ساعات زاقانقىزىنىڭ «كوش تۋرالى اڭىز بەن اقيقات» كىتابىن وقىعان سوڭ، قازىرگىدەن 25 جىل بۇرىنعى كوش تۋرالى جەكە وي تولعامدارىمدى بىلدىرگىم كەلدى. سەبەبى، بۇگىندەرى كوشتى مەن باستادىم دەگەن باتىرلار شىعا باستادى. ءارى كوش ۇعىمىن بۇرمالاۋشىلىق نەمەسە بىرجاقتى سيپاتتاۋشىلىق تا بەلەڭ الدى. ماسەلە كوشتى كىم باستاعانى دا ماڭىزدى  ەمەس. كوشۋگە سەبەپ بولعان اسەر نە ەدى دەگەندە مە دەيمىن. مىسالى، «جۇتتان كوشكەن قۇتىلادى، جاۋدان قاشقان قۇتىلادى» دەگەن ءتامسىل بار. ويتسە اتا جۇرت قازاق ەلىنە باستالعان كوش جاۋدان ەمەس، جۇتتان كوشكەنگە كوبىرەك ۇقسايدى. انىق ايتقاندا، رۋحاني جۇتتان.

بولاشاقتا ءار قازاق ءوزىنىڭ ءومىر سۇرگەن ەلىندە تۇبىندە جۇتىلۋى، رۋحسىزدانۋى، ءدىلسىز، تىلسىزدەنۋى زاڭدى قۇبىلىس ەمەس پە؟. دالىرەك ايتساق ميللياردتان استام قىتايعا 2 ميلليون قازاق، 3 ميلليون مۇڭعىلعا 150 مىڭ قازاق، 30 ميلليون وزبەككە ميلليون شامالى قازاقتار جۇتىلماۋى مۇمكىن بە؟ شىن مانىندە ءاربىر ۇلت ءۇشىن جالعىز عانا وتان بولۋى زاڭدى. ويتسە قازاق حالقى ءۇشىن قايدا جۇرسە دە تاۋەلسىز قازاق ەلى عانا ناعىز ۇلتتىق وتانى بولماق.

وسىناۋ قازاق اتتى قايسار دا ەرجۇرەك حالىقتىڭ جەر بەتىنەن جويىلىپ كەتپەي 21 عاسىرعا امان جەتۋى دە وسى كوشتىڭ، وسى كوشتەردى باستاعان ناعىز ەرلەردىڭ ارقاسى ما دەيسىڭ.

كوشىپ قونۋ كوشپەلى قازاق تاريحىندا ماڭگىلىك ۇعىم. ماڭگىلىك ايتىلاتىن جىر. تەك ءبىر مىسال: شىعىس تۇركىستاننان تۇركياعا ات باسىن تىرەگەن قاليبەك كاكىم، قۇسايىن ءتايجى، ءسولتانشارىپ، بوكە باتىر، ەلىسحاندار باستاعان جانكەشتى كوشتەر ايتۋعا وڭاي بولعانىمەن، كوشۋشىلەردىڭ قاسىرەتىن ءتۇسىنۋ ءتىپتى قيىن. ونى قويىپ، قابدەش ءجۇمادىلوۆتىڭ «سوڭعى كوشى» دە قازاقتىڭ ەڭ سوڭعى كوشى بولا المادى. وسى كوشتىڭ سورابى وتە بەرە، جارتى عاسىرعا جەتپەي كوش تاسقىنى سوناۋ مونعول ەلىنەن قايتا باستالدى. وسىنىڭ ءبارى قازاق حالقىنىڭ كوشپەندىلىگىنەن ەمەس، ءوز ۇرپاعى، ولاردىڭ بولاشاعى ۇشىنگى كۇرەسىنىڭ سيپاتى بولماق.

مەن 1986 جىلدان بەرگى ۋاقىتتا قازاقستانعا ارەدىك كەلىپ ءجۇردىم. قازاق ازاماتتارىمەن ۇنەمى كەڭەسىپ، اشىق، جابىق اڭگىمەدەن سوڭ-اق اتا جۇرتقا دەگەن ساعىنىش ۇدەپ، ەرەكشە ىنتىزارلىق پايدا بولۋشى ەدى. ارينە، ول كەزدە قازاقستان كەڭەس ەلىنىڭ شەڭگەلىندە ەكەنى بەلگىلى. تۋىستىق جولمەن كەلىپ كەتۋ دە اۋىر بولاتىن. 1986 جىلعى جەلتوقسان كوتەرىلىسى وتە سالا، شىعىس قازاقستان وبلىسى، كاتون-قاراعاي اۋدانىنداعى قايىن جۇرتىما كەلۋگە ۆيزا الۋ ءۇشىن ماسكەۋدەن ەكى جىل جاۋاپ كۇتتىم. 1989 جىلى الماتىدا وتەتىن حالىقارالىق اقىندار ايتىسىنا كەلۋ ءۇشىن رسفسر-دىڭ شەكاراسىنان اسىرماي ءۇش كۇن دالادا قونعانىمىز ءسىرا ۇمىتىلار ما؟

وسىلاردىڭ بارلىعى قازاقستان قاشان عانا دەربەس ەل بولار ەكەن دەگەن ارمانعا جەتەلەۋشى ەدى. وسى اسىل ارمانىمىز 1991 جىلى ورىندالىپ، «تاۋەلسىز قازاقستان» دەگەن اتاۋ تاريح ساحناسىندا التىن ارىپپەن جازىلىپ، اتى الەمگە پاش ەتىلدى. كەشىكپەي ەلباسى نۇرسۇلتان نازارباەۆ شەت ەلدەگى قازاقتاردى اتا جۇرتقا شاقىردى. ەندى نە ءسوز بار. تاريح ساعان مۇمكىندىك بەرە بەرە مە؟ وسى كۇندى زارىعا كۇتكەن مونعوليا قازاقتارى ون ويلانىپ، توعىز تولعانىپ، ىرعالىپ-جىرعالماي-اق ءتۇپ قوپارىلا قوزعالدى. ەگەر قازاق ەلىندە نارىققا كوشۋ بەس-ون جىلعا كەشىكسە موڭعوليادا قازاق قالماۋى دا مۇمكىن ەدى.

