كەڭەس وداعىندا وسكەن ۇرپاق ءۇشىن ءبىرىنشى قاڭتار جاڭا جىل مەرەكەسى سانالىپ، سانامىزدى ۋلاپ تاستادى. مۇنى جىل وتكەن سايىن قاتتى سەزىنىپ كەلەمىز. اسىرەسە اۋىلدارعا ەڭ كوپ تارايتىن «حابار»، «قازاقستان» تەلەارنالارى قاقاعان قىستىڭ ورتاسىندا تويلاناتىن «جاڭا جىلدى» ءتول مەيرامىنا اينالدىرىپ الدى. كەڭەس وداعى جويىلسا دا، ودان قالعان جامان ادەتتەر مەن داستۇرلەر قىر سوڭىمىزدان قالماي كەلەدى.

وعان ءبىرىنشى كەزەكتە كىنالى – ەلدىك يدەولوگيانىڭ جۇتاڭدىعى. ەكىنشىدەن، قازىرگى ءبىزدىڭ تەلەديدار، راديو، گازەت-جۋرنالداردىڭ كوپشىلىك باس رەداكتورلارى «كەمەلدەنگەن كەڭەس وداعىنىڭ» ءتالىم-تاربيەسى مەن ءبىلىمىن العان جۋرناليستەر مەن جازۋشىلار. ونىڭ ۇستىنە تاۋەلسىزدىكتەن كەيىنگى جىلداردا جاڭا زامانعا ساي ءبىلىمدى جۋرناليستىك ۇرپاق قالىپتاسپادى. ال تاۋەلسىز ەلگە ءتان تانىمدى، ءداستۇر مەن سانانى قالىپتاستىرۋعا ىقپال ەتۋشى باستى كۇشتىڭ بىرەگەيى – باق ەكەنى بارشاعا ايان.

وسى ورايدا ءبىراز تانىمدىق ماسەلە قوزعاي كەتۋدىڭ ارتىقتىعى بولماس. بىرىنشىدەن، الەم حالىقتارى مەن مەملەكەتتەرىنىڭ 90 پايىزى 1 قاڭتاردى جاڭا جىل دەپ مويىندامايدى. ماسەلەن، بارشاعا ءمالىم – پارسى، اراب جانە تۇركى جۇرتىنىڭ جاڭا جىلى – ناۋرىزدا. 1,5 ميللياردقا جۋىق مۇسىلمان اي كۇنتىزبەسىن قولدانادى. سوندىقتان دا مۇسىلمانداردىڭ جاڭا جىلى جىل سايىن ون ءبىر كۇنگە العا جىلجيدى. مىسالى، يراندا (بۇرىنعى پارسى ەلى) جاڭا جىلدى 21 ناۋرىزدا تويلايدى.

سونىمەن بىرگە 3 ميللياردقا جۋىق بۋددا دىنىندەگىلەردىڭ جاڭا جىلى – اقپان ايىندا. ۇندىستەر تۇراتىن مەكەندەرىنە قاراي جاڭا جىلدى ءارتۇرلى قارسى الادى. سولتۇستىك ينديا تۇرعىندارى وزدەرىن قىزعىش، قىزىل، سياكوك، اق ءتۇستى اشەكەيلەرمەن بەزەندىرەدى. ال وڭتۇستىك ينديادا ايەلدەر ارناۋلى ۇلكەن تاباققا ءتاتتى تاعامدار، گۇل شوقتارى مەن شاعىن سىيلىقتار سالىپ، دايىندالادى. جاڭا جىلدىڭ العاشقى تاڭىندا بالالار كوزدەرىن جۇمىپ، وزدەرىن انالارى ارناۋلى سىيتاباققا اپارۋىن كۇتەدى. باتىس ينديادا جاڭا جىل قازان ايىنىڭ سوڭىندا تويلانادى. قيىر شىعىس، ۆەتنامدا جاڭا جىل «تەت» دەپ اتالادى. ونى 21 قاڭتار مەن 19 اقپان ارالىعىندا قارسى الادى. قىتايلىقتار دا 17 قاڭتار مەن 19 اقپان ارالىعىندا جاڭا اي تۋعان كەزدە جاڭا جىلدى قارسى الادى.

حريستيان دىنىندەگى كاتوليك تارماعىنىڭ ءبىر ميللياردقا جۋىق حالقى جاڭا جىلدى 25 جەلتوقساندا تويلايدى. بۇكىل ەۋروپا، وڭتۇستىك جانە سولتۇستىك امەريكا، اۆستراليا، افريكا قۇرلىقتارى (سولتۇستىگىنەن باسقا) يسسۋس حريستوستىڭ دۇنيەگە كەلگەن 25 جەلتوقسان تۋعان كۇنىندە «روجدەستۆونى» قارسى الىپ، ول كۇندى جاڭا جىل دەپ تويلاپ كەلەدى. بيىل 25 جەلتوقساندا يسسۋس حريستوس قۇدايى 2015 جاسقا تولدى.

