قازىر قوعامدىق ورتا مەن الەۋمەتتىك جەلىدە قاماۋعا الىنعان قازاقستان جۋرناليستەر وداعىنىڭ باسقارما توراعاسى ءام ۇلتتىق ءباسپاسوز كلۋبىنىڭ جەتەكشىسى سەيىتقازى ماتاەۆ پەن ونىڭ ۇلىنا قاتىستى قىزۋ پىكىر تالاس جۇرۋدە.

كەشە سەيىتقازى بەيسەنعازىۇلى ماتاەۆ پەن ونىڭ ۇلى، قازتاگ اقپارات اگەنتتىگىنىڭ ديرەكتورى اسەت ماتاەۆ سىبايلاس جەمقورلىققا قارسى كۇرەس ۇلتتىق بيۋروسىنىڭ الماتىداعى بولىمىنە اكەتىلگەن. ءبىراز ۋاقىتتان سوڭ اسەت ماتاەۆ بوساتىلعانىمەن، سەيىتقازى ماتاەۆ قاماۋدا قالدى.

قۇزىرلى ورگاندار قازتاگ پەن ۇلتتىق ءباسپاسوز كلۋبى 2011–2015 جىلدارى قولدى بولعان 300 ميلليون تەڭگە (قازىرگى باعاممەن 850 مىڭ دوللار) قازىنانىڭ قارجىسىنا قاتىستى ءىس بويىنشا كۇدىككە ىلىنگەنىن حابارلايدى. ايىپتاۋدى جوققا شىعارعان اكەلى-بالالى ماتاەۆتار بولىپ جاتقان وقيعانى «ۇكىمەتتىك ەمەس ۇيىمدار مەن باق-قا قىسىم كورسەتۋ» دەپ باعالادى.

وداق باسشىسىنىڭ وقىس قامالۋىنا قاتىستى قازاقستاندىق  تاۋەلسىز ساياساتكەرلەر مەن قوعام بەلسەندىلەرى «اbai.kz» پورتالىنا پىكىر ءبىلدىردى.

ءامىرجان قوسانوۆ، ساياساتكەر:  ساياسي استارى بار اقپاراتتىق رەيدەرلىك!

سەيىتقازى ماتاەۆقا تاعىلىپ وتىرعان ايىپتار شىنىمەن دە اۋىر ەكەن. 12 جىلعا دەيىن باس بوستاندىعىنان ايىرىلۋى مۇمكىن دەگەن باپتىڭ ءوزى نە تۇرادى! بىراق ءوز باسىم تالاي جىل جۋرناليستيكا سەكىلدى جاريا سالادا قىزمەت ەتىپ، كەزىندە پرەزيدەنتتىڭ ءباسپاسوز حاتشىسى سەكىلدى اسا جاۋاپتى مەملەكەتتىك قىزمەتتە بولعان ول ءدال وسىنداي، زاڭنان تىس، قىلمىستىق ارەكەتكە باردى دەگەنگە سەنبەيمىن! مەنىڭ بىلۋىمشە، سەيىتقازى «مالىم –جانىمنىڭ، جانىم – ارىمنىڭ ساداعاسى» دەگەندى ءپرينتسيپتى ۇستانعان ار-وجدان مەن ەل الدىنداعى ابىرويىن ويلاپ جۇرگەن ازامات. ءجا، تەرگەۋ باستالعان ەكەن. ونى دا كورەرمىز. «اققا قۇداي جاق» دەپ، وسى سىننان سەيىتقازى مەن ونىڭ ۇلى ابىرويمەن شىعادى دەپ سەنەمىن. مەنىڭشە، ماتاەۆقا وسىنداي كوپە-كورىنەۋ قوقان-لوققى كورسەتىلۋىنىڭ بىرنەشە سەبەبى بولۋى مۇمكىن.