ءدال وسى كەزدە مەن ءوزىم باسقاراتىن «مۇراگەر» فولكلورلىق ءانسامبلىمنىڭ تولىق قۇرامىمەن استانامىز ۇلان-باتىردا ايتىس-كونتسەرت وتكىزۋگە بارىپ جاتقان كەزىم ەدى. بۇل كەزدە مونعول ەلى نارىقتىق دامۋ جولىنا ءتۇسىپ قويعان-دى. اقشاڭدى اياماساڭ ءبارى بىتەدى. سوندىقتان استاناداعى ەڭ ۇلكەن ويىن ورداسى -مىڭ جارىم ادامدىق اق سارايىن جالداپ الدىم، بيلەت تە سول كەزدە جوق جوعارى باعامەن ساتىلدى. كورەرمەن زالى تولاتىنىنا سەنىمدى ەدىم. ويتكەنى، مۇراگەردىڭ اتاعى قازاقتار ءۇشىن باياعىدا تانىس بولعان-تىن. ورتالىق تەلەديدار جانە «ۇكىلى حات» (زار بيچيگ) گازەتتەرى ارقىلى جارناما بەردىم. ءوزىم اپتا بويى تەاتر كاسساسىندا وتىرىپ بيلەت ساتتىم. كوشەگە، كورنەكتى جەرلەرگە افيشا جاپسىرۋدى، قوسىمشا بيلەتتەر ساتۋدى، رەسمي شاقىرۋلاردى جەتكىزۋدى سول كەزدە اۋىل شارۋاشىلىعى ينستيتۋتىندا وقيتىن اقەدىل تويشانۇلى باستاعان ستۋدەنتتەر  مويىندارىنا الدى. 150 جەكە شاقىرۋ بيلەتى سورپا بەتىنە شىعار قازاق زيالىلارىنا بەرىلدى. جارنامالار تەك قازاق تىلىندە جازىلدى. مۇراگەرلەرگە توقتامۇرات اقىن باس-كوز بولىپ، جان-جاقتى دايىندىق جاساتىپ، ويىنعا قاتىساتىن بارلىق اقىنداردى كەلتىرىپ، ولارمەن جۇمىس جاساپ جاتتى. ءبىزدىڭ نەگىزگى تۇراعىمىز نالايحانداعى (ۇلان-باتىردان 50 شاقىرىم جەردە) «قازاق» قوعامى بولدى. بۇلار باياعىدا-اق ۇلان-باتىر-الماتى، ۇلان-باتىر تالدىقورعان باعىتىنا جەكە ۆاگوندار جالداپ كوشىپ كەتۋگە دايىندىق ۇستىندە ەكەن. ءبىر كۇنى حادىس دوسىم  وڭاشادا: «بۇگىن مەنى پرەزيدەنت وچيربات جەكە قابىلداپ، ماعان مەملەكەتتىك جوعارى اتاق بەرگەلى وتىرعانىن ءارى كوشتى توقتاتۋعا ىقپال ەتۋىمدى ءبىلدىردى، دەپ مەنىڭ پىكىرىمدى بىلگىسى كەلدى. مەن: «كوشتى توقتاتۋ مۇمكىن ەمەس. بەرەتىن ەڭبەك ەرىن الىپ ال دا، ءسال كەيىنىرەك كوش، جالپى ءبىز كەيىنىرەك قوزعالعانىمىز دۇرىس» - دەدىم. ول: - «اتاقتى ماعان دا باسقالارعا دا بەرسە بۇرىن قايدا قالعان، سوڭىندا قالعىم كەلمەيدى»، دەپ شورت كەستى. ەڭبەك ەرى بولماسا دا سوعان تاياۋ، «ەڭبەك سىڭىرگەن داڭقتى شاحتەر» اتاعىن الىپ، ومىراۋىنا التىن بەلگى قاداپ، ءبىر توپ قازاق شاحتەرلەرىن باستاپ قاراعاندىعا كەلدى. كوپتەگەن كەدەرگى، قيىنشىلىقتاردى جەڭىپ وسى كەن ورنىنان زەينەتكەرلىككە شىقتى. قازىر پاۆلودار وبلىسى، شارباقتى اۋدانىندا تۇرىپ جاتىر.

ءسويتىپ، كوكتەمنىڭ جايما-شۋاق كۇنى مەجەلى ۋاقىتتا ايتىس-كونتسەرتتى باستادىق. جەردىڭ شالعايلىعىنا قاراماي جەكە اۆتوبۋس جالداپ، ءار تۇپكىردەن قازاقتار اعىلدى-اي كەلىپ. ويىنىمىزدى جەكە وپەراتورلارعا اقشا تولەپ تۇگەلدەي تاسپاعا جازدىرىپ الدىم. ءتىپتى كونتسەرتتەن سوڭ دا ءسۇحبااتار اتىنداعى ورتالىق الاڭعا ساحنالىق كيىمدەرىمىزبەن ءتۇسىرتتىم. قازىر جەكە ارحيۆىمدە ساقتاۋلى، اندا-ساندا كورىپ وتكەندى ەسكە الىپ شۇكىرشىلىك ەتىپ وتىرامىن. ونى ديسكىگە قازىر استانادا تۇراتىن اتاقتى بالۋان ايداۋبايۇلى تۇرات دوسىم جاساپ بەردى.

كورەرمەندەردىڭ ىقىلاسى جوعارى ەكەنى ايتپاسا دا تۇسىنىكتى بولار. ايتىسكەرلەر نەگىزىنەن قازاق ماسەلەسىن تىلگە تيەك ەتتى. ءانشى دالاباي مەن ايگۇلدىڭ تەرمە، تولعاۋلارى كورەرمەندەر كوڭىلىن ءدوپ باستى دەپ ويلايمىن. كەڭ بايتاق مونعول ەلىنىڭ تۇپكىر-تۇپكىرىنە تارىداي شاشىراپ كەتكەن جاستار ۇلتتىق ءتىل، سالت-داستۇردەن ماقۇرىمداپ بارا جاتقانىن دا ايتىسكەرلەر جاسىرمادى. قىزدى-قىزدىمەن ستۋدەنت قىز امانگۇلمەن ايتىستا سۇيەنىش:

«.. ىشىندە ون ميلليون ءبىز دە بارمىز،

تۋىمىز جىعىلمايتىن ەل بولايىق!»، - دەۋى مۇڭ ەكەن كورەرمەندەر تۋرا ايقايعا باستى. ويىن جۇرگىزىپ وتىرعان ءوزىم دە كەرەمەت تەبىرەنىس كۇي كەشتىم. سول كوشتى ۇيىمداستىرىپ جۇرگەندەردىڭ ءبىرى ساعات زاقانقىزى قارىنداس ساحناعا شىعىپ سۇيەنىشتى قۇشاقتاپ بەتىنەن ءسۇيدى. اشىلار ۇرلىق اشىلعان سوڭ توقتامۇرات اقىن مۇتايمەن ء(مۇتاي قازىر ۋلانباتىردا تۇرادى، ماماندىعى دارىگەر) ايتىسىندا كوشى-قونعا قايتا ورالىپ، بۇل ماسەلەگە جەڭىل قاراۋعا بولمايتىنىن، تۋىپ-وسكەن مونعول ەلىنەن ەشكىم جاماندىق كورمەگەنىن، قۋىپ جاتپاعانىن، جەتى ولشەپ ءبىر-اق رەت كەسەتىن تاريحي شەشىم ەكەنىن ەسكە سالدى. شىن مانىندە ءبىزدى ەلدى كوشىرۋگە استىرتىن ۇگىتتەۋشىلەر دەپ كەيبىرەۋلەر ۇقسا كەرەك.

