رەيحستاگقا تراكتورمەن شابۋىل جاساعان جاۋىنگەر
ءجۇز جاستاعى تراكتورشىنىڭ كىتاپحاناسى
ۇلى وتان سوعىسى جانە ەڭبەك ارداگەرى كوپەن سۇتتىكباەۆتىڭ ۇل-قىزدارى – بەرىك، نۇرلان، كۇلپاشتار اكەلەرىنىڭ تۋعانىنا 100 جىل تولۋىنا وراي الىس- جاقىنداعى اعايىن-تۋىس، قۇدا-جەكجاتتارىنا ساۋىن ايتىپ شاقىرىپ، اس بەرىپ جاتىر. جينالعان جۇرت ول كىسىنىڭ ادامگەرشىلىك قاسيەتتەرىن، ەشكىمدى الالامايتىن ادالدىعىن، كەيبىر قىزىق مىنەزدەرىن ايتىسىپ، ەسكە الىسۋدا. بىراق، مارقۇمنىڭ الىس اۋدانداردا تۇراتىن كەيبىر تۋىستارى ول كىسىنىڭ وزگەشە سەنىمىن، ۇستانعان ادەت-عۇرپىن تولىق بىلە بەرمەيدى ەكەن.
اسقا كەلگەن قوناقتاردى، اسىرەسە، الىستان كەلگەن اعايىندى تاڭقالدىرعانى — كوپەن اقساقالدىڭ كىتاپحاناسى بولدى. ۇلكەن تەرەزەسىنەن قارت قاراتاۋ بارلىق تۇلعاسىمەن كورىنىپ تۇرعان كەڭ بولمەنىڭ ءتورت قابىرعاسى كىتاپپەن سىرەسىپ تۇر. اسا شەبەر ەمەس قولدان ولاقتاۋ ءسۇرىلىپ، قيۋلاستىرىلىپ جاسالعان ءارى سىرلانباعان اباجاداي سورەلەردە اباي، ماعجان، مۇحتار، ءسابيت، عابيت، عابيدەن، تاحاۋي، قاسىم، ءابدىجامىل، ءابىش، فاريزا، تۇمانباي، ت.ب. ءوز زامانىنىڭ وزىق ويلى، دارىندى اقىن-جازۋشىلارىنىڭ كىتاپتارى شەرۋدەگى سولداتتاي سانمەن ساپ تۇزەپ تۇر. ساكەن مەن بەيىمبەتتىڭ، بەيىمبەت پەن سپانديار كوبەەۆتىڭ لاتىن قارپىمەن باسىلعان، پاراقتارى سارعايعان كونە كىتاپتارى، باتىرلار جىرى، ەسكى داستاندار، حيسسالار، ەرتەگىلەر سورەنىڭ ءبىر ۇياسىنان ورىن الىپتى. اراسىندا قازىرگى كەزدە مۇلدە كەزدەسپەيتىن ءبىرجان مەن سارا ايتىسىنىڭ ەڭ العاشقى نۇسقاسى دا ءجۇر.
قازاق تىلىندە شىققان شەتەلدىك كلاسسيكتەردىڭ كىتاپتارى دا كەزدەسەدى. قىسقاسى، جيىرماسىنشى عاسىردىڭ «مەنمىن» دەگەن جازۋشىلارى ءوزىنىڭ كىتاپتارىن وسى سورەلەردەن تابا الار ەدى. ونى ايتاسىز، جاڭا شىعىپ كەلە جاتقان «جاس پەرىلەر» جاراسقان مەن ءشومىشبايدىڭ، باققوجا مەن سماعۇلدىڭ، جاقاۋ مەن ءسۇلتانالىنىڭ، قاجىتاي مەن كوپەننىڭ «شىنتاق ەلى» كىتاپتارى بوساعا جاقتاعى سورەدەن ورىن الىپتى. «جۇلدىز»، «جالىن»، «مادەنيەت جانە تۇرمىس»، «ارا»، ء«بىلىم جانە ەڭبەك» جۋرنالدارى بىرىڭعاي جينالىپتى.
