ەلباسىنىڭ «بولاشاعى ءبىرتۇتاس ۇلت» جوسپارىنا سايكەس ءبىز پارلامەنت ءماجىلىسىنىڭ دەپۋتاتى، اۋعان سوعىسى ارداگەرلەرىنىڭ «قازاقستان ارداگەرلەرى» قاۋىمداستىعىنىڭ توراعاسى باقىتبەك سماعۇلعا جولىعىپ، پىكىر بولىسكەن ەدىك.

– ەلباسى نۇرسۇلتان نازار­باەۆ «نۇر وتان» پارتياسىنىڭ XVI سەزىندە سويلەگەن سوزىندە «بارشاعا بىردەي وسى زامانعى مەملەكەت: بەس حالىقتىق رەفورما» باستاماسى تۋرالى ايتا كەلىپ، جاھاندىق سىن-قاتەرلەر ءاربىر مەملەكەتتىڭ تۇراقتىلىعىن سىناققا سالادى دەگەن ەدى. وسى سىن-قاتەرلەردىڭ بۇگىنگى كۇنگى اۋقىمى قانداي دەپ ويلايسىز؟ ولاردى تەجەۋدىڭ جولدارى بار ما؟

– ءوزىڭىز بىلەسىز، تاياۋدا ەلباسى الەمنىڭ ەڭ جوعارى، ەڭ مارتەبەلى مىنبەرى – بۇۇ مىنبەرىنەن ەلىمىزدىڭ ءححى عاسىر ورتاسىنا دەيىنگى سترا­تەگيالىق دامۋ جوسپارىن جاريالاي وتىرىپ، جاھاندىق داعدارىستى ەڭسەرۋ، دۇنيەجۇزىندە بەيبىتشىلىك، كەلىسىم جانە تۇراقتىلىقتى قام­تاماسىز ەتۋ بويىنشا ۇلكەن، سال­ماقتى، ناقتى باستامالار كوتەردى... قازاقستان كوشباسشىسى يادروسىز الەم قالىپتاستىرۋدىڭ جاڭا تۇجى­رىم­داماسىن، ادامزاتتىڭ كەلەشە­گىنە قاۋىپ توندىرگەن تەرروريزمگە قارسى كۇرەستىڭ دۇنيەجۇزىلىك جەلىسىن قۇرۋ قاجەتتىگىن مالىمدەدى.

ادامزات ءدال وسىنداي كوش­باس­شىلارعا ءزارۋ. نەسىن جاسىرايىق، قازىر الەم ۇشىنىپ تۇر... ادىلەتتىلىكتى ۋاقىتىندا ورناتۋعا اۋەلدەن قۇلىق­سىز ۋاقىت ءار ەلدى ارقالاي سىناپ جاتىر...

دىنارالىق جانە ەتنوسارالىق تاتۋلىق، بەيبىتشىلىك پەن كەلىسىم، بولاشاعى باياندى ءھام ءبىرتۇتاس ۇلت – وسى ءىستىڭ باسىندا جۇرگەن جالعىز ەلباسىنا عانا ەمەس، ەڭ اۋەلى مىنا اۋمالى-توكپەلى زاماندا جايلى جاتىپ، جاقسى تۇرۋدى تىلەيتىن قا­لىڭ جۇرتىمىزعا كەرەك. «ماڭگىلىك ەل» جولىندا ازعىرۋشىلار دا، اداس­تىرعىسى كەلۋشىلەر دە از كەزدەسپەيدى... مىسىق تىلەۋلىلەرگە ىشىمىزدەگى بىرلىكتى قارسى قويۋعا ءتيىسپىز. قاپتاعان سىن-قاتەرلەردى تەك ىشكى بىرلىك قانا ەڭسەرە الماق.

دۇنيەنىڭ دەگ­بىرىن قاشىرعان داعدارىستار دا ءتامامدالادى. ولاردان كەلىسىم مەن دوستىق، قايرات پەن قايسارلىق، تاباندىلىق پەن تاعات-ءتوزىم سەكىلدى ماڭگىلىك قۇندىلىقتارعا سۇيەنگەندەر عانا امان شىعادى.