كونتسەرت باستالاردان جارتى ساعات بۇرىن قولىندا فوتواپپاراتى بار بىرەۋ ماعان كەلىپ: «قازاقتار  وسى تەاتردا باس قوساتىن بولىپتى» دەيدى، وسى راس پا، دەپ ءبىراز بوپسالادى. ونىمەن قويماي ءسىزدىڭ سۋرەتىڭىزدى الىپ، قازىر دەرەۋ شىعارىپ اكەلىپ بەرەيىن، دەدى. مەن: - بۇل ءانسامبلدى وكىمەت قارجىلاندىرمايدى، سوندىقتان تەك اقشا تابۋ ءۇشىن جۇرگەن ەرىكتى توپپىز، ونسىز دا بيلەتىڭ بار ەكەن، قاجەت بولسا سۋرەتىمدى كونتسەرت بارىسىندا تۇسىرگەنىڭ دۇرىس بولار ەدى – دەدىم. ءسوز ىرعاعىنان قازاق ءتىلىن بىلەتىن ازامات ەكەنى ءبىلىنىپ تۇردى. تەك بۇل جولى عانا ەمەس، ءبىزدىڭ كونتسەرتكە ءاربىر جەردە كۇدىكپەن قارايتىندار بار ەكەنىن جوعارىدا ايتقانمىن. كەلىسىلگەن ەكى ساعات ۋاقىت اسۋعا تاقادى. زالدان ونەرحان دەگەن جىگىت ساحناعا شىعىپ كەلىپ بىزگە ولەڭمەن راحمەت ايتتى دا قازيرا اقىندى ايتىسقا شاقىرماسى بار ما! ءبىر تەڭگە بەرىپ جىرلاتىپ، مىڭ تەڭگە بەرىپ قويعىزا الساقشى. ناعىز قىز بەن جىگىت ايتىسىنا اينالىپ، ءبىر جاعىنان كورەرمەندەردىڭ قولپاشى مەن كوتەرمەلەۋى بار، ەكىنشى جاعىنان ەكى اقىن دا شابىتتارى شارىقتاپ تىزگىن تارتۋعا كەلمەي، تەبىنگىدەن تەر توككەن جۇيرىكتەي كوسىلدى-اي دەرسىڭ!

جالپى مەن كونتسەرت جۇرگىزگەندە اركەز كورەرمەننىڭ اۋانىن باعۋشى ەدىم. ويتكەنى ءبىزدىڭ باعدارلامامىز حالىقتىڭ بايىرعى ونەر ءتۇرى بولعاندىقتان، ءبىر عانا قالىپتان شىعارماي ۇستاۋعا كەلمەيدى. ءاربىر ونەرپاز كاسىبي ءارتىس بولماعاندىقتان، ولارعا شامالى ەركىندىك تە قاجەت بولادى.

وسى كونتسەرت ءبىزدىڭ ۇلان-باتىرداعى، ءتىپتى مونعولياداعى اقىرعى شارامىز بولۋى مۇمكىن ەكەنىن ەسكەرىپ، ساحنادان قۋىلىپ شىققانشا جالعاستىرۋدى نيەت ەتتىم. ميليتسيا كەلىپ، ساحنانى بوساتۋىمىزدى تالاپ ەتكەن كەزدە عانا باقانداي ءۇش ساعات بولىپتى. كورەرمەندەرگە كوش كولىكتى بولۋىن ايتىپ، اللا قالاسا تامىزدا تالدىقورعاندا جولىعىپ قالۋىمىز مۇمكىن ەكەنىن ايتىپ قوشتاستىق. ويتكەنى تامىز ايىنىڭ 25-دە تالدىقورعان وبلىسىندا وتەتىن قاراكەرەي قابانباي باتىردىڭ 300 جىلدىق مەرەي تويىندا وتەتىن حالىقارالىق ايتىسقا قازيرا مەن سۇيەنىشكە شاقىترۋ كەلىپ قويعان ەدى.

***

ۇشىپ ايماققا كەلسەك، مۇندا دا گۋ-گۋ، كوشى-قون ساياساتىنىڭ قازانى قايناعاندا قاقپاعىن اسپانعا اتادى.

ايتپاقشى، استاناعا اتتاناردان بۇرىنىراق بولىمشەنىڭ باسشىلارى اۋىسىپ، كەيبىر اقىنسىماقتار مۇراگەردى ءوزىنىڭ باس پايداسىنا اينالدىرماق بولدى. وعان مەن جول بەرمەدىم. سوندا دا ولار ءانشى شەرىكباي مەن اقىن قابدىجالەلدى الداپ شىعارىپ الىپ، كەيىن لاقتىرىپ تاستادى. ارينە، بۇلارى مۇراگەردى قۇلاتۋ، ىشتەن ىدىراتۋ ەدى. بىراق ءبىز ءانسامبلدى ساقتاپ قالدىق، قاتارىمىزدى جاس ءانشى تاشكەن قىزى ايگۇل، جاس اقىن سۇيەنىشپەن تولىقتىردىق.  

كەشىكپەي تالدىقورعان وبلىسىنا اتتاندىق. مۇندا ءبىزدى قارسى العان وبلىستىق قازاق ءتىلى قوعامىنىڭ باسشىلارى كوشتىڭ الدى كەلىپ قويعانىن حابارلاپ ۇلگەردى. ايتىس اقىنى جاپارحان مەنى ەرتىپ كيروۆ اۋدانىنا كوشىپ كەلگەندەرمەن جولىقتىردى. قوشتاسقالى بىرەر عانا اي بولعان حەنتي ايماعىنىڭ قوياندى (چانداگان) سۇمىنىنىڭ ادامدارىمەن جىلاپ كورىستىك. ىشىندە مەملەكەتتىك ساڭلاق شوپان م. ءجانابىل بار. ەكى-ءۇش جىل بۇرىن بەرح شاحتاسىندا تۇراتىن قازاقتارعا بارا جاتىپ جاكەڭ جىبەرمەي، مۇراگەرلىكتەرگە ارناپ اقسارباسىن سويىپ ءبىر كۇن ەرۋلەتكەنى بار. ءۇي مۇلىكتەرىن ارتقان پويىز ءالى كەلمەپتى. ۇيلەرى كەلگەندەرىن قىرعا مالعا شىعارىپ جىبەرىپتى. «جەتىسۋ» قوناق ۇيىنە كەلە جاتقان جولدا كوشتىڭ تاعى ءبىر بولىگىمەن كەزدەستىك. بار داۋلەتىن ءبىر شابادان نەمەسە سىرتىن بوياعان اعاش قوبديعا سالىپ، اۋزىن مونعول قۇلىپپەن بەكىتىپ، جاياۋ شۇبىرىپ، ازىپ-توزعان جۇرتتى كورگەندە ءىشىڭ ەزىلىپ، ەڭىرەپ جىلاعىڭ كەلەدى. جاپارحان ەل ازاماتى عوي، ۇيالىپ كەتتى. ايتاقىن بۇلعاقوۆ پەن جاپارحان ەكەۋىن مەن ءبىر جىل بۇرىن ولگەيگە ارنايى شاقىرىپ، كەزدەسۋ ايتىس وتكىزىپ، شامامىزشا سىي-سياپات جاساپ، ورىستىڭ شەكاراسىنان اسىرىپ سالىپ قايتقانمىن. جاپىكەڭ تەك تۇرماي باستىققا بارايىق دەپ ۇلكەن داربازاسى بار ءبىر ۇيگە ەرتىپ كەلدى. شاماسى باستىقتىڭ ايەلى بولۋى كەرەك ءبىر ايەل ادامعا سويلەسكەن سوڭ مەنى شاقىردى.

