ەل تاري­حىندا دەپۋتات بولىپ سايلانعان جۋرناليستەر كوپ ەمەس. جۋرناليست-دەپۋتاتتىڭ باسقا دە­پۋتاتتان ءجونى بولەك. سەبەبى جۋر­ناليست-دەپۋتات وزىنە سەنىم بىلدىرگەن حالىقتىڭ جايىنا باسقالاردان بەتەر الاڭ­دايدى ەكەن. ونىڭ دالەلى – كەشەگى شەرحان مۇرتازا، فاريزا وڭعار­سىنوۆا، مۇحتار شاحانوۆ. 

جۋرناليست-دەپۋتاتتاردىڭ لەگىن كەيىن جاراسباي سۇلەيمەنوۆ جالعاستىردى.ەڭبەك جولىن سولتۇستىك قازاقستان وب­لىستىق «لەنين تۋى» (قازىرگى «سولتۇستىك قازاقستان») گازەتىندە كىشى ادەبي قىز­مەتكەر بولىپ باستاعان جاراسباي اعامىز پارلامەنت پارتاسىندا تالاي وڭ ءىستىڭ باستاماشىسى بولدى. «پەتروپاۆلدى قا­زاقشالايتىن ۋاقىت جەتتى!» دەپ اتويلاعان وسى سۇلەيمەنوۆ ەدى. ۇكىمەت باسشىسىنا ارنايى ساۋال جولداپ، قالانىڭ ەجەلگى اتى قىزىلجاردى قايتارۋدى قويماي سۇرادى. «مەملەكەت ءدىن ماسەلەسىنە ارالاسۋى كە­رەك» دەپ اشىق ايتتى. استانادا ماعجان جۇماباەۆتىڭ ەسكەرتكىشىن ورناتۋدى كوتەردى. دەپۋتاتتىق كرەسلوسىن بوساتقان سوڭ بۇرق-سارق قايناعان جۋرناليستىك ورتاعا قايتىپ ورالدى. جاراسباي سۇ­لەيمەنوۆ نەگىزىنەن، قازاقستان تەلە­ديدارى مەن راديوسىنا كوپ ەڭبەك ءسىڭىردى. قاراپايىم تىلشىلىكتەن باستاپ سولتۇستىك قازاقستان تەلەراديوكومپانياسى دي­رەكتورىنىڭ ورىنباسارى، «سولتۇستىك قازاقستان» گازەتىنىڭ ديرەكتورى – باس رەداكتورى بولىپ تاعايىندالدى. وسى قىزمەتىنەن پارلامەنت ءماجىلىسىنىڭ دەپۋتاتى بولىپ سايلاندى.

جۋرناليستيكادا تايعا تاڭبا باس­قانداي تاڭباسى بار دەپۋتاتتىڭ ءبىرى –قۋانىش سۇلتانوۆ. اعامىز ەڭبەك جولىن الماتى وبلىسى سارىوزەك اۋدانىنىڭ گازەتىندە كوررەكتور، ادەبي قىزمەتكەر بولىپ باستادى. كوپ ۇزاماي پانفيلوۆ اۋداندىق كوميتەتتىڭ ءبىرىنشى حاتشىسى بولدى. وسىلايشا قۋانىش سۇلتانوۆتىڭ ساياساتتاعى مانسابى باستالىپ كەتتى. ءار جىلداردا قازاقستان كوم­پارتيا­سىنىڭ جاستار وداعى، مادەنيەت، ۇيىم­داس­تىرۋ­شىلىق، يدەولوگيا بولىمدەرىن باسقاردى. تاۋەلسىز قازاقستاننىڭ تۇڭعىش ءباسپاسوز ءمينيسترى ءوزى بولدى. قۋانىش سۇلتانوۆ ءوزى جۋرناليست بولعان سوڭ، تىلشىلەردى جوعارى باعالادى. وتاندىق باق-تى جاڭعىرتۋ، ونىڭ تيىمدىلىگىن ارتتىرۋ ماسەلەلەرىن كوبىرەك قوزعادى. ءتىپتى پارلامەنت ما­جىلىسىندە قازاق باسىلىم­دارىنىڭ بولشەك ساۋدادا شەتقاقپاي كورىپ وتىرعانىن اشىق ايتىپ، ۇكىمەتكە ساۋال جولداعان وسى، قۋانىش اعامىز بولاتىن. ساياساتتا جۇرسە دە قالامىن قۇرعاتپادى. قۋانىش اعامىزدى تاۋەلسىزدىكتىڭ شەجىرەشىسى دەۋگە ابدەن بولادى. ويتكەنى ول كىسىنىڭ ەلى­مىزدىڭ قوعامدىق-ساياسي ومىرىنە ارنالعان ون شاقتى كىتابى، 200-دەن استام ماقالاسى جارىققا شىقتى.
ۇلتتىق مۇددەنى سوناۋ كەڭەس كەزىندە كوتەرگەندەردىڭ تاعى ءبىرى – ءۋاليحان قا­ليجان. ەڭبەك جولىن الماتى وب­لىستىق «جەتىسۋ» گازەتىنەن باستاعان. كەيىن قۋانىش سۇلتانوۆتىڭ شاقىرۋىمەن كومسومول ورتالىق كوميتەتىنىڭ ءباسپاسوز قىزمەتىندە ىستەدى. بىرقاتار رەسپۋب­ليكالىق گازەتتەردىڭ باس رەداكتورى بولدى. بۇل جايلى ارداگەر جۋرناليست سارباس اقتاەۆتىڭ: «قازاق جۋرناليس­تيكاسىنىڭ بالالىعى «قازاقستان پيو­نەرى» – «ۇلاندى»، جاستىعى – «لەنينشىل جاس» – «جاس الاشتى»، دانالىعى «ەگەمەن قازاقستاندى» باسقاردىڭ. شىنىندا دا، سەن باقىتتى جىگىتسىڭ» دەگەنى بار. كوپ ۇزاماي ءباسپاسوز جانە بۇقارالىق اقپارات قۇرالدارى ۆيتسە-ءمينيسترى قىزمەتىنە كوتەرىلدى. پارلامەنت سەناتىنىڭ ءباس­پاسوز قىزمەتىن باسقاردى. ءسويتىپ ءجۇرىپ، پارلامەنت ءماجىلىسىنىڭ 3-شاقى­رىلىمدارىنىڭ دەپۋ­تا­تى بولدى. پار­لامەنت تورىندە ءۋاليحان اعامىز قازاق جۋرناليستەرىنىڭ جاعدايىن جاقسارتۋ كەرەك دەگەن ماسەلە قوزعادى. «تىلشىلەرىنىڭ مارتەبەسىن مەملەكەتتىك قىزمەتكەرلەرمەن تەڭەستىرۋ قاجەت. جاعدايى جوق جۋرناليست جاقسى ماتەريال جازا المايدى» دەپ وسىعان ۇكىمەتتىڭ نازارىن اۋداردى.

