جاراتۋشى يەمىز اللاھ قانا جالعىز.

قاراپ تۇرساڭىز، وسىناۋ جالعان ءدۇنيادا ودان باسقا جالقى جاراتىلعان نە جاندى نە جانسىز ەشنارسە جوق. ءبارى قوس-قوستان، جۇپ-جۇبىمەن. ءار جۇپ ءبىرىن-ءبىرى تولىقتىرىپ، بىرىنە-ءبىرى ءار بەرىپ، ءسان بەرىپ تۇرادى. ويتپەسە، قاي-قايسىسىنىڭ دا ءومىرىنىڭ سيقى كەتىپ، رەپەتى بۇزىلادى.

مىسالى ءان مەن ءماتىن دە سول سياقتى. ۇتىرى كەلگەندە ايتا كەتەيىك، نە الىپ بارا جاتقان تەرەڭ ءمان-ماعىناسى جوق، نە كوز تارتار كوركەمدىگى جوق، تەك «تەحنيكالىق جاعى» مەن ۇيقاسىنان ءمىن تابىلماس نەبىر ولەڭدەرگە ءاپ-اسەم ءان جازىلىپ ورىندالعاندا الگى «بايعۇس ولەڭىڭىز» اجەپتاۋىر دۇنيە بوپ شىعا كەلەتىنىن ايتساڭشى. مىسالى: 

          جاينايدى گۇلدەر دالادا

          سۇيگەنىم مەنىڭ قالادا

          سۇيەمىن ساۋلەم ءوزىڭدى

          باسقانى قالاما!

قالادا ءبىر سۇيگەنىم بار دەي تۇرىپ، سەنى سۇيەمىن، باسقانى قالاما دەپ دەنى ساۋ ادامنىڭ ايتا قويۋى ەكىتالاي ولەڭنىڭ ءانى قانداي تاماشا دەسەڭىزشى؟! ءارى ويناقى، ءارى ۇزدىگىپ تۇر ەمەس پە؟

ءيا، ەگەر ءاننىڭ ءماتىنى ء(سوزى) بولماسا ول دا ءبىر، ءتىل-قۇلاعى جوق مىلقاۋ دا ءبىر. ءاننىڭ ءارى دە، ءسانى دە –ماعىنالى، وي تاستار قۋاتى، جان تەربەتەر سيقىرى بار ءسوز. اسىرەسە، ماحاببات تۋرالى اندەردىڭ ءسوزى جاستاردىڭ جۇرەگىنە وت تاستاپ، شوقتاي قاريتىن، ال «باسىنان داۋرەنى وتكەن» دەگەندەي ەلۋدى ەڭسەرىپ، الپىستى القىمداعان جاسامىستار مەن قارتامىستاردىڭ ءتىپتى ودان دا ءوتىپ كەتكەن قاريالاردىڭ وتكەنىن ەسكە سالىپ، ساي-سۇيەگىن سىرقىراتا وتىرىپ، كەشەگى ءبىر كەلمەسكە كەتكەن قايران كۇندەرىنىڭ كەرۋەن تىزبەگىن كوز الدىنان كولدەنەڭ وتكىزەتىندەي، ءۇرزادا جۇرەكتى ۇزىلدىرە سىڭسىتاتىنداي بولۋى-باستى شارت. ال سول  انگە ءۇنى دە، جۇرەك ءلۇپىلى دە، جالعان بولسا دا جارىق دۇنيەگە دەگەن رازىلىعى مەن نارازىلىعى دا  ۇندەس انگە جۇپ بولارلىقتاي ءماتىن ء(سوز) كەرەك. سوندا ول ەكەۋى، ياكي ءان مەن ءماتىن جۇبى جاراسقان قوس عاشىقتاي، ءموپ-ءمولدىر ءبىر ماحابباتتىڭ ۇلگىسىندەي ءبىر پاكيزات دۇنياعا اينالادى. بۇنداي ءدۇنيالار تەك ونەر تۋىندىسى عانا ەمەس، ول – ۇلتتىڭ رۋحىن كوتەرەتىن، ومىرگە دەگەن سۇيىسپەنشىلىككە بولەيتىن كەرەمەت ءبىر كيە. اتتەڭ، ءبىز بۇگىندە سول كيەمىزدىڭ، سول قاسيەتىمىزدىڭ قادىرىن بىلمەي، بىلمەگەنىمىزبەن تۇرماي ونىڭ اسىل اجارىن، بەت-ءپىشىمىن ادام تانىماس كۇيگە ءتۇسىرىپ، كونەكوزدەرشە ايتقاندا شىن-شايتاننىڭ ويراندى ويىنىنا اينالدىردىق دەسەك ءبىر مىسقال دا قاتەلەسپەيمىز.

