قازىرگى ۋاقىتتا وڭتۇستىك استانامىزدا كولىك قوزعالىسىنان كوپ نارسە جوق. سەبەبى،  كۇندەلىكتى جۇمىسقا قالا سىرتىنان قاتىنايتىن ادامداردىڭ ۇلەس سالماعى دا جەتەرلىك. اسىرەسە، قاسكەلەڭ، تالعار، جامبىل جانە ەڭبەكشىقازاق اۋداندارىنىڭ تۇرعىندارىنىڭ جۇمىسى تىكەلەي الماتىمەن بايلانىستى.

بىرەۋلەرى مەملەكەتتىك قىزمەتتە ىستەسە، ەكىنشىلەرى ساۋدامەن اينالىسادى. سولاردىڭ ىشىندە بەنزينگە كەتكەن شىعىندى اقتاۋ ءۇشىن جولاۋشى تاسىپ، قوسىمشا تاكسي قىزمەتىن اتقاراتىندارى دا از ەمەس. ياعني، جۇمىسقا كەلگەندە دە، جۇمىستان قايتقاندا دا جولاۋشى الىپ قايتۋعا تىرىسادى. وكىنىشكە وراي، جولاۋشى تاسۋمەن اينالىسىپ جۇرگەن سۋبەكتىلەردىڭ كوبىسىنىڭ جاساپ جۇرگەن كاسىبى سالىق زاڭناماسىنىڭ تالاپتارىنا مۇلدە قايشى. سەبەبى ولار جەكە كاسىپكەر رەتىندە سالىق ورگاندارىندا تىركەلمەي، زاڭسىز جولاۋشى تاسىمالىمەن اينالىسىپ جۇرگەن سۋبەكتىلەر قاتارىنا جاتادى.

ءيا، قازىرگى ۋاقىتتا سالىق ورگانىندا ءتيىستى تارتىپپەن تىركەلمەي، تاكسي قىزمەتىن اتقارىپ جۇرگەن سۋبەكتىلەردىڭ  زاڭسىز ارەكەتتەرى الەۋمەتتىك ادىلەتسىزدىك فاكتورىنا اكەلىپ سوقتىرۋى مۇمكىن. سەبەبى، بۇگىنگى كۇنى زاڭدى تاكسي قىزمەتىمەن اينالىسۋشىلار تاراپىنان پروكۋراتۋراعا، مەملەكەتتىك كىرىس ورگاندارىنا شاعىمدار كوپتەپ تۇسە باستادى. ونىڭ نەگىزگى سەبەبى، ارىزدانۋشىلار سالىق ورگاندارىندا  ءتيىستى تارتىپپەن تىركەلىپ، مەملەكەتكە  جولاۋشىلار تاسىمالى قىزمەتى ءۇشىن زاڭدى تۇردە سالىق تولەپ تۇرادى. ال ەندى سالىق ورگاندارىندا تىركەلمەي، «جابايى» تاكسي قىزمەتىن اتقارىپ جۇرگەندەر ولاردىڭ جۇمىسىنا كادىمگىدەي كەدەرگى كەلتىرىپ، باسەكەلەستىك تۋدىرۋدا. سوندىقتان دا مەملەكەتتىك كىرىس ورگاندارى تاراپىنان  كاسىپكەرلىكتىڭ بۇنداي زاڭسىز ارەكەتتەرىنە توسقاۋىل قويۋ ماقساتىمەن ءتيىستى شارالار قولعا الىنا باستادى.

اتاپ ايتساق، جۋىردا تۇركسىب اۋداندىق مەملەكەتتىك كىرىستەر باسقارماسىنىڭ قىزمەتكەرلەرى پروكۋراتۋرا جانە مەملەكەتتىك اۆتوينسپەكتسيا قىزمەتكەرلەرىمەن بىرلەسە وتىرىپ، الماتى اۋەجايىندا  ادامدارعا ءوزىنىڭ زاڭسىز قىزمەتىن ۇسىنىپ  جۇرگەن (تاۋار ۇسىنۋ، بالگەرلىك جاساۋ، قايىر سۇراۋ، تاكسي قىزمەتىن ۇسىنۋ، ت.ب) بىرقاتار سۋبەكتىلەردى ۇستاپ، ءتيىستى اكىمشىلىك شارالار قولداندى. مىسالى، جولاۋشىلارعا جاقىنداپ، زاڭسىز قىزمەت ۇسىنعانى جانە زاڭسىز تاسىمال جاساعانى ءۇشىن 366 ادام اكىمشىلىك جاۋاپكەرشىلىككە تارتىلدى. سولاردىڭ ىشىندە بىرەۋى باسقا ەلدىڭ ازاماتى رەتىندە سوت شەشىمىمەن ەلىمىزدىڭ تەرريتورياسىنان شىعارىلدى.

