇتتى قويناۋلارىنىڭ ءبىرى بولۋى كەرەك. التايدى التىن بەسىككە تەڭەۋى­مىزدىڭ سەبەبى دە وسىندا دەپ ويلايمىن. 
التايدا كوپتەگەن قاسيەتتى قورىم­دار جاتىر. بۇرىنعى تاريحتان ءمالىم، تۇر­كىلەر نەگىزىنەن، ۇلكەن شايقاستاردى اتالارىنىڭ سۇيەكتەرىن قورعاۋ ءۇشىن ولار جاتقان قورىمنىڭ باسىندا، قا­سيەتتى جەرلەردە وتكەرگەن. ءبىزدىڭ پا­­يىم­داۋىمىزشا، بەرەلدە دە جەڭىلىس تاپ­قان سوڭ، ءۇش مىڭ مەتر بيىكتىكتەگى تاۋ­لارمەن قورشالعان التايدىڭ قارا­قابا بيىگىنە شىعىپ كەتكەن سياقتى. 
قاراقابا – سول جەردەگى ءبىر كەرە­مەت جازىق. سوندا تۇركى بابالارىمىز باراقات ءومىر سۇرگەن ءتارىزدى. وندا كوپ­تەگەن مەتالدار، اسىرەسە التىننىڭ مول قورى بولعانى بەلگىلى. ەڭ باستىسى، بۇل جەر جان-جاعىنىڭ ءبارى تاۋلارمەن قورشاۋلى، دۇشپان الا المايتىن تاۋ جىقپىلىنداعى قىراننىڭ ۇياسى سياق­تى. سول ۇيادا ءوسىپ-ونگەن، كوبەيگەن. تا­بىلعان مەتالدارمەن وزدەرىنىڭ قارۋ-جاراق، ساندىك بۇيىمدارىن جاساعان. ارحەولوگيالىق قازبا جۇمىستارىنان كوز جەتكىزگەنىمىزدەي، ولاردىڭ مۋزى­كالىق مادەنيەتى، بەكزات ونەرى بولعان. سونىڭ ايعاعىنداي ول جەردە بىلتىر زەينوللا اعانىڭ جەتەكشىلىگىندەگى توپ بىرنەشە مۋزىكالىق اسپاپ تاپتى. ولار­دىڭ ءبىرى – اعاشتان جاسالعان، ءبىزدىڭ دوم­بىرا پىشىندەس مۋزىكالىق اسپاپ، ءۇش قۇلاعى بار، قاسىندا جاتقان اعاش ونىڭ ىسقىشى بولۋى مۇمكىن. كەلەسى تابىلعان اسپاپتى كەيبىر قاسيەتتەرىنە قاراپ، جە­تىگەننىڭ العاشقى نۇسقالارى دەۋگە بو­لاتىنداي، بىراق بۇگىنگى اسپاپ­تار­دىڭ ەشبىرىنە ۇقسامايدى. تاعى ءبىر قورعاندا تۇركى جاۋىنگەرىمەن بىرگە جەر­لەنگەن اسپاپ ەداۋىر جاقسى ساقتال­عان ەكەن، ونى ءبىز كونە قوبىز دەپ وتىر­مىز. 
مۇنىڭ ءبارى بىزگە جالپى وسى جا­زىقتا ءومىر سۇرگەن قاۋىمنىڭ شات-شا­دىمان الاڭسىز عۇمىر كەشكەندىگىن كورسەتەدى. ياعني جەرۇيىق سياقتى، قوي ۇستىنە بوزتورعاي جۇمىرتقالاعان زا­ماندى باستان وتكەرگەن. ودان كەيىن اڭىز بىزگە سول جاۋىنگەر جۇرتتىڭ قو­رىتقان مەتالدارىن پايدالانا وتى­-رىپ، كوك ءبورىنىڭ جول كورسەتۋىمەن تومەنگە ءتۇسىپ، جاۋىنا تۇتقيىلدان شابۋىلدار جاساپ، اتامەكەنىن قايتا­رىپ العانىن اڭىز رەتىندە باياندايدى. وسىلايشا، ولار جەتىسۋ جەرى ارقىلى بۇگىنگى سىر بويىنا كەلگەن. ءبىز مۇنى قورقىتتىڭ جەلماياعا ءمىنىپ، وزىنە جيدەلى – بايسىن ىزدەگەن اڭىزىنان دا بايقاۋىمىزعا بولادى. ءبىر قىزىعى، وسى قورقىتتى ماعجان التايلىق تۇلعا رەتىندە ايتادى. دەمەك، قورقىتتىڭ اتا­لارىنىڭ ارعى وتۇكەننەن كەلە جاتىپ، وسى التاي جەرىنە تابان تىرەگەنى انىق بولسا كە­-رەك. تابىلعان ولجالار دا سونى ايعاق­تاپ وتىر.
