قازاق قوعامى بعم ءمينيسترى ەرلان ساعاديەۆتىڭ باستاماسى تۋرالى پىكىر ءبىلدىرىپ، ويىن ورتاعا سالىپ جاتقان تۇستا ءبىزدىڭ قولىمىزعا «پولەزنىە راستەنيا ي بيوتەحنولوگيا يح پريگوتوۆلەنيا» اتتى وقۋ قۇرالىنىڭ تۇسە قالماسى بار ما؟ اتالعان وقۋ قۇرالىنىڭ اۆتورى ەرلى-زايىپتى، الدە اعايىندى بولۋى دا مۇمكىن، ءا. ت. قاناەۆ پەن ز.ك. قاناەۆا دەگەن عالىمدار ەكەن. سۇراستىرىپ بىلگەندەگى دەرەگىمە سۇيەنسەم، ءا.ت. قانەۆ قازۇۋ-دەگى بيوالۋانتۇرلىلىك جانە بيورەسۋرستار كافەدراسىنىڭ مەڭگەرۋشىسى ەكەن. پروفەسسور. سول پروفەسسورىمىزدىڭ الگى وقۋلىعىن پاراقتاپ وتىرىپ، «وسىنداي دەرەكتەر ورىستىلىندە كوپ ەمەس پە، وداندا وقۋلىقتى نەگە قازاق تىلىندە جازبادى ەكەن؟» - دەگەن ويدىڭ ومىراۋلاي بەرگەنى؟ سودان سوڭ قاناەۆ پەن قاناەۆا بىرىگىپ جازعان وقۋلىقتاعى وسىمدىك اتتارى مەن ولاردىڭ دارىلىك، ەمدىك قاسيەتتەرى تۋرالى مالىمەتتەردى سالىستىرۋ ءۇشىن عالامتورعا سالىپ كورىپ ەدىم، مىنە، عاجاپ ءبارى الدىمنان سايراپ شىعا كەلدى. باسىندا ءوز كوزىمە ءوزىم سەنبەدىم. بۇ قالاي؟ سوسىن، وقۋلىقتىڭ مۇقاباسى مەن مازمۇنىنا قايتا ءۇڭىلدىم. بالكىم، قوس عالىم ورىس سايتتارىندا جۇرگەن دەرەكتەردى جيناقتاپ، كوممەنتاري جازىپ، قازۇۋ ستۋدەنتتەرىنە كونسپەكتىلەپ ۇسىنعان شىعار؟.. جوق، ءبىز قاتەلەسىپپىز: اتالعان وقۋلىق كونسپەكتى دە، شولۋ دا ەمەس، قوس اۆتوردىڭ ء«تول تۋىندىسى» بولىپ تابىلادى ەكەن. ونى ايتاسىز، اۆتورلىق قۇقتى دا قاناەۆتار قاتار يەلەنىپ الىپتى. حوش، سونىمەن ەرىنبەي وتىرىپ، قازاق عالىمدارىنىڭ وقۋلىعى مەن ورىس ءتىلدى سايتتارداعى دەرەكتەردى سالىستىرىپ شىقتىم. سالىستىرىپ شىقتىم دا، تاعى دا «قىزىققا» كەنەلدىم. سەبەبى: قاناەۆتار باس قاتىرىپ جاتپاستان مىنا سىلتەمەلەردەگى ماتەريالداردىڭ ءۇتىر، نۇكتەسىن قيسايتپاي كوشىرىپ العاندىعىنا كوز جەتكىزدىم. قاراڭىزدار: https://ru.wikipedia.org/wiki/ (ۆيكيپەديا - لەكارستۆەننىە راستەنيا); https://ru.wikipedia.org/wiki/ (ۆيكيپەديا - لەكارستۆەننىە راستەنيا);

