يمان مەن يباعا سالساق، ءبىزدىڭ حالىق الەمدى تەربەگەن انانىڭ قۇرساعىن، نەگىزى، اتىمەن اتاي بەرمەيدى. امال نەشىك، وسى ماقالانى قولعا العاندا، ونى دا ويلانعانبىز. بىراق مۇنداي ماسەلەنىڭ بار ەكەنى دە، بويىنا بىتكەن باسقا ومىردەن قۇتىلۋ ءۇشىن اقىلعا سىيمايتىن ارەكەتتەردىڭ بولىپ جاتقانى دا راس. اقيقاتىن ايتقاندا، ءوز بەتىمىزشە زەرتتەپ جۇرگەن تىم شىكامشىل تاقىرىپتى ۇمىتا باستاعان كەزدەرىمىز دە بولىپتى. وكىنىشكە قاراي، ونىڭ بار ەكەنىن تاياۋدا عانا بولعان تاعى ءبىر وقيعا ەسىمىزگە سالدى. ەندى ونى جابا-بۇركەمەلەي بەرۋدىڭ ءجونى جوق. ونسىز دا اداسقاق ءومىر ادامداردىڭ يمانى سىنالار شاقتاردا شالىس قادامدار مەن كۇنالارعا جەتەلەي بەرمەك.

جۋىردا عوي، ءيا جۋىردا عانا ول ءولىم مەن ءومىردىڭ اراسىندا جاتىپتى.

قۇرساعىنا كەرەك ەمەس كەزدە بىتكەن شارانادان قۇتىلامىن دەپ جانۋارلاردىڭ جۇكتىلىگىن ۇزەتىن ءدارىنى قابىلداعان. ەڭ سوراقاسى، وعان وسى «ەڭ وڭاي جولدى» گينەكولوگ دارىگەردىڭ ءوزى ۇسىنعان… سوندىقتان ۇمىت قالىپ بارا جاتقان ماسەلەگە قايتا ورالۋعا ءماجبۇرمىز.

ايتپەسە، ەسى دۇرىس ماماندار ارا-تۇرا بولسا دا جانۋارلارعا ارنالعان قىتاي پرەپاراتتارى وقۋشىلار مەن ستۋدەنتتەر، ءتىپتى داپ-دارداي قىز-كەلىنشەكتەردىڭ اراسىندا كادىمگىدەي تارالىپ، سالدارى قيىن جاعدايلارعا دۋشار ەتىپ جاتقانى جايلى ارا-تۇرا ايتىپ ءجۇر.

بۇل جايلى ارىپتەستەرىمىز دە ءالسىن-ءالسىن بولسا دا جازىپ كەلەدى. بىراق، ودان ءالى دە باسىنا تيمەي، ول قاسىرەت ءوزىن جاناماي ساباق الىپ جاتقاندار از. ەسەسىنە كەز كەلگەن قۇپياسىمەن بارلىق كەزدە بولىسۋگە ءازىر ايەل بولمىسى قۇرساققا بىتكەن قاجەتسىز بالادان قۇتىلۋدىڭ «وڭاي جولىن» قۇربىسىنا ايتپاي تۇرا المايدى. قىسقاسى، سوڭى كەيدە تىم قايعىلى اياقتالاتىن وقيعالاردىڭ ستسەناريى تومەندەگىدەي.

بارشانى بىردەن جازعىرۋدان دا اۋلاقپىز. ءتۇرلى-ءتۇرلى تاعدىر بار. ەرەسەك ادامداردى بىلاي قويعاندا، بەسىكتەن بەلى شىقپاعان بۇلدىرشىندەردى دە ازعىرىپ، الداپ، ءتىپتى، كۇش كورسەتىپ جىنىستىق قاتىناسقا يتەرمەلەيتىن جايتتار ورىن الىپ جاتادى. بۇل جەردە زاماندى دا عايباتتاۋدىڭ ءجونى جوق شىعار. قورقاۋ نيەتتى ادامدار بارلىق كەزدە بولعان.