قازىرگى سەنات دەپۋتاتتارى نۇرلان ورازالين مەن جابال ەرعاليۇلى دا ەڭبەك جولدارىن جۋرناليستيكادان باستاعان. نۇرلان اعامىزدىڭ ەڭ العاشقى قىزمەتى – «قازاقستان پيونەرى» گازەتىنىڭ ادەبي قىزمەتكەرى. «ۇلاندا» نۇرلان اعانىڭ سوناۋ جەتپىسىنشى جىلدارى بالالارعا ارناپ اشقان ايدارلارى ءالى كۇنگە دەيىن جۇرگىزىلىپ كەلەدى. ورازالين تاۋەلسىزدىكتىڭ العاشقى جىلدارىندا «ەگەمەن قازاق­ستان» گازەتىن باسقاردى. نارىقپەن بەتپە-بەت كەلگەن جىلداردا «ەگەمەن قازاق­ستاندى» ەلدىڭ رۋحاني يگىلىگىن قا­لىپ­تاستىراتىن، ساياسي ءارى ەكونو­مي­كا­لىق باعىت-باعدارىمىزدى انىقتايتىن سالماقتى باسىلىمعا اينالدىردى. ال جابال ەرعاليۇلى العاشقى قىزمەتىن كوكشەتاۋ وبلىستىق «كوكشەتاۋ پراۆ­داسى» گازەتىندە كىشى ادەبي قىزمەتكەر بولىپ باستادى. كەيىن بىرنەشە جىل بويى كوكشەتاۋ قالالىق «كوكشەتاۋ» گازەتىنىڭ، اقمولا وبلىستىق «ارقا اجارى» گازەتىنىڭ باس رەداكتورى بولىپ تاعايىندالدى. وسى كەزدە «كوكشەتاۋ» ادەبي كوركەم، قوعام­دىق-ساياسي جۋرنالىن ومىرگە اكەلدى. جابال اعامىز كەڭەستىڭ سالقىن ساياساتىنا قا­راماستان، ابىلاي حاننىڭ 280 جىلدىعىن ارقا وڭىرىندە اتاپ ءوتۋ تۋرالى ماسەلە كوتەردى. قالاداعى لەنين ەسكەرتكىشىن الىپ تاستاپ، ورنىنا ابىلاي حاننىڭ ءمۇ­سىنىن ورناتۋ تۋرالى ۇسىنىس جاسادى. قازىر دە جوعارعى پالاتادا قازاق ۇلتىنىڭ مۇددەسى ءۇشىن قىزمەت ەتىپ كەلەدى. 