ايەل: - باستىق سالقىن دۋش قابىلداپ جاتىر، انەۋ جەردە كۇتە تۇرىڭدار دەپ الىسىراق اعاش ساكىنى نۇسقادى. ازدان سوڭ ۇزىن سۇلگى ورامال مەن سۇرتىنگەن، قوزى قارنى بۇلتيعان باستىق ەنتىگىن ازداپ باسقان سوڭ سالقىنداتقان قاربىزدى كەرتىپ جەي وتىرىپ شارۋامىزدى جاپارحاننان ەستىپ:

«وسىلاردىڭ الدى كەلگەلى ءبىر اي بولدى، مالعا شىعىڭدار باسقا جۇمىس جوق دەسەم، باسپانامىز ءالى كەلگەن جوق، دالاعا قالاي جاتامىز دەپ ءمىز باقپايدى. ءدال مەن شاقىرىپ كەلگەندەي. وسىلاردىڭ بابىن تابا الماي-اق قويدىم» - دەگەنى. سولاي باۋىرىم، ەلگە ەل قوسىلىپ جاتىر عوي دەگەن تيتتەي تۇيسىك بولسا عوي، تالاي توڭمويىنداردى كورسەم دە ءدال مىناداي باستىقتى كەزدەستىرمەگەن سەكىلدىمىن.

...بۇلار ەڭ العاش اتا جۇرتقا كوش بۇيداسىن جەتكىزىپ، ماڭدايى تاسقا تيسە دە قايىسپاي ەڭبەك ەتە ءجۇرىپ، ۇرپاقتارىن وقىتىپ، بۇل كۇندەرى اڭساعان ارماندارىنا جەتكەن ناعىز كوشباسشى، ەڭىرەگەن ەرلەر بولاتىن. كوشكەن جۇرتىندا قوراسىمەن قويلارى، ورىسىندە ۇيىرىمەن جىلقىسى قالسا دا ەڭبەكقورلىعىنىڭ ارقاسىنلا كوشە ءجۇرىپ ورنىققاندار. وسىلاردىڭ كوبى قازىر استانا توڭىرەگىندە، قاراوتكەل، قوياندى اۋىلدارىندا، باياعىداعى كيروۆتىڭ ديرەكتورىنىڭ ۇيىنەن ون ەسە ادەمى، سالتاناتتى ۇيلەر سالىپ العان. چاندگاندىقتار مەن قاتار ۇلانباتوردان كەلگەن اقىن قامايۇلى جۇكەلدىڭ جەتىسۋ قوناق ۇيىندە «كوشە-كوشە بۇل كەرەي جۇرتتا قالدى» دەپ جىلامسىراعانى دا ءالى ەسىمنەن شىققان جوق.

ەرتەڭىندە ايتىستى نەگىزگى ۇيىمداستىرۋشى قازاق ءتىلى قوعامىنىڭ باستىعى (اتىن ۇمىتىپپىن) ءبىزدى وبلىستىق پارتيا كوميتەتىنىڭ 2 الدە 3 حاتشىسى قارىنداسىمىزعا تانىستىرىپ ءمان-جايىمىزدى بىلگەن سوڭ وسى ولكەگە كوشىپ كەلگەن تۋىستارىڭ بولسا اپارىپ كەلەيىك، تارتىنباي ايتىڭىزدار، دەگەن سوڭ مەن كەربۇلاق اۋدانىنا، قازيرا اقىن قاپال اراسانىنا جول تارتتى.

مەنىڭ قارىنداسىم شايمار مەن كۇيەۋ بالام كوكەي حاجۋ-ۋلاان دەگەن كومىر شاحتاسىنان كوشىپ كەربۇلاققا كەلىپتى دەپ ەستىگەن ەدىم. شاماسى ەكى جاعى 500 شاقىرىمداي جول ءجۇرىپ قىز-كۇيەۋدى ەكى كۇنگە سىيىستىرىپ كورىپ قايتتىم. حاجۋ ۋلااندا الىپ بەلاز ماشيناسىمەن كومىر تاسىپ تۇرعان ەكى شوفەر بىرگە كوشىپ كەلىپ، ءبىرى اتپەن ءبىرى كوك ەسەكپەن قوي باعادى ەكەن. ءۇي دەيتىن باسپانا جوق. ەكى ادام ارەڭ سىياتىن، تەمىردەن توقىپ جاساعان، كۇركە سەكىلدى بىردەڭەگە تۇنەيدى ەكەن. سۇقپىتتارىن كورىپ قورلانىپ قايتتىم. باستىقتارى اپارىپ تاستاپ، قايتىپ باس كورسەتپەپتى. بۇلاردىڭ ءۇي-كۇيلەرى پويىزدا تونالىپ، كيىم-كەشەكسىز قالىپتى. ايتۋلارى بويىنشا قىستاۋعا 250 شاقىرىم جول ءجۇرىپ قويدى ايداپ اپارامىز دەسەدى. ولار كەلەسى، 1992 جىلى قاشىپ ساياققا كەلىپ توقتاپتى. سول جىلى تاعى دا بارىپ قايتقان ەدىم. بۇرىنعى جىلداعىداي ەمەس، بوس قالعان كوپ قاباتتى ۇيلەرگە ورنالاسىپ، ماماندىقتارى بويىنشا جۇمىس جاسايدى ەكەن. قازىر دە سوندا، ۇلدارىن ۇياعا، قىزدارىن قياعا قوندىرعان، اق ساقالدى،  سارى ءتىستى ساليقالى جاسقا كەلگەن قاريالار مەن اجەلەر بولىپ زەينەتتىك عۇمىر كەشۋدە.

قازيرا مەنەن ءبىر كۇن بۇرىن كەلىپتى. ونى شەت ەلدەن كەلگەن ۇلكەن باستىق ەكەن دەپ ەستىپ جەرگىلىكتى باسشىلار جول بويىنا شاشلىق ءپىسىرىپ، دۋحوۆوي وركەستر ويناپ قارسى الىپتى. ول دا تۋىسىن كورىپ ەمەن-جارقىن بولىپ كەلدى. ەرتەڭگى كۇنى ماسكەۋدە تامىز توڭكەرىسى بولعانىن ەستىدىك. كەشىندە ەلباسى نۇرسۇلتان نازارباەۆ تەلەديداردان سويلەپ، حالىقتى ەشبىر الاڭداماي تىنىشتىق ساقتاۋعا شاقىردى. بارلىق گازەتتەردە وقيعا سىرىن اشىق بىلدىرگەن حابارلار جازىلدى:

مىسالى، ورىستىڭ جوعارعى كەڭەسىنىڭ باسشىسى ياناەۆ مىناداي مالىمدەمەسىندە ءبۇي دەيدى:

گورباچەۆتىڭ دەنساۋلىعىنا بايلانىستى ارى قاراي جۇمىسقا جارامسىز بولعاندىقتان بارلىق بيلىكتى ءوز قولىما الدىم. تومەندەگى مىندەتتەردى ءتيىستى مەكەمە، مينيسترلىكتەر مەن ۆەدومستۆولار مۇلتىكسىز ورىنداسىن:

1. شەكارا تۇگەل جابىلىپ، سىرتتان ەشكىم كىرمەسىن، سىرتقا ەشكىم شىقپاسىن.
2. كوشەگە توپتانىپ، ميتينگ وتكىزۋگە تىيىم سالىنسىن. ت.ب. 8 ءتۇرلى قاتاڭ ەسكەرتۋ بەرىلدى.

