شەرلى ورالماننىڭ شىدامدى ۇل-قىزى
كوپ بالالى ورالمان ايەلدىڭ باسپاناسىزدىققا نالىپ، پرەزيدەنت رەزيدەنتسياسى الدىندا نارازىلىق اكتسياسىن وتكىزۋى تۋرالى حابار دايىنداعان ازاتتىق ءتىلشىسىنىڭ ءوزىن پوليتسيا كۇشپەن كولىككە تىقتى.
سول قولىم ارتقا قالاي قايىرىلىپ كەتكەنىن بايقاماي دا قالدىم. وڭ قولىمداعى كامەرا-تەلەفوندى جۇلىپ الدى. «پوليتسياعا قارسىلىق كورسەتكەنىڭ بە؟!» دەپ جاتىر جۇلقىلاي جونەلگەندەر. «قولدى قايىرما!» دەگەنىم قارسىلىق پا؟ شاعىن اۆتوبۋسقا كۇشتەپ يتەرىپ ءبىر-اق تىقتى. اڭ-تاڭمىن. قاڭباق سەكىلدى قاڭبالاقتاپ قالعانىما. جەڭىسگۇل ەرمۇقامەتقىزى جەتى بالاسىمەن ء(بىر بالاسى سول ساتتە كەتىپ قالعان ەكەن) اۆتوبۋسقا كىرىپ ۇلگەرىپتى. ءاپ-ساتتە ولاردىڭ مۇندا قالاي كىرگەنىن بايقامادىم. ايتپەسە ءبىر ساعاتقا جۋىق اقوردا الدىنداعى كىرە بەرىستە پوليتسيانىڭ دا، تىلشىگە اتى-ءجونىن اتاعاسى كەلمەگەن مەملەكەتتىك قىزمەتكەرلەردىڭ دە "ۇيىڭىزگە قايتىڭىز" دەگەن ۇگىتتەرىنە كونبەگەن ەدى.
جەڭىسگۇل پرەزيدەنت نۇرسۇلتان نازارباەۆپەن نەمەسە "ۇلكەن بيلىگى بار بىرەۋمەن" سويلەسپەك بولعان. پوليتسيا وعان ازاماتتاردى قابىلداۋ ءتارتىبىن ايتىپ الەك. نەگىزى پرەزيدەنت اكىمشىلىگىنە حات تاپسىراتىن، جەكە ازاماتتاردى قابىلدايتىن ورىن اقوردادا ەمەس، ۇكىمەت جانە مينيسترلىك ءۇيىنىڭ عيماراتىندا. بىراق بۇل سوزگە جەڭىسگۇلدىڭ يلانعىسى جوق. «ۇكىمەت پەن اكىمدىككە بارىپ جالىققان». ال وقيعا ورنىنا شايقالا باسىپ جەتىپ، ورالمان قازاق ايەلگە قولدارىن كەۋدەسىنە ايقاستىرا قويىپ تۇرىپ ورىسشا سويلەگەن مەملەكەتتىك قىزمەتكەرلەردىڭ تىلەگى جالعىز – پرەزيدەنتپەن رەزيدەنتسيا الدىندا كەزدەسپەك بولعان كوپ بالالى انانى جىلدامىراق اقوردا الدىنان الىپ كەتۋ.
جەڭىسگۇل ەرمۇحامەت سەگىز بالاسىن ەرتىپ اقوردانىڭ الدىنا كەلدى. استانا، 29 شىلدە 2015 جىل.
اقىرى اۆتوبۋس كەلدى. ەشكىمگە بوگەت جاساماي، 25-30 مەتر قاشىقتىقتا وقيعا جەلىسىن ۆيدەوعا ءتۇسىرىپ تۇرعام. وعان دەيىن پوليتسيا 4 رەت قۇجاتىمدى تەكسەرىپ، ەشقايسىسى تۇسىرۋگە تىيىم سالماعان ەدى. ەندى، مىنە، كۇتپەگەن جەردەن ەرىكسىز اۆتوبۋستىڭ ىشىندە كەتىپ بارام. «ەسىل اۋداندىق ىشكى ىستەر باسقارماسىنا» دەگەن داۋىس ەستىلدى اۆتوبۋس ىشىندەگى راتسيادان. ىشىمنەن «سوندا بارىپ، ارىز جانە پوليتسيا سىندىرعان شتاتيۆ-مونوپودتىڭ سىنعانىن جازىپ كەتەرمىن» دەدىم. جارتى جولعا جەتپەي جاتىپ، راتسيادان «ەسىل ەمەس، الماتى اۋداندىق ىشكى ىستەر باسقارماسىنا بارىڭدار» دەگەن داۋىس ەستىلدى. اۆتوبۋس كەرى بۇرىلدى. اقبۇلاقتىڭ كوپىرىنەن تۇسە بەرگەندە راتسيا قايتادان ء«تىرىلدى». «انا ءجۋرناليستى ءتۇسىرىپ كەتىڭدەر!» شاعىن اۆتوبۋس كىلت توقتادى. الدىندا وتىرعان بەس ءتارتىپ ساقشىسى ماعان قاراپ، ء«تۇس» دەپ بۇيىردى.