http://phytoblog.ru/2012/03/klassifikaciya-lekarstvennyx-rastenij/; http://phytoblog.ru/2012/05/introdukciya-lekarstvennyx-rastenij/; http://www.belena.biz/raz/sbor.htm; http://www.belena.biz/raz/sushka.htm; http://phytoblog.ru/2012/02/pervichnaya-obrabotka-lekarstvennogo-syrya/; http://phytoblog.ru/2012/02/eksport-i-import-lekarstvennyx-rastenij/; http://phytoblog.ru/2012/02/kultivirovanie-lekarstvennyx-rastenij/; http://www.belena.biz/raz/form.htm; سايت: www.spravlektrav.ru

http://www.spravlektrav.ru/av/avran.html; http://www.spravlektrav.ru/av/air.html; http://www.spravlektrav.ru/av/aloe.html ; http://www.spravlektrav.ru/av/arnika_gornaja.html; http://www.spravlektrav.ru/av/bagulnik.html; http://www.spravlektrav.ru/av/barbaris_op.html; http://www.spravlektrav.ru/ge/gravilat_op.html.

ارينە، عالىمدار وسى سىلتەمەلەردە تۇرعان مالىمەتتەرگە سىلتەمە جاساي وتىرىپ، ءوز ويلارىن، ءوز تانىمدارىن، ءوز زەرتتەۋلەرىن ورتاعا سالسا، وعان ءسوز بار ما؟ وكىنىشكە قاراي، وقۋلىق اۆتورلارى جوعارىداعى سىلتەمەلەردە تۇرعان ماتەريالداردى اينا-قاتەسىز كوشىرىپ الا بەرگەن.  بۇل جەردە جانە ءبىر ايتا كەتەتىن جايت:

بىرىنشىدەن، اۆتورلاردىڭ بوتانيكا سالاسىنان الدەقايدا الىس ەكەندىگىن، ول سالادان مۇلدەم حابارى جوق ەكەنىن وقۋ قۇرالىنىڭ ءبىر-بىرىنە ساي كەلمەيتىن اتاۋى مەن مازمۇنى كورسەتىپ وتىر. ويتكەنى «پايدالى وسىمدىكتەر» دەگەن ۇعىمعا وقۋ قۇرالىندا باستان اياق ءسوز بولعان تەك «دارىلىك وسىمدىكتەر» عانا ەمەس، وعان: تەحنيكالىق، ەفيرلى، مايلى، يىلىك، بالاۋىزدى، شايىرلى، ەنەرگەتيكالىق، تاعامدىق، جەم-شوپتىك، ساندىك، مەليوراتيۆتىك، بالدى ت.س.س. كوپتەگەن وسىمدىك توپتارى دا جاتاتىنى كەز-كەلگەن بوتانيكا سالاسىنان ازدى-كوپتى حابارى بار ادامعا بەلگىلى.

ەكىنشىدەن، اۆتورلاردىڭ دارىلىك وسىمدىكتەر، ولاردىڭ قۇرامى مەن ەرەكشەلىگىنەن بەيحابار ەكەندىگىن كورسەتەتىن تاعى ءبىر كۇلكىلى جايت – ءتىپتى قازاقستان اۋماعىندا قانداي دارىلىك وسىمدىكتەر وسەتىنىن دە بىلمەيدى. بىلسە، الدىمەن وقۋ قۇرالىندا كورسەتىلگەن وسىمدىكتەردىڭ قاي جەردە كەزدەسەتىنىن ۇعىپ الۋعا تالپىنار ەدى. بەرىلگەن وسىمدىكتەر ىشىندە 18 وسىمدىك ءتۇرى قازاقستاندا مۇلدەم وسپەيدى (رەسەي اۋماعىندا كەزدەسەدى), ال 1 ءتۇرى قالالاردى كوگالداندىرۋدا ەگىلەتىن ينترودۋتسەنت. بۇل كۇلكىلى ەمەس پە؟ الدە ءوز ەلىمىزدە وسەتىن دارىلىك وسىمدىكتەر از با؟

