7 مامىردان باستاپ تۇتىنۋشىلاردىڭ قۇقىقتارىن قورعاۋ جونىندەگى قر زاڭنامالىق اكتىلەرىنە ەنگىزىلگەن تۇزەتۋلەر كۇشىنە ەنەدى

2016 جىلدىڭ 22 ءساۋىرى كۇنى قر پرەزيدەنتى «قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ كەيبىر زاڭنامالىق اكتىلەرىنە تۇتىنۋشىلاردىڭ قۇقىقتارىن  قورعاۋ ماسەلەلەرى بويىنشا وزگەرىستەر مەن تولىقتىرۋلار ەنگىزۋ تۋرالى» زاڭعا قول قويعان بولاتىن.  زاڭدا قر ۇلتتىق ەكونوميكا مينيسترلىگى تۇتىنۋشىلاردىڭ قۇقىقتارىن قورعاۋ جونىندەگى كوميتەتتىڭ وكىلەتتىگىن شەكتەۋ ماسەلەسى دە قاراستىرىلعان.  كوميتەتتىڭ قۇزىرەتىنە تۇتىنۋشىلاردىڭ قۇقىقتارىن قورعاۋ، حالىقتىڭ سانيتارلىق-ەپيدەميولوگيالىق سالاۋاتتىلىعىن قامتاماسىز ەتۋ، تۇتىنۋشى ساتىپ الاتىن تاۋارلار مەن قىزمەتتەردىڭ بەكىتىلگەن تەحنيكالىق  رەگلامەنتتەرى مەن ءنورماتيۆتى قۇجاتتاردا كورسەتىلگەن تالاپتارعا ساي كەلۋىن باقىلاۋ مەن قاداعالاۋدى جۇزەگە اسىرۋ، ساتىلۋ ساتىسىندا تاماق ونىمدەرىنىڭ قاۋىپسىزدىگىن قامتاماسىز ەتۋ كىرەدى.

وسىعان بايلانىستى زاڭمەن قر «اكىمشىلىك قۇقىق بۇزۋشىلىقتار تۋرالى» كودەكسىنە، «حالىق دەنساۋلىعى مەن دەنساۋلىق ساقتاۋ جۇيەسى تۋرالى» كودەكسىنە، «تاماق ونىمدەرىنىڭ قاۋىپسىزدىگى تۋرالى» زاڭدارعا ءتيىستى وزگەرتۋلەر ەنگىزىلدى.

سونداي-اق، تىكەلەي تۇتىنۋشىلاردىڭ قۇقىقتارىن قورعاۋعا باعىتتالعان قوسىمشالار قاراستىرىلعان. قارا نيەتتى باسەكەگە جول بەرمەۋ جانە تۇتىنۋشىلار قۇقىقتارىن قورعاۋ ماقساتىندا زاڭعا «ارزانداتىلعان تاۋار» جانە «جاپپاي ساتۋ» تۇسىنىكتەرى ەنگىزىلدى.   سونىمەن بىرگە، جاپپاي ساتۋ مەن ارزانداتىلعان تاۋاردى ساتۋ ءتارتىبى ىشكى ساۋدا ەرەجەلەرىمەن بەكىتىلەدى.

ودان بولەك، «جارناما تۋرالى» زاڭدا، سالىنىپ بىتپەگەن، سونداي-اق مەملەكەتتىك قۇرىلىس نورمالارى مەن ەرەجەلەرىندە قاراستىرىلعان جوبالىق قۇجاتتارعا جانە تۇرعىن جايلار كلاسسيفيكاتسياسىنا ساي كەلمەيتىن،  پايدالانۋعا ءبىرىنشى رەت بەرىلىپ جاتقان تۇرعىن ۇيلەردى (تۇرعىن جايدى) جارنامالاۋعا تىيىم سالىنعان. ەندى مەملەكەتتىك ورگاندار باق-قا تۇتىنۋشىلاردىڭ قۇقىقتارى بۇزىلعاندىعى تۋرالى كەلىپ تۇسكەن ارىزدار جانە ولاردىڭ قارالۋى جونىندە، سونداي-اق، تۇتىنۋشىلاردىڭ قۇقىقتارىن قورعاۋ سالاسىنداعى قىزمەتتەرى تۋرالى ستاتيستيكالىق مالىمەتتەردى جاريالاپ تۇرۋعا مىندەتتەلەدى.