– بۇرىندارى بايىرعى تۇركىلەردە دابىل، داڭعىرادان بولەك، قوبىز اس­پابى بولعانى جونىندە ايتىلا بەر­مەي­تىن ەدى. ياعني بۇل تابىلعان كونە قوبىز ولاردىڭ ءبىز ويلاعاننان الدەقايدا ۇل­كەن وركە­نيەت يەسى بولعانىن كور­-سەتە مە؟
– بۇل اسپاپ ءالى دە زەرتتەۋدى قاجەت ەتەدى. ءوزىڭىز بىلەسىز، قوبىز – بارلىق مۋ­زىكالىق اسپاپتاردىڭ اتاسى. بۇگىن­-دە تابىلىپ وتىرعان ءبىزدىڭ ەڭ كونە قوبىز اسپابىمىز تۇركى ءداۋىرىن، ياعني 7-8 عاسىرلاردى مەڭزەپ وتىر. جالپى اس­پاپتىڭ ۇزىندىعى قازىرگى قوبىز­دار­مەن بىردەي، شاناعى وجاۋدىڭ باسى پىشىندەس ءىشى ويىلعان، دوڭگەلەنگەن، ەكى قۇلاق بۇراۋى بار. شاناقتىڭ تۇبىندە شەكتى كەرىپ تارتۋعا ارنالعان تەتىگى بار. بۇل ونىڭ ىسپالى اسپاپقا جاتاتىنىن ايعاقتايدى. ءبىز ونى قايتا قالپىنا كەلتىردىك. بەلگىلى قوبىزشى، اكادەميا­داعى ونەرتانۋشى ماماندارىمىزدىڭ ءبىرى القۋات قازاقباەۆ تارتىپ كوردى. داۋىسى وتە ايرىقشا شىعادى. ءۇنى نا­زىك، ءپىشىنى كىشكەنتاي بولعانىمەن، داۋ­سى ادام داۋىسىنا جاقىن كەلەدى. ساي-سۇيەكتى سىرقىراتاتىن، تابيعاتپەن ۇن­دەس قوڭىر داۋىسى بار. شاماسى قو­بىزدىڭ يەسى جورىق جىرشىلارىنىڭ ءبىرى بولار، مەرت بولعان كەزدە قوبىزدى سىندىرىپ يەسىمەن بىرگە كومگەن. قا­سىنداعى جەبەلەرىن دە سىندىرىپ كوم­گەن. بۇل ادامنىڭ دۇنيەدەن وزعاندى­-عىن بىلدىرەدى. 
بۇل كونە اسپاپتى ازيا، ەۋروپاعا كەڭ تارالعان كوپتەگەن ىسپالى اسپاپ­تاردىڭ تۇپنۇسقاسى دەپ ايتۋعا بولادى. بۇگىندەرى قىتايداعى ەرحۋ، مونعولداعى مورينحۋر، تۋۆالارداعى يگيل، التاي­لىقتارداعى دوشپۋلۋر، ازەربايجان، ارميان، گرۋزين، داعىستان، تۇرىك حالىق­تارىنداعى كەمانچا، قىرعىزداعى قياق جانە تاجىك، تۇرىكمەن، وزبەك، ۇيعىر، اۋعان ەلدەرىندەگى گيدجاك اسپاپتارى وسى التايدان تابىلعان كونە قوبىزدىڭ نەگىزىندە تارالعانى انىق. 
