جەڭiسبەك ماۋلەنقۇلوۆ، وبلىستىق ارداگەرلەر كەڭەسiنiڭ توراعاسى:

– قازiر بۇكiل الەمدە ەكونوميكالىق داعدارىس ءورشiپ تۇر. قازاقستان دامۋىنىڭ دا تەجەلگەنi تۋرالى ايتىلۋدا. ال، وڭتۇستiك قازاقستان وبلىسىنىڭ سوڭعى ۋاقىتتارداعى الەۋمەتتiك-ەكونوميكالىق دامۋ بارىسىنا قانداي باعا بەرەر ەدiڭiز؟

– بiردەن ايتا كەتەيiن، وبلىستىڭ دامۋى تۋرالى ايتقاندا بۇگiن مەن كەشەگi كەزەڭدi سالىستىرۋعا بولمايدى. بىلتىرعا دەيiن مۇناي باعاسى جوعارى بولدى دا، رەسپۋبليكالىق بيۋدجەتتەن وڭiرلەرگە ميللياردتاعان قارجى اۋدارىلىپ وتىردى. ال، قازiر بيۋدجەت قارجىسىن وڭتايلاندىرۋ ءجۇرiپ جاتىر. ەندi وبلىس ءوز ماسەلەلەرiن ءوز بەتiنشە شەشۋi تيiس. سوعان قاراماستان وبلىس اكiمi بەيبiت اتامقۇلوۆتىڭ قولعا العان شارالارىنىڭ ارقاسىندا وبلىس ەكونوميكاسىندا ايتارلىقتاي دامۋ بايقالادى. ءسوزiمiز دالەلدi بولۋى ءۇشiن بiرقاتار ناقتى دەرەكتەرگە كوز جۇگiرتەيiك. ايتالىق، ونەركاسiپ سالاسىندا وتكەن 10 ايدا وندiرiلگەن ءونiم بىلتىرعىمەن سالىستىرعاندا 3,8 پايىزعا ارتىپ، جالپى كولەمi 523 ميلليارد تەڭگەنi قۇرادى. ونىڭ iشiندە سوڭعى 3 ايدا، ياعني وبلىس باسشىلىعىنا بەيبiت باكiرۇلى كەلگەلi بەرi اتالعان سالادا 182 ميلليارد تەڭگەنiڭ ءونiمi ءوندiرiلiپتi. بۇل دا بىلتىرعى وسى كەزەڭدەگiدەن 4 ميلليارد 200 ميلليون تەڭگەگە ارتقان.

اۋىل شارۋاشىلىعى سالاسىندا بىلتىرعى جىلمەن سالىستىرعاندا ناقتى كولەم يندەكسi 100,9 پايىزدى قۇرادى. جىل باسىنان بەرi وڭتۇستiكتiڭ ديقاندارى مەن شارۋالارى 300 ميلليارد تەڭگەنiڭ ءونiمiن وندiرسە، سونىڭ 182 ميلليارد تەڭگەسi سوڭعى 3 ايدىڭ ەنشiسiندە ەكەن. سوڭعى 3 ايدا تامشىلاتىپ سۋارۋ ءادiسi 11100 گەكتارعا ەنگiزiلسە، وسى بiراز ۋاقىتتىڭ iشiندە 5,7 گەكتار القاپقا جىلىجاي سالىنعان. وسىلايشا وبلىستاعى جىلىجايدىڭ كولەمi 1020 گەكتارعا جەتتi. بۇل رەسپۋبليكاداعى بارلىق جىلىجايدىڭ 87 پايىزى وڭتۇستiك قازاقستاندا دەگەن ءسوز.

ەندi الەۋمەتتiك ماسەلەلەرگە توقتالساق. بiلiم بەرۋ سالاسىندا جىل باسىنان بەرi 60 نىسان ەل يگiلiگiنە بەرiلسە، سونىڭ 23-i سوڭعى 3 ايدىڭ ەنشiسiندە. جاقىن كەلەشەكتە وبلىستاعى اپاتتى جانە ءۇش اۋىسىمدا وقىتاتىن مەكتەپتەردiڭ ماسەلەسi 100 پايىزعا شەشiلەدi دەپ كۇتiلۋدە. بۇل جاڭالىق جەرلەستەرiمiزدiڭ كوڭiلiنە قۋانىش ورناتقانى انىق. ال، دەنساۋلىق ساقتاۋ سالاسىندا سوڭعى بiر توقساندا 12 نىسان اشىلعان. بۇل دەرەكتەردiڭ بارلىعىن نە ءۇشiن ايتىپ وتىرمىن؟ داعدارىسقا قاراماستان ەكونوميكا سالالارىندا iلگەرiلەۋ بار، الەۋمەتتiك ماسەلەلەر دە ۋاقتىلى شەشiلiپ جاتىر. بiر سوزبەن ايتقاندا، ەكi بۇيiردەن قىسقان ەكونوميكالىق داعدارىسقا قاراماستان وڭتۇستiك ءوڭiرi ورنىقتى دامۋىن جالعاستىرىپ جاتىر. مۇنىڭ ءوزi وبلىس اكiمi قىزمەتiنە تاعايىندالعانىنا 100 كۇن تولىپ وتىرعان بەيبiت اتامقۇلوۆتىڭ iسكەر باسشى، قىزمەتiنە ادال ازامات ەكەنiن كورسەتەدi.