بىرىنشىدەن، ماتاەۆ – ەل ىشىندە بەدەلى ءبىر توبە قازاقستان جۋرناليستەر وداعىنىڭ توراعاسى. بۇل ۇيىم قازىرگى قيىن-قىستاۋ زاماندا ءسوز بوستاندىعىن قورعاۋ جولىندا تاۋەلسىز جۋرناليستەردى قولداۋ شارالارىنا مۇرىندىق بولىپ ءجۇر، سونىسىمەن جۋرناليستىك قاۋىمدا، قالا بەردى قوعامدا ىقپالدى ءارى مارتەبەلى. قازاقستانداعى ساياسي كونيۋنكتۋرا بيلىكتى وسى ءسوز بوستاندىعىن مىقتاپ شەكتەۋگە يتەرمەلەۋدە. وسىنداي «قىزىقتى» جاعدايدا جۋرناليستەر وداعى سەكىلدى ۇيىمنىڭ دابىل قاعىپ، شۋ كوتەرىپ جاتقانى بيلىككە اسا ءتيىمسىز. بىزدە وكىمەت تاۋەلسىز ءارى سىنشىل جۋرناليستەردى جەكەلەپ قۋدالاپ جاتىر ەمەس پە؟ بالكىم، بيلىك ولارمەن ءبىر-بىرلەپ كۇرەسۋدەن شارشاپ، «ماتاەۆ سەكىلدى تۇتاس ءبىر جۋرناليستىك وداقتىڭ باسشىسىن ءبىر تۇقىرتساق، دەگەنىمىزگە جەتەرمىز» دەپ ويلاپ جاتقان بولار؟! ەكىنشىدەن، ماتاەۆ ۇلتتىق ءباسپاسوز كلۋبى سەكىلدى ەرەكشە تانىمال ديالوگ مىنبەسىنىڭ نەگىزىن قالاۋشى ءارى جەتەكشىسى. بۇل كلۋبتا قوعامدا بار الۋان ءتۇرلى پىكىر يەلەرى ەل الدىنا شىعىپ، باق وكىلدەرىنە ءوز كوزقاراسىن جەتكىزۋ مۇمكىندىگىنە يە بولىپ كەلەدى. سونىڭ ىشىندە ءبىز سەكىلدى بيلىكتى سىناپ جۇرگەن دەموكراتيالىق سيپاتتاعى، وپپوزيتسيالىق ۇيىمدار مەن تۇلعالار دا تالاي ءماسليحات وتكىزگەن. ال قازىر، كەزەكتەن تىس پارلامەنت سايلاۋى ءوتىپ جاتقان شاقتا، بيلىك ءۇشىن مۇنداي پىكىر الۋاندىعى مۇلدەم كەرەك ەمەس.

ءۇشىنشى ماسەلەنىڭ سيپاتى باسقاشا. ونىڭ اتى – رەيدەرلىك، ياعني، زاڭسىز تۇردە باسقا بىرەۋدىڭ مەنشىگىن يەلەنىپ قالۋ ارەكەتى. «اقپاراتقا يە بولعان ادام الەمدى بيلەيدى» دەگەن ءسوز بار. قازىرگى عالامدىق اقپاراتتانۋ زامانىندا بۇل تۇجىرىمنىڭ ماڭىزى ەسەلەنە تۇسۋدە. ماتاەۆ «كازتاگ» سەكىلدى اقپارات اگەنتتىگىن قايتا جاڭعىرتىپ، حابار تاراتۋدىڭ شەتەلدىك وزىق ستاندارتتارىنا ساي تاماشا ۇلگىسىن قۇردى. ول اگەنتتىك تە پليۋراليستىك تۇرعىدا قىزمەت ەتىپ، باسقالار سەكىلدى قاتىپ-سەمىپ قالعان ءارى بوياما حاباردى ەمەس، جاندى ءارى كوكەيكەستى اقپاراتتى تاراتىپ، وقىرماننىڭ قىزىعۋشىلىعىنا يە بولۋدا. بالكىم، بيلىك ماڭىنداعى ءبىر توپ وسى قۇرىلىمدى ءوز مەنشىگىنە اينالدىرعىسى كەلەتىن بولار. ول تۋرالى كەشە اگەنتتىكتىڭ ديرەكتورى اسەت ماتاەۆ تا اشىق ايتىپ وتىر عوي. ءبىر نارسە ايقىن: ماتاەۆقا قارسى ناۋقان جاريالاعان توپتىڭ بيلىك ىشىندەگى ىقپالى وراسان زور. قيمىل-ارەكەتىنە قاراساق، ولار ەشكىمنەن دە قورقىپ وتىرعان جوق. ولار پارلامەنت سايلاۋى كەزىندە قازاقستانعا ەرەكشە نازار اۋدارىپ، «وسىندا نە بولىپ جاتىر ەكەن؟»، - دەپ قىزىعىپ، ەلدەگى جاعدايعا مەيلىنشە وبەكتيۆتى كوزقاراس تانىتىپ، وسىنداي رەيدەرلىك اكتسيالارعا تەرىس باعاسىن بەرەتىن شەتەل قاۋىمداستىعى مەن باق-تان قورقىپ وتىرعان جوق. ولار ماتاەۆ كەزىندە ءوزىنىڭ ءباسپاسوز حاتشىسى بولعان ەلباسىنىڭ اشۋىنان دا قورقىپ وتىرعان جوق!