بار-جوعى تورتجىلدىق باستاۋىش مەكتەپتى ءبىتىرىپ، تراكتورشىلاردىڭ التى ايلىق كۋرسىندا وقىعان قاراپايىم مەحانيزاتوردىڭ ۇيىنەن وسىنشا باي كىتاپحانانى كورەمىن دەگەن وي ءۇش ۇيىقتاسا تۇسىنە كىرمەگەن قوناقتاردىڭ تاڭقالىسىندا شەك جوق. ءار كىتاپتى ۇستاپ كورىپ، ءسۇيسىنىپ ءجۇر. كىتاپتاردىڭ ءبىرازىنىڭ كوپ ۇستالعاندىقتان مۇقاباسى توزعان. قىرىق-ەلۋ جىل (مۇمكىن، ودان دا كوپ) ساقتالعان كىتاپتاردىڭ كەيبىرىنىڭ ءتۇبى سوگىلگەن. بىراق، ولار شاشىلىپ كەتپەگەن، شەبەر قولمەن قالىڭ ماتامەن قايتا تىستالىپ، جەلىمدەلىپ، جامالىپ تاستالعان. كوپەن اقساقالدىڭ كىتاپتى جانىنداي جاقسى كورىپ، سابيىندەي ماپەلەپ ۇستاعانىن وسىدان-اق كورۋگە بولاتىن.
– ءبىزدىڭ اعاي، – دەدى بۇگىندە جاسى سەكسەننىڭ سەڭگىرىنە شىعىپ قالعان ومىربەك قارت، – كورىپ تۇرسىزدار، كىتاپتى وتە-موتە كوپ وقىعان ادام. ءوزى قىزعانشاق ەدى. ءارىپ تانىمايتىن بالالارعا كىتابىن ۇستاتپايتىن، كەرەك بولسا، بۇل بولمەگە كىرگىزبەيتىن. ال مەكتەپ قابىرعاسىندا جۇرگەن بىزگە «كىتاپتى تازا ۇستا، بەتىن سىزبا، سۋرەت سالما، وقىپ بولعان سوڭ ءوز ورنىنا قوي»، – دەپ قاتاڭ تاپسىرىپ بەرەتىن. اسىل جەڭگەمىز: «وتاعاسى، ون التى جاسىمنان قوسىلعان مەنەن گورى كىتاپتارىنا عاشىق ەدى. بايقاماي ەسكى كىتاپتىڭ ءبىر پاراعىن جىرتىپ الىپ وت تۇتاتامىن دەپ، وڭباي تاياق جەگەنىم بار. سول «تاربيەلەۋ ساباعىنان» كەيىن مەن دە كىتاپتارىن قىزعىشتاي قورعايتىن بولعانمىن»، – دەپ كۇلىپ وتىراتىن.
كوپەن اعانىڭ ءومىرى، اسىرەسە، سوعىس جىلدارىنداعى ءومىرى، ادام ايتسا نانعىسىز، اڭىز سياقتى. ولاي دەيتىن سەبەبىم دە بار. اعاي سوعىستىڭ الدىندا عانا سوزاقتاعى تراكتورشىلار كۋرسىن ءبىتىرىپ كەلىپ ەدى. اۋدانداعى ەڭ العاشقى تراكتورشىلاردىڭ ءبىرى بولدى. ول كىسى دوڭگەلەكتەرى تەمىر ءتىستى «متز» تراكتورىمەن جەر جىرتىپ، تۇقىم سەۋىپ كەشكە ورالعاندا، كىلەڭ بالالار ونى اۋىل سىرتىندا كۇتىپ الىپ، سوڭىنان ايعايلاپ، شۋلاپ جۇگىرىپ جۇرەتىنبىز. كابيناسى جوق، اڭعال-ساڭعال، كورەر كوزگە قوراش ۇسقىنسىز تراكتور بىزدەرگە تەحنيكانىڭ كەرەمەت جەتىستىگىندەي كورىنۋشى ەدى. ءبىز دە اعامىزداي تراكتورشى بولساق، جەر جىرتساق، ءشوپ ورساق دەپ ارماندايتىنبىز. ءبىراز زامانداستارىم سياقتى مەن دە كەيىن مەحانيزاتور بولدىم. سول مەحانيزاتور ماماندىعىمەن زەينەتكە شىقتىم.
