گازەتىمىزدىڭ №23, 11 ماۋسىم كۇنگى سانىندا جۋرناليست زاڭعار كارىمحاننىڭ «بانديت» اتانعان قازاقتار» دەگەن ماقالاسى جاريالانعان ەدى. سوعان وراي رەداكتسيا پوشتاسىنا بىرنەشە ۇنقوسۋلار كەلىپ ءتۇستى. سولاردىڭ بىرىندە حات يەسى ءوزىن «ايقىن ازاتۇلى» دەپ اتاپتى. بۇل حات لاقاپ اتپەن جازىلسا دا، ءبىز وندا ايتىلعان جايتتەر ءتيىستى مەملەكەتتىك ورگاندار مەن وقىرمان قاۋىمعا قىزىعۋشىلىق تۋدىرۋى مۇمكىن دەگەن ويمەن ونى ىقشامداپ جاريالاپ وتىرمىز.

***

قۇرمەتتى رەداكتسيا! مەن – سىزدەردىڭ تۇراقتى وقىرماندارىڭىزبىن، گازەتتى سوناۋ 1998 جىلعى «دات»-تان باستاپ، بىردە-ءبىر نومىرلەرىڭىزدى ۇزبەي وقىپ تۇرامىن. مىناۋ حاتتا كورسەتىلگەن كەيبىر جاعداياتتاردى كەزىندە «تاسجارعان» گازەتىنە دە بەرگەن ەدىم. ەندى سول جاعدايلاردى تولىقتىرىپ، «دات»-قا قايتادان جولداپ وتىرمىن.

شىنىمدى ايتسام، كەزىندە بۇل اقپاراتتى تولىقتاي جاريا ەتە المادىم، ويتكەنى ول كەزدە مەن «كنب»-دا (ۇقك – ۇلتتىق قاۋىپسىزدىك كوميتەتى – رەد.) قىزمەت اتقارۋشى ەدىم. ۇزاماي ۇقك ورگاندارىنا راحات اليەۆ كەلىسىمەن، تالاي جىل قىزمەت ەتىپ كەلە جاتقان تاجىريبەلى ماماندار قۋىلا باستادى. سولاردىڭ ىشىندە مەن دە بارمىن. ال كوميتەت قۇرامىن اۋىزدارىنان انا ءسۇتى كەتپەگەن، ەشبىر تاجىريبەسىز، ۇلبىرەگەن «سارى اۋىز» جاس بالالار تولىقتىردى.

ەندى، مىنە، راحات اليەۆ ۆەنادا «اسىلىپ ءولدى» دەگەن حاباردان سوڭ، مەن وسى حاتتى جازۋعا بەل بۋدىم. ونداعى ماقساتىم – ءوز كوزىممەن كورگەن-بىلگەندەرىمدى سىزدەرمەن بىرگە بولىسەيىن دەگەن وي. سەبەبى كەزىندە مەنىڭ دە راحات پەن ارنايى قىزمەتتەردىڭ بىرىندە باسشى بولىپ وتىرعان ونىڭ «جوعارى جاقتاعى شاتىرىنىڭ» تەپكىسىن تالاي رەت كورىپ، كۇيزەلىسكە تۇسكەن شاقتارىم بولعان.

مەن ارنايى قىزمەتتەن كەتسەم دە، وفيتسەر رەتىندە انت بەرگەن اداممىن. سوندىقتان ورگاننىڭ قىزمەتى مەن قۇپياسىنا بايلانىستى جاعدايلاردى جازا المايمىن. انتتى بۇزۋعا بولمايدى. ال گازەت بەتىندە جاريالانعان «بانديت» اتانعان قازاقتار» دەگەن ماقالاعا وراي ءوزىم كۋا بولعان جاعدايدى جازباۋعا بولماس دەگەن ويعا كەلدىم. سەبەبى بۇل قازاق حالقىنىڭ مۇددەسىنە بايلانىستى ماسەلە ەدى.

