ورتا دۋناي جازىعىندا ورنالاسقاندىقتان، جەرىنىڭ 60%-دان استام بولىگىن جازىق، قالعان بولىگىن تاۋلى قىرات الىپ جاتىر. جازىق جەرلەرى اۋىلشارۋاشىلىعىنا قولايلى، تاۋلى ايماقتارى قالىڭ ورماندى. قازىرگى ماجارستان جەرىن ءبىزدىڭ زامانىمىزدان بۇرىنعى 1-مىڭجىلدىقتا ساقتار جانە كەلت، يلليري، فراكيا ۇندىەۋروپالىق تايپالارى قونىستانعان. كەيىنىرەك گەرمان، عۇن، اۆار تايپالارى اعىلىپ كەلىپ، وسى جەردەن باتىس ريم يمپەرياسىنا شابۋىلدار جاساعان. بۇل وڭىردە 430 جىلى اتتيلا (ەدىل) پاتشا باستاعان باتىس عۇن مەملەكەتى قۇرىلىپ، ول ىدىراعاننان كەيىن بايان حان باستاعان اۆارلار بيلىگى سالتانات قۇردى. 895 جىلى ارپاد پاتشانىڭ باسشىلىعىمەن ماجارلاردىڭ (ماجارلار) جەتى تايپاسى كوشىپ كەلىپ قونىستاندى. ارپادتىڭ شوبەرەسى گەزا حريستيان ءدىنىن قابىلداپ، ەۋروپالىق ۇلگىدەگى مەملەكەت قۇردى. شىڭعىسحان شاپقىنشىلىعى كەزىندە (1237-46) كوپتەگەن قىپشاق تايپالارى ماجارستانعا كەلىپ، قونىس تەۋىپ قالدى. 1301 جىلى ارپاد اۋلەتى بيلىكتەن كەتىپ، وكىمەت باسىنا انجۋ اۋلەتى كەلدى. ولار 1335 جىلى چەح، پولياك كورولدەرىمەن بىرىگىپ، ساياسي-ساۋدا وداعىن قۇردى. 1372 جىلى پەشت قالاسىندا ۋنيۆەرسيتەت اشىلدى. 16 عاسىردىڭ باس كەزىندە ەلدەگى بىتىراڭقىلىق سالدارى ماجارستاننىڭ السىرەۋىنە اكەپ سوقتى. وسمان سۇلتاندىعى مۇندا 1526-1686 جىلدارى ءوز بيلىكتەرىن ورناتتى.

ماجارستاننىڭ تۇرعىلىقتى حالقى وزدەرىن «ماديارلارمىز» دەپ اتايدى. وسى ماجارلىق ماديارلاردىڭ قازىرگى مەكەندەپ جاتقان ەۋروپا اۋماعىنا ۇلى دالادان كەلگەندىگى جəنە ولار قايسىبىر زاماندا سوندا كوشىپ-قونعان حالىقتىڭ ءبىر بولىگى بولعاندىعى جايىندا تاريحي، مۇراعاتتىق دەرەكتەر مەن اڭىزدار كوپ. ماجار اڭىزدارىنداعى عۇندارعا بايلانىستى وقيعالار ماجارلاردىڭ شىعىسپەن بايلانىسىنىڭ سوناۋ ەرتە زاماندا باستالعانىن، ماجارلاردىڭ ازيادان ەۋروپاعا 896 جىلى قونىس اۋدارعانىن باياندايدى.

