وتكەن جىلى اقسۋ اۋدانىندا قىتاي تەحنولوگياسىمەن سالىنعان العاشقى جىلىجايلار ءونىم وسىرۋگە كىرىسكەنىن جازعان بولاتىنبىز. اسپان استى ەلىنەن اتاقونىسىنا كوشىپ كەلگەن قانداستارىمىزدىڭ باستاماسىمەن قۇرىلىپ، ىسكە كىرىسكەن «جاربولدى» شارۋا قوجىلىعىنىڭ قارپايىم عانا تەحنولوگيامەن سالىنعان: سامان كىرپىش پەن جىلۋ وتكىزگىشتىگى كۇشتى جارعاقتان (پوليەتيلەن) جانە سوقپا پەشتەن  عانا تۇراتىن جىلىجايلارىنىڭ العاشقى ونىمدەرى بىلتىرعى جەلتوقساننىڭ سوڭىندا اۋدان ورتالىعى مەن تالدىقورعان قالاسىنداعى كوممۋنالدىق بازاردا ساتىلىپ، جەرگىلىكتى جۇرت پەن قالالىقتاردىڭ جاڭاجىلدىق داستارحانىنىڭ كوركىن كەلتىرگەن بولاتىن. ناۋرىز قارساڭىندا شارۋاشىلىق ەكىنشى رەت ءونىم جيناپ، ساۋداعا شىعاردى. اتىزداردان جاڭا عانا جينالىپ الىنعان قىرىققابات پەن شالعام جانە اس دامدەۋىش كوك شوپتەر ۇلكەن سۇرانىسقا يە بولىپ، تەز ارادا ءوتىپ كەتتى. قوجالىقتىڭ توراعاسى سەتەش ەرماۋدىڭ ايتۋىنا قاراعاندا، قىتايلىق تەحنولوگيامەن سالىنعان جىلىجايلاردا جىل بويى بىرنەشە مارتە ءونىم جيناۋعا بولادى.

وتكەن جىلى اقسۋ اۋدانىندا قىتاي تەحنولوگياسىمەن سالىنعان العاشقى جىلىجايلار ءونىم وسىرۋگە كىرىسكەنىن جازعان بولاتىنبىز. اسپان استى ەلىنەن اتاقونىسىنا كوشىپ كەلگەن قانداستارىمىزدىڭ باستاماسىمەن قۇرىلىپ، ىسكە كىرىسكەن «جاربولدى» شارۋا قوجىلىعىنىڭ قارپايىم عانا تەحنولوگيامەن سالىنعان: سامان كىرپىش پەن جىلۋ وتكىزگىشتىگى كۇشتى جارعاقتان (پوليەتيلەن) جانە سوقپا پەشتەن  عانا تۇراتىن جىلىجايلارىنىڭ العاشقى ونىمدەرى بىلتىرعى جەلتوقساننىڭ سوڭىندا اۋدان ورتالىعى مەن تالدىقورعان قالاسىنداعى كوممۋنالدىق بازاردا ساتىلىپ، جەرگىلىكتى جۇرت پەن قالالىقتاردىڭ جاڭاجىلدىق داستارحانىنىڭ كوركىن كەلتىرگەن بولاتىن. ناۋرىز قارساڭىندا شارۋاشىلىق ەكىنشى رەت ءونىم جيناپ، ساۋداعا شىعاردى. اتىزداردان جاڭا عانا جينالىپ الىنعان قىرىققابات پەن شالعام جانە اس دامدەۋىش كوك شوپتەر ۇلكەن سۇرانىسقا يە بولىپ، تەز ارادا ءوتىپ كەتتى. قوجالىقتىڭ توراعاسى سەتەش ەرماۋدىڭ ايتۋىنا قاراعاندا، قىتايلىق تەحنولوگيامەن سالىنعان جىلىجايلاردا جىل بويى بىرنەشە مارتە ءونىم جيناۋعا بولادى.