سونىمەن ءبىر بويجەتكەن بايقاماي شوق باسىپ الدى دەلىك، ياكي ءدال قازىر بوپەلى بولۋدان ءۇزىلدى-كەسىلدى باس تارتقان ادام وسىنداي ء«بارىن بىلەتىندەردىڭ» كەڭەسىمەن مىسىقتارعا… تۇسىك تاستاتقىزاتىن ءدارىنى ساتىپ الادى. ارينە، ونى قايدان الۋعا جانە كىمنەن ساتىپ الۋعا بولاتىنىن دا سول «قۇربىلارى» بىلەدى. سىرتى تۇسىنىكسىز يەروگليفتەرگە تولى الاقانعا سىياتىنداي قوراپ ىشتەگى كەرەكسىز شارانادان مۇمكىن ءبىر شەرمەندەنى قۇتقارعان شىعار، كومەكتەسىپ تە قالار، بىراق تابيعاتتى الداۋ مۇمكىن ەمەس جانە ول تابلەتكالاردى جاساعان مامان­دار دا ونى ادام اعزاسىنا ارناماعان. قىس­قاسى، سۋعا كەتكەن تال قارمايدىنىڭ كەرى.

جالپى، بۇل جاعدايات قالاي جۇزەگە اسادى؟ مىسالى، دارىگەرلەردىڭ باقىلاۋىمەن جۇكتىلىكتى ءۇزۋ كادىمگىدەي قاراجات پەن (اي-كۇنىنە قاراي 25-40 مىڭ) ءتۇرلى مەديتسينالىق ۇدەرىستەردى قاجەت ەتەتىن بولسا، قىتاي دارىسىمەن بار بولعانى بەس مىڭ تەڭگەگە ودان قۇتىلۋعا بولاتىنى جانە ەشكىم دە بىلمەي قالاتىنى ىلۋدە بىرەۋگە عانا كومەكتەسپەك. وندا دا ونىڭ كەسىرى مەن زياندى اسەرلەرى كەيىن بىلىنە باستايدى. ال كوپ جاعدايدا جانۋارلاردىڭ جۇكتىلىگىن ۇزەتىن ءدارى ءىشىپ دالباسالاعانداردىڭ بارلىعى دەرلىك قان كەتىپ، جەدەل جاردەممەن اۋرۋحانادان شىعادى نەمەسە اۋىر جاعدايدا بالاسىمەن بىرگە جاتىرىنان ايىرىلادى. ىشتەگى بالانى ىرىتكەن ءدارى قۇرساقتى دا شىرىتەدى. بۇل جەردە ماسەلەنىڭ ءبىر ۇشىعى الەۋمەتتىك جاعدايعا بارىپ تىرەلەدى دەسەك تە، ادامنىڭ ءومىرى ەشنارسەدەن قىمبات ەمەستىگىن ايتىپ جاتۋدىڭ ءوزى دە ارتىق.

ءبىز جازۋدىڭ مامانى بولساق تا دارىگەر ەمەسپىز. سوندىقتان ءسوزىمىز قۇر اقىل مەن جالپىلاما فاكتىلەرگە قۇرىلماۋى ءۇشىن ءبىراز ۋاقىت بويى الماتىداعى دەنساۋلىق ساقتاۋ دەپارتامەنتىنىڭ ءباسپاسوز قىزمەتىنە حابارلاسىپ، ودان ءارى جەدەل جاردەممەن جۇمىس ىستەيتىن بارلىق اۋرۋحانالاردىڭ گينەكولوگيا بولىمدەرىمەن بايلانىسىپ، تۇسىنىكتەمەلەر، قاجەتتى دەرەكتەر مەن كەڭەس­تەر جيناۋعا ۇمتىلعانبىز. بىراق، بۇل ارەكەتىمىزدەن تۇك شىقپادى دەسەك تە بولادى. ويتكەنى، وسى ماسەلەگە بايلانىستى ناقتى اتى-جونىمەن كوممەنتاري بەرۋدەن دارىگەرلەرىمىز كوپ جاعدايدا باس تارتتى.

