...قىتاي ەلىندە ءتۇن جارىمىنداعى شىرت ۇيقىمدى وقىس حابارلاما بۇزدى: «الماتىنى ءتۇرى جامان، اعىسى اسا قاتتى سۋ باسىپ جاتىر...»

ۇيقىم شايداي اشىلدى... ءتۇن جارىمىنان اۋعان. تاڭنىڭ الدى. قۇمىرسقا-حالىق قالىڭ ۇيقىدا...

جۇرەگىم تاس توبەمە شىقتى. الماتىداعى بىردە-ءبىر ادامنىڭ تەلەفونىنا حابارلاسا المادىم. اللا ساقتاسىن، شىنىمەن... استاعفراللاھ! بۇلاي بولۋى مۇمكىن ەمەس...

پارادوكس! قازاقتىڭ توتەنشە جاعدايلارىنا ۆلاديمير بوجكو دەگەن بىرەۋ كەلگەلى بەرى كولدەنەڭ كەسەل مەن توپالاڭ شۋدان كوز اشا الماي قالدىق...

مەنىڭشە، مۇنىڭ ءوزى استە دە كەزدەيسوقتىق ەمەس، تابيعي زاڭدىلىققا كوبىرەك ۇقسايدى. ويتكەنى، توتەنشە جاعدايعا – بوتەنشە جاعداي قاجەت بولىپ تۇر. ءسىرا، جاراتۋشى يەمىز قازاققا وسىنداي بەلگى بەرىپ جاتىر. «وۋ، مۇسىلمان قازاق، ەسىڭدى جي، ەتەك-جەڭىڭدى جينا، ەسەردەن اۋلاق بول، نوسەرگە ءازىر بول!» – دەپ ەسكەرتكەندەي...

ارادا 300 جىلعا پارا-پار 3 ساعات وتكەندە عانا: «توتەنشە وقيعا تۇنگى ساعات 03:00 شاماسىندا ورىن الىپ، كولدەگى بوگەتتىڭ بۇزىلۋىنان 40 مىڭ تەكشە مەتر سۋ استى. تاسقىن سۋ قارعالى وزەنىنە قۇيىپ، ودان اسقان سۋ الماتى قالاسىنىڭ ءۇش اۋدانىن ءىشىنارا باسىپ قالدى. سونىڭ ىشىندە ناۋرىزباي اۋدانى سەل تاسقىنىنان كوبىرەك جاپا شەكتى. قارعالى وزەنى بوگەتى ماڭىنان 898 جەرگىلىكتى تۇرعىن قاۋىپسىز ايماققا كوشىرىلدى. ورىن العان جاعدايدى ءجىتى باقىلاۋ ءۇشىن اۋەدەن باقىلاۋ جالعاسۋدا. قالپىنا كەلتىرۋ، تازارتۋ جۇمىستارى دا جۇزەگە اسىپ جاتىر. بۇدان بولەك، سۋ باسقان كوشەلەر، اۋلالار مەن قالانىڭ شاعىن اۋداندارىنداعى توتەنشە وقيعانىڭ كەلتىرگەن شىعىندارىن باعالاۋ جۇمىسى جالعاسادى» – دەگەن قۇرعاق اقپارات ارەڭ جەتتى...

شۇكىر! جۇرەك سايابىر تاپتى. قان قىسىمىمىز قالىپقا كەلگەندەي بولدى. سۋ ىشتىك...

قارعالى وزەنىندەگى ارتىق سۋ وزەن بويىمەن شليۋزدەر ارقىلى تومەن قاراي بىرتىندەپ اۋدارىلىپ جاتقان كورىنەدى. توتەنشە جاعدايدىڭ سالدارىن جويۋعا 1196 ادام، 160 تەحنيكا، 3 تىكۇشاق جۇمىلدىرىلىپتى.

تاڭ اتىپ، كۇن شىققان تۇستا الماتى قالاسىنىڭ اكىمى احمەتجان ەسىموۆ تىكۇشاقپەن اسپان تورلاپ جۇرگەندە، توتەنشە جاعدايلارعا جاۋاپتى ۆلاديمير بوجكو استاناداعى سالقىن پاتەرىندە سايابىر تاۋىپ، سالبىرىپ ۇيقىعا بوگىپ جاتتى...

