TBMM-نەن كورىنىستەر

تۇرىك ەلىندە پارلامەنت سايلاۋى ءوتتى.

الدىن الا ناتيجە بويىنشا

وقىرمانعا ەلدەگى ساياسي ناۋقان تۋرالى قىسقا اقپارات بەرىپ كەتسەك: بۇل 7 ماۋسىمداعى سايلاۋدان كەيىن ۇكىمەت قۇرا الماعان پارلامەنتتىڭ كونستيتۋتسيا بويىنشا ەرتە سايلاۋعا كەتۋى. تۇرىك پارلامەنتى تۋرالى ءبىز الدىڭعى سايلاۋدان كەيىن جازعان ەدىك. وندا تۇركيا اتازاڭىنىڭ 116 بابىنا ساي، ماجىلىستە توراعالىق كوميتەت قۇرىلعان سوڭ 45 كۇن ىشىندە پارلامەنت جاڭا ۇكىمەت جاساقتاۋى كەرەك ەكەنىن، جاساقتاي الماعان جاعدايدا مەزگىلىنەن بۇرىن قايتا پارلامەنت سايلاۋى تاعايىندالاتىنىن، مەزگىلىنەن بۇرىنعى سايلاۋ بەلگىلەنگەن كەيىن ءۇش اي ۋاقىت ىشىندە ءوتۋى كەرەك ەكەنىن ايتقانبىز.

تۇركيا ۇلى ۇلت ءماجىلىسىنىڭ(TBMM) 25 شاقىرىلىم دەپۋتاتتارى قۇرىلماعان ۇكىمەتتىڭ كەسىرىنەن كرەسلودا قىسقا ۋاقىت قانا وتىردى. 26 شاقىرىلىمنىڭ سايلاۋىنا 16 پارتيا قاتىستى.

TBMM عيماراتى

TBMM - تۇرىك ەلىنىڭ زاڭىنا ساي 550 دەپۋتات قىزمەت اتقاراتىن زاڭ شىعارۋشى ورگان. سايلاۋعا قاتىسقان پارتيالار وسى ورىننىڭ 276-سىن يەلەنگەن جاعدايدا جالعىز ءوزى ۇكىمەت قۇرادى. ەگەر حالىقتان وعان جەتەرلىك داۋىس جيناي الماسا باسقا پارتيالارمەن كەلىسىپ كواليتسيالىق ۇكىمەت قۇرۋى كەرەك.

تۇركيا بيلىك پارتياسى AKP(ادىلەت جانە دامۋ پارتياسى)قۇرۋشىسى، 2003 جىلدىڭ 16 ناۋرىزىنان 2014 جىلدىڭ 27 تامىزىنا دەيىن تۇركيا پرەمەر-ءمينيسترى بولعان ەردوعان، بىلتىر 10 تامىزداعى سايلاۋدا پرەزيدەنتتىككە تاڭدالعاننان كەيىن، پارتيانىڭ باسشىسى ءارى پرەمەر-مينيستر بولىپ 27 تامىزدا احمەت داۋىتوعلۇ تاعايىندالعان ەدى. ول بيىلعى سايلاۋدان كەيىن ءراسىم بويىنشا 9 ماۋسىمدا وتستاۆكاعا كەتتى. ەل پرەزيدەنتى وعان جاڭا ۇكىمەت قۇرىلعانشا قىزمەتىندە قالۋىن تاپسىردى. جاڭا پارلامەنت مەجەلى ۋاقىت ىشىندە ۇكىمەت قۇرا الماعان سوڭ، داۋىتوعلۇ باس مينيسترلىك قىزمەتكە تاعايىندالعاننان كەيىن تۋرا ءبىر جىل وتكەندە ۋاقىتشا ۇكىمەت جاساقتادى.