گازەتتى وقىعاندا، ايەل ادام عوي، قازيرا ەلگە قايتا المايتىن بولدىق-اۋ دەپ جىلاپ جىبەردى. مەن: - ونسىز دا كوشىپ كەلگەلى وتىرمىز عوي، ودان دا كۇيەۋىڭ، بۇلانىڭدى شاقىرىپ الساڭشى دەدىم، قالجىڭداپ. راسىندا ۇرەيلى حابار ەدى.  ءۇشىنشى كۇنى ارميا گەنەرالى يازوۆ اتىلىپ ءولىپ، ەلتسين گورباچەۆتى قىرىمداعى قاماۋىنان بوساتىپ الىپ، قىلمىسكەرلەر اشكەرە بولىپ دەگەندەي اقىرى قايىرلى اياقتالدى.

سونىمەن، حوش، تالدىقورعاننان 300 شاقىرىم قاشىقتىقتاعى ۇيگەنتاس دەگەن جەرگە ايتىسقا باردىق. وندا دا كوشىپ كەلۋشىلەر قاپتاپ ءجۇر. قوياندىنىڭ سەزحان اقىنى، مۇعالىم ءارى ءانشى، ءارى اقىن شىناسىل، نالايحاننان بالۋان ساقيدىڭ ۇلى بالتاباي ءوز شامالارىنشا ءبىرى ولەڭ وقىپ، ءبىرى زودوگ، شۋداگ كيىپ كۇرەسىپ دەگەندەي، تويعا ءوز ۇلەستەرىن قوستى. ايتىستىڭ باس جۇلدەسىن ورالدىق قاتيموللا يەلەنىپ، ءبىزدىڭ اقىندار دا، ارناۋلى سىيلىققا ءىلىنىپ، كوڭىل حوش تاراستىق.

وسى ساپاردان قايتقان جولدا مەن قايىن جۇرتىما سوعىپ، وسكەمەندە ءبىر اپتاداي ايالداپ، قاتون-قاراعاي اۋدانىنىڭ مادەنيەت ءۇيىنىڭ ديرەكتورىمەن ەكى ەلگە كەزەكتەسىپ بىرىككەن كونتسەرتتەر وتكىزىپ تۇرۋعا كەلىسىپ ەدىم. شىعىس قازاقستان وبلىسى بىزگە ەڭ جاقىن شەكارالاس جەر. مەن بۇدان بۇرىن دا ءبىر رەت كەلىپ كەتكەم. تالانتتى ايتىسكەر اقىن ءارى ءانشى اباش كاكەنوۆ تە وسىندا بولاتىن. ونى كوپتەن تانيمىن، ۇنەمى كەزدەسىپ جۇرەمىز.

جانە جەكە باسىمنىڭ شارۋاسى رەتىندە ورتا مەكتەپتى التىن مەدالمەن بىتىرگەن ۇلىم ەسجاندى ەل كورسىن، جەر كورسىن دەپ ادەيى ەرتىپ جۇرگەنمىن. ىڭعايى كەلسە وسكەمەننىڭ ۋنيۆەرسيتەتىنە تاستاپ كەتەيىن دەگەن ماقسات تا بار ەدى. ول وقۋ ورنىنىڭ پرورەكتورى قازاق جىگىت ءجون بىلەتىن ازامات ەكەن. ءبىر ءتورتى جوق اتتەستاتىن كورگەن سوڭ: - قايدا تۇرىپ وقيدى؟ – دەدى. مەن: وسىندا تۋعان ناعاشىسى بار، ول ۇيدەن كەلىپ وقيدى، تەك مەكتەبىڭىزگە الىپ قالساڭىز بولدى، ءوزىم كەلەسى جىلى كوشىپ كەلەمىن دەدىم. پرورەكتور الدەكىممەن تەلەفون ارقىلى سويلەستى دە: «قازىر شەتەل ادامىن وقىتاتىن زاڭ جوق ەكەن، اۋەلى كوشىپ كەلىڭىز، سودان سوڭ ۇلىڭىزدى بوگەتسىز قابىلدايمىز» - دەپ سەندىردى. ەلگە امان-ەسەن جەتسەك، جىل شىعا اتاجۇرتقا ات باسىن بۇرۋعا وزىمە-ءوزىم سەرت بەرىپ ەلگە قايتتىق.