– تۇسپەيمىن!
– نەگە؟
– باسقارماعا بارىپ، ارىز جازۋىم كەرەك. شتاتيۆ جۇمىستىكى. سىنعان مۇلىككە اقى تولەر جايىم جوق.
– جاياۋ بارىپ جاز. سەنى ءبىز ەمەس قوي اۆتوبۋسقا وتىرعىزعان.
– مەن ءوزىم وتىردىم با، سوندا؟
– بىلمەيمىز. ءبىز ەمەس.
– ەندى كىم؟
– بىلمەيمىز. پوليتسيا شىعار، الدە، كۇزەت شىعار.
– ال، سىزدەردىڭ قىزمەتتەرىڭىز قالاي اتالادى؟
– ... وسى جەردەن ءتۇسىپ قال!
– كۇشتەپ وتىرعىزاسىڭدار. ءشتاتيۆتى سىندىراسىڭدار. ەندى جارتى جولدان ءتۇسىرىپ كەتپەكسىڭدەر مە؟ جوق بىرگە بارىپ، ارىز جازام.
شۇبار كيىمدەگى ءتارتىپ ساقشىلارىنىڭ جاسى ۇلكەندەۋى راتسيادان مەنىڭ تۇسپەي قويعانىم جايىندا ەسەپ بەرىپ جاتىر. سالدەن كەيىن راتسيادان «روۆد-عا ەمەس، الماتى اۋدانى اكىمدىگىنە بارىڭدار» دەگەن ءسوز ەستىلدى.
سونىمەن استاناداعى الماتى اۋدانى اكىمدىگىنىڭ الدىنا كەلىپ توقتادىق. ءتورت ءتارتىپ ساقشىسى «كەلدىك، تۇسىڭدەر ەندى» دەپ ارتقى جاققا بەت العان ەدى، مەنەن كەيىن وتىرعان جەڭىسگۇل اپاي باج ەتە قالدى. شوشىپ كەتىپ، ارتىما جالت قارادىم. سوڭعى قاتارعا قىسىلا تۇرىپ، جىلاننان بالاپانىن قورعاعان كۇركە تاۋىقتاي بالالارىن باۋىرىنا باسىپ الىپتى. «جولاماڭدار! تۇسپەيمىن! اكىمدىكتىڭ الدىنا تاستاپ كەتىپ، اقىماق جاساماقسىڭ با؟! اپارساڭ، اقورداعا قايتادان اپار! بولماسا تۇرمەڭە قاما! جاقىنداساڭ ولەسىڭ» دەپ ايعايلاي جونەلدى. ءتارتىپ ساقشىلارى توسىلىپ قالدى.
– اتىڭ كىم؟
– داۋىلپاز،– دەپ ۇيالا جاۋاپ بەردى 4-5 جاس شاماسىنداعى ەر بالا.
– مۇقاعاليدىڭ تۋعان كۇنى دۇنيەگە كەلگەن. داۋىلپاز اقىنداي بولسىن دەگەن ىرىممەن قويدىق،– دەپ سوزگە ارالاستى ارتقى جاقتا وتىرعان جەڭىسگۇل.
– ال سەنىڭ اتىڭ كىم؟
– ونىڭ اتى بايتايلاق. كەنجەمىز. ەكى جاستا. بايتايلاق جانىبەك باتىردىڭ بەلگىلى قولباسشىلارىنىڭ ءبىرى بولعان. اتامىز. تەكتى جەردىڭ ۇرپاعى بۇلار، – دەپ سوزگە جانە ارالاستى جەڭىسگۇل.
