دجون كەرري مىرزانىڭ ورتا ازياعا، سونىڭ ىشىندە ءبىزدىڭ ەلگە كەلىپ قايتقانىنا ءبىراز كۇن بولىپ قالدى. ايتسە دە، اقش مەملەكەتتىك حاتشىسىنىڭ ايماققا العاش جاساعان قادامىن، ايتقان سوزدەرىن قايىرا ءبىر ەسكە الىپ قويۋ ارتىق ەتپەيتىن سياقتى.

ويتكەنى، اقش ۇلكەن ساياساتتاعى باسەكەلەسى – رەسەيدىڭ بۇل ايماقتى قاتتى توراۋىلداپ كەتكەنىن قاپىسىز ۇققانعا ۇقسايدى. راسىندا، رەسەيدىڭ سوڭعى جىلدار شيرەگىندەگى ورتا ازياعا قاتىستى ۇستانعان ساياساتى تمد شەڭبەرىندەگى قارىم-قاتىناستىڭ شەگىنەن اسىپ بارا جاتقانىن بايقۋ اسا قيىن ەمەس. اسىرەسە، قازاقستان دەگەندە كرەملدىڭ ءىشى قاتىپ وتىر. باسقاسىن بىلاي قويىپ، ماسكەۋ قازىر استانانىڭ ىشكى ىستەرىنە دە قول سۇعىپ، وكتەمدىك تانىتۋدا. بۇنى، ارينە، اقوردانىڭ اينالاسى بارىنشا جۇمسارتىپ، ءتىپتى، ەلەۋسىز ەتىپ كورسەتۋگە تىرىسادى. سولاي جاساماسقا بىراق، امال كەم، سەبەبى: دەرجاۆالىق، يمپەريالىق امبيتسياسى قايتا باس كوتەرگەن سولتۇستىكتەگى كورشىمەن كەلەگە كەلىپ، كەڭەس قۇرۋ  قازىر قيىنداي تۇسۋدە. ونىڭ ۇستىنە رف پرەزيدەنتى ورىس تىلىندە سويلەيتىن ادامداردىڭ قانىن قىزدىرىپ، ولاردىڭ ۇلتتىق، ناسىلدىك تىلەگىن وياتىپ، ساياساتتىڭ قۇرالىنا اينالدىرىپ العان.  ءپۋتيننىڭ بۇل ارەكەتى قاجەت كەزىندە ورىستىلدىلەر ءومىر ءسۇرىپ جاتقان ورتا ۋكراينانىڭ شىعىسىنداعى احۋالدى قايتالاپ شىعا كەلەدى دەگەندى تۇسىندىرسە كەرەك. وسىنى جانە رەسەي تاراپىنان بولۋى ىقتيمال وزگە دە قاۋىپتەردى ەسكەرگەن رەسمي استانا، مىنە، 5-6 جىلدان استى، مەملەكەتتىك، ۇلتتىق مازمۇنداعى ىستەردى جۇرگىزۋ ەركىنەن شەكتەلدى. ءسويتىپ، جالپى كوپتىڭ، حالىقتىڭ قارسىلىعىنا قاراماستان كەدەندىك وداق پەن ەۋرازيالىق ەكونوميكالىق وداقتىڭ اياسىنا كىرىپ، امالداۋدا. ال، رەسەي اتالعان ۇيىمداردىڭ ەكونوميكالىق ء مان-ماعىناسىن ىسىرىپ قويىپ، ءوزىنىڭ ساياسي مۇددەسىن العا سالۋدا. كو مەن ەاەو-عا مۇشە ەلدەر رف-نى اۋەل باستاعى كەلىسىم-شارتتار شەڭبەرىندە ۇستاۋعا قاۋقارسىز. ۋكارينانىڭ تاۋەلسىزدىگى مەن مەملەكەتتىك تۇتاستىعىنا كەپىلدىك ەتكەن ەلدەردىڭ ءبىرى بولا تۇرا  سول ەلدىڭ شىعىس وڭىرىندەگى سەپاراتيستتىك كۇشتەردى قولداي جونەلگەن رەسەيدەن قانداي جاقسىلىق كۇتسىن، رەسمي استانا دا، رەسمي مينسك دە قازىر ماسكەۋدىڭ قاس-قاباعىن باعۋدا. بىلايدا، دەكولونيزاتسيا ساياساتىن شيرەك عاسىرعا جۋىق ۋاقىت ىشىندە دۇرىس جۇرگىزە الماعان قازاقستاندىق بيلىك، اسىرەسە، قوبالجۋلى.  بۇل جايتتى دا اقوردانىڭ اۋىلى بارىنشا جاسىرىپ ءجۇر. الايدا، ءسال عانا وتانشىلدىق سەزىمىن بىلدىرگەن ازماتتاردى ايداپ اپارىپ قاماپ، زاڭ الدىندا جاۋاپقا تارتىپ، ءتورت-بەس كىسىنىڭ قاراسى كورىنسە، ءتارتىپ ساقشىلارىن توگىپ; ءباسپاسوزدى، عالامتوردى، الەۋمەتتىك جەلىلەردەگى اڭگىمەلەردى بارىنشا قاتاڭ باقىلاپ  جانتالاسۋدا. بيلىك وكىلدەرىنىڭ جاڭاوزەن وقيعاسىن ورالماندارعا جاۋىپ،  قازاق كوشىنە كەدەرگى كەلتىرىپ، باسى ارتىق قۇجاتتاردى (سوتتالماعانى تۋرالى انىقتامانى ايتامىز) كولدەنەڭ تارتۋى الگىندەي اسىرە ساقتىق پەن ۇرەيدەن تۋعانىن وسى ارادا ەسكە سالا كەتكەنىمىز ءجون شىعار. ەسەسىنە، رەسەيشىل كۇشتەردىڭ ەل تىنىشتىعىن بۇزاتىن سوزدەرى مەن ءىس-قيمىلىن كوزگە ىلە بەرمەيدى. بالكىم، بيلىكتىڭ بۇنىسى ماسكەۋگە: «مىنە، كوردىڭىز بە، بىزدە رەسەيگە بۇيرەگى بۇراتىن ازاماتتار جەتەرلىك، ءبىز ولاردى بەتىنەن قاقپايمىز»، - دەۋ ءۇشىن قاجەت شىعار. ايتەۋىر، قازاقستاندا مەملەكەتشىلدىك ۇعىم مەن انتيمەملەكەتتىك كوزقاراستاردىڭ تەپە-تەڭدىگى بۇزىلىپ، ساياسي كوڭىل-كۇيلەردىڭ اۋارايى قۇبىلىپ-اق تۇر. وسىنداي قازاقستانعا تاياۋدا اقش-تىڭ  مەملەكەتتىك حاتشىسى كەرري مىرزا كەلدى.