دارىگەرلەر ءبولىم مەڭگەرۋشىلەرىنە، ءبولىم مەڭگەرۋشىلەرى دەپارتامەنتكە سىلتەپ، ناقتى دايەك الا المايتىنىمىزعا كوز جەتكىزگەن سوڭ، ءوز بەتىمىزشە وسى ماسەلەنى قاۋزاي بەردىك. جانە بۇل جاپپاي وقيعاعا جاتپاسا دا، ورىن الىپ تۇراتىن سالدارى قاسىرەتتى وزەكتى جايتتار رەتىندە، ونى جىلى جاۋىپ قويا سالۋعا تاعى بولمايتىنى انىق.

وسى جەردە مىنا جايدى ايتۋ كەرەك. نەگە مەديتسينالىق مەكەمەلەر مەن قۇزىرەتتى ورگاندار مۇنداي ماسەلەگە كەلگەندە تۇ­سىنىكتەمە بەرۋدەن باس تارتادى؟ ويتكەنى، ءدال وسىنداي جاعدايدا تۇسىك تاستاپ نەمەسە قان كەتىپ اۋرۋحاناعا جەدەل جاردەممەن تۇسكەن ادام مۇنداي ءدارى قابىلداعانىن جاسىرادى. ايەل ءوز اعزاسىنىڭ السىزدىگىنەن تۇسىك تاستادى ما، الدە بۇل جاعدايعا جوعا­رىداعىداي ارەكەتتەردىڭ سالدارىنان دۋشار بولدى ما، ول اراسىن ايتپايدى. بەلگىلىسى – «بەلگىسىز ۋ مەن ۋلانعان». سوندىقتان بۇل ماسە­لەدە ءدال ستاتيستيكا جوق جانە ونى جاساۋ دا مۇمكىن ەمەس.

ال ەندى بىزگە قۇدايعا قاراعان ءبىر اكۋشەر-گينەكولوگ قانا وسى جاعداي باسىنان وتكەن پاتسيەنتىنىڭ ۇيالى ءنومىرىن بەردى. ارينە، اتى-ءجونىن جاريا ەتۋدەن باس تارتقان كەلىنشەك ستسەناري بويىنشا قىتاي ءدارىسىن بىرەۋلەردەن ءبىلىپ، قالاداعى نەشە ءتۇرلى قىتاي دارىلەرىن ساتاتىن قارا بازاردان وپ-وڭاي تاۋىپ العانىن، بۇرىن باعاسى ءتورت-بەس مىڭ دەپ ەستىسە، بەس مىڭعا العانىن ايتادى.

– ونداي ءدارىنى قالاداعى ءدارىحانالار دا جاسىرىن تۇردە ساتاتىنىن ەستىگەنمىن. بىراق، مەن «باراحولكادان» تاپتىم. ماعان ونى بىردەن ساتا قويعان جوق. ۇزاق قينالىپ ىزدەدىم دەپ تە ايتا المايمىن. اقشامىزدىڭ جوق ەكەنىن، تۇسىك جاساتقىزسام، كۇيەۋىم ءبىلىپ قويسا جاعدايىمىز جامان بولاتىنىن ايتىپ، جالىنىپ سۇراپ ەدىم، ساتتى. مەن دە ەشكىمگە ايتپايمىن، كومەكتەسسە بولدى دەگەنمىن. الدىمەن مەنەن كىمنەن كەلگەنىمدى، بۇل ادرەستى قايدان العانىمدى سۇراستىردى. سوسىن ماعان ءىشىڭ بۇراپ اۋى­رادى، سوسىن شارانا ءتۇسىپ قالادى دەگەن. تولعاق سياقتى ءىشىم ءبۇرىپ اۋىردى، قان كەتتى، ءتۇستى دەپ ويلاعام. بىراق، ەرتەسىنە، ءتىپتى ونىڭ ەرتەسىنە دە جەرىكتىگىم بۇرىنعىدان جامان ۇدەپ كەتتى. توكسيكوز دەپ ويلادىم. ءتىپتى، بىرنەشە كۇن ماس ادام سياقتى جاتا بەردىم. السىرەپ، ازداپ قىزۋىم كوتەرىلە باستاعاندا جولداسىم جەدەل جاردەم شاقىردى. ۋزي-گە تۇسىرگەن كەزدە مەنىڭ ىشىمدە بالا ءولىپ جاتقانىن جانە جاتىرىمدا ىرىڭدەۋ پروتسەسى باستالعانىن ءبىلدىم. سول ساتتە دارىگەرلەر بىردەن حيرۋرگيالىق وپەراتسيا ۇستەلىنە جاتقىزدى. بىراق، نەدەن بولعانىن ەشكىمگە ايتقان جوقپىن. دارىگەرلەر تاعى ءبىر تاۋلىككە كەشىككەنىمدە سەپسيسكە اينالىپ، قۇرساعىمدى دا الىپ تاستاۋى مۇمكىن ەكەنىن ايتتى. ۇزاق ەم­دەلدىم، ودان كەيىن دە ءالسىن-ءالسىن نەشە ءتۇرلى گينەكولوگيالىق اۋرۋلارعا ۇشىراي بەرەتىن بولدىم،– دەيدى ول.