وسى كۇنى ۇلان-اسىر ۇلى ءدۇبىرلى مەرەكەلەردە دە، اۋىل-ءۇيدىڭ اينالاسىنداعى توي-تومالاقتا دا ۇيالماي-قىزارماي جۇرت الدىنا شىعىپ، تەلەديداردىڭ بەتىن بەرمەي ءان سالىپ «جۇلدىز» اتانىپ جۇرگەندەردىڭ نە انىندە، نە ماتىنىندە، نە ءوزىنىڭ داۋىسىندا قۇرتاقانداي دا قۇن جوق ەكەنى ايتىلىپ تا، جازىلىپ تا كەلەدى. امال نە، قازاقتىڭ بىلگەن ءسوزى ۇرگەن سوزبەن بىردەي كۇيگە تۇسكەن مىنا زاماندا سوندايلاردىڭ شىنىندا دا «جۇلدىزى جانىپ»، تاسى ورگە دومالاپ  كۇننەن-كۇنگە ءورشىپ بارادى.  مۇندايلاردىڭ ونەردەگى بۇل باسسىزدىعىنا دەم بەرىپ، ولاردىڭ جەلقايىقتاي جەلپىلدەۋىنە جەل بەرىپ وتىرعاندار– ەڭ اۋەلى ەلىمىزدىڭ تەلەارنالارى. قازىر تەلەارنالاردا قالىڭ شەگىرتكەدەي باسىپ العان جۋرناليست ەمەس جۋرناليستەر، ويدان-قىردان كەلگەن جۇرگىزۋشىلەر، تەلەجۋرناليستيكادان دا، باسپاسوزدەن دە بەيحابار، ادامنىڭ جۇلىنىن «ارقاداعى ميى»، باشپايىن-«اياق ساۋساقتارى» دەپ سويلەيتىندەر ەفيرلىك ۋاقىتتى تولتىرۋ ءۇشىن  نەبىر ءانشى ەمەستەردى ءانشى، «جۇلدىز» قىپ، سولاردان نەشە ايەلىڭ بار، نەشە بالاڭ بار، نەشە رەت ۇيلەندىڭ، ۇيدە تاماقتى كىم پىسىرەدى، قىزدار حات جازباي ما دەگەن سياقتى مالعۇندىق سۇراقتار قويىپ، ونىسىن «كەزدەسۋ»، «ينتەرۆيۋ»، «سۇحبات» دەپ ويىنا كەلگەنىن تەلە كورەرمەنگە ۇسىنادى.سودان الگى ءانشى ەمەس اقشاتاپقىش جىلپوستار، ايگىلى ءانشى، سازگەر اتانىپ شىعا كەلەدى. بۇل ۇلتتىق ونەرىمىزگە، ۇلتتىق رۋحىمىزعا جاسالىپ وتىرعان قاستاندىق دەپ باعالاساق تا ارتىق بولماس ەدى. تەلەارنالاردىڭ بۇل ءىسىن ونەرىمىزگە، مادەنيەتىمىزگە، جالپى رۋحانياتىمىزعا وراسان زور كەساپات ءارى قىلمىس رەتىندە قوزعايتىن دا مەزگىل جەتتى.

ءيا، قازىر بۇل «جۇلدىزدار»، «سۋعا سالسا باتپايتىن، وتقا سالسا جانبايتىن» ونەرگە كەلگەن وزبىرلىقتىڭ ءبىر تۇرىنە اينالدى. قاتتى ايتتىڭ دەيتىندەر  دەي بەرسىن وسىلاردىڭ كەسىرىنەن قازىر ۇلتتىق مۋزىكامىز ءوزىنىڭ ۇلتتىق بوياۋىنان ايرىلىپ، تىڭداپ وتىرعان ءانىڭ قاي ەلدىكى ەكەنىن بىلمەيتىن كۇيگە تۇستىك. ۇلتىمىزدىڭ ونەرگە، ءان-كۇي ونەرىنە دەگەن تالاپ-تارازىسى، تالعامى وزگەرىپ، قۇلدىراۋعا اينالدى. بۇل – اسىرەسە، جاس ۇرپاعىمىزدىڭ ءوزىنىڭ ۇلتتىق ونەرىنەن بەيحابار، دۇبارالارعا اينالۋىنىڭ بىردەن-ءبىر باستاماسى. تەلەديداردا الگىندەي ءانشى ەمەس انشىلەر نە اۋەزىندە، نە سوزىندە ءمان-ماعىنا جوق، الدە ەكى ەستى، الدە ماس ادام ءسوزىن جازعان با دەرلىك بىرنارسەلەردى قيسالاڭداپ «سەن، سەن، سەن» دەپ نەمەسە «قۇرالاي شاش» دەپ تۇرعاندا تەلەستۋدياداعى نەمەسە كونتسەرت ءوتىپ جاتقان الاڭقايداعى جاستار قوسىلا تەڭسەلىپ، ارا-تۇرا ء«و-ءو-ءوۋ» دەپ شۋىلداپ جاتقانىن كورگەندە اللاھ كەشىرسىن «ەلىمنىڭ ەرتەڭى ەش نارسەنىڭ بايىبىنا بارماي شۋىلداعان مىنالار بولسا قازاق قانداي ۇلتقا اينالار ەكەن» دەگەن دە كۇناھار ويعا كەتەدى ەكەنسىڭ.