– مەنىڭ ءوزىم جانە وتباسىمداعىلار شارۋانىڭ وسى ءتۇرىن وتە جاقسى مەڭگەرگەنبىز. قىتايدا تۇرعان كەزىمىزدە جىلىجايلار تۇرعىزىپ، سولاردا وسىرگەن ونىمدەردى ساتۋمەن شۇعىلداناتىن جەرگىلىكتى كاسىپكەردىڭ قول استىندا جۇمىس ىستەدىك. وندا وزىمىزگە تيەسىلى جەر جوق ەدى. اتا-بابا قونىسىنا ورالعاننان كەيىن، شەتتە ءجۇرىپ مىقتاپ مەڭگەرگەن كاسىپپەن اينالىسۋ تۋرالى ۇسىنىسىمىز جەرگىلىكتى مەملەكەتتىك ورگاندار تاراپىنان ۇلكەن قولداۋعا يە بولدى. جەر دە تابىلدى، العاشقى قولداۋلار دا جاسالدى. سونىڭ ناتيجەسىندە ءوز ءىسىمىزدى اشتىق تا، اراعا ءبىراز ۋاقىت سالىپ بارىپ، ونىڭ العاشقى جەمىسىن دە جەي باستادىق، – دەيدى سەتەش.
جاقىندا «جاربولدى» شارۋا قوجالىعىنداعىلاردىڭ جىلىجايلارىندا قارىققابات، قىزاناق، شالعام، ءتاتتى بۇرىش پەن قيىردىڭ كەزەكتى ونىمدەرى جينالدى. بارلىعى بىركەلكى، سىرتىندا ەشقانداي كەمىستىك جوق، كەسكەن كەزدە جاس كوكونىستىڭ ءيىسى مۇرىن جارىپ كەتەتىن ونىمدەردى ءوسىرۋ دە وڭاي ەمەس ەكەنى انىق. كوكونىس كوپ كۇتىمدى  قاجەت ەتەدى جانە  ۋاقىتتى قۇر جىبەرمەۋىڭ كەرەك. ءار كۇننىڭ جوسپارلانعان جۇمىسى بار. سۋارۋ، قوپسىتۋ، تىڭايتقىشتارمەن قوسىمشا ازىقتاندىرۋ، تەمپەراتۋرانىڭ تۇراقتىلىعىن قامتاماسىز ەتۋدىڭ ماڭىزى زور. وسىنشاما ەڭبەكپەن وسىرىلگەن كوكونىس تۇرلەرى «جەرۇيىق»  كوممۋنالدىق بازارىندا ءوزىنىڭ تۇراقتى تۇىتىنۋشىلارىن دا تاۋىپ ۇلگەرىپتى. مۇندا «جاربولدى» شارۋا قوجالىعىنىڭ ونىمدەرىن اسىعا كۇتەتىندەر كوپتەپ سانالادى.

تۇقىمى اسىل توزبايدى

قۇدايعا شۇكىر، الماتى وبلىسى مال شارۋاشىلىعى جونىنەن ەل كولەمىندەگى ايماقتاردىڭ الدىندا كەلەدى. سوڭعى جىلدارى ءتورت تۇلىك باسى تۇراقتاپ قانا قويماي، ءبىرشاما وسە باستادى. سوعان ساي وبلىس باسشىسى اتالعان سالانىڭ تابىستىلىعىن ارتتىرۋ ماقساتىندا مال تۇقىمىن اسىلداندىرۋعا ايرىقشا نازار اۋدارىپ، ءتيىستى ورىندارعا ناقتى مىندەتتەر جۇكتەپ وتىر. سونداي نەگىزگى باعىتى مال تۇقىمىن اسىلداندىرۋ بولىپ تابىلاتىن كاسىپورىنداردىڭ ءبىرى – تالدىقورعان قالاسىنداعى «اسىل» اسىل تۇقىم ورتالىعى» جشس ءوندىرۋشى بۇقالاردىڭ تۇقىمىن ودان ارى جاقسارتۋدىڭ جاڭا ادىستەرىن باتىل قولعا الۋدا. «اسىل» جشس ەتتى، ءسۇتتى باعىتتاعى ءىرى قارانى وسىرۋگە مامانداندىرىلعان. ورتالىق ەل كولەمىندەگى وسىنداي اسىل تۇقىمدى شارۋاشىلىقتىڭ بىرگەيلەرى قاتارىندا اتالادى. بۇگىنگى كۇنى ونداعىلار وبلىس كولەمىندە 160-تان استام ۇرىقتاندىرۋ پۋنكتتەرىن اشقان جانە ولاردىڭ اراسىندا كوشپەلى پۋنكتتەر دە بار.