تاعى ءبىر ەرەكشە ايتا كەتەتىن جاعداي - رەيد بارىسىندا كەيبىر جەكەلەگەن تۇلعالاردىڭ قولدانىستاعى زاڭ نورمالارىنان مۇلدەم حابارسىز ەكەنى انىقتالدى. اتاپ ايتساق، قوعامدىق ورىنداردا، كوپشىلىك جۇرەتىن جەرلەردە ادامدارعا جاقىنداپ،  پايدا تابۋ ماقساتىندا ءوزىنىڭ تاۋارلارىن ۇسىنۋ، قولداعى زاتتى ايىرباسقا تارتۋ، قايىر سۇراۋ، بالگەرلىك جاساۋ، تاكسي قىزمەتىن كورسەتۋ ماقساتىندا جاقىنداۋدىڭ ءوزى زاڭ تالاپتارىنا قايشى ەكەنىن بىلمەيتىن بولىپ شىقتى. بۇنداي جاعدايدا قازاقستان رەسپۋبليكاسى اكىمشىلىك-قۇقىق بۇزۋ كودەكسىنىڭ 449 بابىنىڭ 1 تارماعى بويىنشا (قوعامدىق ورىنداردا ءتيىسۋ) جاۋاپكەرشىلىككە تارتۋ كوزدەلگەن. ونداي قىزمەت ۇسىنۋ ءۇشىن سۋبەكت سالىق ورگانىندا  جەكە كاسىپكەر رەتىندە تىركەلگەن جانە ارنايى رۇقساتى بولۋى كەرەك. زاڭدى كاسىپكەرلىك  قاعازى بولماعان جاعدايدا ءبىرىنشى مارتە 5 ايلىق ەسەپتىك كورسەتكىش كولەمىندە (10605 تەڭگە) ايىپپۇل سالىنادى. ەگەر دە بۇل جاعداي ءبىر جىل ىشىندە ەكىنشى مارتە قايتالاناتىن بولسا، وندا ايىپپۇل كولەمى ەكى ەسەگە كوبەيەدى نەمەسە 5 تاۋلىككە دەيىن اكىمشىلىك قاماۋعا الىنادى.

سونىمەن قاتار، زاڭسىز جولاۋشى تاسىمالىمەن اينالىسقان جەكە تۇلعالار اكىمشىلىك قۇقىق بۇزۋ كودەكسىنىڭ 463 بابىنىڭ ء(تيىستى تىركەۋسىز،  رۇقساتسىز نەمەسە حابارلاما جىبەرىلمەي كاسىپكەرلىك نەمەسە وزگە دە قىزمەتپەن اينالىسۋ، سونداي-اق ارەكەتتەردى (وپەراتسيالاردى) جۇزەگە اسىرۋ) 1 تارماعى بويىنشا دا اكىمشىلىك جاۋاپكەرشىلىككە تارتىلادى. بۇل باپ زاڭسىز تاسىمال كەزىندە ۇستالعان جاعدايدا قولدانىلادى. ءبىرىنشى مارتە ۇستالعان جاعدايدا 15 ايلىق كورسەتكىش (31815 تەڭگە) كولەمىندە ايىپپۇل سالىنادى. ءبىر جىلدىڭ ىشىندە ەكىنشى مارتە قايتالانعان جاعدايدا سالىناتىن ايىپپۇل سانى ەكى ەسەگە ارتادى. جانە دە بۇل باپتا اكىمشىلىك قۇقىق بۇزۋ وبەكتىسى بولىپ تابىلاتىن مۇلىكتى تاركىلەۋ ماسەلەسى دە قاراستىرىلعان. سوندىقتان دا زاڭسىز كاسىپكەرلىكپەن اينالىسۋشى سۋبەكتىلەر وسى تالاپتاردى ۇمىتپاعاندارى ءجون. سەبەبى، زاڭنان جالتارىپ، سالىق تولەۋدەن قاشۋ دەگەنىڭىز استىنداعى جالعىز كولىگىن تاركىلەۋگە اكەلىپ سوقتىرۋى مۇمكىن.