ءيا، بۇل ماسەلەنىڭ ايتىلعانىنا از ۋاقىت بولعان جوق. ونى بۇلبۇل ءۇندى بيبىگۇل تولەگەنوۆادان، كۇنى كەشە باقيعا اتتانعان الەمگە اتى ايگىلى ءانشى روزا باعلانوۆادان، ەرمەك سەركەباەۆتان باستاپ، نەبىر بىلىكتى مۋزىكا ماماندارى، وزگە دە ونەر سالاسىنىڭ ساڭلاقتارى ايتۋداي-اق ايتىپ، باسپاسوزگە دە تالاي مارتە جازدى. اتتەڭ، بىلگەن ءسوز ۇرگەن سوزبەن بىردەي بولعان زامانعا، قوعامعا نە دەرسىڭ؟!

ءبىر تاڭدانارلىعى سول – تەلەديداردان تۇسپەيتىن بۇل «جۇلدىزدار» ايتىپ جۇرگەن الدەكەش-اندەردە بار بولسا ءبىر، ەكى نوتا عانا بار. بولماسا ول دا جوق. بىراق سولار وزدەرى الدەقانداي قىپ، «ورانجيروۆكا» دەپ اتايتىن داڭعىر-دۇڭعىردىڭ ءۇنى عالامات! ولار ءان دەپ سالىپ تۇرعان ىزى-شۋدان بىراۋىق ويىڭىزدى ءبولىپ، ەندى سولار ايتىپ تۇرعان ماتىنگە قۇلاق تۇرسەڭىز، ونى پوەزيا نەمەسە ءان ءماتىنى دەگەننەن گورى نە ەسۋاستاۋ، نە ماس ادامنىڭ ەلىرمەسى ەكەن دەپ قالۋ دا ابدەن مۇمكىن. سەنبەسەڭىز قاراڭىز:

          ءبىز ەكەۋمىز جولىقتىق تىم كەش

          ءبىر بولۋعا قورىقتىق مۇمكىن ەمەس

          ارامىزدى ءبولىپ تۇر ءبىر بەلەس

          وتكەندى قايتالاۋ مۇمكىن ەمەس

          جولىققان كۇندى قايتارسام دەيمىن

          قاسىڭدا قالىپ سەنى جىلىتسام دەيمىن

          كوز جاسىمدى كورسەتپەۋگە تىرىستىم-اق

          سەنىمىڭنىڭ بيىگىنە بارام قۇلاپ

          سەزىمىم كۇيىپ بارام

          جۇرەگىم كۇيىپ بارام

          جۇرەگىم جىلاپ جانار

          شىدايدى جۇرەگىم، كەتپە سەن

          سەنسىز ول سوقپاي قالادى

          سۇيەمىن، ءسۇيىپ كۇيەم

          سەنىكىن، ءتىپتى، ءۇزىپ كەلەم

    نەمەسە

          سەنسىز ول كۇيىپ قالادى

          جۇرەگىم وت بوپ جانار

بۇل ءان-سىماقتى ايگەرىم قالاۋباەۆا دەگەن قىز ورىندايدى. ال ەندى وسىنى ءماتىن، ولەڭنىڭ ءسوزى، ونى دەنى ساۋ، اقىل-ەسى دۇرىس ادام جازعان دەي الاسىز با؟ ونى ءوزىڭىز ءبىلىڭىز... الدە ءوزى ءسوزدى تۇسىنىكسىز قىپ ايتۋدى ءسان كورە مە، الدە بارى سول ما قايدام وسى ءانشى قارىنداسىمىز ءان سالىپ تۇرعاندا ونىڭ سوزدەرىن ءتۇسىنۋدىڭ ءوزى ءبىر قيامەت.