جالپى بۇل ماسەلە جالعىز بىزدە عانا ورىن الىپ جاتقان جوق. رەسەي جۋرناليستەرى دە سورە استىنان ساتىلاتىن دارىلەردىڭ بالا كوتەرۋگە قابىلەتتى جاستاعى قىز-كەلىنشەكتەردىڭ دەنساۋلىعىن قۇرتىپ، ۇلتتىق دەموگرافياعا سۇمدىق كەسىرىن تيگىزىپ جاتقانىن قايتا-قايتا قاۋزاپ ءجۇر.

«سارافاننوە راديو» دەگەنىڭ جاقسى جۇمىس ىستەيدى. سونىڭ سالدارىنان مۇلدە وزىنە تۇسىنىكسىز تىلدە جازىلعان، قايدا جانە قالاي جاسالعانى بەلگىسىز ءدارىنى ىشكەندەر قاتتى قان كەتىپ اۋرۋحانالارعا گەممورراگيالىق شوكپەن، ءتىپتى اسقىنعان سەپسيسپەن ءتۇسىپ جاتادى. ويتكەنى، ول پرەپاراتتار مىسىقتارعا ارنالعان، ادام اعزاسىنا دوزاسى دا ەسەپتەلمەگەن»، دەيدى رەسەيلىك اكۋشەر-گينەكولوگتار دا .

سول سياقتى وتكەن جىلى 31-ءشى تەلە­ارناداعى ارىپتەستەرىمىز وسى ماسەلەنى كوتەرگەندە ۆەتەرينار الەكساندر زەلينسكي: «بارلىق ۆەتەرينارلىق پرە­پاراتتاردىڭ دا اننوتاتسياسى ەكى تىلدە بولۋى كەرەك: مەملەكەتتىك تىلدە جانە ورىس تىلىندە. ياعني ءدارىحانالاردا ساتىلاتىن مەديكامەنتتەردىڭ اتى، كور­سەتىلىمدەرى مەن جارامدىلىق مەرزىمدەرى بارلىعىندا قازاقشا، ورىس­شا مىندەتتى تۇردە كورسەتىلۋى ءتيىس» دەگەن.

وكىنىشكە قاراي، قانشاما جەردەن تىيىم سالىنسا دا، قارا بازارلاردا، كادىمگى ساۋدا ورىندارىندا كورشىمىزدەن اعىلىپ كەلىپ جاتقان سورە استىنان ساتىلاتىن ءدارى-دارمەكتىڭ ءتۇر-ءتۇرى تابىلادى. ونىڭ ىشىندە قانداي دارمەك جوق دەيسىز، سۇيەل كەتىرەتىن، بۋىن اۋرۋلارىن جازاتىن، بۇيرەككە، باۋىرعا دەيسىز بە، ءتىپتى ەر-ازاماتتاردىڭ كۇش-قۋاتىن ارتتىراتىن دەگەندەرى دە بار. ارتىق قىلامىن دەپ، تىرتىق قىلماسا… بىراق، ونى قاي فارماتسەۆتيكالىق كومپانيا شىعارعان؟ قالاي ءىشۋ كەرەك، قاي كەزدە ءىشۋ كەرەك، ساپاسى مەن جارامدىلىق مەرزىمىنە كىم كەپىلدىك بەرەدى؟ قىسقاسى، قارا بازارلاردا بۇل سۇراقتاردىڭ جاۋابى جوق. تۇسىنىكسىز تىلدە جازىلعان تۇسىنىكسىز دارىلەردى ساتىپ جۇرگەن ادامداردىڭ ارنايى مەديتسينالىق ءبىلىمى جوق ەكەنى دە بەسەنەدەن بەلگىلى.