ءماجىلىس دەپۋتاتى الدان سمايىلدىڭ دا العاشقى كاسىبى جۋرناليستيكادان باستالعان. جەتپىسىنشى جىلدارى قازاق راديوسىندا، كەيىن اقمولا وبلىسىنداعى «كوممۋنيزم نۇرى» گازەتىندە ىستەدى. تاۋەلسىزدىكتەن كەيىنگى جىلدارى اقمولا وبلىسىنىڭ  «قاراوتكەل» گازەتىنىڭ باس رەداكتورى، اقمولا وبلىسى تەلەراديو كومپانياسى توراعاسىنىڭ ورىنباسارى، ۇلتتىق ارنانىڭ استانا ستۋدياسىنىڭ ديرەكتورى بولعانى تاعى بار. بۇگىندە ءماجىلىس مىنبەرىندە كەلەلى ماسەلەلەردى كوتەرىپ ءجۇر. بالالاردى زياندى اقپاراتتاردان قورعاۋ، ناۋرىز مەرەكەسىنىڭ ءمانىن تەرەڭدەتۋ، كوركەم ادەبي اۋدارمانى دامىتۋ، ۇلتتىق تاعام ءوندىرىسىن دامىتۋ،  اكىمدەردىڭ جاۋاپكەرشىلىگىن كوتەرۋ سەكىلدى ۇلتتىق ماسەلەلەردى العا شىعارىپ، ۇكىمەتكە رەسمي مالىمدەمە جاسادى.
دەپۋتات بولماسا دا، مەملەكەتتىك قىزمەت تۇتقاسىن ۇستاعان جۋرناليستەرىمىز از بولعان جوق. ولار تۋرالى ايتقاندا الدىمەن ەربول شايمەردەنۇلىنىڭ ەسىمى ەسكە تۇسەدى. «سولتۇستىك قازاقستان»، «جاس الاش»، «ەگەمەن قازاقستان» گازەتتەرىندە ابىرويلى قىزمەت ىستەدى. اقپارات جانە مۇراعات كوميتەتى توراعاسىنىڭ ورىن­باسارى، پرەزيدەنتتىڭ تۇڭعىش ءباسپاسوز حاتشىسى بولدى. سول تۇستا قوعاممەن بايلانىس، ءباسپاسوز قىزمەتى سياقتى الەۋ­مەتتىك ينستيتۋتتاردىڭ ومىرگە كەلۋىنە سەبەپكەر بولدى. «مادەني مۇرا» باعدار­لاماسىن جاساۋداعى سىڭىرگەن ەڭبەگى تاۋداي ەدى. ەربول اعامىز نەگىزىن قالاعان ءباسپاسوز قىزمەتi سالاسىن  بىرقاتار جۋرناليستەرىمىز جالعاپ ءجۇر. مىسالى، بەرىك ءۋالي تەلەۆيزيادان تۇلەپ، وڭتۇستىك قازاقستان وبلىسىنىڭ ءباسپاسوز قىزمەتىن باسقاردى. قازىر وسى وبلىستىڭ ىشكى سايا­سات جانە ءدىن ىستەرى باسقارماسىنىڭ باس­شىسى. شىڭعىس مۇقان دا ەڭبەك جولىن «جاس الاش» گازەتىنىڭ ءتىلشىسى بولىپ باستاعان. قازىر اتىراۋ وبلىسى اكىمىنىڭ بىلدەي ءبىر ورىنباسارى. تەلەجۇرگىزۋشى ەرنۇر بۋراحان «سامۇرىق – قازىنا» جىلجىمايتىن مۇلىك قورى» اق ءباسپاسوز حاتشىسى قىزمەتىن اتقاردى، بۇگىندە شى­عىس قازاقستان وبلىسى ىشكى ساياسات باس­قار­ماسى باسشى­سىنىڭ ورىنباسارى. كە­زىندە «حابار» ارناسىنىڭ ءجۋرناليسى بولعان راۋان كەنجەحانۇلى قازىر قى­زىلوردا وبلىسى اكىمىنىڭ ورىنباسارى لاۋازىمىندا. 

 P.S. 

مۇنىڭ ءبارىن نەگە ايتىپ وتىر­مىز؟ جوعارىدا ايتقانداي، جۋرناليست ساياساتتان تىسقارى بولا المايدى. بۇگىنگى جۋرناليست – بيلىك پەن بۇقارانىڭ ارا­سىنداعى التىن كوپىر. سودان بولار، جۋر­ناليست مەملەكەتتىك قىزمەتتىڭ تۇتقاسىن ۇستاسا، الدىمەن بۇقارانىڭ قالاۋىنا، سوسىن بيلىكتىڭ تالابىنا سايكەس جۇمىس ىستەيدى. ساياساتقا ارالاسقان جۋرناليس­تەردىڭ قاي-قايسىسىنىڭ دا جامانى بولعان جوق. ءبارى دە ۇلت مۇددەسى، ەل قامى ءۇشىن ءبىر كىسىدەي ەڭبەك ءسىڭىردى. سول سەبەپتى جۋرناليستەر مەرەكەسى قارساڭىندا جۋرناليستەردەن دە حالىق قالاۋلىلارى شىققانىن، ولاردىڭ دا ەل مۇددەسى ءۇشىن ەڭبەك ەتە الاتىن جانكەشتى ماماندار ەكەنىن ءبىر ءسات ەسكە سالعىمىز كەلدى.