راسۋل جۇمالى، ساياساتتانۋشى: مول قارجى بوتەن ەلدىڭ اقپاراتتىق مۇددەسى ءۇشىن  ءبولىنىپ جاتىر 

قازىرگى قولدا بار اقپاراتتار ماتاەۆ تۋرالى بالەندەي بىردەڭە دەپ ايىپتاۋعا جەتكىلىكتى ەمەس. مىسالى، سايلاۋعا قاتىستى نەمەسە ناقتى ءبىر ساياسي كۇشتەرمەن بايلانىستى بولۋى مۇمكىن دەپ ايتۋعا كەلمەيدى. بىرىنشىدەن، ماتاەۆتى مەن عانا ەمەس، باسپاسوزگە قاتىسى بار ازاماتتار جاقسى بىلەدى. ازامات رەتىندە دە، باسشى رەتىندە دە، جۋرناليست رەتىندە دە ابىرويى بار كىسى. سوندىقتان كەشەگى بولعان وقيعا ءوز باسىما جاي تۇسكەندەي اسەر ەتتى. مەن سەيتقازى ماتاەۆتى بىلەمىن. ءوز باسىم ول كىسىنىڭ سونداي قارجىلىق قىلمىس جاسادى دەگەنىنە سەنگىم كەلمەيدى. مەنىڭشە، ماسەلەنىڭ اراجىگىن انىقتاۋ ءۇشىن، قۇزىرلى ورگاندار تەرگەۋ امالدارىن مەيلىنشە اشىق جۇرگىزۋى ءتيىس.

ەكىنشىدەن، مەنى قاتتى الاڭداتقانى، كەشەگى قۇقىق قورعاۋ ورگاندارىنىڭ جاساعان مالىمدەمەسى. ول مالىمدەمەدە ماتاەۆتار مەملەكەت قارجىسىنان جۋرناليستيكاعا بولىنگەن 300 ميلليون تەڭگەنى جىمقىردى، ۇرلادى، قالتاسىنا باسىپ كەتتى، سوندىقتان ولار كىنالى دەگەن سوزدەر ايتىلدى. بىرىنشە كەزەكتە بۇل وتە ساۋاتسىز مالىمدەمە بولدى جانە زاڭعا قايشى. ال كونستيتۋتسيا بويىنشا ناقتى ازامات كىنالى مە، جوق پا ونى انىقتايتىن تاراپ بىرەۋ عانا – ول سوت. سوت شەشىمىنسىز، بىرەۋدى اشىق ايىپتاۋعا قارجى پوليتسياسى بولسىن، باسقاسى بولسىن قۇقىلى ەمەس.

سوندىقتان اشىق ايىپتاۋلار ءتۇرلى كۇدىكتەرگە جەتەلەيدى. ءتىپتى، بۇل ءبىر ساياسي تاپسىرىس بولدى ما دەگەن دە وي بار.

ۇشىنشىدەن، اقپارات سالاسىندا جىمقىرىلعان قارجىلاردى ءسوز ەتەتىن بولساق، الدە قايدا، ونداعان، جۇزدەگەن ەسە قاراجاتتى جىمقىرىپ جاتقاندار جەتەرلىك. مىنا قۇقىق قورعاۋ ورگاندارى نەگە سولارمەن اينالىسپايدى؟ مىسالى، ميللياردتاعان قاراجات كوپتەگەن ارنالارعا كەتىپ جاتىر. اقپارات سالاسىن بىلاي قويعاندا، وتكەندە ۇكىمەت ەكىنشى دەڭگەيلى بانكتەردى قولداۋ ءۇشىن مەملەكەت قازىناسىنان 10 ميلليارد دوللار ءبولدى. بۇل سۇمدىق سوما. سول اقشا ءىز-ءتۇسسىز جوعالىپ كەتتى. حالىقتىڭ اقشاسى قايتارلىمادى، جاۋاپ بەرگەن ەشكىم جوق. قارجى پوليتسياسى مەن رەسمي ورگاندار مىنە، وسىنداي شارۋالارمەن اينالىسۋى كەرەك ەدى. ءتىپتى، اقپارات سالاسىنا قايتا ورالاتىن بولساق، قازىنانىڭ ميللياردتتاعان قارجىسى بوتەن مەملەكەتتىڭ اقپارتتىق يدەولوگياسىن ۇستاناتىن، وزگە مەملەكەتتىڭ اقپاراتتىق ساياساتىن جۇرگىزىپ وتىرعان تەلەارنالارعا جۇمسالىپ وتىر. بۇنى قالاي تۇسىنۋگە بولادى؟

مىنە، وسىنداي دۇنيەلەردەن كەيىن ءتۇرلى جورامالدار جاساۋعا بولادى. مىسالى، بۇل ماتاەۆ باسشىلىق ەتىپ وتىرعان قازتاگ-تى تارتىپ الۋ ارەكەتى بولۋى مۇمكىن. جالا جابىلۋى دا مۇمكىن. سەبەبى، سەيتقازى ماتاەۆ وسى ءباسپاسوز سالاسىندا جۇرسە دە، وپپوزيتسيامەن اينالىستى. سوندىقتان ءتۇرلى جورامال جاساۋعا بولادى. ال مەنىڭ پىكىرىمشە، ماتاەۆقا قاتىستى تەرگەۋ امالدارى مەيلىنشە اشىق جۇرگىزىلۋى ءتيىس جانە قوعامدىق پىكىر دە بەلسەندى بولۋى كەرەك.