– مىنا بالا ەكىدە مە؟ ءتفا-ءتفا، ناعىز «قازاقستان بارىسى» بولاتىن جىگىت قوي مىناۋ، – دەپ اۆتوبۋس ىشىندەگى ءتارتىپ ساقشىلارى اڭگىمەگە قوسىلدى. كوپ ۇزاماي جاسى كىشى بالالار ولارمەن ويناپ كەتتى.
جەڭىسگۇل قىزى ايديدار مەن ۇلى ۇلاعاتىن قىتايدا بوسانعان ەكەن. 2004 جىلى شىعىس قازاقستان وبلىسى ۇلان اۋدانىنا كوشىپ كەلىپ، ازاماتتىق العان. قازاقستاندا العاش بوسانعان ۇلىن "ۇلىلىققا بالاپ" مۇحاممەت، ونىڭ ءىنىسىن "سايىن دالانىڭ ساربازى بولسىن" دەپ سايىپقىران اتاپتى. قىتايدا 20 جىل گەولوگ بولىپ، مەرۋەرت، الماس تاس ىزدەگەن وتاعاسى مۇحامەدي «ناعىز مەرۋەرت پەن الماستى قازاقستانعا كەلگەندە تاپتىم» دەپ كەلەسى قىزىن مەرۋەرت، ۇلىن الماس اتاپتى.
جەڭىسگۇل ەرمۇحامەتتىڭ كەنجە ۇلىمەن ويناپ وتىرعان اۆتوبۋس جۇرگىزۋشىسى. استانا، 29 شىلدە 2015 جىل.
شاعىن اۆتوبۋستاعى پوليتسەيى بار، بالا-شاعاسى بار، بارلىعى 14 جان وسىلاي تانىسا باستادىق. بىراق، كەزەك ءتارتىپ ساقشىلارىنا كەلگەندە جىگىتتەر اتى-جوندەرىن اتاۋعا قۇلىقتى بولماي شىقتى. قىزمەتتەرى ناقتى قالاي اتالاتىنىن، ءتىپتى قاي ءوڭىردىڭ تۋماسى ەكەندەرىن دە ايتقىسى كەلمەدى. سۋرەتكە تۇسۋگە دە قاشقاقتادى. ەسەسىنە كۇيەۋىن «ۇلكەن كىسى»، «باتىر ازامات» دەپ ءجيى-ءجيى ماقتاعان جەڭىسگۇلدىڭ ءسوزىن تۇسىنىستىكپەن تىڭداعانداي سىڭاي تانىتتى. 67 جاستاعى وتاعاسى مۇحامەدي ون شاقتى كۇن بۇرىن اۋرۋحاناعا ءتۇسىپتى. جەڭىسگۇلدىڭ ايتۋىنشا، استانا شەتىندە جالداپ تۇرىپ كەلە جاتقان ساياجايداعى باسپاناسى سۇرىلگەن سوڭ قاتتى ۋايىم كەشكەن.
– 2008 جىلى دارىگەرلەردىڭ قاتەلىگىنەن مۇگەدەك بولىپ قالدى. ايتپەسە، بۇرىنعىنىڭ باتىرىنا بەرگىسىز كىسى ول. سويلەي الماي قالدى. ول كىسى امان بولسا، كىسىگە كۇنىم تۇسپەس ەدى، سەگىز بالا ەمەس، ءبىر اۋىلدى قىتايدا ەركىن باققان ازامات، – دەپ كۇرسىنە ءسوز ساباقتادى.
جەڭىسگۇلدىڭ ءوزى سەگىز بالادان كەيىن باسىنا 12 ساعاتتىق وتا جاساتىپتى. بۇرىن زەرگەرلىكپەن اينالىسقان ەكەن، وعان قازىر دەنساۋلىعى، كوزى جاراماي قالىپتى. 3-توپتاعى مۇگەدەك. اۋىلدا جۇمىس جوقتىقتان جان باعۋ ءۇشىن استاناعا امالسىز كەلگەن. كوپ بالالى انا مەن مۇگەدەك جاندارعا جەڭىلدىكپەن بەرىلەتىن پاتەر كەزەگىنە تۇرعىسى كەلگەن ەكەن، اكىمدىكتەر زاڭداعى 3 جىلدىق مەرزىمدى ايتىپ كەزەككە الماپتى. ءار بالاسىنا بەرىلەتىن جاردەماقى، مۇگەدەكتىككە جانە «التىن القاسىنا» بەرىلەتىن اقشانى قوسقاندا 60 مىڭ تەڭگەگە جەتپەيدى ەكەن. بۇل اقشانىڭ تەڭ جارتىسى پاتەر جالداۋعا كەتىپتى.