گلاۆا 2 

سايت: www.spravlektrav.ru

لەكارستۆەننىە راستەنيا ي تراۆى، وپيسانيە، پريمەنەنيە، سۆويستۆا، لەچەنيە

ۇشىنشىدەن، ەڭ سوراقىسى – وقۋ قۇرالى كىرىسپەدەن باستاپ سوڭعى بەتكە دەيىن  "جيەندىكپەن" جاسالعان. اۆتورلاردىڭ اتالعان كىتاپقا قوسقان بىردە-ءبىر جولى، ويى جوق. اۆتورلار بۇل سالادا جۇمىستار جاساماسا، بۇل سالانىڭ ماماندارى بولماسا، قالايشا ستۋدەنتتەرگە ارنالعان وقۋ قۇرالىن جازادى؟ ونىمەن قوسا «اۆتورلىق قۇقىق» بەلگىسى دە بار. اۆتورلار كىمدى اقىماق ەتىپ وتىر؟  ەرتەڭگى كۇنى وسى ورىس تىلىندەگى، رەسەيلىك ينتەرنەت كوزدەردەن الىنعان ماتەريالدار سول كورشىلەس ەل ماماندارىنىڭ كوزىنە تۇسسە، شاعىمدانىپ، بۇكىل قازاقستاننىڭ عىلىم-ءبىلىم جۇيەسىن، وقۋ ورنىن سوتقا سۇيرەمەسىنە كىم كەپىلدىك بەرەدى؟ قازاقتىڭ ءبىلىم ورداسىنىڭ قارا شاڭىراعى - قازۇۋ-دە وسىنداي سوراقىلىقتار بولىپ جاتقاندا، باسقادان نە سۇرايمىز؟

وسىدان كەلىپ مىنانداي سۇراقتار تۋادى:  

1. وقۋ قۇرالىنا پىكىر بەرۋشىلەردىڭ اراسىندا بوتانيكا سالاسىنا مۇلدەم قاتىسى جوق فاميليالار ءجۇر. ولاردىڭ ايتىلىپ وتىرعان ماسەلەلەر جونىندە وقۋ قۇرالىنا پىكىر بەرۋگە قانداي قۇقىعى بار؟   

2. وقۋ قۇرالى ۋنيۆەرسيتەتتىڭ بيولوگيا جانە بيولوگيا فاكۋلتەتىنىڭ عىلىمي كەڭەسىندە جانە ۋنيۆەرسيتەتتىڭ رەداكتسيالىق-باسپا كەڭەسىندە بەكىتىلگەن ەكەن. وسىنداي وقۋ قۇرالى قالاي بەكىتىلەدى؟ تىم بولماسا، فاكۋلتەتتىڭ ادىستەمەلىك كەڭەسىندە، عىلىمي كەڭەسىندە تالقىلانباعان با؟ ونداي «ەڭبەكتەرگە» كوز جۇما قارايتىن ادىستەمەلىك كەڭەستىڭ، عىلىمي كەڭەستىڭ قاجەتى بار ما؟ وقۋ قۇرالى كافەدرا ماجىلىسىندە تالقىلانعان با؟ الدە كافەدرا ماجىلىسىندە تالقىعا تۇسپەي بىردەن ادىستەمەلىك جانە عىلىمي كەڭەستە بەكىتىلگەن بە؟ سالا ماماندارى قايدا قاراپ وتىر؟ الدە وسىنى ايتاتىن بوتانيكا سالاسىنىڭ ماماندارى جوق پا؟

بىزدىكى قاتارداعى وقىرماننىڭ، قازاق عىلىمىنا، قازاق جاستارىنا جاناشىردىڭ ساۋالى. نەگىزگى كۇردەلى سۇراقتاردى ناعىز عالىمدار، وقىتۋشى-ماماندار قويا جاتار دەپ سەنمىز. تاعى ءبىر ايتارىمىز مىناۋ: قاناەۆتاردىڭ «پولەزنىە راستەنيا ي بيوتەحنولوگيا يح پريگوتوۆلەنيا» اتتى وقۋ قۇرالىنا ماتەريالداردى قايدان العانى، قالاي العانى تۋرالى ءبىز ءبىلىپ وتىرعاندى قازۇۋ باسشىلىعى نەگە بىلمەيدى دەگەنگە سايادى.

شورمان مۇحيتدەنۇلى

Abai.kz