– ەلدى دامىتۋ ءۇشىن بەس ينستي­تۋتتىق رەفورما العا ۇسىنىلدى. سونىڭ ىشىندە «بولاشاعى ءبىرتۇتاس ۇلت» قالىپتاستىرۋ قاجەتتىگى ايتىلدى. بۇگىنگى كۇنى وسى باعىتتا اتقارىلىپ جاتقان جۇمىستار قاي دەڭگەيدە دەپ ويلايسىز؟

– كوڭىلىم تولادى، بىراق جەتكەنگە توقمەيىلسىپ، توقتاپ قالۋعا دا بولمايدى. بۇل جۇمىس – ۇزدىكسىز جۇرەتىن، جەتىلدىرىلە بەرەتىن جۇمىس. جالپى، «بولاشاعى ءبىرتۇتاس ۇلت» – ەلباسى جاريالاعان بارلىق بەس ينستيتۋتتىق رەفورمانىڭ نەگىزى، ۇستىنى. نۇرسۇلتان نازارباەۆ ايتقانداي، ول قالعان ءتورت رەفورمانىڭ وزەگىنە ورىلگەن جانە ءبارىن بىرىكتىرەدى..

بولاشاعى ءبىرتۇتاس ۇلت ء«بىز­دىڭ بىرلىگىمىز – ءبىزدىڭ ارالۋ­ان­دىعىمىزدا» قاعيداتىنا سۇيەنەدى. ول قازاق جەرىن مەكەن ەتكەن، وتانى ءبىر، ءجۇزى باسقا بولعانىمەن، جۇرەگى ءبىر، ءتۇرى باسقا بولعانىمەن، تىلەگى ءبىر، ۇلتى باسقا بولعانىمەن، قۇلقى ءبىر، تاعدىرىن دا، بولاشاعىن دا قازاقستانمەن بايلانىستىرعان ءاربىر ەتنوس وكىلىنە ءتول بەت-بەينەسىن جانە بولمىسىن ساقتاي وتىرىپ، جاڭا بىرلىككە – «قازاقستان حالقىنا» كىرىگۋگە مۇمكىندىك بەرەدى. ويتكەنى، ەلباسى ايتقانداي، «بولاشاعى ءبىرتۇتاس ۇلت» قانا ورنىقتى جانە تابىستى مەملەكەتتىڭ، «ماڭگىلىك ەل­دىڭ» ەڭ سەنىمدى ىرگەتاسى بولا الادى.

مەملەكەت باسشىسىنىڭ جار­لى­عىمەن قۇرىلعان جاڭعىرتۋ جونىندەگى ۇلتتىق كوميسسيا «بولا­شاعى ءبىرتۇتاس ۇلت» رەفورماسىن نەگىزگى ىسكە اسىرۋشى جانە باستى تەتىك رەتىندە قازاقستان حالقى اسسام­بلەياسىن بەلگىلەگەنى ءمالىم. وسى قۇرىلىمنىڭ ەنشىسىنە ۇلكەن سالماق، زور جاۋاپكەرشىلىك تۇسۋدە. ول بەس ينستيتۋتتىق رەفورما اياسىندا قازاقستاننىڭ مەملەكەتتىلىگىن نىعايتۋدا، حالىق بىرلىگىن، ەلدىڭ ىشكى تۇتاستىعى مەن تۇراقتىلىعىن ساقتاۋدا باستى ءرول اتقارۋعا مىندەتتى. بۇعان قاجەتتىنىڭ ءبارى قولدا بار. ءبىز – قازاقستان حالقى اسسامبلەياسى سەكىلدى قوعامدىق بىرلەستىكتىڭ مارتەبەسىن كونستيتۋتسيادا بەكىتىپ، وعان الەمنىڭ ەشبىر مەملەكەتىندە جوق وكىلەتتىكتەر مەن مۇمكىندىكتەر بەرگەن ەلمىز. ول وسى الەۋەتىن تولىققاندى ءارى ورنىمەن پايدالانۋى، ەل مەن ەلباسىنا شىن تىرەۋ بولۋى كەرەك.