ءيا، ەلىرمە، لاقپا، اقىل-ەسى اۋمالى-توكپەلى بىرەۋ جازعان سياقتى وسىنداي «ولەڭدەر» بۇل انگە عانا ەمەس جالپى بۇگىنگى قازاق اندەرىنە ءتان اۋرۋعا اينالدى. وعان قالىڭ قازاقتىڭ ەتى ءولىپ، قۇلاعى دا، كوزى دە ۇيرەنىپ كەتتى. ۇيرەنىپ كەتكەنى بىلاي تۇرسىن وسىنداي الدەكەش-اندەر مەن ولەكسە ولەڭدەر توي-تومالاقتا، تەلەديداردا ورىندالىپ جاتقاندا زالدا، ستۋديادا وتىرعان قىز-كەلىنشەكتەر، ءاپ-ايدىك اپالار مەن اجەلەر، اسىرەسە جالپى ايەل قاۋىمى قوس الاقانىن ءبىر-بىرىنە سوعىپ، تەڭسەلىپ ءماز بوپ وتىرادى. وسىنىڭ وزىنەن-اق ءبىز، ياعني، بۇگىنگى قازاق ۇلتى ءوزىنىڭ ۇلتتىق ونەرى مەن مادەنيەتىنەن ابدەن الشاقتاپ، ۇلتتىق تانىم، ۇلتتىق تالعام-تالاپ، قاتتىراق ايتساق ۇلتتىق بەت-بەينەسىنەن ايرىلىپ قالعانىن ايقىن كورۋگە بولادى. ال ۇلتتىق ونەرىنەن،  ۇلتتىق ەرەكشەلىگىنەن ايرىلىپ، ول قاسيەتتەرىن ساقتاماعان ادامدا ۇلتتىق نامىس دەگەن بولمايدى. ۇلتتىق نامىسى جوق ادام دا جالپى ادامگەرشىلىك، ار-ۇيات دەگەن بولۋى مۇمكىن ەمەس.

ەندى ءوزىن-ءوزى 200-دەن استام ءاننىڭ اۆتورىمىن دەيتىن نۇرلان ەسپانوۆ دەگەن جىگىتتىڭ مىنا ءان-سوزىنە قاراڭىز:

          ايالاعان نازىم،

          قۇلپىرعان گۇلىم،

          سايالاعان باعىم

          شۋاقتى كۇنىم

          الاۋلاعان جالىن

          جانىمدى كەرنەپ،

          كوڭىلىم الىپ-ۇشىپ،

          تاپپايدى تىنىم

          كوڭىلىم تولقيدى

          سەن-سەن-سەن

          قۇرالاي ءمۇسىن،

          سەن-سەن-سەن

          سەن مەنى ءتۇسىن

          سەن-سەن-سەن

          كىنالايمىسىڭ

          سۇيگەنىم ءۇشىن

          اسىل كۇمىسىم

          قۇرالاي ءمۇسىن.

ونەردەن، جالپى مادەنيەت اتاۋلىدان، ازدى-كوپتى ۇيات پەن ار-نامىستان حابارى بار ادام وسىنداي نە باسى، نە اياعى، نە ورتاسى جوق، سوزدەردى ولەڭ دەپ جازادى ما؟ ونى ەكىنشى بىرەۋى ءان قىپ ايتادى ما؟ قازاقتا  «قۇرالاي كوز»، «اق كۇمىس»، «قاقتاعان اق كۇمىستەي» دەگەن قالىپتاسقان ءسوز تىركەستەرى بار. بىراق مەملەكەت قۇرعانىنا بۇگىندە التى عاسىر بولىپ وتىرعان قازاق سول التى عاسىردا ءبىر رەت «قۇرالاي ءمۇسىن»، «اسىل كۇمىس» دەگەنىن ەستىسەك، قۇلاعىمىزدى نە قىلساڭىز دا ءوز ەركىڭىز. ال الدىڭعى جانە وسى ەكى ەلىرمەنى ولەڭ دەگەننەن گورى قازاق پوەزياسىنىڭ ماڭدايىنا بىتكەن كەساپات دەۋدىڭ ەش ارتىقشىلىعى جوق. بۇگىنگى ءاننىڭ وزىنەن دە، سوزىنەن دە ءمان-ماعىنا قاشىپ، رەپەتىنەن ادام قورقاتىنداي بولعانى بىلاي تۇرسىن بۇگىنگى اقشا تاپقىش «جۇلدىزشالار» مۋزىكالىق تالعامى مەن ساۋاتىنىڭ تومەندىگى از بولعانىمەن تۇرماي قازاقتىڭ قالىپتاسقان سوزتۇلعالارىن الدە ادەيى، الدە ناداندىقپەن بۇزىپ ايتۋدى شىعاردى. سوندايلاردىڭ ءبىرى «قۇرالاي شاش» دەگەنىن ەستىگەندە ەستەن تانا جازداعانىمىز بار.