1996 جىلى ارنايى قىزمەت باسشىلارىنىڭ ءبىرى سەرگەي ت. بىزگە – بىرنەشە وفيتسەرگە ء«بىر وبەكتىنى قۇرتۋ» ءۇشىن ناقتى تاپسىرما بەردى. وقيعا يسپانيادا بولدى. ول كەزدە ەل اراسىنا «سارى الماس» دەگەن اتپەن تانىلعان نەسىپباي ناسەنوۆ ەلدەن قاشىپ، باسكىلەر ەلىنەن باسپانا تاۋىپ، سول جەردە جۇرگەن. «كنب» توراعاسىنىڭ ورىنباسارى راحات اليەۆتىڭ تاپسىرماسى دەپ، تىكەلەي باسشىمىز سەرگەي ت. ءبىزدى «سارى الماستىڭ» ارتىنان قۋعىنشى رەتىندە جىبەردى.

بىراق يسپانيادا پولكوۆنيك و. باسقاراتىن تاعى ءبىر توپ بار بولىپ شىقتى. سوندىقتان ءبىز «سارى الماستى» جويۋ وپەراتسياسىنا تىكەلەي قاتىسا المادىق. تەك نەگىزگى توپتى «قالقالاۋشى» ءرول اتقاردىق.

ءبىز «سارى الماستىڭ» قايدا جاسىرىنىپ جۇرگەنىن ديپلوماتيالىق ارنا ارقىلى قىزمەت ەتەتىن اگەنتتەردىڭ كومەگىمەن انىقتادىق. ال پولكوۆنيك و. باسقارعان توپ ىڭعايى كەلگەن ساتتە ونى قاپىدا قولعا ءتۇسىردى. ءبىز «وبەكتىنى» سىرتتان تورۋشى توپتىڭ ءرولىن اتقاردىق. كەيىن پولكوۆنيك و.-نىڭ توبىندا بولعان جىگىتتەردەن بىلگەنىمىزدەي، «سارى الماستىڭ» باسىنا پوليەتيلەن پاكەت كيگىزىپ، تۇنشىقتىرىپ ولتىرەدى دە، سەنىمدىلىك ءۇشىن ءبىر رەت باسىنان اتادى.

ال كەيىننەن بۇل توپتى كىمدەردىڭ ۇستاپ العانى ماعان بەلگىسىز: يسپاندىق پوليتسەيلەر مە، الدە باسقا قىزمەت ورىندارى ما؟ مەنىڭ ويىمشا، ولاردىڭ «سارى الماستان» «كەك قايتارۋشى» بانديتتەر رەتىندە قولعا تۇسۋىنە «كنب» باسشىلىعى مۇددەلى بولعان سياقتى. ولاي بولماعان جاعدايدا بوتەن ەلدە ارنايى وپەراتسيا جاساۋ فاكتىسى حالىقارالىق سكاندال تۋدىرار ەدى. سوندىقتان راحات اليەۆ پولكوۆنيك و.-نىڭ توبىن قۇرباندىققا شالعان سياقتى.

ارادا از عانا ۋاقىت وتكەندە بۇل ماسەلە نازارباەۆقا بەلگىلى بولدى. مۇمكىن، «سارى الماستى» قۇرتۋ وپەراتسياسى تۋرالى پرەزيدەنت الدىن الا حاباردار بولعان شىعار – ول جاعى دا ماعان بەلگىسىز. اقىرى پرەزيدەنتتىڭ تىكەلەي ارالاسۋىمەن بۇل ءىس تىپ-تىنىش جابىلدى.

ال «سارى الماستى» يسپانياعا قۋىپ بارىپ، ءولتىرۋ نەگە قاجەت بولدى؟ سەبەبى ول ەل ىشىندە وتە بەدەلدى اۆتوريتەت ەدى. مەملەكەتتىك جانە ۇكىمەتتىك ورىندار شەشە الماعان كەيبىر ىشكى كيكىلجىڭدەر مەن ماسەلەلەردى «سارى الماس» جالعىز ءوزى شەشەتىن. سوندىقتان بيلىك باسىنا ونداي بەدەلدى اۆتوريتەتتىڭ بولعانى قاجەت ەمەس ەدى. ەگەر «سارى الماس» ءوز نوكەرلەرىن كوتەرەر بولسا، ونىڭ سوڭىنان حالىق ەرىپ، مەملەكەتتىك توڭكەرىس جاساۋى دا مۇمكىن دەپ بولجاندى.

