بريتاندىق ادۆوكاتتاردىڭ ايتۋىنشا، تۇركيا ۇكىمەتى ازاماتتاردىڭ قۇقىعىن شەكتەپ جاتىر.

انگليا گازەتتەرىنىڭ اراسىنداعى ەڭ تانىمال «Guardian» گازەتى اعىلشىن زاڭگەرلەرىنىڭ  تۇركيادا بولىپ جاتقان ادام قۇقىقتارىنىڭ بۇزىلۋىنا قاتىستى 95 بەتتىك مالىمدەمەسى  تۋرالى حابار تاراتتى. اتالمىش مالىمدەمەگە سىلتەمە جاساي وتىرىپ گازەت، تۇركيادا باق، قۇقىق قورعاۋ ورگاندارىنان جانە  سوت مەكەمەلەرىنەن 40 مىڭعا جۋىق قىزمەتكەردىڭ جۇمىستان بوساتىلعانىن، وعان قوسا بىرنەشە ادامنىڭ تۇتقىندالعانىن حابارلادى.  حابارلامادا بۇل جاعداي دەموكراتيانىڭ تومەندەگەنىنىڭ كورىنىسى رەتىندە سيپاتتالعان. مالىمدەمەدە وپپوزيتسيالىق باق-تىڭ  ءۇن قاتۋ مۇمكىندىگى شەكتەلگەنى، ءتۇرلى  مەكەمەلەر مەن كومپانيالاردىڭ جابىلۋى، ولاردى قوعام الدىندا جەككورىنىشتى ەتىپ كورسەتۋ، جەكە مۇلىككە زاڭسىز قول سۇعۋ ارەكەتتەرىنىڭ ورىن العانى ايتىلادى. 

مالىمدەمەنى دايىنداعاندار — انگليا جوعارى سوتىنىڭ بۇرىنعى باسشىسى لورد ۆۋلف، بيرمينگەم زاڭ قاعيدالارى ورتالىعىنىڭ ديرەكتورى جانە ۆەنەتسيالىق كوميسسيانىڭ بۇرىنعى مۇشەسى سەر جەفريدجوۋەل جانە كونسەرۆاتورلار پارتياسىنىڭ پارلامەنت مۇشەسى، انگليا مەن ۋەلستىڭ بۇرىنعى باس سوليسيتورى (قۇزىرەتتى)  سەر ەدۆارد گارنە جانە باق قۇقىقتارى سالاسىنداعى ساراپشى ادۆوكات سارا پەلين قاتارلى بەلگىلى تۇلعالار.  مالىمدەمە بويىنشا ءادپ-نىڭ (ادىلەت جانە دامۋ پارتياسى) نەگىزگى ماقساتى: قوعامداعى الەۋمەتتىك توپتار مەن باق وكىلدەرىن شەتتەتۋ.

بۇعان قوسا مالىمدەمەدە «جۇيەلى تۇردە ادام قۇقىقتارىنىڭ بۇزىلعاندىعىنا» بايلانىستى تۇرىك ۇكىمەتىنىڭ بۇل ءىسىن ەۋروپا ادام قۇقىقتارى سوتىندا جانە حالىقارالىق دەڭگەيدە قاراستىرۋدىڭ قاجەتتىگى  ۇسىنىلادى.

مالىمدەمەنى زەرتتەگەن گازەتتىڭ تۇجىرىمداماسىندا ءادپ كەزەڭىندە كونستيتۋتسياعا ءوز مۇددەسىنە قاراي وزگەرىس ەنگىزىپ، سوتتىڭ بەدەلى تۇسكەنىن، عالامتور رەسۋرستارىنا تسەنزۋرا جاساعاندىعىن، ءسوز بوستاندىعىنىڭ شەكتەلگەندىگىن، سىبايلاس جەمقورلىق بويىنشا ۇكىمەتكە قارسى باستالعان قىلمىستىق ءىستىڭ جابىلعاندىعى جانە تۇتقىندالعان ادامدارعا قۇرمەتسىزدىك جاسالعانى ايتىلدى.

40 مىڭ ادام قىزمەتىنەن بوساتىلدى

مالىمدەمەدە  40 مىڭعا جۋىق ادامنىڭ قىزمەتىنەن الاستاتىلعاندىعى، كوپتەگەن تۇتقىنداۋ ارەكەتتەرىنىڭ بولعانى تۋرالى ايتىلادى.

كوميسسيا 2013 جىلى تۇركيادا ورىن العان سىبايلاس جەمقورلىق داۋ-دامايدان بەرى اتالمىش ماسەلە توڭىرەگىندە زەرتتەپ-باقىلاۋ جۇمىستارىن جۇرگىزىپ كەلەدى. «2005 جىلى ەۋروپالىق وداقپەن رەسمي كەلىسسوزدەردىڭ (وداققا كىرۋ تۋرالى) ىسكە اسۋىنان كەيىن، تۇركياداعى وقيعالار كەلىسسوز بويىنشا بەكىتىلگەن رەفورمالارعا قايشى كەلۋدە»، — دەپ باياندالادى مالىمەتتە.