ول ارالۋاندىلىعىمىزدى ءبىز­دىڭ قازىنامىزعا اينالدىرا وتىرىپ، ۇلىسىمىزدى مەملەكەت قۇ­راۋ­شى ۇلت – قازاقتىڭ اينالاسىندا ۇيىستىرۋى كەرەك. بىلۋىمىزشە، بۇگىندە قازاقستاندىق ساياساتتىڭ ەل بىرلىگى مەن قوعامدىق كەلىسىمدى ودان ءارى نىعايتۋدى كوزدەيتىن «بولا­شاعى ءبىرتۇتاس ۇلتتىڭ» جول كارتاسى رەتىندە تۇجىرىمداماسى قابىلدانادى دەپ كۇتىلۋدە. بۇل تۇجىرىمدامانى ىسكە اسىرۋشى باس­تى شارالار قاتارىندا «ماڭگىلىك ەل» پاتريوتتىق اكتىسى، قازاقستان حالقى اسسامبلەياسى تۋرالى جاڭا زاڭ، قحا-نىڭ 2025 جىلعا دەيىنگى دامۋ تۇجىرىمداماسى جانە «ۇلكەن ەل – ۇلكەن وتباسى» كەڭ كولەمدى جوباسى اتالۋدا.

ەندەشە، ەلدەگى قوعامدىق كەلىسىمدى ساقتاۋعا قحا-مەن بىرگە مەملەكەتتىك ورگاندار دا ناقتى جاۋاپكەرشىلىك ارقالايدى. ايتقانداي، پرەزيدەنتتىڭ بەس حالىقتىق رەفورماسىن جۇزەگە اسىرۋعا باعىتتالعان «100 ناقتى قادام» ۇلت جوسپارىن زاڭنامالىق قولداۋ اياسىندا ءبىز، ءماجىلىس دەپۋتاتتارى 16 قىركۇيەكتە «قازاقستان حالقى اسسامبلەياسى تۋرالى» قول­دا­نىستاعى زاڭعا وزگەرىستەر مەن تولىق­تىرۋلار ەنگىزەتىن جاڭا زاڭ جوباسىن ماقۇلدادىق. وعان ساي­كەس، اسسامبلەيا بۇرىنعىداي تەك ەتنوسارالىق جانە دىنارالىق قاتىناستارعا عانا ەمەس، تۇتاستاي العاندا، قوعامدىق كەلىسىمدى ساقتاۋعا بار كۇش-جىگەرىن باعىتتاۋى قاجەت. تيىسىنشە، قحا-نىڭ قوعامدىق كەلىسىمدى ساقتاۋداعى جاۋاپكەرشىلىگى بەكىتىلدى.

– ەلباسىنىڭ «ماڭگىلىك ەل» يدەياسىن جۇزەگە اسىرۋ ماقساتىندا اسىرەسە، قانداي شارالار اتقا­رىل­عانى ءجون دەپ ويلايسىز؟ قازاق­ستان حالقى اسسامبلەياسىنىڭ وسى با­عىتتاردا اتقارىپ جۇرگەن جۇمىس­تارىنا قاتىستىڭىز با؟

– قازاقستان حالقى اسسام­بلەيا­سىنىڭ بيىلعى ۇيىمداستىرعان باس­تى شارالارىنىڭ ءبىرى – «ماڭگىلىك ەل – بولاشاعى ءبىرتۇتاس ەل» تاقىرىبى ارقاۋ بولعان جۋىرداعى قازاقستان پاتريوتتارىنىڭ رەسپۋب­ليكالىق فورۋمى بولسا كەرەك. ەلىمىزدىڭ ءار وڭىرىنەن 2 مىڭداي دەلەگات – ءوز ءىسىنىڭ ۇزدىگى سانالاتىن دارىگەرلەر، اسكەريلەر، ءوندىرىس جۇمىسشىلارى، عالىمدار، اۋىل شارۋاشىلىعى قىزمەتكەرلەرى، بەلگىلى قوعام قايراتكەرلەرى، سپورتشىلار، مادەنيەت مايتالماندارى، جاس كوشباسشىلار، سونداي-اق، قوعامدىق ۇيىمدار مەن ەتنومادەني بىرلەستىكتەر جەتەكشىلەرى، ياعني ناعىز پاتريوتتار شاقىرىلعان بۇل بەدەلدى فورۋمعا مەن دە قاتىسىپ، ءسوز سويلەدىم.