ماديارلار قازاقستاندى وزدەرىنىڭ اتا-جۇرتى دەپ سانايدى. ءىح عاسىردا قىپشاق دەگەن اتپەن بەلگىلى بولعان حالىق حIII عاسىردىڭ باسىندا ماجارستانعا قونىس اۋدارادى. كوتەن حان (كوتيان) ءىV بەلاعا ەلشىلەرىن جىبەرىپ، ماجارستانعا حالقىمەن كوشىپ بارۋعا رۇقسات سۇرايدى. رۇقسات العان سوڭ، 1239-40 جىلدارى قولاستىنداعى 40 مىڭ (كەيبىر دەرەكتەردە 60 مىڭ) حالقىمەن كوشەدى. ەركىن كوشىپ-قونۋعا، ەسكى سالتتارى بويىنشا ءومىر سۇرۋگە لايىق اۋماقتارعا، جازىق دالالى جەرلەرگە قونىستانادى. تۇگەلدەي وتىرىقشى بولۋلارىنا ءجۇز جىل كەتەدى، ال تىلدەرى، يشتۆان ماندوكي قوڭىردىڭ ايتۋىنشا، ءحVىى عاسىردىڭ اياعىنا دەيىن ساقتالادى. كۇنى بۇگىنگە دەيىن ماجارستانداعى دۋناي مەن تيسا اراسى – كيشكۋنشاك (كىشى قىپشاق جەرى), شىعىسى نادكۋنشاك (ۇلى قىپشاق) دەگەن اتاۋلارعا يە. قارساق قالاسى – ۇلى قىپشاق جەرىنىڭ جۇرەگى. بىزدەگى ايگىلى «قارساقباي كەن ورنى» اتاۋىن ەسكە الىڭىز.

ماديارلار مەن قازاقتاردىڭ تۋىستىعى تۋرالى العاشقى پىكىرلەر ءحىح عاسىردا جەرگىلىكتى گازەت بەتتەرىندە جاريالانا باستايدى. 1835 جىلى شامۋەل براششايدىڭ «قىرعىز-قازاقتار» اتتى ەڭبەگى جارىق كورەدى. كەيىن دە ماديار عالىمدارىنىڭ قازاق ەلىنە، جەرىنە بايلانىستى ەڭبەكتەرى جارىق كورە باستايدى. سولاردىڭ اراسىندا دەرد ءالماشيدىڭ ەسىمى كوزگە ەرەكشە تۇسەدى. 1900 جىلى قازاق جەرىنە جاساعان ساياحاتى نəتيجەسىندە «ازيا جۇرەگىنە ساياحاتىم» اتتى ەڭبەگى جارىق كورەدى. كىتابىندا ورتا ازيا حالىقتارىنىڭ، سونىڭ ىشىندە قازاقتاردىڭ ءومىرى، تۇرمىس-سالتى، شارۋاشىلىعى، ساۋدا-ساتتىعى، əدەت-عۇرپى، نانىم-سەنىمدەرى، قولونەرى، اۋىز əدەبيەتى تۋرالى مول ماعلۇمات كەلتىرەدى. حح عاسىردا بەلگىلى ماجار عالىمى، انتروپولوگ تيبور توت ءوزىنىڭ عىلىمي ەڭبەكتەرىندە ەكى ەلدەگى رۋلاردى، قازاقتار مەن ماديارلار (ماجار) اراسىنداعى تۋىستىق بايلانىستاردى جان-جاقتى زەرتتەۋدى باستاعانىمەن، بۇل عىلىمي مۇراسىن ساياسي سەبەپتەرگە بايلانىستى جالعاستىرا المايدى. ال اندروش بيرو مۇنى عىلىمي دəرەجەگە كوتەرەدى. 2006 جىلى اندروشتىڭ جەتەكشىلىگىمەن، قوستاناي وبلىسىندا قازاق-ماجار بىرلەسكەن انتروپولوگيالىق ەكسپەديتسياسى تورعاي وڭىرىندە تۇراتىن قازاقتار مەن ماديار رۋى وكىلدەرى اراسىنداعى گەنەولوگيالىق دەرەكتەر، انتروپولوگيالىق ولشەمدەر جاسالادى. دنك ۇلگىلەرى الىنىپ، عاسىرلار بويى وزگەرمەيتىن جəنە گەنەتيكالىق اقپاراتتى ساقتايتىن ءۇ حروموسومدارىنا تالداۋ جۇرگىزىلەدى. نəتيجەسىندە ماجارلىق ماديارلار مەن قازاقتاردىڭ اراسىنداعى تۋىستىق قاتىناس تولىعىمەن دəلەلدەنەدى. ال يشتۆان ماندوكي قوڭىر «كۇن ءتىلىنىڭ ماجارستانداعى ەسكەرتكىشى» (1993) اتتى ەڭبەگىندە ماجار تىلىندەگى كەيبىر سوزدەر مەن قازاق تىلىندەگى سوزدەردىڭ ۇقساستىعىن كەلتىرەدى. مىسالى: ارقان – arkany, ۇنتاق – ontak, شولاق – csollak, قانجىعا – kangyik, پىشاق – bicska ت.ت. بولىپ كەتە بەرەدى.