قازىرگى ۋاقىتتا سالىق زاڭناماسى تاراپىنان سالىق تولەۋشى سۋبەكتىلەرگە كوپتەگەن جەڭىلدىكتەر قاراستىرىلىپ وتىر. ياعني، كاسىپكەرلىك قىزمەتتى ادال اتقارساڭ، زاڭ تالاپتارى دا جەڭىل ءارى وڭتايلى. ال ەندى سالىق تولەۋدەن جالتارىپ، زاڭعا باعىنۋدان بويىن اۋلاق ۇستاعاندار ءۇشىن قولدانىلاتىن شارالار دا جەتكىلىكتى ءارى قاتال. سوندىقتان دا تۇرعىلىقتى جەر بويىنشا مەملەكەتتىك كىرىس ورگاندارىنا بارىپ، زاڭدى تۇردە تىركەلىپ، زاڭمەن جۇمىس ىستەگەنگە ەشتەڭە جەتپەيدى. ونىڭ ەش قيىندىعى دا جوق. مىسالى، كاسىپكەرلىكتى پاتەنت الۋ تۇرىمەن جۇرگىزۋ ءۇشىن جولاۋشىلاردى تاسۋدان تۇسەتىن ءبىر جىلدىق اقشا اينالىمىنىڭ كولەمى 300 ايلىق جالاقى كولەمىنەن (6 857 700 تەنگە) اسپاۋى كەرەك. پاتەنتتىڭ پايدالانۋ ۋاقىتى كەمىندە ءبىر ايعا، ەڭ كوپ دەگەندە ءبىر جىلدان اسپايتىن مەرزىمگە بەرىلەدى. تاپقان پايدادان تولەنەتىن سالىقتىڭ مولشەرى 2 پايىز عانا. پاتەنتپەن سالىق تولەۋ ءتارتىبى سالىق كودەكسىنىڭ 432 بابىنىڭ (الىم ەسەپتەۋ مەن تولەۋدىڭ ءتارتىبى) 1 تارماعىمەن ناقتىلانعان. سونىمەن قاتار جەكە كاسىپكەرلىك قىزمەتتى ۋاقىتشا توقتاتقان جاعدايدا،  سالىق ورگانىنا ءوتىنىش جازۋ ارقىلى پاتەنتتىڭ قولدانىسىن دا ۋاقىتشا توقتاتۋعا  بولادى. سوندىقتان دا ەش قيىندىعى جوق.

تاعى دا ءبىر ايتا كەتەتىن جاعداي – زاڭسىز جولاۋشىلار تاسىپ، تاكسي قىزمەتىن اتقارىپ جۇرگەندەردىڭ ىشىندە مەملەكەتتىك قىزمەتتە ىستەيتىن لاۋازىمدى تۇلعالار دا بار ەكەنى جاسىرىن ەمەس. ولاردىڭ كوبىسى تاكسي قىزمەتىمەن كەشكىلىك جانە دەمالىس كۇندەرى اينالىسادى. «مەملەكەتتىك قىزمەت تۋرالى» زاڭ تالاپتارى بويىنشا مەملەكەتتىك قىزمەتتە جۇرگەن لاۋازىمدى تۇلعا كاسىپكەرلىك قىزمەتپەن اينالىسۋعا قۇقىلى ەمەس. ەگەردە مەملەكەتتىك قىزمەتكەردىڭ زاڭسىز كاسىپكەرلىكپەن اينالىسىپ جۇرگەنى انىقتالعان جاعدايدا، ونىڭ تارتىپتىك جاۋاپكەرشىلىگى «سىبايلاس جەمقورلىققا قارسى كۇرەس» زاڭىمەن قارالادى. جانە دە ونىڭ ناتيجەسى مەملەكەتتىك قىزمەتپەن قوشتاسۋعا اكەلىپ سوعۋى مۇمكىن. ياعني، زاڭسىز كاسىپكەرلىك پەن «جابايى» تاكسيدىڭ جازاسى اۋىر ەكەنىن ەستەن شىعارماعاننىڭ ەش ارتىقتىعى بولماس.

بەكەن نۇراحمەتوۆ، الماتى قالالىق مەملەكەتتىك كىرىستەر دەپارتامەنتى ءتۇسىندىرۋ جۇمىستارى باسقارماسىنىڭ ءبولىم باسشىسى

Abai.kz