قر مادەنيەت جانە سپورت مينيسترلىگى ءدىن ىستەرى كوميتەتىءدىن ماسەلەلەرى جونىندەگى عىلىمي-زەرتتەۋ جانە تالداۋ ورتالىعىنىڭ ديرەكتورى، فيلولوگيا عىلىمدارىنىڭ كانديداتى اينۇر ابدىراسىلقىزىمەن سۇحبات.

 −اينۇر ابدىراسىلقىزى، 2016 جىلدىڭ العاشقى ايىن دا ەڭسەرىپ تاستادىق. جىل باستامالارى نەسىمەن ەرەكشەلەنگەلى تۇر دەگەن ساۋالعا تاعى ءبىر نازار اۋدارساق.

– 2016 جىل – رۋحاني مادەنيەتىمىزدىڭ التىن بەلەسىنە اينالاتىن مارتەبەلى جىل. بۇل جىل يۋنەسكو كولەمىندە «قوجا احمەت ياساۋي جىلى» بولىپ جاريالاندى. دەمەك، الەم حالىقتارىنىڭ نازارى قازاقستانعا اۋاتىن، ۇلى دالا ەلىنىڭ اسقارالى رۋحىن اسقاقتاتا تۇسەتىن ابىرويلى جىل كەلدى.

– ەندەشە سۇحباتىمىزدى ءدال وسى تاقىرىپتا وربىتەلىك. جاتتاندىلاۋ كورىنسە دە جالقى ساۋال: قوجا احمەت ياساۋي كىم، قانداي تۇلعا؟

– قوجا احمەت ياساۋي – تۇركى حالىقتارى رۋحاني مادەنيەتىنىڭ بارلىق سالاسىندا – ادەبيەتىندە، تاريحىندا، مادەنيەتىندە، دۇنيەتانىمىندا، ويلاۋ جۇيەسىندە وشپەس ءىز قالدىرعان دارا شىعارماشىلىق يەسى، بىرەگەي رۋحاني-مورالدىق ءىلىمنىڭ نەگىزىن سالۋشى تۇلعا. بۇگىنگى كۇن بيىگىنەن العاندا ياساۋيگە وسىنداي انىقتاما بەرگەن ءجون دەر ەدىم. ويتكەنى ء«ار ءداۋىردىڭ ەركىنە ساي نارقى وزگەرگەن التىننىڭ» دەپ مۇحتار شاحانوۆ اعامىز ايتپاقشى، زامانا كەيدە التىننىڭ دا قادىرىن ءارتۇرلى باعالاپ جاتادى.

«جاقسىلار جاقسىمىن دەپ ايتا المايدى،

جاماندار جاقسىمىن دەپ ايقايلايدى.

جۇرگەن سوڭ باۋىرىندا كۇندە كورىپ،

تاۋلاردىڭ بيىكتىگى بايقالمايدى»، - دەيدى اتامىز قازاق.

ءوزىن «جاقسىمىن» دەپ ايتا الماعان، «بارشا – جاقسى، ءبىز – جامان، بارشا – بيداي، ءبىز – سابان» دەپ، ءوزىن كىشىك تۇتۋمەن ءومىرى وتكەن، «و، اللا، الەم حالقى وڭالدى، مەن وڭالمادىم» دەپ، ءار تاڭدا جاعاسىن تۇتىپ، زار جىلاعان، ءوزىن تانۋ ارقىلى اللانى تانۋ ءۇشىن ءناپسىسىن تىيىپ، رۋحىن جەتىلدىرىپ، «مەن» ەمەس، «ول» دەپ وتكەن ەرەندەردىڭ ءبىرى دە بىرەگەيى ياساۋي ەدى.

بۇگىنگى بايبالامشىل بازبىرەۋلەر سەكىلدى ونىڭ وزگەنىڭ مىنىندە شارۋاسى بولعان جوق. «قۇل قوجا احمەت، ءناپسىڭدى تەپ، ءناپسىڭدى تەپ»، «قۇل قوجا احمەت، ناسيح (ۋاعىزشى) بولساڭ، وزىڭە بول»، «قايدا كورسەڭ، جەتىم، عارىپ كوڭىلىن اۋلا»، «دۇنيەقۇمار تەكسىزدەردەن بويىڭدى تارت»، «ساقال-شاشىم كوپ اعاردى، كوڭىلىم قارا»، «ساعان ايان، امالسىزبىن، كوپ-ءدۇر كۇنام» دەپ، ءوزىن-ءوزى ايىپتاپ، ءوزىن-ءوزى تىيىپ، تاربيەلەپ، تازارتىپ، تابان اقى، ماڭداي تەرىمەن كۇن كورىپ، قۇداي بەرگەن ىلىمىمەن قايرات ەتكەن پاك تابيعات يەسى ەدى ياساۋي.