 «قازسەلدەنقورعاۋ» دەيتىن اتى مەن زاتى ۇمىتىلعان مەكەمە: «الماتى جۇرتشىلىعى ءۇشىن دۇرلىگۋگە ەش نەگىز جوق. سەلدەن قورعاۋ نىساندارى بەرىك، ەشقانداي سىزات ءتۇسىپ، زاقىم كەلمەگەن» – دەگەن بىرجاپىراق حابارلاماسىن تۇستەن كەيىن اۋپىرىمدەپ زورعا جەتكىزدى...

قۇداي ساقتاسىن، مىنا مەكەمەلەردىڭ جاۋاپسىز دا جايباسار قيمىلى، شىنىمەن سۋ باسسا، الماتىنىڭ سۋى شۋ دالاسىن جەتكەندە عانا بىلەتىن بولدىق... سەلدەن «قورىقپايتىن» سەرگەلدەڭ ەل بولعانىمىز عوي...

ءيا، قازاقتى قۇداي بۇل جولى دا مىقتاپ ساقتادى. بيلىكتىڭ بارىن دا، مەملەكەتتىك مەكەمەلەردىڭ ارەكەتىن دە ەشكىم سەزىنگەن جوق.

دۇرلىككەن ەل، شۋلاعان جۇرت ەشكىمنەن، ەشقايدان، ەشبىر اقپارات الا الماي، ءبىر-بىرىنە قاۋىپتى حابارلاپ، ۇيدەن شىعىپ، ءۇرپيىسىپ تاڭ اتتىرىپتى. حالىق شوشىپ تا، بوسىپ تا كەتتى. وسىنشاما جاۋاپسىزدىققا ەشكىم جاۋاپ بەرگەن جوق. ەشكىم جاۋاپقا تارتىلمادى. بىراق، الماتى جۇرتى دا، جالپى قازاق قاۋىمى دا قاۋىپتىڭ اۋقىمىن سەزدى، ءتۇسىنىپ-ءتۇيسىندى...

الەۋمەتتىك جەلىلەردەگى جۇرتتىڭ نارازىلىعىندا شەك بولمادى. مىسالى، اشىنعان ءبىر جىگىت: «توتەنشە جاعدايلار قىزمەتى شۇعىل قيمىلىمەن حالىقتى قۇلاقتاندىرىپ ءارى تىنىشتاندىرىپ وتىرۋى كەرەك ەدى. انا ءبىر بوشكەنىڭ (بوجكو) قازاققا جانى اشىمايدى. بوشكەلەردىڭ رەسەي دەگەن «زاپاسنوي اەرودرومى» بار، بىزگە – قازاقتارعا – تۋعان جەرى – قازاق ەلىنەن باسقا وتان جوق!

توتەنشە جاعدايلار كوميتەتىن بولەك، ۇلكەن دە قۋاتتى مينيسترلىك ەتىپ قايتا قۇرىپ، مينيستر لاۋازىمىنا ءامىرجان قوسانوۆتى (بوشكەنىڭ ورنىنا) تاعايىنداۋدى ۇسىنامىن! مەنى قولداڭىزدار، قازاقتار! ايتپەسە، «جامان ايتپاي، جاقسى جوق» دەمەكشى، «پالەنشە – انا ءجۇزدىڭ جىگىتى، «تۇگەنشە – وپپوزيتسيا» دەپ جۇرگەندە، توپان سۋ تۇنشىقتىرىپ كەتۋى دە ابدەن مۇمكىن. قۇداي قامقور بولسىن، قازاققا!» – دەپ، جانۇشىرا جار سالدى!...

...ال، ۆلاديمير بوجكو: «الماتى قالاسىندا ورىن العان سەل تاسقىنى كۇننىڭ كۇرت ىسۋى سالدارىنان تاۋ ىشىندەگى مورەنالىق كولدىڭ ارناسىنان اسۋىنان ورىن العان» – دەپتى. سويتسەك، سەنىپ تاپسىرىلعان شارۋاشىلىعىنىڭ القام-سالقامىن شىعارعان، قارجىسى مول مەملەكەتتىك قىزمەتىن اتقارا الماعان (نەمەسە ادەيى اتقارماعان) بوجكو كىنالى ەمەس، كەنەت كۇرت ىسىپ كەتكەن كۇن كىنالى بولىپ شىعىپتى؟!.

بۇل ەندى: «جانى اشىماستىڭ قاسىندا، باسى اۋىرماستىڭ» ناعىز كەرى ەمەس پە؟

قاجىمۇقان عابدوللا،

قىتاي ەلى، ءۇرىمشى قالاسى.

Abai.kz