ەرمۇرات باپي، جۋرناليست: ولار ءباسپاسوز ماسليحاتىندا شىعاتىن شۋدان قورىقتى

بۇعان دەيىن سەيتقازى ماتاەۆ تا، اسەت ماتاەۆ تا پروكۋراتۋرا شاقىرعان كەزدە زاڭدى قۇرمەتتەيتىندىكتەرىن كورسەتىپ، بارىپ، تۇسىنىكتەمەلەرىن بەرىپ جۇرگەن. ال ەندى بۇگىن، شاماسى ءباسپاسوز ءماسليحاتىنىڭ بولاتىنىن ءبىلدى مە ەكەن، مىناداي ايقاي، داۋ-دامايدى سىرتقا شىعارىپ جىبەرمەۋگە تىرىستى ما ەكەن، ولاردى ۇستاپ اكەتتى. بۇل ءبىر كومپيۋتەرمەن نەمەسە ءبىر عانا دومەنمەن تۇرعان اقپاراتتىق اگەنتتىك ەمەس، بۇل حالىقارالىق اقپاراتتىق اگەنتتىك. بۇنىڭ فيليالدارى الەمنىڭ ونشاقتى ەلدەرىنە تاراعان. قىتاي، رەسەي، قىرعىزستان، تاجىكستان، ءتىپتى يرانعا دەيىن بۇنىڭ بولىمشەلەرى بار. سوندىقتان بۇنىڭ استارىندا اقپاراتتىق رەسۋرستى باسىپ الۋدىڭ جولى جاتۋى مۇمكىن. رەسۋرس الدەكىمدەرگە قاجەت بولىپ تۇر.

الماس جۇماعالي، زاڭگەر: قۇقىق قورعاۋ ورگاندارى تاراپىنان زاڭعا قايشى ارەكەت كورىپ تۇرعان جوقپىن

ماتاەۆتىڭ ىسىنە قاتىستى مالىمدەمەمەن تانىسىپ شىقتىم. بۇل جەردە قۇقىق قورعاۋ ورگاندارى تاراپىنان جاسالعان زاڭعا قايشى ءىستى كورىپ تۇرعان جوقپىن. قارجى پوليتسياسى ماتاەۆ 12 جىلعا باس بوستاندىعىنان ايىرىلادى، نەمەسە  كىنالى دەپ تۇرعان جوق. بۇل جەردە وسىنداي باپتار بويىنشا ايىپ تاعىلىپ، كۇدىكتى دەپ قاراستىرعانى تۋرالى ءسوز بولعان.  ال بۇعان دەيىنگى مالىمدەمەلەردى تەرگەۋگە كەدەرگى كەلتىرمەيتىندەي تاراپتا رەسمي ورگاننىڭ جاريالاۋىنا بولادى. الايدا، ماسەلە كوتەرۋگە بولاتىن جالعىز ىلىك – ءباسپاسوز ءماسليحاتىندا ايتىلعانداي، «كۇشتەپ اكەلگەن» دەگەن تۇسى. ال كۇشتەپ تەرگەۋگە اكەتۋگە – كۇدىكتى، ايىپتالۋشى جاۋاپ بەرۋدەن باس تارتقان كەزدە عانا رۇقسات ەتىلەدى. بۇل ءبىرىنشى ماسەلە.

ال، ەكىنشىدەن، ماتاەۆتىڭ ايىپتى نەمەسە كىناسىزدىگىنە ءبىز باعا بەرە المايمىز. باعا بەرەتىن، شەشىم شىعاراتىن ورگان – سوت. سوندىقتان ماتاەۆ ىسىنە قاتىستى بالەن-تۇگەن دەۋگە ەرتەرەك. رەسمي مالىمدەمەدە كورسەتىلگەندەي، «بۇل قىلمىستار اۋىر بولىپ تابىلادى جانە بۇل ءۇشىن  ول (رەد.- ماتاەۆ) 6 جىلدان 12 جىلعا دەيىن باس بوستاندىعىنان ايىرىلۋى مۇمكىن»، دەپ جازىلعان. ياعني، «ايىرىلادى» دەگەن بەلگىلى ءبىر ايىپتاۋ باعىتىندا سوزدەر ايتىلماعان.

پىكىرلەردى توپتاستىرعان نۇرگەلدى ابدىعانيۇلى

Abai.kz