حيكمەتتەرىندە ايتىلعانداي «حاق مۇستافا ميعراجدا رۋحىم كوردى»، «التى جاستا ساباق الدىم پەرىشتەدەن»، «بارشا ۇلىق جيىلىپ كەپ، ۇلەس بەردى» ەكەن دەپ، ءوزىن اسقاق تۇتپادى، كەرىسىنشە، «حوراسان، شام، يراكقا ساپار شەگىپ، عارىپتىكتىڭ كوپ قادىرىن ءبىلدىم مەن-ا» دەپ، دۇنيە عۇلامالارىنان ءىلىم الۋ ءۇشىن ەل كەزىپ، تابانىنان توزدى. «تۋعان جەرىم – مۇباراك تۇركىستاننان باۋىرىمدى تاسقا ۇرىپ كەلدىم مەن-ا» دەپ جات جۇرتتا جاپا شەكتى. «كوزىم جاستى، جانىم دەرتتى، جۇرەك جارا» دەپ ءجۇرىپ، تۇركىستان جۇرتىنا قاتىستى «قاسيەتتى» دەگەن تەڭەۋدى العاش قولدانعان دا ياساۋي ەدى. ءسويتىپ ءجۇرىپ تۇگەل تۇركىنىڭ رۋحانياتىنا نەگىز بولعان رۋحاني ءىلىمدى جاسادى، ادەبيەتىنە ۇلى رەفورما الىپ كەلدى. جاسايىن دەپ جاساعان جوق، ونىڭ تازا، تەكتى، دارا شىعارماشىلىق تەگەۋرىنى ەرىكسىز وسىنداي ناتيجە بەردى. سودان كەيىن تۇركىستان ياساۋيىمەن قاسيەتتى اتاندى...

– ءياساۋيدىڭ ومىردەرەگىنەن مالىمەت بەرە كەتۋدىڭ وسى تۇستا ورايى كەلگەن ءتارىزدى...

– اقىننىڭ دۇنيەگە كەلگەن مەرزىمى تۋرالى ناقتى دەرەك جوق. ورتاعاسىرلىق جازبالاردا ق.ا.ءياساۋيدىڭ حيجرانىڭ 562 جىلى (ب.ج.س. بويىنشا  1166 جىلمەن سايكەس) دۇنيەدەن وتكەنى ايتىلادى. وسى دەرەككە جانە حيكمەتتەردەگى مالىمەتتەرگە سۇيەنە وتىرىپ،  اقىندى 63 جىل ءومىر سۇرگەن دەپ سانايتىن زەرتتەۋشىلەر ونىڭ تۋعان جىلىن 1103 جىلمەن شەندەستىرسە، 73 جىل جاساعان دەپ ەسەپتەيتىندەر بۇل مەرزىمدى 1093-94 جىلدارمەن بەلگىلەيدى. «ياساۋي 125 جىل ءومىر سۇرگەن» دەگەن بولجامعا دەن قويعان عالىمداردىڭ ءۇشىنشى توبى ونى 1040 جىلدارى تۋعان دەپ ەسەپتەيدى.