كەلتىرىلگەن دەرەكتەر قازاقتىڭ رۋلىق شەجىرەسىمەن دە تولىقتاي سايكەس كەلەدى.

ماديار – تازا قازاقي اتاۋ. اد، ماد، ادي، مادي، ار (يار), ديار دەگەن بىرىككەن سوزدەردەن تۇرادى. ءسوز ءتۇبىرى – اد (قاراشاڭىراعى اداي). ارعى تەگى ەجەلگى ماڭعىستاۋدىڭ ماد (مان اداي) پاتشالىعى. ال، ولاردىڭ وزدەرىن قىپشاقپىز دەيتىندەرىنە كەلسەك، قىپشاق پەن قازاق سينونيم سوزدەر بولىپ تابىلادى. شىندىعىندا، قىپشاقتار قازاقتىڭ ۇرپاعى. ولار وزدەرىن ماجارلار دەپ تە اتايدى. ما (مان) جار (جارى), اج (از), ار دەگەن بىرىككەن سوزدەردەن تۇرادى.

ماجار ولاردىڭ رۋلىق اتاۋى. تولىق ماعىناسى ماڭعىستاۋلىق جارىلار دەگەن ءسوز. جارى رۋى قازاقتىڭ ادايىنىڭ كەنجەسى (قاراشاڭىراعى) مۇڭالدان  تارايدى (ادايدىڭ شەجىرە دەرەگىنەن).

قازىرگى كاسپي مەن ارالدىڭ اراسىنداعى مۇڭالجارى (مۋگادجار) تاۋى، شىڭعىستاۋدىڭ (شىڭعىس حاننىڭ اتىنا قويىلعان) ەڭ بيىك جەرى مۇڭال شىڭى،  التايدىڭ ارعى شەگىندەگى مۇڭال دالاسى (قازىرگى مونعوليا), كوپتەگەن الەم ەلدەرىندەگى جارى اتتى جەرلەر مەن ەلدەر (مىسالى جاركەنت (جارى كەنتى), جارسۋ (جارى سۋى), جاربۇلاق (جارى بۇلاعى), جارقۇدىق (جارى قۇدىعى) ت.ت.   سولاردان قالدى. 

«...تانىمادىڭ اتاڭدى،

قازاقتىڭ ۇلى قاعانى

شىڭعىسحانداي باباڭدى.

تانىماساڭ اتاڭدى

تانىتايىن مەن ساعان

اتامىز مۇڭال جارىدان

مۇڭالجار دەگەن تاۋ قالعان (اقتوبە وبلىسى، ورىسشا مۋگادجار دەپ اتالادى).

ۇلىتاۋىم ارداقتىم

سارىارقامنىڭ توسىندە،

شىڭعىستاۋ دەگەن تاۋ قالعان.

سول شىڭعىستىڭ شىڭىندا،

مۇڭال دەگەن شىڭ قالعان

التايدىڭ ارعى شەگىندە

مۇڭال دەگەن ەل قالعان (قازىرگى مونعوليا).