AKP توراعاسى احمەت داۋىتوعلۇ

داۋىتوعلۇ ۋاقىتشا ۇكىمەتى دالىرەك ايتقاندا سايلاۋ ۇكىمەتى. ول بۇل ۇكىمەتتى قۇرعان سوڭ ءتورت جىلدىق بيلىگى بار ۇكىمەت سياقتى جۇمىس ىستەيمىز دەگەن بولاتىن. وسى ۇكىمەتتىڭ پرەمەرى رەتىندە ول بۇۇ-نىڭ 70 سەسسياسىنا قاتىسىپ قايتتى. الايدا، بۇل ۇكىمەتتى قاۋقارسىز سانايتىندار جەتەرلىك. تۇركياداعى ەكونوميكالىق احۋال سايلاۋدان كەيىن ايتارلىقتاي تومەندەگەن. 2,70 ليرا توڭىرەگىندەگى دوللار كۋرسى 3-تەن اسىپ بارىپ 2,90 شاماسىندا قۇبىلىپ تۇر. ازىق-تۇلىك تە 5-10 پايىز اراسىندا قىمباتتادى.

7 ماۋسىم پارلامەنت سايلاۋىنان كەيىن پارتيالار ۇكىمەت قۇرماۋىنان  تۇركيا جەرگىلىكتى حالىقتىڭ تىلىمەن ايتساق، «قان كولىنە» اينالدى. ەكى سايلاۋ اراسىنداعى 147 كۇن ىشىندە، 242 بەيبىت تۇرعىن تەررورلىق شابۋىلداردىڭ قۇربانى بولدى. ولاردىڭ بىرەۋى يران ازاماتى، 19-ى بالا بولعان. سونداي-اق، جالپى سانى 167 قاۋىپسىزدىك قىزمەتكەرى(ولاردىڭ 96-سى اسكەر، 68-ءى پوليتسەي، 3-ەۋى كۇزەتشى) تەررور شابۋىلىنان جانە تەرروريستەرمەن كۇرەستە شەيىت بولدى.

تەررورلىق شابۋىلدان ەڭ ۇلكەنى 10 قازاندا انكارا تەمىر جول ۆوكزالى الدىندا بولدى. جويقىن ەكى جارىلىستان 102 ادام ءولىپ، 244 كىسى جارالاندى.  20 تامىز شانلىۋرفادا 34 كىسى قازا تاۋىپ، 103 ادام جارالاندى. مەملەكەت جۇرگىزگەن تەررورعا قارسى وپەراتسيالاردان 453 تەرروريستتىڭ كوزى جويىلدى.

تۇركيا پرەزيدەنتى ەرەجەپ تايىپ ەردوعان

سوڭعى ۋاقىتتا ەردوعاندى باتىس باق-ى قاتتى سىناي باستادى. ەل ىشىندە دە نارازى جۇرتتىڭ قاراسى مول. ولار، سوڭعى ءبىر جارىم جىلدىڭ ىشىندە وتكەن ءتورت بىردەي سايلاۋدىڭ ءبارى ەردوعاننىڭ ديكتاتورلىق بيلىگىن نىعايتۋ ءۇشىن جاسالىپ جاتقان قادامدار دەپ سانايدى. نارازىلىقتىڭ ەكىنشى ۇشى ەردوعان بيلىك ەتكەن جىلدارى بۇلىكشىل كۇرد سودىرلارىن تىم ەركىنسىتىپ جىبەردى دەگەنگە سايادى. سوڭعى سايلاۋدا كۇرت ءسوزىن سويلەيتىن HDP پارتياسىنىڭ پارلامەنتكە كىرۋى كوپتىڭ نارازىلىعىن تۋدىرعان ەدى. سەبەبى حالىق دەموكراتيالىق پارتياسى اتالاتىن بۇل پارتيانىڭ تۇركيانىڭ وڭتۇستىك شىعىسىنان كۇردستان مەملەكەتىن قۇرۋدى كوزدەيتىن PKK-مەن بايلانىسى بار ەكەنى ايتىلادى. بۇگىنگى سايلاۋدا دا شيەلەنىسكەن وڭتۇستىك شىعىس ايماقتاردا كەيبىرەۋلەردىڭ ازاماتتارعا كۇشتەپ HDP-گە داۋىس بەرگىزگەنى تۋرالى ايتىلىپ جاتىر. حۇرريەتتىڭ جازۋىنشا، ديارباكردىڭ كاياپىنار اۋدانىندا الي بايتار ەسىمدى قاريا ءوزىنىڭ سايلاۋ بيۋللەتەنىن بىرەۋلەردىڭ كۇشتەپ HDP اتىنا تولتىرتىپ، ساندىققا سالعىزعانىن ارىز ەتكەن. سونداي-اق، شىعىس ايماق ا’رىدا (Ağrı) HDP-ءلى بىرەۋلەر اشىق داۋىس بەرۋگە ەلدى ماجبۇرلەپ، ءبىر كىسىنى پىشاقتاعان. وسى ايماقتاردا AKP-دان ۇمىتكەر دەپۋتاتتارعا شابۋىلدار جاسالعانى تۋرالى حابار دا بار.