ال، اباي بەگەي دەگەن جىگىت ءوزىنىڭ عاشىقتىق سەزىمىن:

          ادەمىسىڭ ايداي سۇلۋ ەلىگىم

          كورگەن سايىن قارداي (؟) ەرىدىم

          مەن ومىرلىك بولسام دەيمىن سەرىگىم

          اڭساعانىم

          جۇرەگىمدى جىلاتپاشى كەل جانىم

      جانىما كەپ تۇراقتاشى بۇلبۇلىم، – دەپ اقتارادى. وسىنى ۇيالماي-قىزارماي ولەڭ دەپ ار-نامىسىڭىز بولسا ايتا الاسىز با؟ ەلىك قالاي ايداي سۇلۋ بولادى؟ ەلىكتىڭ سۇلۋلىعىن ەسى دۇرىس عاشىق ايعا تەڭەي مە؟ جانە ەلىكتى كورىپ قارداي ەرىدىم دەسەڭىز قاسىڭىزدا تۇرعان ادام «مىنانىڭ  ەسى دۇرىس پا؟» دەگەندەي بەتىڭىزگە تاڭدانا قاراۋى دا مۇمكىن عوي. ءتىپتى، قانشا عاشىق بولىپ قالسا دا بىرەۋدى بۇتاقتان-بۇتاققا ۇشىپ-قونىپ جۇرگەن بۇلبۇلعا تەڭەۋدى، وعان سەن ەندى  مەنىڭ قاسىما كەپ تۇراقتاشى دەۋدى ول قىز قالاي تۇسىنەدى، تىڭدارمان ءسىز قالاي تۇسىنەسىز؟

ادەتتە ەڭ اقىلدى ادام – ءوزى بىلمەيتىن نارسەنىڭ باسىن قوزعامايتىن ادام. ويتپەسەڭ، بەت قاراي المايتىنداي ۇياتقا قالاسىڭ.

ا.تارعىن دەگەن جىگىت:

          ماريام ارمان ەدىڭ

          جۇلدىزداي جانعان ەدىڭ

          عاشىق بوپ قالعان ەدىم،– دەپ تۇرعاندا ءدال وسى قاعيدا ەسكە تۇسەدى. «اپىر-اۋ، قازاق انىنە ماريا ماگدالەنانىڭ نە قاتىسى بار؟ بۇل ءان سونىمەن نە ايتقىسى كەلەدى» دەگەن دە ويعا قالاسىز.

ءيا، بۇگىنگى قازاق مۋزىكاسى تۋرالى ءسوز قوزعاي باستاساڭ-اق ءبىز ءبىر-ەكى مىسال كەلتىرگەن سونشالىقتى ورايسىز، سونشالىقتى قولايسىز وسى ءبىر كەسىرلى جاعدايات ەڭ الدىمەن ەسكە تۇسەدى. اننەن-رەپەت، سوزدەن—بەرەكەت قاشتى. ال ءانى مەن سوزىنەن مۇنداي قاسيەت قاشقان ۇلتتىڭ ەرتەڭى نە بولماق دەپ ويلايسىز؟ ءدۇنيادا ەڭ جامان نارسە–ونەردە، ادەبيەتتە تىپىرلاعان تۇعىردان-تۇلپار، قارقىلداعان قارا قارعادان-سۇڭقار جاساۋ. بۇل–ەل بولاشاعىنا، ۇرپاق بولاشاعىنا دەگەن قاستىگەرلىك، قاستاندىق. ەندەشە، ۇلتتىق ونەردى ورگە سۇيرەۋدىڭ ورنىنا، ىلگەرى باسقان اياعىن كەرى كەتىرەتىن ەسەرسوق ءان مەن ماعىناسىز ماتىنگە شىعارىلعان تۋماي تۋا شوككىر «تۋىندىسىماقتاردىڭ»، ولاردىڭ «جۇلدىز اۆتورلارىنىڭ» كۇندىز-ءتۇنى تەلەۆيزيادان دارىپتەلىپ، جاتقانىن قالاي تۇسىنۋگە بولادى؟ بۇل ۇلتتىق سانانى قۇلدىراتۋدىڭ ءبىر جولى عوي، بىلە بىلگەن ادامعا! قازىر بانكىدەن نەسيە الىپ تۋعان كۇن، جۋعان كۇن سياقتى تاۋسىلمايتىن توي تويلاپ جۇرگەن قازاق سول تويلارىنا وسىنداي نە ءسانى، نە  ءنارى  جوق جاركەلەش، الدەكەش اندەر ورىنداۋشىلاردى ات-تۇيەدەي قالاپ شاقىرىپ، ولارعا مىڭ دوللارلاپ پۇل تولەۋىنىڭ، كەمپىر-سامپىر، شال-شاۋقاندارىمىزعا شەيىن سولارعا قوسىلىپ توڭقالاڭداپ بي بيلەۋىنىڭ ءوزى-اق ءبىزدىڭ قازەكەڭنىڭ مادەنيەتتەگى، ونەردەگى ۇلتتىق تالاپ-تالعامى قۇردىمعا قۇلدىراپ بارا جاتقانىنىڭ نىشانى ما دەپ قورقاتىنىمىزدى نەسىنە جاسىرايىق!