الايدا، سول ءدۇدامال پرەپاراتتاردى جاس قىزدار عانا ەمەس، وڭى مەن سولىن تانىدى دەيتىن جوعارى ءبىلىمدى بيكەشتەردىڭ دە قولدانىپ جاتقانى وتىرىك ەمەس. كەيبىر رەسمي ەمەس دەرەكتەرگە سۇيەنسەك، مى­سىقتارعا ارنالعان ءدارى ءىشىپ، اسا اۋىر جاعدايدا اۋرۋحانادان ءبىر-اق شىعاتىن پاتسيەنتتەردىڭ جاسى كوبىنەسە 15-30 جاس ارالىعىندا بولىپ كەلمەك. ال ولاردىڭ بارلىعى دەرلىك مەديتسينالىق مەكەمەلەردەن تىس جەردە جاسالاتىن تۇسىكتىڭ قىل­مىستىق ابورت ەكەن­دىگىن وتە جاقسى بى­لەدى. مۇندايدا ولار­دىڭ العا تارتا­تىن باستى ءۋاجى – مەدي­تسينالىق مەكەمەلەردە تۇسىك جاساتقىزۋ قىمبات. بىراق، فارمكومپانيالار دا كەزدەيسوق جۇكتى بولىپ قالۋدان ساقتاندىراتىن كونتراتسەپتيۆتەر مەن نەشە ءتۇرلى ءدارى-دارمەكتەردىڭ ءجۇز ءتۇرىن جارنامالاپ جاتقان جوق پا؟! بۇلاردىڭ دەنساۋلىققا دا زيانى جوق ءارى وتە ارزان.

ارينە، وسى جولداردى جازىپ وتىرىپ تا، ماقالاعا دەرەك ىزدەپ جۇرگەن كەزىمىزدە دە بۇل جەردە ماسەلەنىڭ تاعى ءبىر قىرى بار ەكەندىگىن ەش قاپەردەن شىعارعان ەمەسپىز. اقىل ايتۋ وڭاي جانە وقىرمانداردىڭ الۋان-الۋان تۇسىنىكتەرى مەن تاربيەسى بار. بىرەۋلەر ءۇشىن سۇمدىق كۇنا مەن قىلمىس بولىپ كورىنەتىن جايتتار، ەكىنشىلەرى ءۇشىن قالىپتى جاعداي عانا. ايتپەسە، ادامدىق جولىمەن الىپ قاراعاندا دا، مۇسىلماندىققا سالىپ قاراعاندا دا تۇسىك جاساتقىزۋ، ءوز اتىمەن ايتقاندا ىشتەگى بالانى ءوز قولىڭمەن ءولتىرۋ – كۇنانىڭ ىشىندەگى ۇلكەنى، قىلمىستىڭ – اتاسى!

بويعا بىتكەن بالادان كەيدە ءساتسىز، كەيدە ءساتتى، ءتىپتى جان بالاسىنا بىلدىرمەي قۇتىلۋعا بولاتىن شىعار. بىراق، تابيعاتتىڭ ءبىز بىلمەيتىن زاڭدىلىقتارى مەن قۇبىلىستارى بار. ونىڭ كۇناسىنان ارىلۋ قيىن، ءتىپتى تۇسىك جاساتا بەرەتىن ايەلدەردىڭ جولى جابىلادى. باق قۇتايمايدى، بولماسا باسقا بالالارىنا دا كەسىرى تيەدى. بۇل ماسەلەنىڭ ءۇشىنشى قىرى. بۇل تۋرالى دا ادام تاعدىرىن زەرتتەيتىن وقىمىستىلار تالاي تومدار جازعان. ال تۇسىك جاساۋ، قىسقاسى اجالمەن، اناسىمەن قارسىلاسۋعا شاماسى جوق شارانانى الىپ تاستاۋ پروتسەسىن كورۋ ادام جۇيكەسى شىدايتىن دۇنيە ەمەس…

