Djon Kerry myrzanyng Orta Aziyagha, sonyng ishinde bizding elge kelip qaytqanyna biraz kýn bolyp qaldy. Áytse de, AQSh Memlekettik hatshysynyng aimaqqa alghash jasaghan qadamyn, aitqan sózderin qayyra bir eske alyp qoy artyq etpeytin siyaqty.

Óitkeni, AQSh ýlken sayasattaghy bәsekelesi – Reseyding búl aimaqty qatty torauyldap ketkenin qapysyz úqqangha úqsaydy. Rasynda, Reseyding songhy jyldar shiyregindegi Orta Aziyagha qatysty ústanghan sayasaty TMD shenberindegi qarym-qatynastyng sheginen asyp bara jatqanyn bayqu asa qiyn emes. Ásirese, Qazaqstan degende Kremliding ishi qatyp otyr. Basqasyn bylay qoyyp, Mәskeu qazir Astananyng ishki isterine de qol súghyp, óktemdik tanytuda. Búny, әriyne, Aqordanyng ainalasy barynsha júmsartyp, tipti, eleusiz etip kórsetuge tyrysady. Solay jasamasqa biraq, amal kem, sebebi: derjavalyq, imperiyalyq ambisiyasy qayta bas kótergen soltýstiktegi kórshimen kelege kelip, kenes qúru  qazir qiynday týsude. Onyng ýstine RF preziydenti orys tilinde sóileytin adamdardyng qanyn qyzdyryp, olardyng últtyq, nәsildik tilegin oyatyp, sayasattyng qúralyna ainaldyryp alghan.  Putinning búl әreketi qajet kezinde orystildiler ómir sýrip jatqan orta Ukrainanyng shyghysyndaghy ahualdy qaytalap shygha keledi degendi týsindirse kerek. Osyny jәne Resey tarapynan boluy yqtimal ózge de qauipterdi eskergen resmy Astana, mine, 5-6 jyldan asty, memlekettik, últtyq mazmúndaghy isterdi jýrgizu erkinen shekteldi. Sóitip, jalpy kóptin, halyqtyng qarsylyghyna qaramastan Kedendik Odaq pen Euraziyalyq ekonomikalyq odaqtyng ayasyna kirip, amaldauda. Al, Resey atalghan úiymdardyng ekonomikalyq  mәn-maghynasyn ysyryp qoyyp, ózining sayasy mýddesin algha saluda. KO men EAEO-gha mýshe elder RF-ny әuel bastaghy kelisim-sharttar shenberinde ústaugha qauqarsyz. Ukarinanyng tәuelsizdigi men memlekettik tútastyghyna kepildik etken elderding biri bola túra  sol elding shyghys ónirindegi separatisttik kýshterdi qolday jónelgen Reseyden qanday jaqsylyq kýtsin, resmy Astana da, resmy Minsk de qazir Mәskeuding qas-qabaghyn baghuda. Bylayda, dekolonizasiya sayasatyn shiyrek ghasyrgha juyq uaqyt ishinde dúrys jýrgize almaghan qazaqstandyq biylik, әsirese, qobaljuly.  Búl jaytty da Aqordanyng auyly barynsha jasyryp jýr. Alayda, sәl ghana otanshyldyq sezimin bildirgen azmattardy aidap aparyp qamap, zang aldynda jauapqa tartyp, tórt-bes kisining qarasy kórinse, tәrtip saqshylaryn tógip; baspasózdi, ghalamtordy, әleumettik jelilerdegi әngimelerdi barynsha qatang baqylap  jantalasuda. Biylik ókilderining Janaózen oqighasyn oralmandargha jauyp,  qazaq kóshine kedergi keltirip, basy artyq qújattardy (sottalmaghany turaly anyqtamany aitamyz) kóldeneng tartuy әlgindey әsire saqtyq pen ýreyden tughanyn osy arada eske sala ketkenimiz jón shyghar. Esesine, reseyshil kýshterding el tynyshtyghyn búzatyn sózderi men is-qimylyn kózge ile bermeydi. Bәlkim, biylikting búnysy Mәskeuge: «Mine, kórdiniz be, bizde Reseyge býiregi búratyn azamattar jeterlik, biz olardy betinen qaqpaymyz», - deu ýshin qajet shyghar. Áyteuir, Qazaqstanda memleketshildik úghym men antiymemlekettik kózqarastardyng tepe-tendigi búzylyp, sayasy kónil-kýilerding auarayy qúbylyp-aq túr. Osynday Qazaqstangha tayauda AQSh-tyn  Memlekettik hatshysy Kerry myrza keldi.