1992 جىلى كوش ماسەلەسى شەگىنە جەتتى. ىشكى ولكەدەن جول تاپپاعاندار ايماقتاعى تۋىستارىنا جەتىپ قوسىلىپ كوشۋ جاعىن قاراستىرىپ، اركىم وزىنشە باعىت ىزدەپ ساندالدى. ءدال سول كەزدە امانتاي تويشىبايۇلى باستاعان جاستاردىڭ «اتتان» جاسىرىن ۇيىمى كوشكەن ەلدىڭ قازاقستاننىڭ ءدال قاي ولكەسىنە ورنالاسۋى كەرەك ەكەنىن ەسكەرتىپ، جەتكەن سوڭ جاستار نەدەن ساق، الىس بولۋىن قاداپ ايتۋمەن بولدى. ونى وزدەرىنىڭ استىرتىن دايىنداعا ۇنپاراقتارىن كوشەنىڭ كورنەكتى جەرلەرىنە جاپسىرۋ ارقىلى ىسكە اسىردى. ەندى ويلاسام ول جاستار قازاقستاننىڭ «ازات» قوزعالىسىمەن بايلانىستا بولعانعا ۇقسايدى. ءبىر كۇنى ايماق اكىمشىلىگىنىڭ ۇلكەن زالىندا كوش تۋرالى كەلەلى جيىن ءوتتى. جيىندى ايماق باسشىسىنىڭ ورىنباسارى قابىل جۇرگىزىپ، كوپتەگەن زيالىلار وكىلى قاتىسىپ، قازىرگىدەي بەت-بەتىمەن كوشۋگە بولمايتىنىن، حالىق يەسىز ەمەس، كوشتىڭ سوڭى توزعىن بولادى دەستى. اسىرەسە سايران قادىرۇلى: - قازىر قازاقستان شىن مانىندە ورىستىڭ ىقپالىنان تولىق شىققان جوق. ارادا بولەك ەلدىڭ شەكاراسى بار، ادامداردىڭ بارعاننان كەيىنگى ومىرىنە، ولاردىڭ قاۋىپسىزدىگىنە ەشبىر كەپىلدىك جوق. سوندىقتان بەي-بەرەكەت كوشۋى دۇرىس ەمەس، دەپ ورىندى ءۋاج ايتىپ، ۇسىنىس جاساپ ەدى، ەلىرگەن حالىق سايران قاجىنى ءتۇتىپ جەپ قويا جازدادى (سايران قادىرۇلى حالىقارالىق قاتىناس جاعىنان ماعۇلماتى بار، ساۋد ارابياسىندا ەلشى بولعان ازامات). سەن كوشكە قارسىسىڭ، دەپ شۇيلىكتى. ءسويتىپ حالىق ءبىر تۇيىنگە كەلە الماي، اقىرى ءار اۋىلدان قونىس شالۋشىلار تارتۋ-تارالعىلارىن الىپ قازاقستانعا قاراي اعىلدى. سول كەزدەگى محر-دىڭ پرەزيدەنتى وچيربات حالىقپەن كەزدەسۋ جاساپ، ءبۇي دەدى: «سىزدەر مونگول جەرىندە تۋىپ وستىڭىزدەر، اقىسىز ءبىلىم الىپ، اركىم ماماندىعىنا ساي ءار سالادا ەڭبەك ەتىپ، ەلىمىزدىڭ وركەندەۋىنە ەلەۋلى ۇلەس قوسىپ كەلەسىزدەر. سىزدەردى ەشكىم قۋىپ وتىرعان جوق. جەكە ۇلتتىق ايماقسىزدار، وسىندا ءوسىپ وركەندەدىڭىزدەر، جىلى ورىندارىڭىزدى سۋىتپاڭىزدار. بۇرىنعى كوشكەندەردەن كورگەن تاريحي اششى ساباق بار. جاقسىلاپ ويلانىڭىزدار، حالىقارالىق ادام قۇقىعى تۋرالى كونۆەنتسياعا قارسى كەلمەيمىز، ال قازاقستانعا كوشەم دەۋشىلەرگە بوگەت تە بولا المايمىز. الايدا، مالدارىڭىز مونعول ەلىنىڭ داۋلەتى بولعاندىقتان، قوراسىمەن ايداتىپ سىرتقا مال جىبەرمەيمىز» دەپ كەسىپ ايتقانى ەسىمدە.

وسى وچيرباتپەن 2014 جىلى جازدا ەلگە بارعانىمدا كەزدەيسوق كەزدەسىپ، وتكەندەگى كوشى-قون جايىندا پىكىرلەسكەنىم بار-دى.

موڭعولداردا ءدىني نانىممەن تابىناتىن ون الدە ون ەكى اتاقتى تاۋعا ەلباسى جارلىعىمەن جىلىنا بىرەۋىنە ءبىر رەت ءتاۋ ەتىپ تۇراتىن شەشىمىنە وراي 2014 جىلى باتىس مونعولياداعى بەسبوعدا تاۋىنا ءتاۋاپ ەتۋ ۇيعارىلىپتى. بۇل اتاقتى تاۋ قازاقستان، قىتاي، مونعوليا ءۇش ەلدىڭ شەكاراسىنىڭ تۇيىلىسكەن جەرى. قازىرگى بايان-ولگەي ايماعىنىڭ اۋماعىنا كىرەدى. وسىلايشا قازىرگى پرەزيدەنت ەلبەگدورج، مونعوليانىڭ تۇڭعىش پرەزيدەنتى وچيربات، ايماق باسشىسى دارمەن، اتاقتى بالۋان ءسۇحبات، ەكى رەتكى مەملەكەتتىك سىيلىق يەگەرى سازگەر جانتساننوروۆ، پرەزيدەنت اكىمشىلىگىنىڭ باسشىسى تساگاان، ۇلى حۋرال دەپۋتاتى باكەي قاتارلى، ۇزىن سانى 19 ادامنىڭ قۇرامىمەن بەسبوعداعا ءتاۋ ەتىپ كەلگەن ءۇشىنشى كۇنى تىكۇشاقپەن مەنىڭ تۋعان جەرىم تسەنگەل سۇمىنىنىڭ سىرعالى جايلاۋىندا وتىرعان مەنىڭ اكەمنىڭ ۇيىنە قوناققا كەلدى. ءدال وسى كۇندەرى مەن اكەمنىڭ قارا شاڭىراعىندا وتىرعان ءىنىم حاليفا تاۋكەيۇلىنىڭ ۇيىندە ايەلىممەن دەمالىپ جاتقان كەزىم ەدى. ءدال ۋاقىتى 7-ايدىڭ 9-10 كۇندەرى. ەلباسى ەلبەگدورج 1990 جىلدارى مونگولدىڭ توڭكەرىسشىل پارتياسىن قۇلاتىپ بيلىككە كەلگەن جاڭاشىل دەموكراتيالىق پارتيانىڭ ليدەرلەرىنىڭ ءبىرى بولاتىن. تەك تولىق ءبىر تاۋلىك بىرگە بولىپ، اكەمنىڭ داستارحانىندا قاتار وتىرىپ ەستەلىك رەتىندە سۋرەتكە تۇسكەنىمدى ايتسام دا جەتكىلىكتى. ولارعا ءۇش كيىز ءۇي ارنايى تىگىلىپ، قازاقي داستۇرمەن قوناقاسى بەرىلىپ، ەل باسىنا ءىنىم ءوزىنىڭ قۇلا قاسقا جۇيىرىگىن مىنگىزدى.

ال وچيربات گۋاي ەكەۋىمىز شامالاس بولعاندىقتان قۇرداس ادامدارشا ەركىن سويلەستىك. اۋىلدان اتتانار الدىندا سىرعالىمنىڭ اسەم تابيعاتىنا، ايناداي جارقىراعان كول بەتىنە قاراپ تۇرىپ: - مىناداي جەر جانناتىن قالاي تاستاپ كەتتىڭدەر؟ – دەدى. مەن، ءبىز تاستاپ كەتكەمىز جوق. بۇل جەر ءبىزدىڭ اتا-بابامىزدىڭ بايىرعى مەكەنى، مۇمكىن، كەيىنگى ءبىر ۋاقىتتاردا ۇرپاقتار قايتىپ كەلىپ مەكەن ەتپەسىن كىم بولجاي الادى، - دەدىم دە: - ەگەر سول  كەزدە بىزدەردى جىبەرمەيمىز دەسەڭىز بار بيلىك قولىڭىزدا ەدى عوي، ادامعا ەمەس مالعا تالاسقانىڭىز ەسىڭىزدە مە؟ – دەپ قالجىڭداعان بولدىم. ءيا، سولاي، قۇرداس، ول ءبىر تاريح قوي وزىنشە، دەدى دە، ودان دا ەستەلىك بولسىن سۋرەت الدىرايىق دەپ مەنىمەن فوتوعا ءتۇستى. دەگەنمەن سول ءبىر جينالىستا ايتقان وچەكەڭنىڭ ءبىر ءسوزى تاعى دا ەسىمدە قالىپتى: «مۇندا بالالارىمىز مونعول بولىپ كەتەدى دەپ قازاقستانعا كوشىپ بارعان كەيبىرەۋلەردىڭ بالالارى ورىس تىلىندەگى مەكتەپتەردە وقيدى ەكەن. قازاقشا وقىماعان سوڭ قانداي ايىرماشىلىق بار؟» دەگەن ەدى. راسىندا مۇنداي جاعداي ورىستانعان اۋىلداردا بولعانىن نەسىن جاسىرامىز. نامىسقا تيەتىن ءسوز ەمەس پە؟! ەكونوميكالىق احۋال اۋىر، نارىققا كوشكەن، ەل باسىنا كۇن تۋعان سول ءبىر كەزەڭدەردە قاتارىنان 2 رەت پرەزيدەنتتىك تاققا وتىرىپ، مونعول ەلىن تىعىرىقتان الىپ شىققان وچيرباتتىڭ بەتى تەمىردەن دە قالىڭ دەپ كەلەمەجدەگەن جاس دەموكارتتارعا ىرىق بەرمەگەن، بۇگىن سول كەزدەگى دەموكراتتارعا اتقوسشى بولىپ جۇرگەن وچيرجاۆ گۋاي وسى كىسى.