كاسىپكەرلەر مىنانداي وزگەرىستەرگە نازار اۋدارۋى قاجەت:

ساتۋشى (ورىنداۋشى، دايىنداۋشى) مەن تۇتىنۋشى اراسىنداعى شارتقا تۇتىنۋشىنىڭ قۇقىقتارىن بۇزاتىن تالاپتار ەنگىزىلمەۋى كەرەك.  مۇنداي تالاپتارعا مىنالار جاتقىزىلادى:

-          تۇتىنۋشىنىڭ ومىرىنە، دەنساۋلىعىنا جانە (نەمەسە) مۇلكىنە زيان كەلگەن جاعدايدا ساتۋشىنىڭ جاۋاپكەرشىلىگىن نەگىزسىز شەكتەۋ نەمەسە جاۋاپكەرشىلىكتەن بوساتۋ;

-          ساتۋشى (ورىنداۋشى، دايىنداۋشى) تاراپىنان تاڭىلعان قوسىمشا اقىلى تاۋارلار (جۇمىستار، قىزمەت كورسەتۋلەر) بويىنشا تۇتىنۋشىنىڭ مىندەتتەرىن بەكىتۋ;

-         ساتۋشىعا (ورىنداۋشىعا، دايىنداۋشىعا) ءبىر جاقتى تارتىپتە اك نورمالارىن ساقتاماستان، شارتتى وزگەرتۋ جانە (نەمەسە) بۇزۋ قۇقىقتارىن بەرۋ;

-          مىندەتتەمەلەردەگى تۇلعالاردىڭ اۋىسۋى تۋرالى اك نورمالارىن ساقتاماستان، ءوز قۇقىقتارى مەن مىندەتتەرىن شارت بويىنشا ءۇشىنشى جاققا بەرۋ جانە ت.ب.

وعان قوسا زاڭدا تاۋاردى ساتۋعا، قايتارۋعا نەمەسە الماستىرۋعا قويىلاتىن تالاپتار ناقتىلانعان.  ماسەلەن، ازاماتتىق كودەكس نورمالارىنا ۇقساس «تۇتىنۋشىلاردىڭ قۇقىقتارىن قورعاۋ تۋرالى» زاڭعا وزگەرتۋلەر ەنگىزىلگەن. ول بويىنشا تۇتىنۋشى جيىنتىقتاعى بۇيىمنىڭ نەمەسە تاۋاردىڭ قۇرامداس بولىگىنىڭ جەتىسپەۋشىلىگى تۋرالى نەگىزگى بۇيىمعا بەرىلگەن كەپىلدىك مەرزىم ىشىندە تالاپ قويۋعا قۇقىلى.

سونىمەن بىرگە، ەگەر نەگىزگى تاۋارعا قاراعاندا، جيىنتىقتاعى بۇيىمعا ۇزاققا سوزىلعان كەپىلدىك مەرزىم بەلگىلەنسە، ەگەر جيىنتىقتاعى بۇيىمنىڭ جەتىسپەۋشىلىگى وعان بەرىلگەن كەپىلدىك مەرزىمى ىشىندە انىقتالعان بولسا، نەگىزگى تاۋاردىڭ كەپىلدىك مەرزىمىنە قاراماستان، تاۋاردىڭ كەم-كەتىگى تۋرالى تالاپ قويۋعا مۇمكىندىك بەرىلگەن.

بۇرىن قولدانىلعان زاڭناماعا سايكەس، شارتپەن باسقا مەرزىم بەكىتىلمەگەن جاعدايدا، كەمشىلىكتى جويۋ مەرزىمى 10 كۇنتىزبەلىك كۇن بولاتىن.  زاڭعا وسىنى ناقتىلايتىن تۇزەتۋلەر ەنگىزىلدى.  وعان سايكەس، شارتپەن بەلگىلەنگەن مەرزىم 20 كۇنتىزبەلىك كۇننەن اسپاۋى شارت، الايدا تاراپتاردىڭ كەلىسىمى بويىنشا ول 10 كۇنتىزبەلىك كۇنگە ۇزارتىلۋى مۇمكىن.  سونىمەن قاتار، تاۋاردىڭ كەم-كەتىگىن قالپىنا كەلتىرۋگە قاجەتتى قوسىمشا بولىكتەردىڭ (دەتالدار، ماتەريالدار), قۇرال-جابدىقتاردىڭ، ماماننىڭ بولماۋى دايىنداۋشىنى (ساتۋشىنى) تاۋاردىڭ كەم-كەتىگىن قالپىنا كەلتىرۋ مەرزىمىن بۇزعاندىعى ءۇشىن جاۋاپكەرشىلىكتەن بوساتپايدى.