ەجەلگى سايرام (يسپيدجاب) قالاسىندا دۇنيەگە كەلگەن ياساۋي رۋحاني تاربيەنىڭ العاشقى ساباقتارىن ءوز اكەسى يبراحيم شايحتان الادى. اكەسى دۇنيەدەن وتكەن سوڭ، ارىستان بابتان امانات-ءىلىمدى قابىلداعان بولاشاق تۇركىستان ءپىرى ءبىرشاما ۋاقىت ياسى (تۇركىستان) قالاسىن مەكەن ەتەدى. ەسەيە كەلە ءىلىم ىزدەپ، ءوز حيكمەتتەرىندە ايتىلعانداي، «حوراسان، شام، يراكقا ساپار شەككەن» ياساۋي ءوز ءداۋىرىنىڭ كورنەكتى ءدىن عۇلامالارىمەن سۇحباتتاس بولىپ، رۋحاني تاجىريبەسىن جەتىلدىرىپ، كەمەلدەنۋ ساتىلارىن وتكەرىپ، تولىسقان شاقتا ياسىعا ورالادى. سوندا تۇراقتاپ،  رۋحاني ءىلىمىن تاراتادى، ءوزىنىڭ عيبراتتى حيكمەتتەرىمەن ءماشھۇر بولادى. ءومىرىن اللا جولىنا ارناعان، سانسىز كوپ شاكىرت تاربيەلەپ، رۋحاني كەمەلدىككە جەتكىزگەن ياساۋي 63 جاسقا كەلگەندە «مۇستافاعا ماتام /ازا/ تۇتىپ» جەر استىنداعى قۇلشىلىق مەكەنىنە – قىلۋەتكە تۇسەدى. ويشىل اقىن ءومىرىنىڭ نەشە جىلعا سوزىلعانى ءبايمالىم، بۇل جايىندا تەك اڭىزداردا كەلتىرىلەتىن ءياساۋيدىڭ ءوزى ايتتى دەلىنگەن: «جەر بەتىندە نەشە جىل ءومىر سۇرسەم، جەر استىندا دا سونشا جىل ءومىر سۇرەمىن» دەگەن ءسوزى مەن ء«جۇز جيىرما بەسكە كىردىم، بىلە المادىم» دەگەن حيكمەت جولدارى عانا ساقتالعان.

– ياساۋي دەگەندە ەڭ الدىمەن ونىڭ اقىندىعى اۋىزعا الىنادى. «ياساۋي قانداي اقىن؟» دەگەن ساۋالعا قالاي جاۋاپ بەرۋگە بولادى؟

– ياساۋي – وتانشىل، ويشىل، ءدىندار اقىن. ۇلت ادەبيەتىنە «ديۋاني حيكمەت» سىندى ومىرشەڭ مۇرا قالدىرعان ءياساۋيدىڭ رۋحاني كەمەلدىك ءىلىمىن ناسيحاتتاپ، جاراتۋشىعا دەگەن ماحابباتتى ارقاۋ ەتكەن حيكمەتتەرى ءوز كەزەگىندە كوركەم ادەبيەت تۋىندىسىنا قويىلاتىن تالاپتارعا تولىعىمەن ساي كەلەتىن كولەمدى دە كەڭ ءورىستى پوەزيالىق شىعارما بولىپ تابىلادى. قوجا احمەت ياساۋي شىعارماشىلىعىندا عازال، ءمىناجات، ماداق، ايتىس، داستان سەكىلدى اراب-پارسىلىق جانە تۇركىلىك جانرلاردىڭ ءاربىرى جەكە ءتۇر رەتىندە قامتىلعان جانە سونىمەن ءبىر مەزگىلدە وسى شىعارماشىلىق قۇبىلىس ناتيجەسىندە اتالعان جانرلاردىڭ بارلىق ەرەكشەلىكتەرىن بويىنا سىڭىرگەن كوپ ولشەمدى، كەڭ اۋقىمدى سيمبيوز جانر – حيكمەت قالىپتاسقان.

«ديۋاني حيكمەت» ارقىلى نەگىزى قالانىپ، عاسىرلار بويى جالعاسىن تاپقان اتالمىش جانردا كوپتەگەن ادەبي تۋىندىلار دۇنيەگە كەلدى. ءياساۋيدىڭ پوەتيكالىق مەكتەبىنەن ءنار العان اقىندار نەگىزىنەن حيكمەت ءداستۇرىن جالعاستىرىپ، وسى جانردا جىرلادى. ورتا ازياداعى كەڭىنەن تانىمال ادەبي مەكتەپ – قوجا احمەت ءياساۋيدىڭ اقىندىق مەكتەبى بولدى.   ءحىى–حVىى عاسىرلار ارالىعىندا ءومىر سۇرگەن سۇلەيمەن باقىرعاني، كاماليددين يقاني، ءجۇسىپ بايداۋي، ءشامساتدين وزگەندي، قۇل ۋبايدي، قۇل شاريف، شايح حۋدايداد سەكىلدى اقىندار وسى مەكتەپتىڭ داڭقتى وكىلدەرىنە اينالدى.