تاياۋدا «اسىل» اسىل تۇقىم ورتالىعى» جشس بازاسىندا وبلىستىق اۋىل شارۋاشىلىعى باسقارماسى ماماندارىنىڭ ، قر اۋىل شارۋاشىلىعى مينيسترلىگى اگروونەركاسىپتىك كەشەنى وكىلدەرىنىڭ، وبلىستاعى شارۋاشىلىقتاردىڭ اسىل تۇقىمدى مال جونىنەگى مەملەكەتتىك ينسپەكتورلارىنىڭ، اۋداندارداعى الدىڭعى قاتارلى ششارۋاشىلىقتارداعى زووتەحنيكتەردىڭ قاتىسۋىمەن وبلىستىق دەڭگەيدەگى وقىتۋ سەمينارى بولىپ ءوتتى.
سەميناردا قر اۋىل شارۋاشىلىعى مينيسترلىگى اگروونەركاسىپتىك كەشەنىنىڭ اسىل تۇقىمدى مال جونىندەگى باس مەملەكەتتىك ينسپەكتورى امانگەلدى كەسىكباەۆ الماتى وبلىسىنداعى مال شارۋاشىلىعى مەن عىلىم قايراتكەرلەرىنىڭ بىرلەسكەن جۇمىستارى ارقاسىندا وڭىردەگى ءسۇت ءوندىرۋدىڭ كولەمى مەن ساپاسى عانا ارتىپ قانا قويماي، وسى باعىتتا وسىرىلەتىن اسىل تۇقىمدا ءىرى قارانىڭ سانى دا ارتا تۇسكەنىن ايرىقشا اتاپ ءوتتى. مۇندا «اسىل» ورتالىعىنىڭ دا ايتارلىقتاي ۇلەسى بارلىعىنا دا نازار اۋداردى. وسىندا وسىرىلگەن «الاتاۋ»، «قاراالا» «ايرشير»، «اۋليەكول» اسىل تۇقىمدى ءوندىرۋشى بۇقالار سالماق قوسۋدا جاقسى جاقتارىنان بايقالعان. ماسەلەن، «وسىنداعى «گياز» اتتى بۇقانىڭ سالماعى ءبىر توننادان اسسا، تاعى وتىز بۇقانىڭ سالماعى سەگىز ءجۇز كەلىدەن اسىپ جاعىلىپتى. وسىلاردان الىنعان تۇقىمدىق ماتەريال تەرەڭ كريوگەندىك مۇزداتۋ جاعدايلارىندا وتىز جىلعا دەيىن ساقتالاتىن كورىنەدى.
سوڭعى التى جىل بويى ساپالى تۇقىمدى ىرىكتەۋگە باسا نازار اۋدارۋ ارقاسىندا تۇقۇىمدىق بانكتىڭ جاقسارۋىن 50 پايىزدان اسىرۋعا مۇمكىندىك تۋعانىن دا ايتا كەتكەن ءجون. «اسىل» اسىل تۇقىمدى ورتالىعى» جشس-ءنىڭ ديرەكتورى بەكەن ەردەنوۆ ءوز كەزەگىندە وزدەرىنىڭ قول جەتكىزگەن ازدى-كوپتى تابىستارىندا وبلىس باسشىلىعىنىڭ ۇلكەن ۇلەسى بارلىعىنا توقتالدى. وبلىستىق دەڭگەيدەگى بيلىك تۇتقالارىنىڭ ناقتى دەمەۋشىلىگى مەن قولداۋىنسىز بۇنداي جەتىستىككە جەتۋ مۇمكىن ەمەستىگىن دە جاسىرىپ قالعان جوق. ۇستىمىزدەگى جىلى ءۇي شارۋاشىلىقتارىنداعى سيىرلاردى ۇرىقتاندىرۋعا 81 ملن. تەڭگەدەن استام قارجى ءبولىنىپتى. وسىناۋ قوماقتى قارجىعا 180 مىڭ سيىر ۇرىقتاندىرىلادى. مۇنداي تاجىريبە ءبىزدىڭ ەلدى تۇڭعىش رەت قولدانىلۋدا. جوعارىداعى قارجىعا قوسىمشا تاعى 13 ملن. تەڭگە جەمشوپ ساتىپ الۋعا، 17 ملن. تەڭگەگە جۋىق قارجى ءدارى-دارمەكتەر مەن سۇيىق ازوت جانە كريوگەندىك جابدىقتار ساتىپ الۋعا قاراستىرىلىپتى. بەكەن قاسقىربەكۇلىنىڭ ايتۋىنشا، وسىنداي جاندى كومەك ءوز كەزەگىندە مالدى قولدان ۇرىقتاندىرۋدى 63 پايىزعا دەيىن جەتكىزۋگە مۇمكىندىك بەرىپ، جىل سايىن 640 مىڭ توننا ءسۇت وندىرۋگە جاعداي تۋعىزادى.
