اتتان قۇلاسا دا، سالتتان قۇلاماعان قازاق حالقى قاشاندا اتا-بابالارىنىڭ ادەپ-عۇرپىن، سالت-ءداستۇرىن ۇستانىپ كەلەدى. بۇگىن ءبىز سىزدەردىڭ نازارلارىڭىزعا حالقىمىز قاسيەتتى ساناعان ۇعىمداردى ۇسىنامىز. ولار تومەندەگىدەي:

اتامەكەن، تۋعان جەر – اركىمنىڭ اتا-باباسى، ءوزى تۋىپ-وسكەن جەر. تۋعان جەر، وسكەن ەلدى قۇرمەتتەۋ، وعان بارىپ تۇرۋ – ازاماتتىق مىندەت. التىن بەسىك دەپ اسپەتتەپ ايتاتىن جەرىنە كەلگەن بالادان باستاپ ەرەسەك ادامداردى تۋعان جەرىنە اۋناتىپ الاتىن قازاقتىڭ ىرىمى بار. بۇل بالا وتانشىل بولسىن، ۇلكەندەردىڭ اۋرۋ-سىرقاۋى، شەر-شەمەنى كەتسىن دەگەن ۇعىمنان تۋعان.

قارا شاڭىراق – اتا-بابادان قالعان ءۇي. اتادان بالاعا قالىپ كەلە جاتقان كيىز ءۇي (قىستاۋ) قاسيەتتى ورىن ەسەبىندە ساقتالعان. مۇنداي ءۇيدى كۇتىپ، تازا ساقتايدى.

كيەلى ورىندار – اۋليەلەردىڭ، باتىرلار مەن بي، شەشەندەردىڭ، اتاقتى ادامداردىڭ مەكەنجايلارى، قابىرى، مەشىتى. مۇنداي ورىندارعا حالىق ادەيى بارىپ، زيارات ەتەدى، تۇنەيدى، تىلەك تىلەيدى.

انانىڭ اق ءسۇتى – ادام بالاسى ءۇشىن قادىر-قاسيەتى ەرەكشە ۇعىم. انانىڭ اق ءسۇتىن اقتاۋ – وتە ۇلكەن پارىز. انالاردىڭ «اق ءسۇتىم اقتالدى» دەپ مارقايۋى – بالالارىنا ريزالىقتىڭ بەلگىسى. انانى ريزا ەتۋ – اللانى ريزا ەتۋ دەگەن ءسوز.

قۇران كارىم – مۇحاممەد پايعامبارىمىزعا تۇسكەن قاسيەتتى كىتاپ. سول سياقتى حاديستەر مەن ءدىني شاريعات جيناقتارى دا كيەلى كىتاپتار سانالادى. ءدىني كىتاپتار تازا قولمەن ۇستالىپ، تازا جەرگە ساقتالادى.

داستارقان – تاعام، ءدام بايلىعى مەن بەرەكەسىنىڭ بەينەسى، سيمۆولى. جومارتتار مەن مىرزالاردىڭ، قولى بەرەكەلى ايەلدەردىڭ اتتارى وسى كەڭ داستارقانىمەن شىققان. داستارقاندى اتتامايدى، داستارقان ۇستىندە ادەپسىز ءسوز ايتىلمايدى.

قارا قازان – توقتىق پەن مىرزالىقتىڭ ايعاعى، سونىمەن بىرگە ول مول اس پەن ادالدىق قازىناسىنىڭ بىرلىگى رەتىندە قاستەرلەنەدى.

وشاق – قازان-وشاق دەپ قوسارلانا ايتىلاتىن كيەلى دە يەلى زاتتىڭ ءبىرى. «وشاقتىڭ ءۇش بۇتىنان بەر» دەگەن قازاعىمىزدا ىزگى اق تىلەك بار.

وت ورنى – كيىز ءۇيدىڭ ورتاسىندا وشاق قۇرالىپ، قازان اسىلىپ، وت جاعىلاتىن ورىن. وت ورنىن اتتامايدى.

