ادامنىڭ جاراتىلىسى قىزىق. ماعان كەيدە جالپى پەندە قاتەلىكتەر جىبەرىپ، سونى تۇزەۋ ءۇشىن ءومىر سۇرەتىندەي كورىنەدى. «جاڭىلمايتىن جاق، سۇرىندەيتىن تۇياق جوق» دەيدى قازاق... دەگەنمەن، قاتەسىن ءتۇسىنىپ، قاپەرىنە الاتىن ادامدار دا ازايىپ بارادى...

مىسالى، قالىڭ قازاق مەنى «وپپوزيتسيونەر» دەپ ويلايدى. نەگە؟ ويتكەنى، بيلىكپەن قاتىناسىم جوق. ال، بيلىك مەنى وزىنە قارسىلاس سانايدى. شىنىنا كەلگەندە، مەن ەشكىمگە قارسىلاس ەمەسپىن، تەك قازاقتىڭ قامىن عانا ايتامىن. قازاقتىڭ قامىن ايتاتىننىڭ ءبارى وپپوزيتسيونەر بولسا، اتيللادان باستالىپ، التىنبەك سارسەنباەۆپەن بىتپەي مە؟!.

جوق! مەنىڭشە، قازاقتىڭ قايعى-مۇڭىنا ورتاقتىڭ ءبارى ءوزىنىڭ ەلى مەن جۇرتىنا قارسى ەمەس. قازىر بىرەۋ بىلسە-بىرەۋ بىلمەس، مىسالى، بۇگىنگى اتىراۋ وبلىسى اكىمىنىڭ ورىنباسارى شىڭعىس مۇقان دا ءبىر كەز­دە «جاس الاش» گازەتىندە جۋر­ناليست بولىپ جۇمىس ىس­تەپ، بيلىكتى اياۋسىز سىناپ، تا­لاي ماقالالار جازعان... سون­دا ول دا «وپپوزيتسيونەر» مە؟..

«جاس الاش»-تىڭ ءبىر زامان­داعى جاس ءتىلشىسىن ەسىمە ال­ىپ وتىرعان سەبەبىم، Nur.kz اق­پاراتتىق پورتالىنان مىناداي اقبار وقىدىم: «...اتىراۋ وبلىسى اكىمىنىڭ ورىنباسارى شىڭعىس مۇقان باتىس وڭىردەگى ءدىني احۋالدى ۋشىقتىرىپ جاتقاندارعا الاڭدايتىنىن ايتتى. شىڭعىس مۇقان ءدىني قاتىناستى رەتتەۋ ءۇشىن وزبەكستاننان ۇلگى الۋعا ۇسىنىس تاستادى.

«وزبەكستان، تاجىكستان سياقتى كورشىلەس ەلدەردە ۇلكەن قاۋىپ ءتونىپ تۇرعان سالافيزم اعىمىنا شەكتەۋ قويىلدى. ءبىز ءالى شەكتەۋ قويا الماي وتىرمىز. وسى ماسەلەگە قايتىپ ورالماي، تۇبەگەيلى شەشە المايمىز دەپ ويلايمىن.... ەلدەگى ءدىني قاتىناستى رەتتەۋ ءۇشىن وزبەكستان مەن تاجىكستان تاجىريبەسىن قولدانۋىمىز كەرەك»، دەدى شىڭعىس مۇقان...»

ءارى قاراي اتىراۋدا تەولوگ مامانداردىڭ كومەگىنە 916 ادامنىڭ جۇگىنگەنىن ايتقان شىڭعىس باۋىرىمىز وڭىردەگى قىل ۇستىندە تۇرعان ءدىني جاعدايدى رەتتەۋدىڭ باستى جولى جايىندا بىلاي دەيدى: «2012 جىلى ءتۇرلى لاڭكەستىك ارەكەتكە ۇمتىلۋدان كەيىن ءبىراز جۇمىس جۇيەلەندى. «دىنمەن تەك ءدىندارلار اينالىسۋ كەرەك» دەگەن تۇسىنىكتەن كەتتىك. ءدىن قوعامنىڭ پروبلەماسى. سپورتشىلارمەن دە جۇمىس ىستەۋ كەرەك. ولار وزگە كۇشتەرگە كوبىرەك سەنەدى. سپورتشىلارىمىز دىنگە ءبىر تابان جاقىن. قازىرگى قوعامدا ساقالعا قۇمار سپورتشىلار وتە كوپ...