الگىندە ءبىز كوبىنە ءان سوزىنە توقتالىڭقىرادىق. ال ەندى جەرگە جاتا قالىپ، باسىمەن توڭقالاڭ اسىپ، قويانشىعى ۇستاعان ادامداي سەلكىلدەپ تۇرىپ ءان سالاتىندار تۋرالى اڭگىمە مۇلدە ءوز الدىنا. مەن ءوز باسىم ءالي وقاپوۆ دەگەن جىگىت ساحنادا تۇرعاندا  نە ءان سالىپ تۇرعانىن، نە سەكىرىپ ءارتۇرلى گيمناستيكا جاساپ تۇرعانىن تۇسىنبەي دال بولامىن دەسەم كىنالى ەمەس شىعارمىن.

ارينە، ءبىز بۇل جەردە قازىر قازاقتىڭ ءان ونەرى دە، ونىڭ ءماتىنى دە مۇلدە قۇرىدى، ءبىتتى دەسەك كۇناھار بولامىز. ونىڭ بەرجاعىندا ءار زاماننىڭ، ءار قوعامنىڭ وزىنە ءتان ءۇنى، وزىنە ءتان ءسوز ساپتاۋى بولاتىنىن دا بىلەمىز. ءبىزدىڭ ايتپاعىمىز، بۇگىن ءان دەپ جۇرگەندەرىمىزدىڭ ايعاي-شۋعا اينالىپ، نەمەسە باستان-اياق ءبىر نوتامەن ىڭىلداعان سولعىندىعى جانە ءان ماتىنىنە  ءمان بەرۋگە قابىلەتسىزدىك، كىم كورىنگەننىڭ ءانشى، «جۇلدىز»، اقىن اتانىپ اقشا تابۋدى كاسىپكە اينالدىرعانى، جالپى ونەردەگى ساۋاتسىزدىعى حاقىندا. سويتە تۇرا، سازگەر اتانىپ نەمەسە پالەنباي ءانىم بار دەپ وزىنە-ءوزى سازگەر اتاعىن بەرىپ جۇرگەندەر قانشاما دەيسىز؟!

ماماندىعى سازگەر بولماسا دا كومپوزيتور، سازگەر اتانىپ جۇرگەن بەيبىت ورالۇلى دەگەن جىگىت ءوز بىلمەستىگىمەن تۇرماي سازگەر دەگەن ءسوزدى كەلەكە قىلدى. ول «انا ءتىلى» گازەتىنە بەرگەن سۇحباتىندا سازگەر دەگەن ءسوزدى ساز بالشىقپەن شاتىستىرماق بولعانىن وقىعاندا ونىڭ مىنا بىلىكسىزدىگىنە قاتتى قايران قالدىق.

«و، ۆولتەر! قايدا قاپان ساتىبالدى،

ساتىبالدى بالاسى جاتىپ الدى،

جاتىپ الدى اققۋداي اقىن اتىن

اتىپ الدى، تاريحتا اتى قالدى،– دەپ قاسىم امانجولوۆ ايتقانداي ادام جانىن ەلجىرەتىپ، كوڭىل مۇزىن ەرىتەر الىپ بارا جاتقان ءانى بولماسا دا (بۇل – ءوز ويىم!) كومپوزيتور اتانىپ جۇرگەن بۇل جىگىت جالپى تۇركى جۇرتىندا «ساز» دەگەن ءسوز ءاننىڭ، اۋەننىڭ بالاماسى ەكەنىن، ءتىپتى، ءبىرسىپىرا تۇركى حالىقتارىندا ساز دەگەن اسپاپتىڭ دا بار ەكەنىن بىلمەيتىن بولعانى-اۋ، ءا؟!

تاعى دا ءسوز ۇتىرى كەلىپ تۇر: وسى كۇنى قازاقتار انانى دا، مىنانى دا «ويباي، بۇل تەرمين ءسوز! وعان ءتيىسىپ، قازاقشالاۋعا بولمايدى» دەپ قىزىلوڭەشتەنىپ جاتاتىن بولدى. بەيبىت ورالۇلى ايتىپ وتىرعان «كومپوزيتور» دەگەن ءسوز دە ونشالىقتى كيەلى ءسوز دە ەمەس، تەرمين دە ەمەس. ول بار بولعانى «كومپوزيتسيا»، «قۇراستىرۋ»، «قۇراستىرۋشى» دەگەن عانا ماعىنانى بەرەدى.