– كەزiندە وڭتۇستiك قازاقستان وبلىسىنىڭ اتى اق ماقتاسى ارقىلى الىسقا تانىلعانى بەلگiلi. سوڭعى جىلدارى وسى سالا قۇلدىراي باستاپ ەدi, وبلىستىڭ جاڭا باسشىلىعى وسى ولقىلىقتىڭ ورنىن تولتىرۋدى قولعا العانداي...

– ءيا، ماقتا – وڭتۇستiك قازاقستان وبلىسى ءۇشiن ستراتەگيالىق ماڭىزعا يە تەحنيكالىق داقىل ءتۇرi. وتكەن عاسىردا وڭiرiمiزدە ماقتا ءوسiرۋدiڭ وزiندiك مادەنيەتi قالىپتاسىپ، شارۋاشىلىقتىڭ بۇل ءتۇرi بiرقاتار اۋدانداردىڭ تۇرعىندارى ءۇشiن اتاكاسiپكە اينالدى. ال، ەلiمiز تاۋەلسiزدiك العالى بەرi وزبەكستان تاراپى اعىن سۋعا بايلانىستى بiرشاما قيىندىقتار تۋىنداتىپ، ماقتالىق القاپتاردى سۋارۋ قيىندادى. سوندىقتان ەلباسىنىڭ قولداۋىمەن ماقتاارال اۋدانىندا سىرداريادان سۋ تارتاتىن كانال سالىنىپ، اعىن سۋ تاپشىلىعى بiرشاما ازايدى. سوعان قاراماستان سوڭعى جىلدارى ماقتالىق القاپتىڭ كولەمiن قىسقارتۋعا جەرگiلiكتi بيلiك بiراز ىقپال ەتتi. ولار ماقتانىڭ ورنىن كوكونiس جانە باۋ-باقشا ونiمدەرiمەن الماستىرامىز دەپ ويلادى. بiراق كوكونiس كەيبiر جىلدارى شامادان تىس كوپ وسiرiلەدi دە، سۇرانىس تومەندەپ كەتەدi. ونىڭ ۇستiنە ونى ساقتاۋ مەن تاسىمالداۋدىڭ ماشاقاتى كوپ. ماسەلەن، بيىل كەيبiر ديقاندار كوكونiس وسiرەمiز دەپ شىعىنعا باتتى. ال، ماقتاعا حالىقارالىق نارىقتا دا، ءوز ەلiمiزدە دە سۇرانىس تۇراقتى. ويتكەنi, بۇل ءونiم جەڭiل ونەركاسiپتiڭ نەگiزi. سوندىقتان وبلىس اكiمi بەيبiت اتامقۇلوۆتىڭ ماقتالىقتىڭ كولەمiن قايتا كوبەيتiپ، بۇل شارۋاشىلىققا بارىنشا قولداۋ كورسەتۋ جونiندەگi ۇستانىمىن تولىق قولدايمىن. بۇل iس از جىلداردا ناتيجەسiن بەرiپ، وڭiرiمiزدەگi ماقتا-توقىما كلاستەرi دە اياقتان تۇرىپ كەتەرiنە سەنiمدiمiن.