تۇركى توپىراعىنداعى باي ادەبي داستۇردەن باستاۋ العان ءياساۋيدىڭ «ديۋاني حيكمەتىندە» العاشقى كەزەكتە ءتول پوەزيامىزدىڭ كوركەمدىك جانە قۇرىلىمدىق ەرەكشەلىكتەرى دامىتىلدى. رۋحاني ىزدەنىس بارىسىندا اراب جانە پارسى پوەزياسىنىڭ كورنەكتى وكىلدەرىمەن سۇحباتتاس بولعان اقىن اتالمىش حالىقتارداعى ءسوز ونەرىن دە تەرەڭ يگەرگەن. ويلى مازمۇندى باستى باعدار تۇتقان، جالاڭ پىشىنشىلدىكتەن ىرگەسىن اۋلاق سالعان  ياساۋي حيكمەتتەرى تۇركى ولەڭىن ارۋز ەكسپانسياسىنان ساقتاندىرۋدا ەلەۋلى رول اتقاردى.

ياساۋي پوەزياسى تۇركى حالىقتارى ادەبيەتىندەگى كوپتەگەن ۇدەرىستەرگە نەگىز بولعان. تانىمدىق، تاربيەلىك جانە يدەولوگيالىق رول اتقاراتىن ءياساۋيدىڭ زامانالارمەن زامانداس حيكمەتتەرى  – ءوز كەزەڭى ءۇشىن دە، كەيىنگى ءداۋىر اۋديتورياسى ءۇشىن دە تاعىلىمدىق ءمانى زور تۋىندى. يماندىلىقتى، رۋحاني قۇندىلىقتاردى ۇستىن ەتكەن تۇركى دۇنيەسىنە ورتاق شايىرلار مەن قازاق اقىن-جىراۋلارى پوەزياسىنىڭ كوركەمدىك-قۇرىلىمدىق بىتىمىنەن ياساۋي تۋىندىلارىنىڭ ايقىن اسەرى بايقالادى.

جالپى، ءياساۋيدىڭ اقىندىق الەمىنە قاتىستى ءاربىر تاقىرىپتى جەكە-دارا ءسوز ەتكەن دۇرىس، ويتكەنى جيناقتاي ايتقاندا ەشبىرىنىڭ ءمانى تولىق اشىلمايدى. سوندىقتان ياساۋي جىلىنىڭ ءون بويىندا زەرتتەۋ ماقالالارىنىڭ سەرياسىن جاريالاپ وتىرعانىمىز ءجون دەپ بىلەمىن.

– ياساۋي مۇراسىن زەرتتەۋدىڭ ءالى دە جۇزەگە اسىرىلماعان جۇمىستارى كوپ بولسا كەرەك. قاي ماسەلەلەرگە ءبىرىنشى كەزەكتە نازار اۋدارۋدى ءجون كورەر ەدىڭىز؟