... جىل شىعا سوڭعى رەت ناۋرىزدا الامان ايتىس جۇرگىزگەن سوڭ جۇمىستان ءوز وتىنىشىممەن بوسادىم دا كوشۋگە دايىندالدىم. اعايىن تۋىسىم، قايىن جۇرتىم، قۇدانىڭ قۇداسى دەگەندەي 72 وتباسىنا قونىس ىزدەپ جولعا شىقتىم. ورىسقا جولاتپا، تەك قازاقى جەر بولسىن دەگەن سوڭ تۋرا تورعايعا تارتتىم. قازاقى جەردەن سەمەيدىڭ ابىرالىسىنا بارعانداردىڭ كەيبىرى قاشىپ-پىسىپ قايتا بارعانى قۇپيا ەمەس-ءتى. ەندى بىرەۋلەر «قاڭعىپ قالدىق، جەتكىزىپ الىڭدار» دەپ زارلاي باستاعان. سوندىقتان مەنىڭ تورعايعا تۋرا تارتۋىم سودان ەدى. ارقالىقتا حالىق اقىنى، ايتىسكەر قونىسباي ءابىلوۆتى سىرتتاي ارقا تۇتقانىم دا راس ەدى. تۋرا وسى جىگىتتى تاۋىپ، ءجونىمدى ايتقان سوڭ، ءىسىم وڭىنا باسىپ جۇرە بەردى. ءوزى باس كوز بولىپ قاداعالاپ وتىردى. ءسويتىپ ارقالىق اۋدانىنا 30 وتباسى، امانتوعاي اۋدانىنا 42 وتباسى ورنالاساتىن بولىپ، ادامدار ءتىزىمىن، ماماندىعىن ەگجەي-تەگجەيلى تاپسىرىپ، سوۆحوز ديرەكتورلارىنا بەتپە-بەت سويلەسىپ، كەلىسكەن سوڭ، ەلگە بارىپ بۋىنىپ-ءتۇيىنىپ وتىرۋعا ۋاعدالاسىپ قايتتىم. كەلىسكەن ۋاقىتتا تورعايدىڭ كامازدارى دا جەتتى. باسپانالارىمىزدى تيەپ بەرىپ، ءار سوۆحوزدىڭ باراتىن ۇيلەرىنىڭ جۇكتەرىنە جاۋاپ بەرەتىن ادام قوسىپ، ءوزىمىز ۇشاقتىڭ كەزەگىن كۇتتىك. مەن ءوز اعايىندارىممەن الۋا كەڭشارىنا 20 وتباسىنا شارت جاساپ، وتىراتىن ۇيىنە، ءتىپتى ادام باسىنىڭ جۇمىسىنا دەيىن كەلىسىپ، ايتجانوۆ دەگەن ديرەكتورمەن ۋاعدالاسىپ قايتقام. الۋاعا باراتىن 20 وتباسىنىڭ جۇگىنە 5 جىگىت ەرتىپ جىبەرگەنىم اقىل بولىپتى. ءبىر اي بۇرىن بارىپ، وتىراتىن ۇيلەرىمىزگە جوندەۋ جاساپ، جۇكتەرىمىزدى ۇيگە كىرگىزىپ، جۇمىسقا ورنالاسىپ، ەلدىڭ، جەردىڭ ىڭعايىن ءبىرشاما ءبىلىپ ۇلگىرىپتى.