ءيا، ناعىز ءان وزىنە جازىلعان ءماتىن سوزىمەن قابىسىپ، ۇندەسكەندە عانا ءوزى جانىنداي سۇيگەن جان-جارىن، ومىرلىك سىڭارىن تاۋىپ تابىسقان سۇلۋ قىزداي كورىكتەنە، كوز تارتا تۇسەدى. ونىڭ ءۇنى بىردە جانىڭدى تەربەپ، بىردە سەرگىتىپ، قۇلاق قۇرىشىڭدى قاندىرىپ، ەندى بىردە قايداعى-جايداعى وتكەن-كەتكەن كۇندەرىڭدى ەسكە ءتۇسىرىپ، ساي-سۇيەگىڭدى سىرقىراتادى. وكسىگى بولسا دا ءتاتتى ءبىر مۇڭعا بولەيدى». نە شالقار-شاتتىققا، قارھاللازي قۋانىشقا قارىق قىلادى، كەنەلتەدى. قۇدايعا شۇكىر، بۇگىنگى قازاق ءانى ونداي قاسيەتتىلىكتەن، ونداي كيەلىلىكتەن كەندە دە ەمەس، ول قاسيەت پەن كيەنى ايتقاندا ءبىر عانا اقىن مۇحتار شاحانوۆتىڭ سوزدەرىنە جازىلعان اندەردى اسىرەسە الدىمەن اتار ەدىك.

ءيا، مۇحتار شاحانوۆ اللاھ-تاعالا جاراتقان وسىناۋ ون سەگىز مىڭ عالامعا، بۇكىل تىرشىلىك پەن جاندى، جانسىز جاراتىلىس اتاۋلىعا ءتۇپ-تۇگەل عاشىقتىقپەن، ىڭكار سەزىممەن قارايتىن، جان تازالىعى مەن ار تازالىعىن ارداقتايتىن، جانى نازىك تە سۇلۋ، سويتە تۇرا ادۋىن، ارقالى اقىن. ونىڭ اسىرەسە، انگە جازىلعان ولەڭدەرى قازاقتىڭ بۇگىنگى ءان ونەرىن ءوز سوزدەرىمەن ورمانداي ويلىلىققا، تەرەڭ تەبىرەنىسكە تولى ءماندى دە ماعىنالى ەرەكشە ءبىر الەمگە اينالدىردى. ەگەر ءبىز قازاق سازگەرلىگىنىڭ سوڭعى اۋليەسى ءشامشى ء(جامشيد) قالداياقوۆ دەسەك، ءان ءسوزىنىڭ، ءماتىنىنىڭ ءسارۋار سۇلەيىنىڭ بىردەن-ءبىرى وسى مۇحتار شاحانوۆ دەر ەدىك.

ونىڭ ءبىر عانا «جاس جۇبايلار جىرىن» الىپ قاراڭىزشى. الىپ قاراڭىز دا الگى «قۇرالاي شاش»، «كۇيىپ بارام»، «جۇرەگىم جانىپ بارادى»، «سەنىكىن، ءتىپتى، ءۇزىپ كەلەم»، «سەن، سەن، سەن» دەگەن ەلىرمەلەردى ەسكە الىپ كورىڭىزشى. قاراڭىز:

          سەن بار جەردە تەرەزەم تەڭ سياقتى

          تەڭ سياقتى كەرەگەم كەڭ سياقتى،–دەي كەلىپ،

          ءدال سەن قۇساپ مەنى ەشكىم ەركەلەتىپ

          وكپەلەتە الماعان سەن سياقتى.

كەلەشەككە قاتارلاسا اياق باسقان جاس جۇبايلار، قوس ماناق وسىلايشا ءبىر-بىرىنە نازى مەن بازىناسىن بىرگە ايتىپ-ايتىپ كەلىپ «ەندى ساۋلەم ءبارى دە ادىلەتسىز، ءبىزدى باقسىز، بايانسىز دەگەندەردىڭ» دەپ ەندى الداعى ءارى اسۋى مول، ءارى تاۋسىلمايتىن اسقار ارماندارعا قانات قارماي ۇشا جونەلگەنى كوز الدىڭىزدا كولبەڭ قاعادى. قوسىلعانىڭا قىرىق جىلدان اسقان، قۇداي قوسقان كارى قوساعىڭدى سەن دە دەرەۋ قولىنان الىپ، باقىتقا بەت العان، قيال مەن قياعا قانات قاققان مىنا جاس جۇبايلارمەن قوسىلا قالىقتاي جونەلگىڭ كەلەدى. ءارى قاراي، تاعى دا شاحانوۆ سوزىنە جازىلعان ءان:

          سەزدىرۋگە باتپادىم دا-ا-ا

          بالا ماحابباتىمدى،

          تەرەزەنىڭ جاقتاۋىنا

          ويىپ جازدىم اتىڭدى

ارتىق ايتتىڭ دەسەڭىز دەي بەرىڭىز، بىراق ارجاعىندا قىلاۋداي قياناتتى ويى جوق ناعىز ءمولدىر ماحابباتتىڭ شىنايى شىندىعىن، ناعىز پاكيزات، ناعىز ءۇرزادا سەزىمىن ءدال وسىلاي اقيقاتتىڭ اق مارجان سوزدەرىمەن ءتىزىلدىرىپ، ءان تىڭداۋشىنىڭ تۇيسىگىنە جەتكىزە جىرلاپ بەرۋ وسى كۇنى مەمسىيلىق، «الاش» سىيلىعى دەگەندەردى جىلاپ-ەڭىرەپ ءجۇرىپ الا-سالا كەۋدەسى كوكتى كەرنەپ كەردەڭدەي جونەلەتىندەردىڭ قايسىسىنىڭ قولىنان كەلىپ ەدى. ال «اق بانتيك» ءانىنىڭ ءماتىنى شە؟ وسى ءاندى سوناۋ ءبىر جىلدارى جاس تا، جاسامىس تا قولتىقتاسىپ تۇرىپ، قول ۇستاسىپ دوڭگەلەنە بيلەپ ءجۇرىپ، تەربەلە، تەبىرەنە شىرقاعاندا بۇكىل الەم وتكەن شاق تۋرالى ساعىنىشقا تولىپ كەتكەندەي بولاتىن ەدى عوي. اركىم-اق ءوزىنىڭ بۇكىل عۇمىرىنىڭ ءمانى مەن ماعىناسى، ەڭ ءتاتتى بالماعىز شاقتارى ساعىمداي بۇلدىراپ وتە شىققان سوناۋ ءبىر كەلمەس كەزەڭدەردە قالعانداي سەزىنەتىن ەدى-اۋ! ءيا، «اق بانتيك» جاستىق شاقتىڭ شالقىما دا شات-شادىمان شاڭىراعىنىڭ تابالدىرىعىنان ەندى عانا اتتاعان بالاۋسا قىزدىڭ دا، وعان ىڭكار بولعان بوزبالانىڭ  دا اقتىعى مەن پاكتىگىنىڭ اپپاق بوپ ۇلبىرەگەن اقۇلپا ءرامىزى ەدى. نەمەسە

          جالعىز اققۋ تاۋدان اسىپ، قايتىپ بارادى

          ساعىنىشىن انگە قوسىپ ايتىپ بارادى (م.شاحانوۆ)

وسىمەن توقتايىق. ءبىز بۇل جەردە ونسىز دا اتى التى الاشقا جايىلىپ كەتكەن مۇحتار شاحانوۆتى دارىپتەمەكشى دە، ناسيحاتتاماقشى دا بولعان جوقپىز. ءبىزدىڭ بۇگىنگى اڭگىمەمىزدىڭ ارقاۋى قازاقتىڭ بۇگىنگى ءان ونەرىنە قاتىستى تالاي جاماعاتتىڭ جانىن جەپ، بۇيتە بەرسەك ۇلتتىق ونەرىمىز، اسىرەسە ءان-ونەرىمىز نەندەي ايانىشتى كۇيگە تۇسەر ەكەن دەگەن كوڭىلىندەگى قاياۋىن ورتاعا سالۋ عانا بولدى. قايتالاپ ايتار بولساق، ەگەر ءبىز ۇلتتىق ءان-ونەرىمىزدى ءدال بۇگىنگىدەي ءانشى بولماسا دا ءانشى اتانىپ اقشا تابۋدىڭ كوزىنە اينالدىرعان «جۇلدىزداردىڭ» وسىلايشا ەركىنە بەرىپ قويساق، بۇنىڭ ءتۇبى ورنى تولماس وكىنىشكە اينالارى ءسوزسىز. ءان مەن ونىڭ سوزىنە ءمان بەرمەي كىم كورىنگەندى ساحناعا شىعارىپ، قىرۋار اقشا تولەپ تويىمىزعا شاقىرىپ سولاردى بايىتۋ، ول از بولعانداي ولاردى كۇن سايىن تەلەديدارعا شىعارىپ ناسيحاتتاۋ ۇلتىمىزدىڭ رۋحاني، قۇلدىراۋىنا اكەپ سوعادى. ال ۇلتتىق ونەرى  قۇلدىراعان ۇلتتىڭ بۇكىل سانا-سەزىمى قۇلدىرايدى. ەندەشە، ءانىمىز بەن ونىڭ ءماتىنىنىڭ سوزىنە دە كوبىرەك كوڭىل بولەتىن كەز كەلدى، اعايىن!   

مىرزان كەنجەباي

Abai.kz