ەلۋىنشى جىلداردىڭ باسىندا اۋداندا «تۇركىستان» استىق سوۆحوزى ۇيىمداستىرىلدى. قاراتاۋدىڭ ەتەگىندەگى جازىق جەرلەردىڭ توپىراعى وتە قۇنارلى بولاتىن. العاشقى جىلدان-اق اق بيداي بىتىك شىقتى. اينالاسى ەكى-ءۇش جىلدىڭ كولەمىندە «تۇركىستان» وبلىستان اسىپ، رەسپۋبليكا، ودان ءارى وداققا بەلگىلى بولدى. «تۇركىستاننىڭ» اتىن ايداي الەمگە ايگىلەگەن ۇلى جازۋشى مۇحتار اۋەزوۆ ەدى. 1954 جىلى ەگىن وراعى كەزىندە اۋىلىمىزعا مۇحاڭ ارنايى ىسساپارمەن كەلدى. قاسىندا ەرنار دەگەن جاس بالاسى بار. ول كىسى بىرنەشە اپتا ەگىس دالاسىن، دالا قوستارىن ارالادى. ادامدارمەن اڭگىمەلەستى. ارادا ەكى اي ءوتتى مە، وتپەدى مە، ايتەۋىر، كۇز ايلارىنىڭ بىرىندە مۇحاڭنىڭ «تۇركىستان وسىلاي تۋعان» دەگەن تاريحي وچەرك كىتابى جارىق كورىپ، ءبىزدىڭ قولىمىزعا ءتيدى. تۇركىستاندىقتاردىڭ قۋانىشىندا شەك جوق، بورىكتەرىن اسپانعا اتىپ ءجۇر.
كىتاپتا اتى اتالعاندار جۇرەكتەرى جارىلا قۋانىپ، توي جاساپ جاتىر. مۇحاڭداي الەم تانىعان ۇلى جازۋشىنىڭ كىتابىنا اتى ەنۋى كىمدى بولسا دا قۋانتپاي قويا ما؟ ءبىزدىڭ اعايدىڭ ەسىمى دە نەگىزگى كەيىپكەردىڭ ءبىرى رەتىندە كىتاپقا ەنىپتى. مىنەزى قانشا سالماقتى بولسا دا اعاي قۋاندى. قۋانىشىن جاسىرا المادى. سەمىز مارقاسىن سويىپ قۇدايى جاسادى. مىنە، كورىپ وتىرسىزدار، سول كىتاپ اعانىڭ قاسيەتتى بويتۇمارىنداي بولىپ وسى ۋاقىتقا دەيىن ساقتاۋلى تۇر.
اعانىڭ سوعىس كەزىندەگى ءومىرى اڭىزعا تەڭ دەپ ەدىم عوي، ول راس تا. اعاي سوعىس باستالعان زاماتتا-اق مايدانعا اتتانعان. ماسكەۋدى قورعاۋعا قاتىسقان. كەيىن جاۋدى قازاننان ەت الىپ قاشقان بۇرالقى يت سياقتى قاڭسىلاتىپ قۋالاپ وتىرىپ، بەرلينگە جەتكەن، رەيحستاگقا شابۋىل جاساعان. كەرەمەتتىڭ كوكەسى دە وسىندا. سان مىڭداعان جاۋىنگەر بەرلينگە جاياۋ، ماشينەمەن، ۇشاقپەن، تانكىمەن جەتكەن. ال ءبىزدىڭ اعاي كادىمگى جىلانباۋىر تراكتورمەن بارعان. سول كەزدەگى «س-100» دەگەن ەڭ الىپ، ەڭ قۋاتتى تراكتور بولعان. ۇزاققا سوزىلعان سوعىستىڭ ءونبويىندا اعاي سول تراكتورمەن اتتار، ءتىپتى، پولۋتوركا ماشينالار تارتا المايتىن اۋىر زەڭبىرەكتەردى وق-دارىسىمەن قوسا بەكىنىستەن بەكىنىسكە سۇيرەپ جۇرگەن. ول كىسى تراكتورشى عانا ەمەس، جەدەل اتىس كەزىندە زەڭبىرەكتەرگە سنارياد تاسىپ، ونى وقتاپ اتۋشىلاردىڭ ءبىرى بولعان. ونىڭ اسكەري بيلەتىندە «اعا سەرجانت-ارتيللەريست» دەپ جازىلعان. ءوزى كوزدەپ اتىپ ءبىر ءفاشيستى ولتىرمەسە دە ونىڭ جەتەگىندەگى زەڭبىرەكتەر جاۋدىڭ مىقتى بەكىنىستەرىن بۇزىپ، تالاي تەحنيكالارىن تالقانداپ، جۇزدەگەن وفيتسەرى مەن مىڭداعان سولداتتارىن جەرجاستاندىرعان. ءۇش رەت اۋىر جاراقات السا دا مايدان دالاسىن تاستاپ كەتپەگەن. جاۋعا وق جاۋدىرۋىن توقتاتپاعان.