ءتور – ءار ءۇيدىڭ قوناق وتىراتىن جوعارى ءارى قاسيەتتى ورنى. ۇيگە كەلگەن ادامعا «تورگە شىعىڭىز» دەگەن ءىلتيپات پەن اق نيەت وسىدان شىققان.

باتىرلاردىڭ قارۋ-جاراعى – ناعىز كيەلى زاتتار. قاھارماندار قابانباي، بوگەنباي، كەنەسارى، اعىباي سىندى ەرلەردىڭ قىلىش، نايزاسى، ساۋىتتى مەن دۋلىعاسى، ەر-تۇرمانى، ساداق، شوقپارلارى – عاسىردان-عاسىرعا قاستەرلەنىپ ساقتالاتىن ماڭگىلىك مۇرا.

اڭشى، شەبەرلەر قۇرالدارى – مەرگەننىڭ مىلتىعى، اڭشىنىڭ قاقپانى، ءۇيشىنىڭ ۇسكىسى، ۇستانىڭ بالعاسى، ەتىكشىنىڭ ءبىزى دە قاسيەتتى مۇلىك ەسەبىندە ساقتالادى. ول ەشكىمگە بەرىلمەيدى، ساتىلمايدى، ونى جوعالتپاي ۇستايدى.

ۇلىلاردىڭ قالامى – سيرەك كەزدەسەتىن باعالى مۇرا رەتىندە مۇراجايدا، ءار ۇيدە ساقتالادى.

ۇستانىڭ كورىك ءۇيى. حالىق ۇعىمىندا: «ساقتايتىن يەسى، سوعاتىن كيەسى بار»اا – دەسەدى. سوندىقتان وعان جاي ادامدار، ايەلدەر كىرە بەرمەيدى.

جىلقىشىنىڭ قارا قوسى – بەرەكە ءۇيى دەپ، حالىق ونى جوعارى باعالايدى. قىستا قارا قوستا ارقاشان جىلقىنىڭ سەمىز ەتى مەن مايلى سورپاسى، قۇرت كوجە ۇزىلمەيدى. مۇندا كەلگەندەر تويىپ اتتانادى. سوندىقتان جىلقىشىنىڭ قارا قوسىندا قوناقتار دا كوپ بولادى.

ەرتەدەن قالعان ەسكەرتكىشتەر – ەجەلگى قالا ورنى، اتا-بابا جۇرتى، ەسكى قورىمدار. ونداي جەرگە جاي ادامدار كوپ بارا بەرمەيدى. مۇنداي ورىندار بارلىق مەملەكەتتەردە قامقورلىققا الىنعان.

بۇلاق – تازالىق پەن ءنار كوزى ەسەبىندە قاسيەتتى دەپ قارالعان. «بۇلاق كورسەڭ، كوزىن اش» دەگەن قاعيدا ونىڭ جوعارى باعاسىن بىلدىرەدى.

ونەر يەلەرىنىڭ مۇلكى – انشىلەر مەن سازگەرلەردىڭ، اقىندار مەن جازۋشىلاردىڭ، قوبىزشىلار مەن دومبىراشىلاردىڭ ساز اسپاپتارى، كيىمدەرى مەن تۇتىنعان زاتتارى. حالىق ولاردى ەرەكشە مۇلىك رەتىندە قاستەرلەپ ۇستاپ، ساقتاپ كەلگەن.

باقان – شاڭىراق كوتەرەتىن كيىز ءۇي مۇلكى. «باقاندى اتتاما» دەگەن تىيىم ونىڭ وزىندىك قاسيەتتى دۇنيە ەكەنىن بىلدىرەدى.

مال ءباسى(تول باسى) – ءار ۇيدە مالدىڭ باسى، قۇتى دەپ سانالاتىن كيەلى مال. ولار: ءۇيىرىن يت-قۇسقا بەرمەيتىن ايعىر، سوڭىنان ءتول ەرتكەن ماما بيە، قوي باستايتىن سەركە. قازاق مۇنداي مال باسىن ساپتايدى، ايىرباستامايدى.

Abai.kz       

دەرەككوزى: massaget.kz