Djon Kerry – aristokarttar әuletinde dýnie esigin ashyp, tәrbiyelengen úrpaq. Vietnam soghysyna da qatysyp, keyin ol soghystan jaradar bolyp qaytqan song AQSh-tyng әskery qimyldaryna qarsylyq tanytqan azat oily azamattardyng biri. Student kezinde AQSh-tyng әigili preziydenti Kennediyding saylau nauqanyndaghy kandidaturasyn qoldap, onymen balausa jastyq shaghynda jýzdesken adam.

Kerriyding Aqordadaghy әngimesine asa qanyq emespiz, әitse de Nazarbaev uniyversiytetinde sóilegen sózinen biz búl adamnyng diplomatiyagha jetik ekendigin anghardyq. Uniyversiytet minberinde túryp qazaqsha «Qosh keldinizdi» aitqan ol: «Ótken kýnnen alys joq, keler kýnnen jaqyn joq», - dep atam qazaqtyng danalyghyna jýgindi. 50 minuttyq bayandamasynda demokratiyanyng býgingi adamzat qoghamy ýshin songhy ayaldama emes ekendigin aita kelip, әr el ózi tandaghan jolmen jýretindigin, biraq sonyng bәri demokratiya danghylynda toghysatyndyghyn eskertti. Kerriyding búl ne degeni? Saraptap kórelik.

AQSh, jalpy Batys әlemining kýni býginge deyin Qazaqstan biyliginen talap etken jalghyz nәrsesi bolsa, ol – demokratiya edi. «Sóz bostandyghyn shekteme, preziydent pen parlament saylaulary balamaly týrde erkin saylau arqyly ótsin», t.b. Qazaqstan AQSh-tyng sonday talabyna «aziyalyq mentaliytettin  sheginde», «qazaqstandyq tandau erki arqyly» jauap berip, «tang qaldyryp» baqty. Aqyrynda demokrtiyany talap ete beruden tanbaytyn AQSh-tan alystap, әmirshil, óktem, әri búrynnan tanys Reseyding qoltyghyna tyghyla týsken. Reseydi aimaqtyng qauipsizdigine ie etip, kóshe tiline salsaq, «krysha» jasap aldy. Al, Resey – «krysha» ózine berilgen mýmkindikti artyghymen qabyldap, Orta Aziyany, onyng ishinde Qazaqstandy, әidik әlmenen oqshaulaugha qúlshyna kirisip ketti. Kórdiniz be, qazaqstandyq biylik ózine ynghayly jaghdayda ómir sýru ýshin elding taghdyryn qanday geosayasy ahualgha tirep ýlgergen?.. Endi osynday halden Qazaqstandy qútqaru mýmkin be? Mýmkin. Sondyqtan Kerry myrza ótken kýnderding bәrine salauat degendi qúptaydy. "Ótken kýnnen alys joq", - deydi. «Qazaqstan damu jolyn tapsyn. Qaytkende Reseyden irgesin aulaq salsyn. Demokratiya talaptaryn kóldeneng tartyp, resmy Astanany endi  qyspaqqa ala beremeyik. Biraq, bәribir demokratiya danghylynda jolyghamyz.  Demokratiya danghylyna jetetin kýn alys emes. Ol – keler kýnning enshisinde.  Al, keler kýnnen jaqyn joq».  Kerriyding qazaq danalyghyna sýienip sóilegen sózin shamamen osylay boljaugha bolady.

Kerriyge deyin de qonaqjay Qazaqstangha talay sayasatker, tandayy jarylghan talay sheshen kelip qaytqan. Biraq, «әulekining qonaghy qydyryp jýrip aqyl aitady» demekshi, sonyng deni ala kóbik auyzdanyp, alqynyp aqyl ýiretkennen basqa, qazaq elin jetektegi baladay kórip, «kósemsigennen» ózge ne bitire qoyyp edi? Arasynda Qazaqstannyng az jyldaghy jetisitigine ótirik tanyrqap, bas shayqaghandar da boldy. Áytkenmen de, Djon Kerry siyaqty   halyqtyng tiline, diline jyghylghany kem. Áriyne, búl bizding baylam. Biz óz baylamymyzdy eshkimge tanbaymyz. Sondyqtan Kerry myrzanyng kelip ketkenin, sóz lәmin әrkim ózinshe jorugha tolyq qaqyly.

Dәuren Quat

Abai.kz