رەيحستاگقا جاقىن جەردە «گيمملەر ءۇيى» دەپ اتالاتىن كوپ قاباتتى تاستان سوعىلعان الىپ عيمارات بار ەكەن. سونىڭ ىرگەسىندە تۇرىپ ول سۇيرەتىپ جەتكىزگەن زەڭبىرەكتەر رەيحستاگقا ءدال كوزدەپ سنارياد جاۋدىرعان. ءسويتىپ، شابۋىلداۋشى جاياۋ اسكەرگە جول اشقان. پولكتاسى راقىمجان قوشقارباەۆتىڭ رەيحستاگتىڭ ەسىگىنىڭ ماڭدايشاسىنا ءبىرىنشى بولىپ قىزىل تۋ تىككەنىن ءوز كوزىمەن كورگەن (ارينە، ونىڭ راقىمجان ەكەنىن كەيىن بىلگەن). بۇل اڭىز با، اڭىز ەمەس، شىندىق! ماسكەۋدەن بەرلينگە دەيىن تراكتورمەن بارىپ رەيحستاگقا شابۋىل جاساعان ادامدى كورگەنىڭىز، ەستىگەنىڭىز بار ما؟ مەن دە اعاي سياقتى كىتاپتى كوپ وقيتىن اداممىن. سوعىس تۋرالى كىتاپتاردان، ەستەلىكتەردەن ونداي وقيعانى كەزدەستىرگەن ەمەسپىن. اعاي مۇحاڭدى ايرىقشا جاقسى كورەتىن. جۇمىستان قولى بوساعاندا بىزگە:
– فرانتسۋزدىڭ ۇلى قالامگەرى لۋي اراگون ءوزى فرانتسۋز تىلىنە اۋدارۋعا قاتىسقان «اباي جولى» ەپوپەياسى تۋرالى «قازىر ول الەمدەگى ەڭ شوقتىعى بيىك شىعارمالاردىڭ ءبىرى. ول قارا سوزبەن جازىلعان تەڭدەسى جوق عاجايىپ پوەما. مەن سايىن دالادا ەركىندىگى ءۇشىن كوك بورىدەي الىسقان قازاق دەگەن باتىر حالىق بار ەكەنىن وسى پوەمادان وقىپ-ءبىلدىم»، – دەگەن ەكەن.