...پىكىر قايشىلىقتار الاڭىندا سوعىستاعىداي قۇلدىقتاعى ادامدى جاي تارتىپ الا المايمىز. ساناعا اسەر ەتۋىمىز كەرەك. قازىر بىزدە يمامدارعا «سىزدەردىكى دۇرىس ەكەن» دەپ كەلىپ جاتقاندار بار. بىراق، «ەگەر مەن سىزدەردى تىڭداسام، مەنى ءوز جاماعاتىم كۇستانالايدى. ولاردان ءسال سەكەم الامىن» دەپ كەلىپ جاتقاندار بار. بىلتىر باسقا اعىمنان 55 ادامدى قايتاردىق. ءبىزدىڭ كورشىلەس ەلدەردەگىدەي قاماپ تا تاستاۋعا بولادى. بىراق، كەز كەلگەن نارسەنىڭ تەرىس اسەرى بولادى. دياگنوزىن ءبىلىپ، ەمىن بىلمەيتىن سەكىلدى...

...مىقتى ماتەماتيك جاساۋ ءۇشىن مەكتەپتەن تەرەڭدەتىپ ءبىلىم بەرەدى. ال، يمام بولاتىندار تەك مەكتەپ بىتىرەدى. يمامدىققا ۇبت-دان تەست تاپسىرىپ، تۇسە الماي قالعاندار بارۋى مۇمكىن. قايتەدى ەندى... تەست كەلىسپەگەن سوڭ، ءدىني وقۋ ورىندارىنا بارادى. مەكتەپتى «5»-پەن وقىپ، التىنمەن بىتىرگەن بالا يمامدىققا بارمايدى. سوندىقتان مەكتەپتەن باستاپ بىلىكتى ءدىني مامانداردى دايىنداۋدى قولعا الماي، جاعدايدى تۇبەگەيلى شەشە المايمىز...»

...مەنىڭشە، جامان ويلار ەمەس. جاناشىرلىق تا سەزىلەدى. كەرەك دەسەڭىز، قازىرگى قىزمەتىندەگى تىكەلەي مىندەتتەرىنىڭ ءبىرى عوي، شىڭعىستىڭ...

جاسىراتىنى جوق، ءبىزدىڭ باتىستا ءدىن ماسەلەسىندە مەيلىنشە ساقتىق پەن تەرەڭدىك كەرەك. جات جۇرت­تىڭ جالاسى دا، بوتەن ءۇيدىڭ الاسى دا جەتەرلىك. ادام­زاتتىڭ ەڭ نازىك سەزىمىنە زورلىق تا، بۇيرىق تا جۇرمەيدى. قايبىر جىلى ءوزى اراب ەلدەرىندە تالاي جىلدار ەلشى بولىپ كەلىپ، قازاقتا ءدىن ماسەلەسىنىڭ رەسمي وكىل-باسشىسى قىزمەتىن اتقارعان بىرەۋ ايدىڭ كۇنى امانىندا ەشكىم ەستىمەگەن «ۋمەرەننىي يسلام» دەگەندى شىعارىپ ەدى. ونىسىن ەشكىم تۇسىنبەدى. بۇل نە، ءوزى: «تابەتى تارتىلعان» دەگەن ماعىنا ما، الدە، «اللاعا تولىق ەمەس، ازداپ سەنۋ كەرەك» دەگەن اداسۋشىلىق پا؟..

ادامدا سەنىم نە بولادى، نە بولمايدى. جارتىلاي سەنىم سەنىم ەمەس. ولاي بولسا، الدىمەن: «يمام بولاتىندار تەك مەكتەپ بىتىرەدى. مەكتەپتى «5»-پەن وقىپ، التىنمەن بىتىرگەن بالا يمامدىققا بارمايدى» دەپ الىپ، ارتىنشا قالايشا: «ساناعا اسەر ەتۋىمىز كەرەك»...

يسلام بەيبىتشىلىك پەن بىرلىكتىڭ ءدىنى. مەنىڭشە يسلام جايلى ايتۋ ءۇشىن، ءدىن تۋرالى ءتىل كەزەمەس بۇرىن، ەڭ قۇرىعاندا، مۇسىلماننىڭ بەس پارىزىنىڭ بىرەۋىن ۇزبەي، ۇنەمى، قازا قىلماي ورىنداۋ كەرەك، ول ناماز. قازاق­ستان­نىڭ بىردە-ءبىر زاڭى مۇسىلمانعا ناماز وقۋعا تيىم سالمايدى...

ايتپەسە، «مەكتەپتى «5»-پەن وقىپ، التىنمەن بىتىر­گەن بالا يمامدىققا بارمايدى» دەگەن ءسوز قازاقتىڭ مۇسىلمان باسقار­ما­سىنا، بارلىق يمامدارعا عانا ەمەس، كۇللى مۇسىلمان جاماعاتىنا قاراتا ايتىلعان اسا اۋىر ءسوز! ادام اڭداپ سويلەۋ كەرەك! اڭداماي سويلەۋدىڭ اقىرىن ءار قازاق جاقسى بىلەدى...

اباي: «اقىرىن ءجۇرىپ، انىق باس...» دەيدى. ءسوز-اق قوي...

قاجىمۇقان عابدوللا، 

«قازاق ەلى» حالىقتىق قوزعالىسىنىڭ توراعاسى

Abai.kz