بىراق، زامانىنا قاراي ادامى. ايتپەسە، قازىرگىدەي قاپتاعان جەكەمەنشىك گازەتتەردە جەكەمەنشىك ەمحانالاردىڭ «تۇسىك جاسايمىز» دەگەن جارنامالارى ءورىپ جۇرمەگەن بولار ەدى. بۇل دا قوعامنىڭ دەرتى.

ماسەلەن، بيىل قاراعاندى قالاسىنىڭ قاق ورتاسىندا «جۇكتىلىكتى ۇزەمىز» دەگەن جارنامالار پايدا بولىپ، جاعا ۇستاتارلىق جارنامانى كورگەن تۇرعىنداردىڭ تىكسىنىپ قالعانى جونىندە دە جازىلدى.

«الايدا قاعازداردى ىلگەن ەمحانا وكىلدەرى ىستەگەن ىستەرىن ماقتان تۇتاتىن سەكىلدى. ولار «وسىنىڭ ارقاسىندا كاسى­بىمىز قارقىندى دامىپ كەلەدى» دەگەن پىكىردە. جاساندى جولمەن تۇسىك جاساۋدى جارنامالاعان ءبىر بەت پاراقتار قارا­عاندىنىڭ ءار جەرىندە ءىلۋلى تۇر. ايالدامالاردان دا، قالاداعى كەز كەلگەن كوشەلەردەن دە تابۋ قيىن ەمەس. قىز-كەلىنشەكتەردى قاۋىپتى قادامعا يتەر­مەلەيتىن ىسكە بيلىك تاراپىنان تىيىم سالىنسا دا، قاراعاندى ەمحاناسى قىزمەتىن قالاي بولسا دا كورسەتۋدى كوزدەگەنگە كوپ­شىلىك تە نارازى.

ال تۇسىك جاسايتىن ەمحانا ديرەكتورى ۆيكتور تسەشكوۆسكي: «مۇندا تۇرعان ەشتەنە جوق. ءبىز ءۇشىن ول بيزنەس. ادام جاساندى تۇسىكتى قاي جەردە جاساتۋ كەرەكتىگىن ءبىلۋى كەرەك. ادامداردىڭ شاعىمىن مەن تۇسىنبەيمىن. ول دۇرىس ەمەس. قازىر ءححى عاسىر عوي» دەپ وتىر» دەپ جازدى قاراعان­دىلىق تىلشىلەر.

دەمەك، مۇنداي كلينيكالاردى قانشا سوكسەك تە، «كليەنتتەرى» جەتكىلىكتى. بىراق، بۇل جەردە تاربيەدەن دە بولەك كوكەيكەستى ماسەلەنىڭ تاعى ءبىر قىرى اشى­لاتىندىعىن ۇمىتپاعان ءجون. ماسەلەن، ماڭعىستاۋدا جىل باسىنان بەرى كامەلەتكە تولماعان 11 قىزدىڭ بالالى بولعانى تۋرالى اقتاۋداعى ءتىلشىمىز گۇلايىم شىنتەمىرقىزى جازدى دا.

2015 جىلدىڭ 1 شىلدەسىندەگى دەرەككە سۇيەنسەك، ەلىمىز بويىنشا 15-18 جاس ارالىعىندا 2420 قىز بالانىڭ جۇكتى ەكەنى انىقتالعان. ال قازاقستانداعى ەڭ جاس انا 13-تە ەكەن. وسىنداي مالىمەتتەردەن كەيىن تاعى دا ءوزىمىز بىلەتىن اكۋشەر-گينەكولوگ مامان­دارعا حابارلاسىپ، ماسەلەنى ءارى قاراي قاۋزاعانبىز.