بۇگىندە سكريپكانى بىلمەيتىن ادام جوق. ونىڭ تاريحىن زەرتتەۋشى ەۋرو­پالىق عالىمدار الەمدەگى ىسپالى اس­پاپتاردىڭ ءبارىن سالىستىرا كەلە، وسى سكريپكانى قازاقتىڭ قىل شەكتى قو­بىزىنان تاراعانىن دالەلدەگەن. وعان ءبىزدىڭ پاريجدە وتكەن جيىندا دا جۇرت كوز جەتكىزگەندەي بولدى.
– پاريج دەمەكشى، ەكى جۇزگە جۋىق ەلدىڭ باسىن قوساتىن يۋنەسكو سەكىل­دى ۇيىممەن بىرلەسىپ وتكىزگەن وسى اۋقىمدى شارا تابىستى ءوتتى مە؟
– پاريجگە بارعان ساپارىمىزدىڭ نەگىزگى سەبەبى – بيىل «قورقىت اتا كى­تابىنىڭ» درەزدەن نۇسقاسىنىڭ جا­ريالانعانىنا 200 جىل تولدى. ونى كەڭىنەن اتاپ وتۋگە بايلانىستى ازەر­بايجان پرەزيدەنتى يلحام اليەۆتىڭ جارلىعى شىققان. 
جالپى، قورقىت اڭىزدارى قازاقتا مول ساقتالعان. سونىمەن قاتار قورقىت مازارلارىنىڭ نەگىزگىسى – سىردىڭ بو­ي­ىن­دا تۇر. ولاي دەيتىنى­مىز، تۇر­كيانىڭ بايبۇرت قالاسىندا دا، كاۆ­كازدا دا قورقىتتىڭ مازارى بار. دە­گەنمەن دە، قورقىت كۇيلەرىنىڭ تەك قا­­زاق اراسىندا ساقتالۋى، باسقا تۇركى حا­لىقتارىندا كەزدەسپەيتىن قورقىت اڭىز­دارىنىڭ بۇگىنگە دەيىن قازاق ار­قىلى جەتۋى – قور­قىت مۇراسىنىڭ مۇ­را­گەرى قازاق ەكەنىن كورسەتەدى. 
بۇدان بۇرىن قىزىلوردادا قورقىت فەستيۆالى وتكىزىلىپ كەلگەن بولاتىن. ءبىز سونىڭ اۋقىمىن كەڭەيتىپ، پاريجدە وتكىزۋدى ءجون كوردىك. تۇركى كەڭەسىنە مۇشە مەملەكەتتەر – ءازىربايجان­­نىڭ، تۇركيانىڭ، قازاقستاننىڭ يۋنەسكو ۇلتتىق كوميسسيالارى ماقۇلدادى. تۇ­رىكمەنستاننىڭ يۋنەسكو ۇلتتىق كو­ميسسياسىنىڭ توراعاسى دا جيىنعا كەل­دى. وسىلايشا، سىرتقى ىستەر مينيستر­لىكتەرىنىڭ قولداۋىمەن، تۇركى كەڭەسىنىڭ دە ىقىلاس تانىتۋىمەن پاريجدەگى يۋنەسكو-نىڭ شتاب-پاتەرىندە قور­قىتقا بايلانىستى اۋقىمدى جيىن، مادەني شارا وتكىزدىك. 
قورقىت ءداۋىرىنىڭ جادىگەرى – كونە قوبىزدىڭ قازاق جەرىنەن تابىلۋى دا ءبىز­دى ءبىرشاما قاناتتاندىرىپ، جىگەر­لەندىردى. باستامامىزدى قازاقستاننىڭ مەملەكەتتىك حاتشىسى گۇلشارا ناۋ­شاقىزى ابدىقالىقوۆا قولداپ، قازاق­ستان دەلەگاتسياسىن ءوزى باستاپ باردى. ول كىسىنىڭ پاريجدەگى يۋنەسكو شتاب پا­تەرىندە ارنايى ءسوز سويلەۋى، قازاق حان­دىعىنىڭ 550 جىلدىعىنا دا توقتالىپ ءوتۋى جانە يۋنەسكو باس حاتشىسى يرينا بوكوۆا حانىممەن كەزدەسۋ با­رىسىندا كوپتەگەن تۇيتكىلدى ماسەلە­لەر بويىنشا شەشىمدەرگە قول جەتكىزۋى بۇل جيىننىڭ تاعى ءبىر تابىسى بولدى. 