– ءياساۋيدىڭ «ديۋاني حيكمەت» اتتى شىعارماسىنىڭ ءماتىنى ءبىزدىڭ داۋىرىمىزگە دەيىن سەگىز عاسىردان استام ۋاقىتتىڭ سۇزگىسىنەن ءوتتى. تۋىندىنىڭ عىلىمعا بەلگىلى ەڭ كونە قولجازباسى ءحVىى عاسىرعا ءتان دەپ ەسەپتەلەدى، ياعني بۇل – جازىلعان مەرزىمىنەن 500 جىل كەيىنگى ۋاقىتتا سان رەت كوشىرىلىپ، تالاي وزگەرىسكە ۇشىراعان، اقىن جولىن جالعاستىرۋشى بىرقاتار شاكىرتتەردىڭ قولتاڭباسى قالعان نۇسقا. مۇنداي تاعدىر ياساۋي قولجازبالارىنىڭ بارلىعىنا ءتان. الەمنىڭ ءار شالعايىنداعى سەكىلدى قازاقستان جەرىندە دە «ديۋاني حيكمەتتىڭ» كوپتەگەن قولجازبا جانە باسپا نۇسقالارى ساقتالعان. جوعارىدا اتالعان سەبەپتەرگە بايلانىستى ولاردىڭ ءبىر-بىرىنەن قامتىلعان حيكمەتتەر سانى، مازمۇنى، تىلدىك ەرەكشەلىگى جونىنەن ەداۋىر ايىرماشىلىقتارى بار. دەگەنمەن بۇگىنگە دەيىن رەسپۋبليكامىزداعى بارلىق مەملەكەتتىك جانە جەكە قورلارداعى «ديۋاني حيكمەتتىڭ» قولجازبالارىن جيناۋ، جۇيەلەۋ، جارىققا شىعارىپ، عىلىمي اينالىمعا ەنگىزۋ، ماتىنتانۋلىق تالداۋلار جۇرگىزۋ سەكىلدى جۇمىستار جۇيەلى تۇردە جۇزەگە اسىرىلماعاندىقتان، ىرگەلى زەرتتەۋلەرگە ىركىلمەي ارقاۋ ەتۋگە تۇرارلىق  حيكمەتتەردىڭ جيناقتىق ءماتىنى نەمەسە عىلىمي-سىني ءماتىنى سەكىلدى بىردە-ءبىر سەنىمدى نۇسقا قالىپتاسقان جوق. ياساۋيتانۋداعى ىزدەنىستەردىڭ ادىمىن اشتىرماي وتىرعان باستى ماسەلە – وسى. سەنىمدى نۇسقاعا سۇيەنبەي جاسالعان قازىرگى زەرتتەۋ جۇمىستارى مەن حيكمەت اۋدارمالارىنىڭ ەلەۋلى ولقىلىقتارى بار ەكەندىگى قارۋسىز كوزگە دە وڭاي اڭعارىلادى.

سوندىقتان قازاقستانداعى «ديۋاني حيكمەت» قولجازبالارىنىڭ كاتالوگىن قۇراستىرۋ، سونىڭ نەگىزىندە حيكمەتتەردىڭ جيناقتىق ءماتىنىن جاساي وتىرىپ، ماتىنتانۋلىق تالداۋلارعا جول اشۋ – كەزەك كۇتتىرمەيتىن ماسەلە بولىپ تابىلادى. اتالمىش سالاداعى كاتالوگ ءتۇزۋ باعىتىندا جۇزەگە اسىرىلعان بىردەن-ءبىر جۇمىس ءوز كەزىندە تۇركىستان قالاسىنداعى ياساۋيتانۋ عىلىمي-زەرتتەۋ ورتالىعى جاريالاعان «ديۋاني حيكمەتتىڭ» قولجازبا كاتالوگى» بولىپ تابىلادى. بىراق بۇل ەڭبەكتىڭ تەك وزبەكستان رەسپۋبليكاسى عىلىم اكادەمياسىنىڭ شىعىستانۋ ينستيتۋتىنداعى قولجازبا قورىندا ساقتالعان نۇسقالار نەگىزىندە جاسالعانىن جانە وزبەك عالىمدارىنىڭ باسشىلىعىمەن دايارلانىپ، وزبەك تىلىندە جارىق كورگەنىن ەسكەرسەك، وتاندىق ياساۋيتانۋ عىلىمىندا اتقارىلۋعا ءتيىس جۇمىستاردىڭ وزەكتى كۇيىندە قالىپ وتىرعاندىعى ايقىندالادى. بۇل ورايدا ياساۋي ءىلىمى مەن ادەبي مۇراسى دۇنيەگە كەلگەن توپىراقتا ساقتالىپ قالعان قولجازبالاردىڭ قۇندىلىعى، تۇپنۇسقاعا جاقىن بولۋ مۇمكىندىگىنىڭ جوعارىلىعى، ۇلتتىق سيپاتىنىڭ تەرەڭدىگى داۋ تۋعىزبايتىندىعى انىق.