انە، كوردىڭدەر مە، بالالار، ءتىلى بولەك، ءدىنى بولەك، ەشكىمگە شوقتىعىن ۇستاتپايتىن وركوكىرەك فرانتسۋزدىڭ ءوزى مۇحاڭدى مويىنداعان، ۇلكەن باعا بەرگەن. جاقىندا ءبىر مۇعالىمنىڭ «اباي جولىن» وقىماعانىن ءبىلدىم. ءيتتىڭ بالاسى، ونىسىن ءوزى مويىنداپ وتىر، «ەندى وقيمىن» دەيدى. جالپى، «اباي جولىن» وقىماعان ادام ءوزىن قازاقپىن دەپ ويلاماسىن. ول ادام قازاق ەمەس – ماڭگۇرت. سەندەرگە ايتارىم، مۇحاڭدى وقىڭدار. بۇل باسقا جازۋشىلاردىڭ كىتابىن وقىما دەگەن ءسوز ەمەس، ۇناتقاندارىڭنىڭ ءبارىن وقىڭدار. كىتاپ – كوڭىلگە ساۋلە تۇسىرەدى، جۇرەگىڭە جىلۋ بەرەدى، ادامدى ءارتۇرلى جامان ادەتتەن ارىلتىپ، تازارتادى، – دەپ ۇلاعاتتى سوزدەرىن ايتىپ وتىراتىن.
ول كىسى زەينەتكە شىعار كەزدە اۋدان باسشىلىعى «حالىق شارۋاشىلىعىن وركەندەتۋدە، تىڭ كوتەرۋگە قوسقان ۇلەسىڭىز زور. ءسىزدىڭ سول ەڭبەگىڭىزدى ەلەپ، سىزگە جاڭا «جيگۋلي» ماشينەسىن بەرگەلى وتىرمىز دەگەندە، «جوق، ماعان «جيگۋلي» كەرەك ەمەس، ەگەر زاڭدارىڭ كوتەرسە، ماعان ءوزىم وتىز جىلدان بەرى ايداپ جۇرگەن «بەلارۋس» تراكتورىن بەرىڭدەر. وزىنە بالامداي باۋىر باسىپ كەتىپ ەم»، – دەدى.
شىنىن ايتسام، بىزدەر «قاپ» دەسىپ، سان سوعىپ، وكىنىپ قالدىق. ول كەزدە «جيگۋلي» ءجۇز ادامنىڭ ءبىرىنىڭ عانا قولى جەتەتىن جاقسى كولىك ەدى. بىراق، اعامىز جۇزىكتىڭ كوزىنەن وتكەن سۇلۋ، كيىكتەي جۇيرىك ماشيناعا قىزىقپادى، ءوزىنىڭ كوپ جىلدار بويى سەرىك بولعان كورىكسىز، شابان، ەسكى تراكتورىن قالادى. بۇعان نە ايتۋعا بولادى؟
اعايدىڭ زەرەكتىگى كەرەمەت ەدى. كوڭىلدى كەزدەرىندە، كەشكى استان كەيىن ءىلياستىڭ «قۇلاگەرى» مەن «كۇيشىسىن»، ساكەننىڭ «كوكشەتاۋىن»، ءسابيتتىڭ «سۇلۋشاشىن» جاتقا ايتىپ وتىرۋشى ەدى جارىقتىق. زەرەك ەدى عوي، زەرەك. — ومىربەك اقساقال اڭگىمەسىن اياقتادى. ونى تىڭداۋشىلار اۋىزدارىن اشىپ، تاڭىرقاپ وتىردى.
ەلۋ جاستاعى «جاڭا قازاقتىڭ» كىتاپحاناسى
بىردە سافۋان شايمەردەنوۆ ءبىر جەرلەس اعايىنىنىڭ ۇيىنە اقىن نۇتفوللا شاكەنوۆ ەكەۋمىزدى ەرتىپ باردى. كەزىندە ءوزى جوعارى وقۋ ورنىن قىزىل ديپلوممەن ءبىتىرىپتى. ءۇش قىزدان كەيىنگى جالعىز ۇلىنىڭ دا ينستيتۋتتى قىزىل ديپلوممەن بىتىرگەنىنە قۋانىپ، توي جاساپ جاتىر ەكەن. كوپ بولمەلى داڭعاراداي كەڭ ءۇيدىڭ ءىشى ول كەزدە كوپ ادامنىڭ قولى جەتە بەرمەيتىن شەتەلدىك قىمبات، اسەم جيھازعا تولى. ەل قابىرعاعا ىلۋگە تاپپاي جۇرگەن پارسى كىلەمدەرى اياق استىندا جاتىر، اياقپەن باسۋعا ۇيالاسىڭ، ءتىپتى، جۇرەكسىنەسىڭ.