توقتاماساڭ وعان دا،

سونشاما ميلاۋ بولماساڭ،

ايتقان سوزگە كونبەسەڭ،

اقيقات دەگەن اۋىلدىڭ

قوناعى بولىپ «قونباساڭ»

ۇرپاعى ونىڭ مەن قالعام.

اتامىز جارى بولعان سوڭ،

شىڭعىستان ءارى بولعان سوڭ.

توقتامىس-تاباي شىعادى،

جوشىدان بىزگە قالعان جول» (امانجول ورىنباسارۇلى شەركەشباي. «اداي تەگى» تولعاۋىنان ءۇزىندى).

 ديار اراب تىلىندە تۇرعىن ءۇي، ەل دەگەن ماعىنا بەرسە، پارسى تىلىندە «جارىق بەرۋشى نەمەسە قۇدايدىڭ بەرگەنى» دەپ اۋدارىلادى. ديار تازا قازاق ءسوزى – دي جانە ار دەگەن ەكى بىرىككەن اتامىزدىڭ ەسىمىنەن تۇرادى. ماعىناسى دي اردىڭ اتاسى.

ال، دياردىڭ تەگى كىم دەيتىن بولساق، ونى اد قاۋىمى دەپ باتىل ايتا الامىز. الەمنىڭ كوپتەگەن ەلدەرىندە «اد-ديار» دەگەن اتاۋلار كەزدەسەدى. سونىڭ ءبىرى ليۆاننىڭ بۇقارالىق اقپارات قۇرالىنىڭ اتاۋى. ول ەلدەگى ورتالىق ءباسپاسوزدىڭ اتاۋى «اد-ديار» دەپ اتالادى، ياعني دياردىڭ اتاسى اد قاۋىمى دەلىنگەن. اد-تىڭ دياردان بۇرىن جازىلاتىنىنىڭ سىرى وسى.

اتام قازاقتىڭ ەجەلگى قاعيداسىندا قازىرگىلەر جازىپ جۇرگەندەي، ادام اتتارى اتاسى مەن اكەسىنەن بۇرىن ايتىلماعان دا، جازىلماعان دا. مىسالى، ء از (از) جانىبەك، ءاز تاۋكە، ەر (ار، ارىس) تارعىن، ەر قوساي، ەر شاباي، ەر تولەپ، ەر قارمىس،  اق نازار (حاق نازار حان), مۇڭال جارى، الشىن ءجالاڭتوس،  قارا كەرەي قابانباي، قانجىعالى بوگەنباي، شاقشاق جانىبەك، قوڭىرات الاتاۋ، ەسكەلدى سۇگىر، قۇنانورىس شاباي، تابىن بوكەنباي، تاما ەسەت، جاڭاي قوجانازار، شاپىراشتى قاراساي، شاپىراشتى ناۋرىزباي، كەتە ءجۇسىپ، قاراقىپشاق قوبىلاندى، جانىس تولە بي، ەسكەلدى سانازار ت. ت. بولىپ بارىندە دە رۋىنىڭ (اتاسىنىڭ) اتى ءبىرىنشى جازىلعان.

بۇل اتامىزدىڭ ەسىمى ماڭعىستاۋدا ماديار اتتى القاپ پەن ەلدى مەكەن (بوزاشى تۇبەگىندە), ديار دەگەن جەر جانە ەلدى مەكەن (مانقىستاۋ مەن اقتوبە وبلىسىنىڭ شەكارا جەرىندە ورنالاسقان، بايعانين اۋدانىنا قارايدى) اتاۋىندا ساقتالعان. بۇل اتاۋ الەمنىڭ وزگە دە ەلدەرىندە كوپتەپ كەزدەسەدى. مىسالى، ديارباكىر تۇركيانىڭ وڭتۇستىك-شىعىسىنداعى قالا مەن اۋداننىڭ اتاۋى، بۇل قالا تۇركيالىق كۋردتاردىڭ اكىمشىلىك ورتالىعى. ديالا يراك پەن يراندا وزەن، يراكتا ايماق اتاۋى.