– بۇگiندە ەل اراسىندا «وبلىس اكiمi تەك ەكونوميكا مەن شارۋاشىلىقتى دامىتىپ، باسقارۋشى عانا ەمەس، حالىقتىڭ رۋحاني ماسەلەلەرiنە دە نازار اۋدارىپ وتىراتىن ەلجاندى باسقارۋشى رەتiندە تانىلۋدا» دەگەن پiكiر بار. بۇعان قالاي قارايسىز؟

– بەيبiت باكiرۇلى وبلىس اكiمi قىزمەتiنە بيىلعى 8 تامىزدا تاعايىندالدى. اينالاسى ەكi ايدىڭ iشiندە وبلىستىڭ بارلىق اۋدان، قالالارىن، شالعاي اۋىلداردى ارالاپ، ەل-جۇرتپەن كەزدەستi. تۇرعىنداردىڭ جاعدايىمەن، ايماقتاردىڭ دامۋ دەڭگەيiمەن، شەشiمiن كۇتكەن پروبلەمالارمەن ەتەنە تانىستى. بۇل كەز كەلگەن باسشى ءۇشiن وتە ماڭىزدى قادام. بiز دە سوڭعى ەكi-ءۇش ايدان بارلىق اۋدانداردى ارالاپ، ارداگەرلەرمەن، جاستارمەن، قوعامدىق ۇيىمداردىڭ وكiلدەرiمەن جانە تاعى باسقالارمەن كەزدەسiپ شىقتىق. ايتايىن دەگەنiم، سول كەزدەسۋلەردە وبلىس اكiمi تۋرالى جىلى پiكiرلەردi كوپ ەستiدiك. ءبارi دە ب.اتامقۇلوۆتىڭ وتە مادەنيەتتi, كiشiپەيiل ازامات ەكەنiن ايتۋدا. ءار باسشىنىڭ وزiندiك ستيلi بولادى عوي. بەيبiت باكiرۇلى اسىعىپ-اپتىقپاي-اق، قول استىنداعىلارعا ۇرىسىپ، جەكiمەي-اق، سابىرلى، ساليقالى قالىپپەن iستiڭ كوزiن تابۋعا بولاتىنىن كورسەتتi. ول كiسi وتە مادەنيەتتi تۇردە سويلەسiپ وتىرىپ تا ادامداردى ناتيجەلi جۇمىس iستەتiپ جاتىر.

ءيا، قازiرگiدەي داعدارىس كەزiندە ەكونوميكانىڭ دامۋ دەڭگەيiن ساقتاپ قالۋ وتە ماڭىزدى. ءۇش ميلليونعا جۋىق حالقى بار ءوڭiردiڭ الەۋمەتتiك پروبلەمالارى دا قاشاندا وزەكتi بولىپ قالا بەرمەك. ونىڭ ۇستiنە جاڭا باسشى تاعايىندالعاندا حالىق بiر وزگەرiس، جاقسىلىق بولارىنان ۇمiتتەنەدi. بiز وبلىس باسشىسىنىڭ حالىقتىڭ سەنiمiن اقتاپ، بۇل iستەردi ۇرشىقتاي يiرiپ اكەتەرiنە سەنەمiز. ونىمەن دە شەكتەلiپ قالماي، حالىقتىڭ رۋحاني ماسەلەلەرiنە دە تەرەڭنەن نازار اۋدارۋدا. 1 قازان – حالىقارالىق قارتتار كۇنiنە وراي وبلىستىق ارداگەرلەر كەڭەسiنiڭ وكiلدەرiمەن ارنايى كەزدەسۋ وتكiزگەن كەزدە بiز وسىنى بايقادىق.

كەزدەسۋدە وبلىس اكiمi بiلiم بەرۋ مەن جاس ۇرپااقتىڭ تاربيەسiنە ەرەكشە نازار اۋداردى. ۇرپاعىمىز زامانعا ساي بiلiمدi, كوزi اشىق بولماسا، ەلiمiزدiڭ بولاشاعى جارقىن بولادى دەپ ايتۋ قيىن. سوندىقتان ەڭ الدىمەن مۇعالiمدەردiڭ بiلiكتiلiگiن ارتتىرۋ ماسەلەسiنە باسىمدىق بەرۋ كەرەكتiگiن تiلگە تيەك ەتتi. وعان قوسا بiلiم سالاسىندا مىقتى كادرلاردى تاڭداۋ جونiندە ۇسىنىس بەرۋدi سۇرادى. قازiر، وكiنiشكە قاراي، جاسوسپiرiمدەر اراسىندا قۇقىقبۇزۋشىلىق كوبەيiپ تۇر. وبلىس باسشىسى بۇل ماسەلەدە مەكتەپ پەن اتا-انالار اراسىنداعى بايلانىستى نىعايتۋ كەرەكتiگiنە توقتالدى. «بالا تاربيەسiندەگi بiرiنشi جاۋاپتى تۇلعا – اتا-انا. سوندىقتان اركiم ءوز بالاسىنىڭ تاربيەسiنە جاۋاپكەرشiلiكپەن قاراۋى كەرەك. وسىنى كوپشiلiككە تۇسiندiرiڭiزدەر» دەدi.