جالپى، «نۇر وتان» پارتيا­­-
س­ىنىڭ جانە قازاقستان حالقى اسسام­بلەياسىنىڭ «ماڭگىلىك ەل» يدەياسىن ناسيحاتتايتىن پاتريوتتىق ءىس-شارالارىنا قاتىسۋدى وزىمە پارىز سانايمىن.

اسسامبلەيامەن دە تىعىز بايلا­نىس­تامىز. بۇل رەتتە ارنايى دەپۋ­تاتتىق ساۋالدار دا جاريالادىم. مىسالى، سايلاۋشىلارمەن كەزدەسۋ اياسىندا قازاقستان حالقى اسسامبلەياسىنىڭ جانىنداعى انالار كەڭەسى مۇشەلەرىمەن جۇزدەسكەن ەدىم. قحا انالار كەڭەسىنىڭ ماقساتى زاماناۋي وتباسىنداعى تاربيەگە بايلانىستى ماسەلەلەردى كوتەرۋ، بالالاردى وتانشىلدىققا باۋلۋ باعىتىنداعى ەتنوستىق ءداستۇردى ناسيحاتتاۋ بولىپ تابىلادى.

مەن قازاقستان حالقى اسسام­بلەياسىنىڭ «مىڭ بالا» جوباسى اياسىنداعى پاتريوتتىق فورۋمىنا دا قاتىسقان ەدىم. ءبىر اتاپ وتەر جايت، اسسامبلەيانىڭ وسى جوباسى ار­قا­سىندا وزگە ۇلت وكىلدەرىنىڭ مەم­لەكەتتىك ءتىلدى مەڭگەرۋگە دەگەن قۇش­تارلىعى ارتتى. اتاپ ايتقاندا، جوبا ارقاسىندا قازاق ءتىلىن ەركىن مەڭگەرگەن وزگە ەتنوس وكىلدەرىنىڭ قاتارى تەك ءبىر جىلدا 20 مىڭعا جۋىق كوبەيگەن. بۇل جاڭادان قوسىلعاندارى عانا! شىنىندا، مەملەكەتتىك ءتىلدى كوپتەگەن قانداستارىمىزدان ارتىق بىلمەسە، كەم بىلمەيتىن وزگە ۇلت وكىلدەرىنىڭ سانى قازىر كوپ.

اسسامبلەيانىڭ ءار وبلىستاعى 2 مىڭنان استام مۇشەسى مەملەكەتتىك تىلدە سويلەيدى. پاتريوتتىق فورۋم بارىسىندا قانشاما وزگە ەتنوس ۇلاندارى قازاق تىلىندە سويلەپ، ءار ءسوزىنىڭ استارىنان ءنار، ءار سويلەمىنىڭ استارىنان جاۋھار توگىلتىپ، كوڭىلدى ءبىر مارقايتتى. ۇيىمداستىرۋشىلار مىنبەرگە مەنى شاقىرعاندا، وسى ءسۇيسىنىسىمدى جاسىرماي ايتتىم.

سودان كەيىن انا ءتىلىن جاتسى­نىپ جۇرگەن ءوز جاستارىمىزعا قايى­رىلدىم: «كورمەيسىزدەر مە، قازاق ءتىلى قانداي؟ مەيىردى قاندىراتىن، جۇرەك وتىن جاندىراتىن، تەرەڭدىگىمەن وشپەستەي اسەر قالدىراتىن ءتىل! ەلباسى ايتقانداي، «انا ءتىلىمىز ءبىزدى عاسىردان عاسىرعا، زاماننان زامانعا امان جەتەلەگەن بىردەن-ءبىر ارىمىز دا، نارىمىز دا. داۋعا سالسا، الماس­تاي قيعان، سەزىمگە سالسا، قىرانداي قالقىعان، ويعا سالسا، قورعاسىنداي بالقىعان، ءومىردىڭ كەز كەلگەن ورايىندا ءارى قارۋ، ءارى قالقان، ءارى كونە، ءارى ماڭگى جاس، وتتى دا وي­ناقى انا تىلىنەن ارتىق قازاق ءۇشىن بۇل دۇنيەدە قىمبات نە بار ەكەن؟».