سوندا ءبىرىنشى قاڭتاردى كىمدەر تويلايدى؟ ءبىزدىڭ زامانىمىزدىڭ ءتورتىنشى عاسىرىندا بيلىك باسىنداعىلار تالاسىنان حريستيان ءدىنى كاتوليك جانە پراۆوسلاۆ بولىپ ەكىگە ءبولىندى. سلاۆيان تەكتەس تايپالار: ورىس، ۋكراين، بەلورۋس، سەرب، بولگار، ت.ب. پراۆوسلاۆ تارماعىن ۇستانىپ قالدى دا، ەۋروپالىق ەلدەر كاتوليك تارماعىن ۇستانىپ، ەكەۋارا جاۋلاسىپ، كاتوليكتەردىڭ مەيرامىن پراۆوسلاۆتار مويىنداماي، ءوز بەتتەرىنشە جاڭا جىل مەيرامىن شىعاردى. ماسەلەن، پراۆوسلاۆتار «روجدەستۆونى» ەسكە الماس ءۇشىن، 1700 جىلى ءى پەتر جاڭا جىل دەپ تويلانىپ كەلە جاتقان 25 جەلتوقساندى – ءبىرىنشى قاڭتارعا اۋىستىرعان جارلىق شىعاردى. كەڭەس وداعى ورناعانشا ورىستار «روجدەستۆو» مەن «جاڭا جىلدىڭ» ورتاسىندا جۇرسە، دىنسىزدىككە ۇشىراعان كەڭەس وداعى 1936 جىلى 1 قاڭتاردى مەملەكەتتىك مەيرام رەتىندە ورنىقتىردى.

قازىرگى تاڭدا «جاڭا جىلدى» بالتىق جاعالاۋى ەلدەرى – لاتۆيا، ليتۆا، ەستونيا مۇلدەم تويلامايدى. كەڭەس وداعىنان قالعان ون ەكى مەملەكەتتەن باسقالار 1 قاڭتاردى تەك جىلدىڭ اۋىسۋى دەپ قابىلداپ، 31 جەلتوقسان مەن 1 قاڭتار جۇمىس كۇندەرى بولىپ سانالادى.

ال ۋكراينا «اياز اتادان» باس تارتىپ، ونى باسقا وركەنيەتتى ەلدەر سياقتى «سانتا كلاۋس» دەپ اتادى. تابيعات جاراتىلىسىنا، ۋاقىتتىڭ اۋىسۋىنا ساي ەشقانداي لوگيكاعا جاتپايتىن، قىستىڭ كۇنى قىراۋدا تويلايتىن تەك ورىستىڭ عانا «جاڭا جىلىنا» قازاق نەگە «جابىسىپ» قالدى؟ «ورىستىق» جاڭا جىلعا بولا، ميلليونداعان شىرشا قىرقىلىپ، ەكولوگياعا، تابيعاتقا عالامات كەسىر كەلەدى. ميلليونداعان وتباسى سول كۇندەرى قىرۋار قارجىنى اراق-شاراپقا جۇمسايدى. سەبەبى پراۆوسلاۆتىق حريستيانداردىڭ جاڭا جىلىن اراق-شاراپسىز قارسى الۋ مۇمكىن ەمەس. ەجەلدەن اراققۇمارلار ورىس پراۆوسلاۆتارى ءۇشىن بۇل «تاپتىرماس» مەيرام بولسا، تەگى تاڭىردەن تاراعان مۇسىلمان قازاق ءۇشىن – حارام، داڭعازا دۇرمەك. ستاتيستيكالىق دەرەكتەر بويىنشا، ەڭ كوپ ادام ءولىمى وسى كۇندەرى بولادى ەكەن.

ال اراق-شاراپسىز، ناۋرىز كوجەمەن، اعارعانمەن تويلاناتىن 22 ناۋرىزداعى جاڭا جىلدا كوكتەم كەلىپ، ۋاقىت جاسارادى. ياعني، كوكتەممەن بىرگە جاڭا جىل كەلەدى. ۋىلدەگەن بوران مەن اققار-كوكمۇز قۇرسانعان 1 قاڭتاردا قايداعى جاڭا جىل؟ قازاقتىڭ اراسىندا ءسوز ماتەلى بولىپ قالعان «قاڭتاردا... قايداعى بالاپان» دەگەن ءسوز وسىدان قالسا كەرەك. ەندەشە تۇككە تۇرعىسىز وزگەنىڭ مەيرامىن قاشانعا دەيىن تويلاي بەرەمىز؟

توعايباي نۇرمۇراتۇلى

«وبششەستۆەننايا پوزيتسيا»

(پروەكت «DAT» №45-46 (316-317) وت 24 دەكابريا 2015 گ.