حيكمەت ماتىندەرىن جيناقتاۋعا قاتىستى ەندىگى ءبىر ماسەلە – ءياساۋيدىڭ جاڭادان تابىلعان حيكمەتتەرىن دەر كەزىندە عىلىمي اينالىمعا ەنگىزىپ وتىرۋمەن بايلانىستى. وڭتۇستىك قازاقستان وبلىسى، سايرام ەلدى مەكەنىنىڭ تۇرعىنى اتاحان ازلارحانوعلىنىڭ جەكە كىتاپحاناسىنان تابىلعان ق.ا.ءياساۋيدىڭ بۇرىن عىلىمعا بەلگىسىز بولىپ كەلگەن 50-دەن اسا حيكمەتتەرى تۇرىك عالىمى م.اكاردىڭ دايىنداۋىمەن 2004 جىلى انكارا قالاسىندا باسپا ءجۇزىن كوردى. اتا جۇرتىمىزداعى اسىل قازىنانى يگەرۋگە دەگەن سالعىرتتىعىمىزدىڭ سالدارىنان اي-كۇننىڭ امانىندا قولدان شىعارىپ العان قىمباتىمىز ءبىر بۇل عانا ەمەس. تابىلعان مەرزىمىندە تىزىمدەلىپ، مەملەكەت مۇلكىنە اينالدىرىلماعاندىقتان اقىن حيكمەتتەرىنىڭ بىرقاتار نۇسقالارىنىڭ جوقتاۋ-سۇراۋسىز جوعالعانى كوزكورگەندەردىڭ اۋىزەكى اقپاراتتارىنان ءمالىم. مۇنداي ماسەلەلەردە ادەتتەگىدەي كورشىلەس وزبەك عالىمدارى سەرگەكتىك تانىتىپ كەلەدى. وزبەكستاندىق زەرتتەۋشى ن.حاسان وزرعا شىعىستانۋ ينستيتۋتىندا ساقتالعان قولجازبالاردىڭ بىرقاتارىنا ماتىنتانۋلىق  تالداۋلار جاساۋ ارقىلى ياساۋي قالامىنا ءتان بۇرىن جارىق كورمەگەن 73 حيكمەتتى جەكە جيناق ەتىپ جاريالادى. جالپى، ياساۋي شىعارمالارىنىڭ ماتىنىنە بايلانىستى ىزدەنىستەر جاساۋ بارىسىندا ورتاعاسىرلىق ماتىندەردى يگەرۋ ىسىندە تولىمدى تاجىريبە جيناقتاعان تۇركيا، وزبەكستان عالىمدارىنىڭ زەرتتەۋ ناتيجەلەرىمەن ۇدايى تانىسىپ وتىرۋ، مۇمكىن بولعان جاعدايدا بىرلەسە جۇمىس جۇرگىزۋ – قاجەتتى ءارى ناتيجەلى ۇدەرىس بولماق. سونداي-اق اقىن ءومىر ءسۇرىپ، شىعارماشىلىق ءىز قالدىرعان تۇركىستان وڭىرىندەگى جەكە تۇلعالاردىڭ قولىندا قازىرگە دەيىن «ديۋاني حيكمەتتىڭ» كوپتەگەن نۇسقالارى مەن ياساۋي نەگىزىن سالعان حيكمەت داستۇرىندە جىرلاعان اۆتورلاردىڭ تۋىندىلارى، ياساۋي رۋحاني-مورالدىق ءىلىمىنىڭ تاريحى مەن تانىمىنا قاتىستى ەڭبەكتەر ساقتالىپ وتىرعانىن، ولاردىڭ عىلىمي اينالىمعا ەنگىزىلۋى ورتاعاسىرلىق ادەبيەتىمىزگە قاتىستى  بىرقاتار اقتاڭداق بەتتەردىڭ ورنىن تولتىراتىنىن ەسكەرسەك، وڭتۇستىك وڭىرىنە عىلىمي ەكسپەديتسيالار ۇيىمداستىرۋ ءىسىنىڭ دە كۇن تارتىبىنە قويىلۋى قاجەتتىگى ايقىندالادى.  

– ءياساۋيدىڭ ءوز حيكمەتتەرىن تۇركى تىلىندە جازۋىن زەرتتەۋشىلەر ونىڭ تۇركى حالىقتارىنا تۇسىنىكتى بولۋى ءۇشىن ماقساتتى تۇردە جاساعان ءىس-ارەكەتى دەپ قابىلدايدى. ءسىز قالاي ويلايسىز؟