اقوردا الدىنداعى نارازىلىققا شىققان وتباسىنى ۇستاعان پوليتسەيلەر. استانا، 29 شىلدە، 2015 جىل.
وسىلايشا اۆتوبۋس ىشىندە ەكى جارىم ساعات وتكەن سوڭ جەڭىسگۇلدى الماتى اۋدانى اكىمنىڭ ورىنباسارى ءاليحان قۋاتبەكوۆ قابىلداپ، سىپايى سويلەسىپ، جۇمىسپەن قامتۋ جانە الەۋمەتتىك باعدارلامالار باسقارماسىنا بارۋعا اقىل ايتىپ شىعارىپ سالدى. بۇل مەكەمەنىڭ جەتەكشىسى «كۇتىپ وتىر» دەسە دە، ءلاززات ابۋەۆانى ءبىر ساعاتتان استام جەڭىسگۇلدىڭ كۇتۋىنە تۋرا كەلدى. تاڭەرتەڭ پرەزيدەنتپەن جولىقپاق بولعان جەڭىسگۇل تۇنگە قاراي اۋەجاي جاقتاعى جاتاقحانانىڭ ءبىر بولمەسىنە ۋاقىتشا ورنالاستى. كەيىننەن ەكى بولمەلى پاتەرگە (ۋاقىتشا) اۋىساتىندارىنا ۋادە بەرىلدى.
تىلشىلىك قىزمەتتەگى ءبىر كۇنىم وسىلايشا وتە شىقتى. پوليتسەيدىڭ كۇشپەن اۆتوبۋسقا وتىرعىزۋى، ودان جالىنىپ تۇسىرۋگە الەك بولعانى، شتاتيۆ-مونوپودتىڭ سىنعانى، ارىز جازام دەگەن نيەت ءبارى شايىلىپ كەتكەندەي. پەرزەنتتەرىنىڭ قامى ءۇشىن شىرىلداعان انانىڭ زارى، مەملەكەتتىك قىزمەتكەرلەردىڭ بىرىنە-ءبىرى سىلتەگەن اۋرەسى بۇرىننان كورىپ جۇرگەن تانىس ءىس. بىراق، وسى كۇنى جەڭىسگۇلدىڭ 16 مەن 2 جاس ارالىعىنداعى 8 بالاسىنىڭ شىدامدىلىعى مەنى تاڭ قالدىردى. تاڭعى ساعات 10-نان كەشكى 5-كە دەيىن بۇل بالالار ءبىر اۋىز سۋ ىشپەدى، ءبىر ءتىلىم نان جەمەدى. جانە بالا بولىپ بىرەۋى دە جىلامادى. كىشكەنتاي بالالاردىڭ ءحالىن سۇراۋعا بيلىك وكىلدەرى دە ىنتا بىلدىرمەدى.
قاي ءبىر جىلى استانا-بىشكەك اراسىنا قاتىنايتىن شاعىن اۆتوبۋسقا وتىرعام. قاسىمداعى جولاۋشى قازاقستان، قىرعىزستان ارقىلى 7 جىل اياق باسپاعان وتانى وزبەكستانعا رەسەيدەن كەلە جاتقان بەتى ەكەن. جولاۋشىنىڭ 3 جانە 5 جاستاعى ءامىر مەن تيمۋر اتتى بالالارى جول بويى (20 ساعات) تاپجىلماي، جىلاماي، قوزعالماي، ويناماي، تاماق، سۋ سۇراماي تىپ-تىنىش وتىرعان ەدى. بوتەن مەملەكەت جەرىندە اكە-شەشەسىمەن بىرگە قۇجاتسىز كەتىپ بارا جاتقان ءامىر مەن تيمۋر سەكىلدى ءوز وتانىنىڭ تورىندە جۇرگەن ايديدار، ۇلاعات، مۇحاممەت، داۋىلپاز، مەرۋەرت، الماس، سايىپقىران، بايتايلاقتاردىڭ كىسى جۇزىنە قاراپ شاتتانىپ كۇلە الماۋى، بالا بولىپ ەركەلەپ جىلاي الماۋى كوڭىلىمە اۋىر ءتيدى.
رۋسلان بوتايۇلى