– ايەل دەگەن قىزىق، ولەمىن دەپ ويلامايدى. ابايسىزدا ەكىقابات بولىپ قالعان قىزدار تۋرا دەنەسىنە تىكەن كىرىپ كەتكەننەن بەتەر بەزەكتەپ، بويىنداعى بالادان قۇتىلۋدىڭ بارلىق قادامدارىنا بارادى. تەك قانا دارىگەرلەردىڭ باقىلاۋىمەن قابىلدانۋعا ءتيىستى پرەپاراتتاردى ءوز بەتىنشە قابىلدايدى، تىعىلىپ ىشەدى. سالدارى – سوراقى. مەديتسينالىق تاجى­ريبەمىزدە ءۇي جانۋارلارىنىڭ جۇكتىلىگىن ۇزەتىن تابلەتكالاردى بىلاي قويعاندا، ىشىنە كىر تاسىن قويىپ بالاسىن تۇسىرمەك بولعانداردى دا كەزدەستىرەسىڭ. نەشە ءتۇرلى شوپتەردىڭ اتىن ەستىپ الىپ ءىشىپ، ىستىق ۆانناعا جاتادى، ىشىندەگى اداممەن قوسىپ ءوزىن دە ولىمگە بايلايدى. بىردە ءبىزدىڭ دارىگەرلەر دەزينفەكتسيالىق ماقساتتا قولدانىلاتىن «دەوحلور» تابلەتكالارىن ءىشىپ، قان كەتكەن ايەلدى اجالدان ارەڭ اراشالاپ الدى. مىسالى، ادامداردىڭ جۇكتىلىگىن ۇزەتىن مەديكامەنتتەردىڭ ءوزى دە كەز كەلگەن ادامعا سايكەس كەلە بەرمەيدى. ەگەر پاتسيەنتتەردە سول دارىگە قارسى كورسەتىلىمدەرى مەن دەنساۋلىقتارىندا كىناراتتارى بولسا، ونى دا قابىلداۋعا بولمايدى. تۇسىكتى قانداي مەر­زىمدە جاساۋ كەرەك ەكەندىگىن جانە ونى حيرۋرگيالىق جولمەن الدە مەديكامەنتوزدىق تاسىلمەن ۇزۋگە بولاتىنىن دارىگەرلەر عانا شەشەدى، – دەيدى ءبىزدىڭ ماماندار.

سوندىقتان ءبىز قالاداعى ور­تالىق ەمحانالاردىڭ بىرىنە ور­نالاسقان ءدارىحانانىڭ بايىرعى پروۆيزورى ءشاريپا ۇلىقبەكوۆاعا حابارلاسىپ، وسى ماسەلەگە قاتىستى انىق تۇسىنىكتەمە بەرۋدى وتىنگەنىمىزدە:

– جاساندى تۇسىك تاستاتقىزاتىن ءدارى-دارمەكتەردى وتە جاس قىزدار سۇراپ كەلەدى. ءتىپتى مۇنداي مەديكامەنتتەردى سول قىزداردىڭ جىگىتتەرى دە سۇراپ جۇرەدى. كەيدە قوسىلىپ ىزدەيدى. ال قولىندا رەتسەپتىسى بارلار – دەنساۋلىقتىڭ قادىرىن بىلەتىن جاستاعىلار. نەگىزىندە بۇل تابلەتكالار قاتاڭ تۇردە رەتسەپت بويىنشا ساتىلادى. ال تۇسىك تاستاتقىزاتىن قىتايدا جاسالعان پرەپاراتتاردىڭ بىزدە قازىر ساتىلۋعا ليتسەنزياسى بار. بىراق، بۇل تەك دارىگەردىڭ رۇقساتىمەن جانە اكۋشەر-گينەكولوگتاردىڭ باقىلاۋىندا جۇزەگە اسۋى ءتيىس. ماسەلە قايدان تۋادى؟ ءبارى اقشاعا تىرەلىپ تۇر. ارنايى مەديتسينالىق مەكەمەلەردە تۇسىك جاساتقىزۋ قىمبات بولعان سوڭ، كوبىنەسە جاستار 5-6 مىڭ تەڭگەگە وسى پرەپاراتتاردى قولعا ءتۇسىرىپ، ىشتەگى بالادان وڭاي قۇتىلۋعا تىرىسادى.