– شىعارماشىلىق ادامىندا ماقساتتىلىق ەمەس، تابيعيلىق ءبىرىنشى ورىندا تۇرادى. ءياساۋيدىڭ ءوز حيكمەتتەرىن تۇركى تىلىندە جازباۋى مۇمكىن ەمەس ەدى. اقىننىڭ تەگى اراب جۇرتىنا، مۇحاممەد پايعامبار اۋلەتىنە بارىپ تىرەلگەنىمەن، ون ءۇش اتاسى تۇركى جەرىندە ءوسىپ-ونگەن ءياساۋيدىڭ تۋعان ورتاسىنىڭ – تۇركىلىك ورتا، تۇتىنعان ءتىلىنىڭ – تۇركى ءتىلى ەكەنىندە داۋ جوق. ەموتسيالىق ساتتەردەگى سەزىم قۇيىلىسىنىڭ ءسابي شاقتان ساناعا سىڭگەن تىلدە عانا توگىلەتىنى تاعى ءمالىم. ەندەشە، حيكمەتتەردىڭ تۇركى تىلىندە جازىلۋىن تابيعي قۇبىلىس رەتىندە قابىلداپ، سىرشىلدىق تابيعاتىن مويىنداعان ءجون. ءوزىن تۇركى پەرزەنتى رەتىندە سەزىنگەن، تۇركى جۇرتىن ءوز جۇرتىم دەپ بىلگەن، تۇركىستان ولكەسىن «تۋعان جەرىم» دەپ جىرلاعان ءياساۋيدىڭ ءوز حيكمەتتەرىن بوگدە تىلدە جازۋى قيسىنعا كەلمەيتىنى اقيقات. وسىدان كەيىن عانا ماقساتتى ءماننىڭ ۇستەمەلەنۋى جايلى وي قوزعاۋعا بولادى. ياعني، حيكمەتتەردىڭ تۇركى ءتىلدى اۋديتورياعا تۇسىنىكتى بولۋ، تۇركى ءتىلىنىڭ ومىرشەڭدىگىن ساقتاۋ ماقساتىمەن تۇركىشە جازىلۋى اتالمىش تابيعي سەزىمدەردىڭ ءىزىن الا ءجۇرىپ وتىرعان قالىپتى قۇبىلىس دەپ تانىعان ءجون. ءياساۋيدىڭ تۇركىلىك تۋىندىلارىندا ء«وزىم» دەگەن وزەكتەن جارىپ شىققان پەرزەنتتىك پەيىل باسىم. ياساۋي ءوزىن تۇركىنىڭ ءتول پەرزەنتى سانادى. ءبىز نەگە جاتىرقاۋىمىز كەرەك ونى؟

ياساۋي جاتقان توپىراقتىڭ يەسى – قازاق جۇرتىنا بۇگىندە تۇگەل تۇركى حالقى قىزىعا دا، قىزعانا دا قارايدى. رۋحاني ءىلىم قاينارىنان قانۋ ءۇشىن حيكمەتتەرىن تالاسا-تارماسا ءوز تىلدەرىنە اۋدارىپ، ادەبيەتى مەن مادەنيەتىنىڭ، فيلوسوفياسىنىڭ، ءدىنىنىڭ تاريحىنا مىزعىماستاي ەتىپ ەنگىزىپ قويعان. ءبىلىم بەرۋ سالاسىنىڭ بارلىق دەڭگەيلەرىندە ياساۋي شىعارماشىلىعىن وقىتادى. سونىڭ ەشبىرىندە ولار ءياساۋيدى «قازاقتىڭ جەرىندە جاتىر عوي» دەپ شەت قاقپايدى، كەرىسىنشە «بابامىز» دەپ باۋىرىنا تارتادى. بۇل جەردە ەن بايلىقتىڭ ورتاسىندا عانا ەمەس، ورداسىندا دا ءبىز وتىرمىز! رۋحاني بايلىقتى ايتامىن ادەتتەگىدەي...

سوندىقتان ياساۋي جىلى – قازاق رۋحىنىڭ، بىرلىگىنىڭ، ەلدىك قاسيەتىنىڭ سىنالار جىلى. كوك تۇرىكتەر قاعاناتىنىڭ ابىزدارى اڭساعانداي، «ەلدىگىمىزدى ەلسىرەتە، قاعاندىعىمىزدى قاعانسىراتا» الامىز با، الدە ءىسىمىزدى، كۇشىمىزدى بەرەر جەرىمىزدى بىلمەي، ۇستاعاننىڭ قولىندا، تىستەگەننىڭ اۋزىندا كەتكەن ەن بايلىققا اڭىرا قاراپ، قۇر قالامىز با – ول وسى جىلعى قاجىر-قايراتىمىزدان ايقىندالماق.

Abai.kz