لاتىن الىپبيىنە كوشۋ ماسەلەسى قوعامدا ۇلكەن تالقىعا تۇسكەن تاقىرىپ. كەيىنگى جىلدارى ءسال سايابىرسىدى. بىراق، جۇمىس توقتاعان جوق. بىلتىرى مادەنيەت جانە سپورت ءمينيسترى ارىستانبەك مۇحامەديۇلى باعدارلاما قابىلدانعانىن، جۇمىس كەستەگە ساي جۇرگىزىلىپ جاتقانىن ايتقان. دەگەنمەن، لاتىنعا ءوتۋ ماسەلەسىنە قارسىلىق ءالسىن-ءالسىن بايقالادى. ماسەلەن، كەيبىر الەۋمەتتىك جەلى قولدانۋشىلارى اراسىندا «داعدارىس كەزىندە لاتىنعا وتۋگە اقشا شاشقانشا، جۇمىسسىزدىقپەن كۇرەسپەي مە؟» دەگەن سارىندا پىكىرلەر قىلاڭ بەرىپ جاتىر.

لاتىنعا اۋىسۋ ماسەلەسى كوتەرىلگەندە قازاق قوعامىنىڭ ءوزى ەكىگە جارىلىپ، ءبىر قولداسا، ەندى ءبىرى قارسى بولعان. قازاقستاندا قازاق جانە ورىس تىلىندە سويلەيتىن ەكى قوعام بار ەكەنىن ەسكەرسەك، ەكىنشىسى و باستان قارسى پوزيتسيا ۇستاندى. ءالى دە سولاي.

لاتىن الىپبيىنە كوشۋدىڭ ءتۇپ ماقساتى تۇسىنىكتى. ول – مەملەكەتتىك ءتىلدىڭ مارتەبەسىن كوتەرۋ ءارى ءبىر ءتىلدى مەملەكەت بولاشاعىن قامتاماسىز ەتۋ. نەگىزىندە، مەملەكەتتىك ءتىل – تۋ، ەلتاڭبا سەكىلدى تاۋەلسىزدىكتىڭ انىق ءارى اجىراماس نىشاندارى ىسپەتتى ەشكىم ەشقانداي قارسىلىق كورسەتپەيتىندەي مەملەكەتتىڭ ساياسي تاۋەلسىزدىگىنىڭ باستى بەلگىسى بولىپ سالتانات قۇرۋى ءتيىس ەدى. بىراق، ەل تاۋەلسىزدىگىنىڭ العاشقى جىلدارىندا بيلىك ساياسي-ەرىك جىگەرىنىڭ ازدىعىنان ءارى ورىس ءتىلىنىڭ وكتەمدىگىنەن قورقىپ، مەملەكەتتىك ءتىل ماسەلەسىن ەكىۇشتى كۇيدە قالدىردى دا، بۇل ءوز كەزەگىندە جىل وتكەن سايىن كۇردەلەنە بەردى. وسىلايشا، تاۋەلسىزدىكتىڭ ەڭ نەگىزگى تىرەگى ءارى كۇندەلىكتى قولدانىستاعى باستى بەلگىسى - قازاق ءتىلى قازىرگىدەي كۇيگە ءتۇستى. الايدا، تىلگە قاتىستى قازاق قوعامىنىڭ تالابى ۋاقىت وتكەن سايىن بىردە باسەڭسىپ، بىردە كۇشەيىپ وتىردى. بيلىك ءوز تاراپىنان ءتۇرلى ايلا-ءتاسىل قولدانىپ كوردى: «مەملەكەتتىك ءتىلدى قولداۋ قورىنىڭ» قۇرىلۋى، «قازاق قازاقپەن قازاقشا سويلەسسىن» ۇرانى كوتەرىلۋى. بىراق، قازاق قوعامىنىڭ مۇنداي ساياسي الدارقاتۋ تاسىلدەرگە بوي الدىرماسى ءبىلىندى. ال، كونستيتۋتسياعا وزگەرىس ەنگىزۋگە كەش ەدى. سەبەبى، رەسەيدەگى يمپەريالىق پيعىلدى ساياسي ارەناعا شىعارعان پۋتين رەجيمى كۇش الدى دا سونىڭ ىقپالى اسەرىنەن قازاقستانداعى ورىس ءتىلدى قوعامعا جان ءبىتىپ، ءتىل ماسەلەسىندە يىلمەۋگە اينالدى جانە بيلىكتەگى نەگىزگى ىقپالدى توپتار، لاۋازىمدى قىزمەتكەرلەر تۇگەلدەي ورىس تىلىندە سويلەدى. ءتىپتى ول تىلدەن باس تارتۋ ولارعا جويىلىپ كەتۋمەن پارا-پار بولدى. وسىدان كەلىپ، مەملەكەتتىك ءتىل ماسەلەسى تىپتەن ۋشىقتى. وسى كەزدە ورتاعا لاتىن الىپبيىنە كوشۋ ۇسىنىسى تاستالدى. قازاق قوعامىنىڭ ءبىر بولىگى بۇل ۇسىنىستان قازاق ءتىلىنىڭ تاۋەلسىزدىگىن كورىپ قۋاندى، قولدادى. ەكىنشى بولىگى، قارسى بولدى. ولاردىڭ ويىندا، بۇعان دەيىنگى كيريليتسادا جازىلعان رۋحاني مۇرادان ايىرىلىپ قالۋ قاۋپى بولدى.

سوعان قاراماستان، لاتىنعا اۋىسۋ سوڭعى جىلدار بەدەرىندە قوعامدىق دارەجەدە قىزۋ تالقىلانعان ماسەلە بولدى. پرەزيدەنت نازارباەۆ لاتىن الىپبيىنە كوشۋدەن ەشقانداي ساياسي استار ىزدەۋدىڭ قاجەتى جوق ەكەنىن دە ايتتى. كىمدەردى مەڭزەگەنى تۇسىنىكتى دە.

لاتىن ءالىپبيى بيلىك ءۇشىن شيرەك عاسىرعا كەشىكتىرىپ العان ءتىل ماسەلەسىن شەشۋدەگى ەڭ وڭتايلى نۇسقا ەكەنى تۇسىنىكتى. ءسويتىپ، ىسكە كىرىستى. ءدال قازىرگى ۋاقىتتا قوعام نازارىنان قالىپ قويسا دا بۇل ماسەلەنىڭ ۇكىمەت تاراپىنان جۇرگىزىلىپ جاتقانى انىق. ويتكەنى، ءبىر مەملەكەت – ءبىر ءتىل – ءبىر حالىق ستراتەگيالىق ماسەلەسىن تەزدەتپەسە، تاۋەلسىزدىك پەن ونىڭ بىردەن ءبىر العىشارتى تەرريتوريالىق تۇتاستىققا قاۋىپ توندىرەتىنىن بيلىك قىرىم وقيعاسىنان كەيىن انىق ءبىلدى. لاتىن ءالىپبيى رەسەيدىڭ حالىقارالىق ساياساتتاعى ارەكەتىنىڭ ءوزى جەدەلدەتۋگە ءماجبۇر ەتكەن شارا. تاپ، وسى لاتىنعا كوشۋدى پرەزيدەنت پەن ۇكىمەت ءالى دە قاداعالاپ وتىر دەپ سەنەمىز! جانە الداعى سايلاۋدان سوڭ جاساقتالاتىن ءماجىلىس قارايتىن زاڭداردىڭ قاتارىنان وسى لاتىنعا اۋىسۋ تۋرالى دا زاڭدى كورۋ – قوعامنىڭ ارمانى.

نۇرا ماتاي

Abai.kz