كەلەلi باسقوسۋدا اۋىل شارۋاشىلىعىن قۇلدىراتپاي ۇستاپ تۇرۋ، قۇرىلىستىڭ ساپاسى، دەنساۋلىق ساقتاۋ ماسەلەلەرi جونiندە كەڭەستiك. بۇگiنگi بەلسەندi ارداگەرلەر كەشەگi ءار سالانىڭ تاجiريبەلi ماماندارى عوي. ولاردىڭ تەرەڭ بiلiمi مەن ومiرلiك باي تاجiريبەلەرi بار. وبلىس اكiمiنiڭ اعا بۋىن وكiلدەرiمەن اقىلداسىپ، كەڭەسiپ وتىرعانى وتە ورىندى. مۇنان ول كiسiنiڭ ۇتارى كوپ.

دەنساۋلىق ساقتاۋ دەگەننەن شىعادى، بiز ۇلى وتان سوعىسى مەن تىل ارداگەرلەرiنە اۋرۋحانالاردان ارنايى پالاتا ءبولۋدi سۇراعان ەدiك. ءوڭiر باسشىسى بۇل ماسەلەنi دە تەز ارادا شەشiپ بەردi. بۇل ءۇشiن ارداگەرلەردiڭ العىسى شەكسiز. وعان قوسا وبلىس باسشىسى ۇرپاقتار ساباقتاستىعىنا دا ءمان بەرۋدە. ونىڭ دالەلi رەتiندە وبلىستان شىققان سوتسياليستiك ەڭبەك ەرلەرi مەن قازاقستاننىڭ ەڭبەك ەرلەرiنە ارناپ ارنايى اللەيا سالعىزۋدى قولعا العانى دەر ەدiم. مۇنىڭ استارىندا بۇگiنگi جاستار ءوڭiرiمiزدiڭ دامۋىنا ولشەۋسiز ۇلەس قوسقان سول ازاماتتاردان ۇلگi الىپ، سولارعا قاراپ بوي تۇزەسە دەگەن وي جاتقانى بەلگiلi.

– ءتالiم-تاربيە ماسەلەسiندە تاعى قانداي ماسەلەلەرگە نازار اۋدارۋ كەرەك؟

– وڭتۇستiك قازاقستان وبلىسى ۇلتتىق سالت-ءداستۇرiمiز جاقسى ساقتالعان ءوڭiر عوي. بiراق جونگە سالىنباي كەلە جاتقان بiر ماسەلە توي وتكiزۋ مادەنيەتiمiز دەر ەدiم. قازiر تويلار ۇلكەن سالتاناتپەن ءزاۋلiم سارايلاردا وتەدi. داستارقان مادەنيەتi دە جاقسى. ءان مەن بي دە تۇزەلگەن. بiراق تويلار ۇنەمi كەشiگiپ باستالادى. ودان قالسا، توي ۇيىمداستىرۋدا ءوزارا باقتالاستىق، باسەكەلەستiك بار. «مەنiڭ تويىم پالەنشەنiڭ تويىنان مىقتى بولسىن» دەپ نەشە ءتۇرلi ىسىراپشىلدىق، داڭعازالىق پەن داراقىلىققا بارىپ جاتقاندار جەتەرلiك. وبلىس باسشىسى وسى ماسەلەگە دە نازار اۋدارۋىمىز كەرەكتiگiن ەسكەرتتi. ءاربiر اقساقال جۇرگەن جەرiندە ەبiن تاۋىپ وسى ماسەلەلەردi جاستارعا ەسكەرتiپ، تويعا كەشiگiپ كەلگەندەردiڭ اتىن اتاپ، ۇيالتىپ وتىرۋىمىز كەرەكتiگiن ايتتى. قىزمەتكە كiرiسكەنiنە ەندi ءجۇز كۇن تولىپ وتىرعان بەيبiت باكiرۇلى وسىنداي ماسەلەلەردiڭ بارلىعىنا نازار اۋدارىپ، شەشۋ جولدارىن ۇسىنۋدا. بۇل دۇرىس قادام دەر ەدiم. ويتكەنi, ەل باسقارۋ iسiندە ۇساق-تۇيەك دەگەن نارسە بولمايدى.

– اڭگiمەڭiزگە راحمەت!

سۇحباتتاسقان ايدار قۇلجانوۆ.

Abai.kz