«دەموكراتيانى ەداۋىر السىرەتتى»

«Guardian» گازەتى اتالمىش مالىمدەمەدە بيلىكتىڭ تۇركيانىڭ دەموكراتيا ۇعىمىنا سەلكەۋ تۇسىرگەندىگىن اشىپ ايتتى. مالىمدەمەدە اسىرەسە باق پەن قىلمىستىق قۇقىق ولشەمدەرىنە قىسىم جاسالعانى ايتىلادى. راديو مەن تەلەارنالاردى كۇماندى دەپ تابۋ،  سوتتىڭ شەشىمىنسىز الەۋمەتتىك جەلىلەردەگى ماتەريالدى جويۋ جانە عالامتور رەسۋرستارىنا بوگەت جاساۋ سەكىلدى ءبىرشاما زاڭبۇزۋشىلىقتار اتاپ وتىلگەن. مىسال رەتىندە «سامانيولۋ» تەلەارناسىنىڭ باس ديرەكتورى حيداەت كاراجانىڭ وتكەن جىلدان بەرى «كۇدىكتى» دەپ تۇتقىندا وتىرۋى كورسەتىلدى.

مالىمدەمە قۇرامىندا «زامان» گازەتىنىڭ باس رەداكتورى ەكرەم دۋمانلى، حيداەت كاراجامەن قوسا ءبىر توپ جۋرناليستەر، بارلىعى 63 ادام جايلى «تەررورلىق ۇيىمعا قاتىسى بار» دەگەن ايىپپەن ءىس قوزعالعان. قۇزىرلى ورگانداردىڭ تۇتقىنداردى بوساتۋ جايلى شەشىمىنە قاراماستان، ولاردىڭ ءالى كۇنگە دەيىن قاماۋدا وتىرعاندارىن تىلگە تيەك ەتتى.

«Guardian» گازەتىنە سۇحبات بەرگەن مەملەكەتتىك كەڭەستىڭ بۇرىنعى باسشىسى سەر ەدۆارد گارنە: «تۇرىك سوت جۇيەسىنە ۇلكەن زيان كەلۋدە. حالىقتىڭ وبەكتيۆتى سوتقا دەگەن سەنىمى ازايۋدا»، — دەدى. سونىمەن قاتار گارنە سوڭعى ءۇمىت كونستيتۋتسيالىق سوتتا ەكەنىن، الايدا ءىستىڭ كوپتىگىنەن ولاردىڭ بۇل ماسەلەنى شەشۋگە قاۋقارسىزدىعىن مالىمدەدى.

ەۋروپا ادام قۇقىقتارى سوتى تۇركياعا  ءۇمىت ارتپايدى

سەر ەدۆارد گارنەنىڭ ايتۋىنشا، قوزعالعان ىستەردىڭ ءبىرتالايىنا ەۋروپا ادام قۇقىقتارى سوتىنان (ەاقس) كەڭەس الۋعا بولادى. الايدا تۇركياداعى بۇگىنگى ماسەلەگە كوز جۇگىرتەتىن بولساق، بۇل جاعدايدىڭ دۇرىستالۋىنا ەش ءۇمىت جوق.

تەك وتكەن جىلى تۇركيادان ەاقس-تا جالپى سانى 101 ءىس قارالعاندىعىن، ونىڭ كوبى ستامبۇلدا 2013 جىلى ورىن العان «گەزي» ساياباعى وقيعاسىنا قاتىستى. ەاقس-تا قوزعالعان ىستەردىڭ سانى بويىنشا تۇركيا رەسەيدەن كەيىن ەكىنشى ورىنعا شىعىپ وتىر.

بۇعان قوسا «Guardian» گازەتى «جۋرناليستەر مەن جازۋشىلار وداعىنىڭ» حاتشىسى الپ اسلاندوعاننىڭ ءسوزىن كەلتىرەدى: «سوت پەن باق زاڭدى بەلشەسىنەن باستى. بيلىك ءوزىنىڭ اۆتوريتارلىق ارەكەتتەرىن اقتاۋ ءۇشىن «قىزمەت قوزعالىسىنا» جالا جاۋىپ، كىنالى ەتىپ كورسەتۋدە».

ءباسپاسوز بوستاندىعىنا قىسىم جاساپ جاتقان ەردوعان بيلىگى حالىقارالىق قوعامداستىقتار تاراپىنان ءجىتى باقىلانۋدا. مالىمدەمەدە «Vice News» اقپاراتتىق گازەتىنە قاراستى ەكى ءجۋرناليستىڭ تۇتقىندالۋى جانە «كوزا يپەك گرۋپپ» حولدينگىنە جاسالعان ءتىنتۋ سەكىلدى بىرنەشە وقيعالاردى دايەك رەتىندە كەلتىرەدى.

تۇركيا ۇكىمەتى ەاقك (ەۋروپا ادام قۇقىقتىرى كەلىسىمى) جانە ادام قۇقىقتارى تۋرالى باسقا كەلىسىمدەردى دە بۇزۋدا. مالىمدەمەدە وپپوزيتسيالىق باق-تىڭ  ءۇن قاتۋ مۇمكىندىگى شەكتەلگەنى، «گۇلەن قوزعالىسىنا» قاتىستى دەگەن كۇدىكپەن بىرنەشە مەكەمەلەر مەن كومپانيالاردىڭ جابىلۋى، جەكە مۇلىككە زاڭسىز قول سۇعۋ ارەكەتتەرىنىڭ ورىن العانى ايتىلادى.

دەرەككوز: CIHAN HABER

Abai.kz