وسىنداي بيىكتەردى باعىندىرۋدا شەت ەلدەردەگى وزىق تاجريبەلەرگە دە سۇيەنۋ ۋاقىت تالابى. ورتالىقتىڭ ماماندارى وسىدان ءبىراز بۇرىن بىزدەر قولدانىپ جۇرگەن ۇرىقتاندىرۋدىڭ تابلەتكالاندىرىلعان تۇرىنەن باياعىدا باس تارتقان دانيادا بولىپ، ولاردان تۇقىمدىق ماتەريالدى «شپريتستىك» ادىسپەن جەتكىزۋدىڭ جاي-جاپسارىن ۇيرەنىپتى. بۇل ءتاسىل ارزان ءارى ونىمدىلىگى دە جوعارىلىعىمەن ەرەكشەلەنەدى. اماندىق بولسا، كەلەر جىلدان باستاپ ورتالىق وسىناۋ ءتيىمدى ادىسكە كوشۋدى قولعا الماق. قازىرگى كەزدە جان-جاقتى دايىندىق جۇمىستارى جۇرگىزىلۋدە. سۇيىق ازوتتىق زەرتحانا جوندەلىپ، مالعا ارنالعان جاڭا قورالار سالىنۋدا، بۇقالاردى جوسپارلى ساۋىقتىرۋعا قاتىستى قاداعالاۋ شارالارى بارىنشا كۇشەيتىلگەن. مالدى ۆەتەرينارلىق باقىلاۋ جاقسارتىلىپ، ازىقتاندىرۋدىڭ جاڭا موشەرلەرى بەكىتىلگەن. ءمۇيىزدى ءىرى قارانى ۇرىقتاندىرۋدىڭ جاڭا ءتاسىلىن ەنگىزۋ ءۇشىن ورتالىققا 35 ملن. تەڭگە كەرەك. ەگەر، ويعا العاندار جۇزەگە اسسا، الماتى وبلىسىنداعى تۇقىمدىق-سەلەكتسيالىق جۇمىستار بۇگىنگىسىنەن دە جاقسارا تۇسەرى ءسوزسىز.
«اسىل» ورتالىعى بىلتىر ءۇي شارۋاشىلىعىنداعىلارعا 48 ملن. تەڭگەنىڭ قىزمەتىن كورەتسە، بيىل ونى 51 ملن. تەڭگەگە جەتكىزبەك. ويتكەنى، اۋىل تۇرعىندارى اسىل تۇقىمدى مال ءوسىرۋدىڭ بارلىق جاعىنان ءتيىمدى ەكەنىن ءتۇسىندى. كۇنىنە 5 ليتر ءسۇت بەرەتىن التى-جەتى سير ۇستاعانشا، 25-30 ليتر ءسۇت ساۋىلاتىن ءبىر سيىردى باعىپ-قاققاننىڭ پايداسى مولدىعىا كوزدەرىن جەتكىزىپى، وسى باعىتتاعى شارالارعا بەلسەنە اتسالىسۋدا.