7-ايدىڭ 12 كۇنى «ان-24» ۇشاعىمەن وسكەمەنگە 4 ساعات ايالداپ، جان-جاقتى تەكسەرىلىپ بولعان سوڭ «ياك-40» ۇشقىر ۇشاعىمەن ءتۇن ورتاسى اۋا ارقالىق اۋەجايىنا قوندىق. اي بۇرىن جۇزدەسىپ كەتكەن وبلىس، اۋداننىڭ باسشى قىزمەتكەرلەرى سالتاناتپەن كۇتىپ الدى. شاعىن كونتسەرت ويناپ، قوشامەتتەپ قاسيەتتى تورعاي توپىراعىنا، اقاڭ، جاقاڭداردى، امانگەلدى جانگەلديندى، ابدىقاپار حاندى، كەيكىنى، بەرگىسى نۇرقان اقىندى، سىرباي، عافۋدى، قاينەكەيدى، ودان بەرگى اتاقتى ساتيريك سەيىتتى، قونىسباي ءابىلدى، سارانى، جادىرا ورمانشينانى، بۇگىنگى ايماڭداي اقىن، تورعايىم دەپ شىرىلداعىن ايبەك قاليەۆتەردى تۋعىزعان قاسيەتتى ولكەگە وسىلايشا اياق باسىپ، قاراشاڭىراقتىڭ تورىنەن بىراق شىقتىق. بۇل جاقتىڭ قازاعىنىڭ ءتۇرى دە، ءتىلى دە، ادامدارىنىڭ، اسىرەسە ايەل زاتىنىڭ يبالىعىنا ءتانتى بولدىق. تەز ءسىڭىسىپ كەتتىك. ەڭبەككە جارامدى بارلىق ادام تۇراقتى جۇمىستى بولدى. مەكتەبى اۋداندى قويىپ وبلىسقا ايگىلى ەكەن. ديرەكتورى مارات توكەنوۆ 4-5 ادامدى مەكتەپتەن جۇمىستى بولدىردى. بىزدەن 80-گە جۋىق جۇمىس كۇشى قوسىلىپ كەڭشار جۇمىسىنا ۇلكەن ۇلەس بولدى. تيەسىلى كومەكتەرىن دە الدىق.  ونىڭ وتەۋىن ەڭبەگىمىزبەن قايتاردىق دەپ ويلايمىن. ءتورت جىلدان سوڭ تورعايعا كەلگەن ورالمانداردى بالتالىعا جينايتىن وبلىس اكىمىنەن شەشىم شىقتى. بالتالى قيما اۋدانىنا قارايتىن كەڭشار ەكەن. ىسقاق اعاي مۋزىكا مەكتەبىنە، مەن مادەنيەت ءۇيىنىڭ رەجيسسەرلىگىنە وبلىستىڭ شەشىمىمەن تۋرا نۇسقالدىق. ءبىزدىڭ الاڭسىز ەڭبەك ەتىپ ءسىڭىسىپ كەتۋىمىزگە وبلىس اكىمى اپپاراتىنان باستاپ، كوشى-قون كوميتەتىنىڭ دۇرىس كوزقاراسى، جەرگىلىكتى ەل ازاماتتارىنىڭ ىستىق ىقىلاسى زور بولدى. اسىرەس، قانداي دا ءبىر قيىندىق باسىمىزعا تۇسكەن كەزدە رۋحاني جاردەم بەرىپ، كەيبىر وزبىرلاردان ەسەمىزدى قايتارعان قونىسباي ءابىلدى، ساتيريك-جازۋشى سەيىت كەنجەاحمەتوۆتى، مادەنيەت باسقارماسىنىڭ باستىعى نۇريكامال سەيىتجانوۆا قارىنداسىمىزدى كۇنى بۇگىن قۇرمەتپەن ەسكە الامىن. اياعى اۋىر كەلگەن كەلىندەردەن تۋعان الۋا، تورعاي، ارقالىق، كەيكىباتىر، ەلامان، جاقسىلىق، اۋعان ەسىمدى ۇل-قىزدارىمىز بۇل كۇنى وتاۋ يەلەرى بولىپ كەتتى. اۋدان، اۋىلىمىزدىڭ ءار سالالى شارۋاشىلىعىنا شامامىزشا ۇلەس قوستىق. اعامىز ساقيت ۇلى قابدىن اعاي قۇران قاري ءدىندار ادام ەدى. حالىقتى يماندىلىققا شاقىرىپ، ىقپال ەتسە، مالشىلاردىڭ باققان مالى، قىسى-جازى قوڭدى بولدى. ەكى-اق جىلدا 12 شوفەر، 8 مەحانيزاتور بىزدەن شىعىپ كەڭشاردىڭ ءشوپ بريگاداسىن ءوز موينىنا الدى. مەكتەپتە ءۇش ادام مۇعالىم بولدىق. بارلىق بالالار وقىپ كەلگەن مەكتەپتەرىن ارى قاراي جالعاستىرىپ، لەزدە ءسىڭىسىپ، جەرسىنە باستادىق. بىرتىندەي نارىقتىق ەكونوميكاعا كوشكەندەگى ەل جاعدايى ونسىز دا بەلگىلى، الدىمەن وبلىس، سودان سوڭ اۋدان تاراتىلعان سوڭ ىشكى كوشى-قونعا ءبىز دە ىلىندىك. نە كورسەك تە حالىقپەن بىرگە كوردىك. جاڭا استانانى ساعالاپ، جۇمىس ىزدەپ جاستار كەتتى دەگەندەي. مەن قيما اۋدانىندا قالىپ مادەنيەت ۇيىندە رەجيسسەرلىك ىستەپ تۇرىپ، الدىمەن ورنىم قىسقارىپ، سوڭىنان 600 تەڭگە زەينەتاقىنى قاناعات ەتۋگە تۋرا كەلدى. ەر كەزەگى ءۇش رەت دەمەكشى ءۇشىنشى رەت تە اتباسار اۋدانىنىڭ امانتاي اۋىلىنا كەلىپ 6 جىلداي مادەنيەت ۇيىنە سىرتتاي ەڭبەك ەتىپ، سارايدىڭ باستىعى تاتيانا سامارودوۆنا حانىممەن بىرىگىپ ابىلايدىڭ 300, بالۋان شولاقتىڭ 150 جىلدىعىنا ورايلاستىرىلعان مادەني شارالارعا رەجيسسەرلىك جاساپ، كونتسەرتتىك باعدارلامالارعا قاتىسىپ، ونەر كورسەتىپ، كوپتەگەن بايقاۋلاردىڭ ديپلومانتى اتاندىم. 2008 جىلى «ورالمانداردىڭ 15 جىلدىعى» قوياندىدا بەلگىلەنىپ، استانانىڭ جاستار سارايىندا بولعان كونتسەرتتە ءوزىمنىڭ نەگىزگى رەپەرتۋارىم ءىلياس جانسۇگىروۆتىڭ «قويشى مەن ايىرپلان» اڭگىمەسىن ورىندادىم. ساحناعا سوڭعى شىعۋىم وتكەن جىلى جەڭىستىڭ 70 جىلدىعىنا ارنالعان كونتسەرت بولدى-اۋ دەيمىن. 2015 جىلدىڭ قىسىندا دەنساۋلىعىما بايلانىستى قوياندىداعى وتاۋلارىما كەلدىم. سوڭعى جىلدارى جازعان جىر توپتامالارىم «سىرعالىم» دەگەن اتپەن ۋلاان-باتور قالاسىنداعى «كيتابي» باسپاسىنان شىقتى. ءومىرىم مەن ەڭبەك جولىمدى باياندايتىن ەستەلىگىمدى جازۋ ۇستىندەمىن. عۇمىر جەتسە ماقسات كوپ-اق. كۇنى بۇگىن تۋعان حالقىما ونەرىممەن قىزمەت ەتۋدەمىن. ازدى-كوپتى ەڭبەگىمدى محر-دا ەلەۋسىز قالدىرعان جوق.

1. محر-دىڭ ونەرىنە ەڭبەك سىڭىرگەن قايراتكەر.
2. كەنتەي (حەنتي) قالاسىنىڭ قۇرمەتتى ازاماتى.
3. محر مەن قازاقستان رەسپۋبليكاسى تەاتر قايراتكەرلەرى وداعىنىڭ مۇشەسىمىن. ءبىراز وردەن، مەدالدارىم بار.

ولگەي قالاسىنداعى قازاق راديوسىنىڭ التىن قورىندا بالالارعا ارنالعان ەرتەگىلەر توپتاماسى، ۇلكەندەرگە ارنالعان كوركەمسوز جيىنتىعى، بارلىعى ساعاتتان استام رەپەرتۋارلارىم بار.

بەس بالانىڭ اكەسىمىن. اتا جۇرتتا ءبىر قىز ۇزاتىپ، ەكى كەلىن ءتۇسىردىم. ۇرپاقتارىم جاڭا استانا – استانانى كوركەيتىپ، وركەندەتۋگە ءوز ۇلەستەرىن قوسىپ، ەل قاتارلى ءومىر سۇرۋدە.

استاناداعى قازاق راديوسىنىڭ شەت ەلدەرگە حابار تاراتاتىن «شالقار» ارناسىمەن سىرتتاي شىعارماشىلىق جاساپ، موڭعوليا قازاقتارىنىڭ ونەر، مادەنيەت سالاسىنىڭ كورنەكتى وكىلدەرىن ناسيحاتتايتىن ماتەريالدار دايىنداپ بەرەمىن.

ەندىگى ارمان قازاق ەلىنىڭ تولىق تاۋەلسىزدىگىن كورسەم دەيمىن.

تايف تاۋكەيۇلى

2016 جىل. استانا. قوياندى.

Abai.kz