دجون كەرري – اريستوكارتتار اۋلەتىندە دۇنيە ەسىگىن اشىپ، تاربيەلەنگەن ۇرپاق. ۆەتنام سوعىسىنا دا قاتىسىپ، كەيىن ول سوعىستان جارادار بولىپ قايتقان سوڭ اقش-تىڭ اسكەري قيمىلدارىنا قارسىلىق تانىتقان ازات ويلى ازاماتتاردىڭ ءبىرى. ستۋدەنت كەزىندە اقش-تىڭ ايگىلى پرەزيدەنتى كەننەديدىڭ سايلاۋ ناۋقانىنداعى كانديداتۋراسىن قولداپ، ونىمەن بالاۋسا جاستىق شاعىندا جۇزدەسكەن ادام.

كەرريدىڭ اقورداداعى اڭگىمەسىنە اسا قانىق ەمەسپىز، ايتسە دە نازارباەۆ ۋنيۆەرسيتەتىندە سويلەگەن سوزىنەن ءبىز بۇل ادامنىڭ ديپلوماتياعا جەتىك ەكەندىگىن اڭعاردىق. ۋنيۆەرسيتەت مىنبەرىندە تۇرىپ قازاقشا «قوش كەلدىڭىزدى» ايتقان ول: «وتكەن كۇننەن الىس جوق، كەلەر كۇننەن جاقىن جوق»، - دەپ اتام قازاقتىڭ دانالىعىنا جۇگىندى. 50 مينۋتتىق بايانداماسىندا دەموكراتيانىڭ بۇگىنگى ادامزات قوعامى ءۇشىن سوڭعى ايالداما ەمەس ەكەندىگىن ايتا كەلىپ، ءار ەل ءوزى تاڭداعان جولمەن جۇرەتىندىگىن، بىراق سونىڭ ءبارى دەموكراتيا داڭعىلىندا توعىساتىندىعىن ەسكەرتتى. كەرريدىڭ بۇل نە دەگەنى؟ ساراپتاپ كورەلىك.