سونىمەن قاتار قازاقتىڭ ايگىلى سكريپ­كاشىسى ايمان مۇساحودجاەۆاعا ەرەكشە ءىلتيپاتىمىز بار. ول كىسى قازاق ۇلتتىق ونەر اكادەمياسى ۇجىمىن باس­تاپ اپارىپ، سوندا سكريپكا مەن قو­بىز­دىڭ كەرەمەت ءبىر سيمبيوز ۇيلەسىمىن كور­سەتتى. قىلقوبىز بەن سكريپكا ءبىرى-گىپ، قورقىت كۇيلەرىن ورىنداعاندا ونەردىڭ، مادەنيەتتىڭ استاناسى دەپ ەسەپ­تە­لەتىن پاريج جۇرتشىلىعى، يۋنەس­كو-داعى بۇكىل ەلشىلەر تىك تۇرىپ قوشەمەت كورسەتتى. 
جالپى، بۇل جيىننىڭ تاعى ءبىر ەرەك­شەلىگى – بۇكىل تۇركى ەلدەرىنىڭ قوبىزدان تامىر تارتاتىن ءداستۇرلى مۋزىكالىق اسپاپتارى يۋنەسكو تو­رىندە تۇگەل تا­بىستى.
پاريجدەگى كەشكە ءازiربايجان تا­راپىنان ۆيتسە-پرەمەر ەلچين ەفەن­ديەۆ ۇلكەن ونەرپازدار توبىن باستاپ باردى. سونىمەن قاتار تۇرىكمەن­ستان­نان، تۇركيادان، وزبەكستاننان بارعان ونەرپازداردىڭ قورقىت مۇراسىن ەۋرو­پانىڭ تورىندە جانداندىرۋى – حا­لىقا­رالىق تۇركى اكادەمياسىنىڭ بيىل­عى جىلعى ءبىر جەتىستىگى دەپ ەسەپ­تەيمىز. 
– تۇركى الەمىندە ينتەگراتسيالىق ۇدە­رىستەر بەلەڭ الىپ كەلە جاتقانى بەل­گىلى. حالىقارالىق تۇركى اكادە­مياسىن وسى ۇدەرىستىڭ قاي جەرىنەن كورۋگە بولادى؟
– تۇگەل تۇركىگە ورتاق تۇلعا يس­مايل گاسپرينسكيدىڭ «تىلدە، پىكىردە، ىستە بىرلىك» دەگەن ۇرانى بۇگىندە كۇن تارتى­بىندەگى وزەكتىلىگىن جويعان جوق. مۇن­داعى ىستە بىرلىك– ەكونوميكالىق بىرلىك. تىلدە بىرلىك دەگەنىمىز – بىزدىڭشە، ورتاق مادەنيەتىمىزدەگى تۇتاستىعىمىز. ال پىكىردەگى بىرلىك – يدەيالاردىڭ بىرلىگى، عىلىمداعى، تانىمداعى بىرلىگىمىز. بۇل ءبىزدىڭ حالىقارالىق تۇركى اكادەميا­سىنىڭ اتقارۋعا ءتيىس ميسسياسى دەپ بى­لەمىز. 
تۇركى ەلدەرىنىڭ ىنتىماقتاستىعىن ءبىلىم-عىلىم ارقىلى دامىتۋ ماق­سا­تىن­دا قۇرىلعان اكادەميانىڭ نەگىزگى مىن­دەت­تەرىنىڭ ءبىرى – بارشا تۋىس حالىقتار­دىڭ عىلىمي باستامالارىنا قولداۋ كورسەتۋ. وسى ماقساتتا حالىقارالىق تۇر­كى اكادەمياسى قىسقا مەرزىمدە يۋنەسكو، يسەسكو، يرسيكا، حا­لىقا­را­لىق اكادەميالار وداعىمەن جانە رەسەي، تۇركيا، ءازىربايجان، قىرعىزستان، تۇرىكمەنستان، تاتارستان، موڭ­عوليا، ۆەنگريا ۇلتتىق عىلىم اكا­دە­ميالارىمەن، كوپتەگەن بەدەلدى ورتا­لىقتارمەن، جوو-مەن ارىپتەستىك باي­لانىس ورناتتى.