بۇل ايتىپ وتىرعان ماسەلەڭىز وتبا­سىلىق، قوعامدىق تاربيەگە دە قاتىسى بار. قازىر ءبارى دە قولجەتىمدى. ەرتە باستان، نەكەسىز، بولماسا بەي-بەرەكەتسىز جىنىستىق قارىم-قاتىناسقا ءتۇسۋ بۇرىنعىداي ماسقا­راشىلىق سانالماي قالدى. بىراق، ادام دەنساۋلىعى – بارىنەن قىمبات ەكەنىن كۇندە كورىپ وتىرمىز. وسىندا ءبىر شىبىن جانى ءۇشىن شىرىلداپ، التىنعا دا دەنساۋلىق تابا الماي جۇرگەندەر قانشاما؟! – دەيدى.

زەرتتەپ قاراپ وتىرساق، فرانتسۋزدار جاساعان، بالا بىتكەن سوڭ بەلگىلى ءبىر مەرزىمدە ايەلگە تۇسىك تاستاتقىزاتىن وسى (اتاۋلارىن ادەيى جازباي وتىرمىز) پرەپاراتتاردى شىعارۋعا رەسەيدە تەك «ميرفارم» فارماتسەۆتيكالىق كومپانياسى عانا پاتەنت العان. بۇل پرەپاراتتار قىتايدا دا شىعارىلادى. بىراق، كورشىلەرىمىز قىتاي پرەپاراتتارى رەسەيدە سەرتيفيكاتسيا جاسالىنباعانىن، ونىڭ قۇرامى مەن ساپاسى جەتكىلىكتى تۇردە زەرتتەلىنبەگەندىگىن جازىپتى. ال بىزدە ساتىلىپ جۇرگەن وسى دارىلەر بولسا كەرەك. دەمەك، دەلدالدار ونى قازاقستاندا ساتۋعا قول جەتكىزگەن…

قىسقاسى، جشس-لار بۇل پرەپاراتتاردى ەلىمىزدە رەسمي تۇردە ءدارىحانالاردا ساتۋعا قول جەتكىزگەنگە دەيىن ونى الىپساتارلار تاسىپ كەلدى. رەسمي ەمەس دەرەك كوزدەرىنە سەنسەك، ايەلدەر «بەبي كاپۋت» دەپ قويعان ءدارى-دارمەكتەر بولسىن، جانۋارلاردىڭ جۇكتىلىگىن ۇزەتىن تابلەتكالار بولسىن ءالى دە تاسىلىپ ءجۇر. ال كەدەندىك بەكەتتەردەن مۇنداي ءدارى-دارمەكتەردىڭ زاڭسىز ءوتىپ جاتقانىن ارناۋلى ءبىلىمى بار كەدەن قىزمەتكەرلەرى عانا انىقتاي الماق.

ماسەلەن، وتكەن جىلدارى رەسەيلىك ماماندار بۋراتيا مەن بايكالدا، ءسىبىر ايماقتارىندا بۇل ءدارىنى جاسىرىن قولدانۋ بەلەڭ الىپ تۇرعانى، ايەلدەردى وتە اۋىر گينەكولوگيالىق ناۋقاستارعا شالدىقتىرىپ جاتقانى جايلى دابىل قاعىپتى. قازىر بالا تاباتىن جاستاعى قىز-كەلىنشەكتەردىڭ كوبىسىنىڭ دەنساۋلىعى ونسىز دا ءماز ەمەس.

قورىتا ايتقاندا، ادام ومىرىنە قاتىستى وسىناۋ وزەكتى ماسەلەنىڭ قاي قىرى دا – كەلەڭسىز، سالدارى – سوراقى. باسقاسىن ايتپاعاندا، اركىمنەن ەستىپ الىپ ىشىلگەن بۇل دارىلەر قىز-كەلىنشەكتەردى ءسابي ءسۇيۋ مۇمكىندىگىنەن مۇلدە ايىرىپ، قاسىرەتتى بەدەۋلەردىڭ قاسىنا قوساتىنى ايداي اقيقات. ساقتانىڭىز!

ايناش ەسالي،

دەرەك كوزى: «ەگەمەن قازاقستان».

الماتى.