تۇركيادا اداسقان اقيقات كوپ. كىمنىڭ اق، كىمنىڭ قارا ەكەنىن بيلىككە كەلگەندەردىڭ ەرتەڭگى قادامى انىقتاي جاتار. وتە-موتە اسقىنىپ تۇرعان تۇرىك-كۇرت جاڭجالى تۇركيانىڭ ساياسي جاراسى بولىپ تۇر. ءبىز سايلاۋعا تۇسكەن پارتيالاردىڭ ساياسي باياندامالارىن ەجىكتەپ جاتپادىق. الايدا بيلىككە ۇمتىلعان پارتيالاردىڭ ءبارى دەرلىك ەكونوميكانى قۋاتتاندىرا ءتۇسۋدى كوزدەيدى.

ادىلەت جانە دامۋ پارتياسىنىڭ ۇلكەن ماقساتى رەتىندە كونستيتۋتسيانى وزگەرتۋدى اتاپ ايتۋعا بولادى. تۇركيا قازىر 1982 جىلى كونستيتۋتسيانى پايدالانۋدا. بۇل كونستيتۋتسيا 1980 جىلعى بيلىكتىڭ اسكەري كۇشپەن تايدىرىلۋىنان كەيىن رەفەرەندۋم ارقىلى قابىلدانعان بولاتىن. 

ەسكەرتە كەتەتىن جايت: تۇركيا قۇرىلعان العاشقى ۋاقىتتا 27 جىل بيلىكتى ۇستاعان رەسپۋبليكاشىلاردان كەيىن 1950 جىلى 22 مامىردان 1960 جىلى 27 مامىرعا دەيىن ەل ۇكىمەتىن ادنان مەندەرەس باسقاردى. گيمالاي اسىپ كەتكەن قازاقتاردىڭ تۇركيادان پانا تاباتىنى دا وسى تۇس. اسكەري توڭكەرىس ارقىلى بيلىكتەن تايدىرىلعان مەندەرەس 1961 جىلى 17 قىركۇيەكتە دارعا اسىلدى. وسىدان كەيىن بيلىككە ۇلتشىلدار قوزعالىسى دا، رەسپۋبليكاشىلار دا جالعىز بيلەۋشى بولىپ ءبىر دە ءبىر رەت كەلە المادى. تەك 2002 جىلى قاراشادا بيلىككە كەلگەن ادىلەت جانە دامۋ پارتياسى عانا ەلدى جالعىز بيلەۋ مۇمكىندىگىن، حالىقتىڭ سەنىمىن الدى.

كىم نە دەسە دە، ءبىز ءۇشىن تۇركيا ەمىرەنىپ ەمشەك بەرمەسە دە ەلەڭ-الاڭ كۇن تۋسا ەتەك جيناسار تۋىسقان ەل. بيلىككە كەلگەن پارتيا الداعى ۋاقىتتا ىشكى شيەلەنىسىن رەتتەپ، سىرتقى ساياساتتاعى تۇركيانىڭ ايبارىن ارتتىرا تۇسسە، عاسىرلىق تاريحىنداعى ەڭ كەمەل دە ءبىرتۇتاس حالىنە جەتكىزسە ەكەن دەيمىز!

“N”

Abai.kz