تاياۋدا اكادەمياعا تۇركيا رەسپۋب­ليكاسىنىڭ بۇرىنعى پرەزيدەنتى اب­دوللا گۇل مىرزا كەلدى. سول كىسى تۇركى اكا­­دەمياسى تۇركى ينتەگراتسياسى ءۇشىن ماڭىزدى ينتەللەكتۋالدىق تەتىك ەكەنىن، سوندىقتان ونىڭ استانادا ورنالا-
سۋى – قازاقستان پرەزيدەنتى نۇرسۇلتان نازارباەۆتىڭ كورەگەندىگىنىڭ تاعى ءبىر ايقىن دالەلى ەكەندىگىن باسا ايتتى.
– جاقىندا دۇنيەجۇزىلىك اكادە­ميالار وداعىنا مۇشە بولدىڭىزدار، تۇركى الەمى ۇلتتىق عىلىم اكادە­ميا­لار وداعى قۇرىلدى. بۇل قۇرىلىم تۇر­كى الەمىندەگى قانداي ماسەلەلەردى شە­شۋگە ءتيىس؟
– قازىر دۇنيەجۇزىندە كوپتەگەن اكا­دەميالىق وداقتار بار. سولاردىڭ ەڭ ءىرىسى – ورتالىعى بريۋسسەلدە ورنالاس­قان حالىقارالىق اكادەميالار وداعى ءبىزدى وسى جىلدىڭ مامىر ايىندا مۇ­شەلىككە قابىلدادى. 
دەگەنمەن، ءتىلى مەن تاريحى جاقىن، مادەنيەتى مەن مۇددەلەرى ۇقساس تۇركى الەمى ءۇشىن دە ورتاق عىلىمي كەڭىستىك قاجەت. سوندىقتان تۇركى الەمى ۇلتتىق عىلىم اكادەميالار وداعى ەڭ الدى­مەن، بايقالدان بالقانعا دەيىن ايماق­-تا ور­تاق عىلىمي كەڭىستىك قالىپتاس­تىرىپ، عالىمدارىمىزدىڭ تۇركى دۇ­نيەسىنە ور­تاق ماسەلەلەردى بىرلەسىپ زەرت­تەۋىنە، بىرلەسكەن حالىقارالىق جو­با­لاردى جۇزەگە اسىرۋىنا جول اشا­تىن التىن كوپىر بولادى دەپ بىلەمىز.
ەكىنشىدەن، كەز كەلگەن ىنتىماق­تاس­تىق ينتەللەكتۋالدىق پلاتفورما جانە عىلىمي نەگىزدە قالىپتاسادى. سون­دىق­تان عالىمدار مەن عىلىمي ينستيتۋت­تاردى قامتيتىن اكادەميالار وسى ينتە­گراتسياعا اكادەميالار وداعى ارقىلى بەلسەندى ارالاسا الادى. ورتاق جيىن­دار ازىرلەۋ، جوبالارعا اتسالىسۋ، جاڭا­لىقتاردى ءبولىسۋ – ىقپالداستىقتىڭ نىعايۋىن جەدەلدەتەدى. 
ۇشىنشىدەن، تۇركى الەمى تەك تاۋەلسىز التى ەلدەن عانا تۇرمايدى. شەكارا تانىمايتىن عىلىم وسى حالىقتاردى تۇركى الەمىنە جاقىنداستىرادى. ءبىزدىڭ العاشقى قۇرىلتاي جيىنىمىزعا تا­تارستان مەن باشقۇرتستاننىڭ قاتى­-سىپ، ساحانىڭ قولداۋ بىلدىرگەنى سونى ايعاقتايدى. سونىمەن قاتار تامىرلاس، تاعدىرلاس ەلدەر بار. اتاپ ايتقاندا، ات­تيلاعا مەكەن بولعان ماجارستانسىز جانە كۇلتەگىننىڭ كوك تاسى تۇرعان موڭعولياسىز تۇركى الەمىن ەلەستەتۋ مۇم­كىن ەمەس. سوندىقتان ۆەنگريا مەن موڭعوليا عىلىم اكادەميالارىنىڭ اكادەميالار وداعىن قۇرۋعا قولداۋ ءبىل­دىرۋى ۇلكەن ماڭىزعا يە. 