اقش، جالپى باتىس الەمىنىڭ كۇنى بۇگىنگە دەيىن قازاقستان بيلىگىنەن تالاپ ەتكەن جالعىز نارسەسى بولسا، ول – دەموكراتيا ەدى. ء«سوز بوستاندىعىن شەكتەمە، پرەزيدەنت پەن پارلامەنت سايلاۋلارى بالامالى تۇردە ەركىن سايلاۋ ارقىلى ءوتسىن»، ت.ب. قازاقستان اقش-تىڭ سونداي تالابىنا «ازيالىق مەنتاليتەتتىڭ  شەگىندە»، «قازاقستاندىق تاڭداۋ ەركى ارقىلى» جاۋاپ بەرىپ، «تاڭ قالدىرىپ» باقتى. اقىرىندا دەموكرتيانى تالاپ ەتە بەرۋدەن تانبايتىن اقش-تان الىستاپ، ءامىرشىل، وكتەم، ءارى بۇرىننان تانىس رەسەيدىڭ قولتىعىنا تىعىلا تۇسكەن. رەسەيدى ايماقتىڭ قاۋىپسىزدىگىنە يە ەتىپ، كوشە تىلىنە سالساق، «كرىشا» جاساپ الدى. ال، رەسەي – «كرىشا» وزىنە بەرىلگەن مۇمكىندىكتى ارتىعىمەن قابىلداپ، ورتا ازيانى، ونىڭ ىشىندە قازاقستاندى، ايدىك المەنەن وقشاۋلاۋعا قۇلشىنا كىرىسىپ كەتتى. كوردىڭىز بە، قازاقستاندىق بيلىك وزىنە ىڭعايلى جاعدايدا ءومىر ءسۇرۋ ءۇشىن ەلدىڭ تاعدىرىن قانداي گەوساياسي احۋالعا تىرەپ ۇلگەرگەن؟.. ەندى وسىنداي حالدەن قازاقستاندى قۇتقارۋ مۇمكىن بە؟ مۇمكىن. سوندىقتان كەرري مىرزا وتكەن كۇندەردىڭ بارىنە سالاۋات دەگەندى قۇپتايدى. "وتكەن كۇننەن الىس جوق", - دەيدى. «قازاقستان دامۋ جولىن تاپسىن. قايتكەندە رەسەيدەن ىرگەسىن اۋلاق سالسىن. دەموكراتيا تالاپتارىن كولدەنەڭ تارتىپ، رەسمي استانانى ەندى  قىسپاققا الا بەرەمەيىك. بىراق، ءبارىبىر دەموكراتيا داڭعىلىندا جولىعامىز.  دەموكراتيا داڭعىلىنا جەتەتىن كۇن الىس ەمەس. ول – كەلەر كۇننىڭ ەنشىسىندە.  ال، كەلەر كۇننەن جاقىن جوق».  كەرريدىڭ قازاق دانالىعىنا سۇيەنىپ سويلەگەن ءسوزىن شامامەن وسىلاي بولجاۋعا بولادى.

كەرريگە دەيىن دە قوناقجاي قازاقستانعا تالاي ساياساتكەر، تاڭدايى جارىلعان تالاي شەشەن كەلىپ قايتقان. بىراق، «اۋلەكىنىڭ قوناعى قىدىرىپ ءجۇرىپ اقىل ايتادى» دەمەكشى، سونىڭ دەنى الا كوبىك اۋىزدانىپ، القىنىپ اقىل ۇيرەتكەننەن باسقا، قازاق ەلىن جەتەكتەگى بالاداي كورىپ، «كوسەمسىگەننەن» وزگە نە بىتىرە قويىپ ەدى؟ اراسىندا قازاقستاننىڭ از جىلداعى جەتىسىتىگىنە وتىرىك تاڭىرقاپ، باس شايقاعاندار دا بولدى. ايتكەنمەن دە، دجون كەرري سياقتى   حالىقتىڭ تىلىنە، دىلىنە جىعىلعانى كەم. ارينە، بۇل ءبىزدىڭ بايلام. ءبىز ءوز بايلامىمىزدى ەشكىمگە تاڭبايمىز. سوندىقتان كەرري مىرزانىڭ كەلىپ كەتكەنىن، ءسوز ءلامىن اركىم وزىنشە جورۋعا تولىق قاقىلى.

داۋرەن قۋات

Abai.kz