زاڭدا سونداي-اق، ەگەر ساتۋشىدا (دايىنداۋشىدا) تالاپ قويۋ ساتىندە الماستىرىپ بەرۋگە قاجەتتى تاۋار بولماسا، تاۋاردى مۇنداي تالاپ قويىلعان كۇننەن باستاپ 10 كۇنتىزبەلىك كۇن ىشىندە الماستىرىپ بەرۋ قاراستىرىلعان. «تۇتىنۋشىلاردىڭ قۇقىقتارىن قورعاۋ تۋرالى» زاڭ شارت جاساسقاننان كەيىن ماتەريال مەن قۇرال-جابدىقتىڭ باعاسى ايتارلىقتاي قىمباتتاپ كەتكەن جاعدايداعى ورىنداۋشىنىڭ بەكىتىلگەن سمەتانى ارتتىرۋدى تالاپ ەتۋ قۇقىعىنا قاتىستى نورمامەن دە تولىقتىرىلعان. ەگەر تۇتىنۋشى سمەتانى ارتتىرۋدان باس تارتسا، ورىنداۋشى شارتتى بۇزۋعا قۇقىلى.

«ەلەكتر ەنەرگەتيكاسى تۋرالى» زاڭعا دا وزگەرتۋلەر ەنگىزىلدى.  سوعان سايكەس، تۇتىنۋشىنىڭ پايدالانىلعان ەلەكتر جانە جىلۋ ەنەرياسى ءۇشىن قارىزى بولعان كۇننىڭ وزىندە، ەنەرگيامەن جابدىقتاۋشى ۇيىمنىڭ وعان جىلۋ ەنەرگياسىن بەرۋدى توقتاتۋعا قاقىسى جوق.

اكىمشىلىك جاۋاپكەرشىلىك كۇشەيتىلدى. ەگەر تەحنيكالىق باقىلاۋ سالاسىندا قۇقىق بۇزۋشى زاڭنامانى ەكىنشى قايتارا بۇزسا، ءونىمىن تاركىلەۋمەن قوسا، قىزمەتىن توقتاتۋ مۇمكىندىكتەرى دە قاراستىرىلعان.

سونداي-اق ەلدىڭ سانيتارلىق-ەپيدەميولوگيالىق سالاۋاتتىلىعى سالاسىنداعى، سونداي-اق گيگيەنالىق نورماتيۆتەرگە قاتىستى زاڭناما تالاپتارى ەكىنشى قايتارا بۇزىلسا، ونىمدەرى تاركىلەنەدى.

زاڭدى پارلامەنتتە قاراۋ بارىسىندا كەيبىر قوسىمشالار الىنىپ تاستالعان. وعان «اتامەكەن» ۇلتتىق كاسىپكەرلەر پالاتاسى قارسىلىق تانىتىپ وتىر.  ولار: ساتۋشىنىڭ (دايىنداۋشىنىڭ) تاۋاردى جوندەۋ مەرزىمىندە تۇتىنۋشىعا جوندەۋدەگى تاۋاردىڭ تۇتىنۋشىلىق سيپاتتارىنا ساي كەلەتىن قايتارىمسىز بالامالى تاۋاردى ءوز ەسەبىنەن جەتكىزۋدى قامتاماسىز ەتە وتىرىپ، ۇسىنۋ مىندەتى; ساتۋشىنىڭ (دايىنداۋشى، ورىنداۋشى) تاۋاردى تەحنيكالىق قىزمەت كورسەتۋمەن جانە كەپىلدى جوندەۋمەن قامتاماسىز ەتۋگە، سونداي-اق، ونى شىعارۋ مەرزىمىنىڭ بارلىعىندا قوسىمشا بولشەكتەر شىعارىپ، ونى تەحنيكالىق قىزمەت كورسەتۋ مەن جوندەۋدى جۇزەگە اسىراتىن ۇيىمدارعا جەتكىزىپ بەرۋدى قامتاماسىز ەتۋ مىندەتى.

Abai.kz