تورتىنشىدەن، تۇركى ەلدەرىنىڭ عى­لىم اكادەميالارى ءتۇرلى سيپاتتا بولعان­دىق­تان، عىلىم دا قيلى باعىتتا دامۋدا. ماسەلەن، تۇركيا باتىستىق باعىتتى، ال كوپشىلىگىمىز كەڭەستىك جۇيەنى جالعاس­تىرىپ كەلەمىز. سوندىقتان كوپجاقتى ىنتىماقتاستىقتى قامتاماسىز ەتەتىن وداق ارقىلى تۇركى الەمىنىڭ عىلىمى دا بىرىزدەنە تۇسەر ەدى. بۇل ورايدا ءبىز ءبىر-ءبىرىمىزدىڭ تاجىريبەمىزگە سۇيەنە وتى­رىپ، ءوزارا قولداۋ كورسەتۋىمىز قاجەت. اكادەميالار وداعى بۇعان جاقسى پلات­فورما بولادى دەگەن ۇمىتتەمىز. 
بەسىنشىدەن، قورعالعان عىلىمي ديس­سەرتاتسيالاردان حاباردار بولماۋى­-مىز، عىلىمي جۋرنالداردىڭ كوپ تا­رالماۋى، شەتەلدىك يمپاكت-فاكتور جۋر­نالدارىنا تاۋەلدى بولۋ سياقتى كوپ­تەگەن ماسەلەلەر بار. مۇنداي تۇيت­كىلدەردى بىرىكسەك شەشە الامىز. ول ءۇشىن ەلدەرىمىزدە يمپاكت-فاكتور جۋرنال­داردىڭ سانى مەن ساپاسىن ارتىرۋ ماق­ساتىندا وداق اياسىندا ورتاق يندەكس قۇرۋ كەرەك. ءبىز بۇل ماسەلە بويىنشا جۇمىس جاساپ جاتىرمىز. 
ءوزىڭىز بايقاپ وتىرعانداي، اكادە­ميالار وداعىنىڭ الدىندا تۇرعان مىن­دەتتەر كوپ جانە وزەكتى. وسى ماقسات­تاردى كوزدەپ وتىرعان تۇركى الەمى ۇلت­­تىق عىلىم اكادەميالارى وداعى ءوز جۇمىسىن باستاپ تا كەتتى. ونىڭ ال­عاش­قى توراعاسى بولىپ قازاقستان رەسپۋب­ليكاسى ۇلتتىق عىلىم اكادەمياسىنىڭ پرەزيدەنتى مۇرات جۇرىنوۆ سايلاندى. كەلەسى جيىن انكارادا وتەدى. وداقتىڭ سايتى جاسالىپ، بيۋللەتەنى باسپاعا ازىر­لەنىپ جاتىر.
– بيىلعى ءسامميتتىڭ استانا قالا­سىندا وتەتىنى بەلگىلى. بۇل تۇركى دۇنيەسى ءۇشىن قانشالىقتى ماڭىزدى جيىن؟
– بۇعان دەيىنگى بارلىق سامميت­تەر­دەن ماڭىزدى دەپ سانايمىن. ويتكەنى بۇل – العاشقى بەسجىلدىق بەلەستى قو­رى­تىندىلايتىن جيىن. تۇركى كەڭەسىنىڭ العاشقى ءسامميتى الماتىدا وتكەن بو­لاتىن، سودان بەرى بيىل بەسىنشى جىل تولىپ وتىر. ودان كەيىن بىشكەكتە، گا­بالادا، بودرۋمدا ءوتتى. ۇيىمداستىرۋ كەزەگى قايتا اينالىپ قازاقستانعا كە­-ءلىپ وتىر. 
مۇنىڭ قازاق حاندىعىنىڭ 550 جىل­دىعىمەن تۇسپا-تۇس كەلۋى دە ەرەكشە وقي­­عا دەپ ەسەپتەيمىز. بۇل ءبىزدىڭ مەم­لەكەتتى مويىنداۋدى، قازاق جەرىن قارا­شاڭىراق رەتىندە تانۋدى ءارى قازاقستان پرەزيدەنتىنىڭ تۇركى دۇنيەسىندەگى بە­دەلىن دە كورسەتەدى. 
– اڭگىمەڭىزگە راقمەت!

سۇحباتتاسحان
ۇلبوسىن ايتولەن