بۇتاعى جوق قوناتىن، شالدىق­قاندا، تالىپ كەپ.

ءۇمىتى جوق الدىندا، شاقىراتىن جارىق بوپ.

تاۋعا سوعىپ ماڭدايىن، تاسقا ءتىلىپ تابانىن.

وتان دەگەن ءبىر سوزگە، زار بوپ جۇرگەن حالىق كوپ.

اناڭنىڭ اق ءسۇتىن ءىشىپ، ونىڭ ءتىلىن بوساعادان سىعالاتىپ قويۋعا كىمنىڭ قانداي قاقىسى بار؟ قازاقتىڭ ءتىلى قايسىڭا جاماندىق جاسادى؟ وزگە ۇلتتىڭ ۇلاندارى سەنىڭ تىلىڭدە سايراپ تۇر. نەگە ۇلگى الماسقا؟ بۇل بىزگە سىن! قازاق ءتىلى – تاتۋلىقتىڭ، بىرلىكتىڭ ءتىلى. ۇيرەنبەيسىڭدەر مە؟ مەملەكەتتىك تىلدە سويلەۋشىلەر – بولاشاقتا ەلدىڭ تۇتقاسى، بۇكىل باعىتتىڭ نۇسقاۋشىسى بولاتىن بيلەۋشىلەر. ەلىمىزگە، ەلباسىنا جاقتاۋشى، مەملەكەتتىك ءتىلدىڭ ابىرويىن ساقتاۋشى سەندەر بولۋلارىڭ كەرەك!» – دەدىم.

وسىنى ايتقاندا، ساحناداعى نە­مىس، ورىس، تۇرىك جانە باسقا دا ەتنوس وكىلدەرى كوڭىلدەرى بوساپ، جىلاپ تۇردى. بۇل – قازاق ءتىلىنىڭ قۇدىرەتى ەدى.

سۇراعىڭىزعا قاتىستى تاعى ءبىر اي­تارىم، ەلباسى جاريالاعان «قازاق­ستان حالقى اسسامبلەياسىنىڭ 20 جىلدىعىنا» ارناپ، ەكى تىلدە ء«ۇش قىرلى جەبە»، «ترەحگراننايا سترەلا» اتتى كىتاپ شىعارىپ جاتىرمىن. وندا اۋعان سوعىسى كەزىندە ءار ۇلتتىڭ باتىر ۇلاندارىنىڭ جاساعان ەرلىكتەرى سومدالادى. قان مايداندا، اۋعانستان دالاسىندا ءارتۇرلى ۇلتتىڭ وكىلدەرى ءبىر-بىرىمىزگە دوس، باۋىر بولىپ كۇن كەشتىك. ءبىز ۇلت پەن ۇلىسقا بولىنگەن جوقپىز، ءبىرىمىز ءۇشىن ءبارىمىز جانىمىزدى قيۋعا دايار بولدىق، ءبىرىمىز ءۇشىن ءبارىمىز باسىمىزدى بايگەگە تىكتىك. ءسويتىپ، اۋىر تاعدىر كەشسەك تە، امان-ەسەن وتانعا ورالدىق. تاتۋلىق پەن بىرلىكتىڭ ۇلىلىعى دا وسىندا.

قازاقستانداعى بارلىق ەتنوس وكىلدەرىن مەملەكەت قۇراۋشى قازاق ۇلتىنىڭ اينالاسىندا ۇيىستىرۋ قاجەت. ءبىزدىڭ ءاربىر قولعا العان ءىسىمىز، ءاربىر ايتقان ءسوزىمىز، ءاربىر جاساعان جۇمىسىمىز – ءبارى-ءبارى ۇلتارالىق دوستىققا باعىتتالۋى كەرەك.

– اڭگىمەڭىزگە راحمەت.

اڭگىمەلەسكەن جاقسىباي سامرات

Abai.kz