ونىڭ ۇستىنە «سارى الماستىڭ» ءوزى شەتەلگە قاشىپ كەتۋگە ءماجبۇر بولسا دا، ول جەتەكشىلىك ەتكەن توپتار ەل ىشىندە ەركىن ارەكەت ەتىپ جۇرگەن ەدى. ءبىر جاعىنان، وسى توپتار راحات اليەۆ باسقارعان مەملەكەتتىك رەكەتتىڭ قىزمەتىنە كەدەرگى بولدى. راحات تارتىپ الماق بولعان الدەبىر بيزنەس نىساندارىنىڭ يەسى «سارى الماستىڭ» كومەگىنە سۇيەنەتىن. ونىڭ تىكەلەي ارالاسۋىمەن تالاي قازاق كاسىپكەرلەرى ءوز بيزنەستەرىن ساقتاپ قالعانى بۇگىندە كوپشىلىككە بەلگىلى بولسا كەرەك.

ماسەلەن، بىردە ءبىزدىڭ ارنايى توپ ۇ. دەگەن بيزنەسمەننىڭ شىرىن قۇياتىن تسەحىن تارتىپ الۋ وپەراتسياسىنا قاتىستىق. ول وپەراتسيادا بولعان بارلىق قىزمەتكەرلەر راحاتتىڭ ارەكەتى زاڭسىز ەكەنىن بىلدىك، بىراق بۇيرىقتى ورىنداماۋعا بولمايتىن ەدى. ءبىز «ماسكا-شوۋ» جاساپ، كورسەتىلگەن نىسان ىشىندە تۇرعان كەزىمىزدە، ۇ.-نىڭ شاقىرۋىمەن «سارى الماس» باستاعان 5–6 جىگىت كەلدى. سوندا «سارى الماس» ءبىزدىڭ توپتىڭ جەتەكشىسىنە بىلاي دەپ ايتتى: «بەيكۇنا ادامعا قيانات جاساماڭدار، ەگەر رايلارىڭنان قايتپايتىن بولساڭدار، ءبىز راحاتقا قارسى «سوعىس» اشامىز. ەگەر وسى تسەح وعان سوندايلىق قاجەت بولىپ تۇرسا، وزىندىك قۇنىن تولەسىن. مەن بۇل جاعدايدى ءوز باقىلاۋىمدا ۇستايمىن، باستىقتارىڭا وسىنى ايتىپ بارىڭدار!».

وسىنى ايتتى دا، «سارى الماس» نوكەرلەرىن ەرتىپ كەتە باردى. جاعدايدىڭ وسىلاي بولعانىن، ىسكە «سارى الماس» ارالاسقانىن ءبىز باسشىلىققا قاز-قالپىندا جەتكىزدىك. وسىدان سوڭ ارادا ءبىر كۇن وتپەي، مەنى تىكەلەي باسشىم سەرگەي ت. شاقىرىپ الدى دا، قولىما پوليەتيلەن پاكەتىنە سالىنعان ۇلكەن تۇيىنشەك ۇسىندى. «وسىنى بيزنەسمەن ۇ.-عا اپارىپ بەر، تسەحتى بوساتسىن!» – دەدى.

مەن باستىعىمنىڭ تاپسىرماسىن ايتقانىنداي ورىندادىم. تسەح يەسى ۇ. پاكەتتى اشىپ، ىشىندەگى اقشانى ساناعاندا، ونىڭ 250 مىڭ دويچە-ماركا ەكەنىن كوردىم. ارينە، ول بۇل سوماعا رازى بولعان جوق. «مەنىڭ شىعىنىم 900 مىڭ ەدى...» – دەدى. بىراق سول كۇنى-اق شىرىن تسەحىنىڭ مەنشىك يەسىن راحات اليەۆ ايتقان باسقا ادامنىڭ اتىنا اۋىستىرىپ بەردى.

مىنە، وسى وقيعالار تۋرالى شىندىقتى ايتۋ – مەنىڭ ازاماتتىق بورىشىم دەپ سانايمىن. ولاردى جاسىرىپ قالۋ – نەسىپباي مارقۇمنىڭ ارۋاعىنا قيانات بولار ەدى...

ايقىن ازاتۇلى

"D"