بەس بيەنىڭ ساباسىنداي اپپاق جەڭگەمىز ۇلدە مەن بۇلدەگە ورانعان، «التىنمەن اپتالىپ، كۇمىسپەن قاپتالىپ» قويعان قىتاي يمپەراتورىنىڭ ۇلكەن ايەلى سياقتى. جارق-جۇرق ەتەدى. ءسان-سالتاناتىنا وراي ءوزى دە كەربەز، اياعىن ەرىنە باسىپ، ىڭىرانا ازەر سويلەيدى. بىلايعى قارادۇرسىن كيىنگەن ايەلدەرگە جوعارىدان، تىم جوعارىدان اسقاقتاي، تاكاپپارلانا كوز تاستاپ قويادى. ۇستىنەن فرانتسۋز ءاتىرىنىڭ تانۋ قىتىقتايتىن ءيسى اڭقيدى. تولىق جۇزىنەن «مىنا قۋ جالعىز ارمانجاننىڭ قۋانىشى بولماسا، مىنا حان سارايىنا مول داستارحان جاساپ، سەندەردى شاقىرىپ، پەرسيادان ارنايى تاپسىرىسپەن الدىرعان مىنا كىلەمدەردى لاس اياقتارىڭمەن باستىرار ما ەدىم»، – دەگەن مەنسىنبەۋشىلىكتىڭ، مەنمەندىكتىڭ تابى تۇنىپ تۇر. ونىسىن ءوزىنىڭ دە جاسىرعىسى كەلمەيتىن سياقتى.
مۇنداي ءسان-سالتانات پەن بايلىقتى بۇرىن كورمەگەن ايەلدەر ءار بولمەگە ءبىر كىرىپ، اسەم جيھازداردى جاسقانا سيپاپ، ۇستاپ كورىپ، اۋىزدارىنىڭ سۋى قۇرىپ ءجۇر. شىرەنگەن شەنەۋنىك قوناقتاردىڭ ىشىندە ءبىراز بەلگىلى جازۋشىلار، جۋرناليستەر دە بار ەكەن. ولار ايەلدەر سياقتى بولمە كەزىپ كەتكەن جوق، تاي شاپتىرىم دەيتىندەي كەڭ بولمەنىڭ ءتورت قابىرعاسىندا توبەگە دەيىن يىنتىرەسىپ، دەستەلەنىپ تۇرعان كوپ كىتاپتى قىزىقتاپ ءجۇر. توردەگى ۇلكەن سورەدە ابايدان باستاپ، مۇحاڭنىڭ، سابەڭنىڭ، عابيت پەن عابيدەننىڭ، ءابدىجامىل مەن ءتاحاۋيدىڭ، سىربايدىڭ، قادىردىڭ، مۇقاعاليدىڭ، تۇمانبايدىڭ، تاعى باسقا كورنەكتى اقىن-جازۋشىلاردىڭ قالىڭ-قالىڭ تومدارى قاتار قالانىپتى. كەلەسى قابىرعاداعى سورەلەردە حەمينگۋەيدىڭ، بالزاكتىڭ، گەتەنىڭ، موپاساننىڭ، زوليا، بايروننىڭ مۇقاباسى ايشىقتالىپ، اسەم بەزەندىرىلگەن تومدارى سولداتتاي ساپ تۇزەپ تۇر.
مىنە، ءۇيدىڭ ءسانىن كەلتىرىپ تۇرعان ناعىز اسىل قازىنا وسى كىتاپتار ەكەن. كەيبىر جازۋشىلار كوپ كىتاپتىڭ اراسىنان ءوزىنىڭ دە كىتابىن كورىپ، ءۇي يەسىنە ماقتاۋ ايتىپ ريزا بولىسىپ ءجۇر.
وسى كەزدە توي ايىپكەرى ارمانجان بولمەگە كىردى. ءوزى تەاترعا باراتىنداي مۇنتازداي كيىنىپ العان.
– ءاي، بالا، – دەدى سافۋان اعا، – سەنىڭ ينستيتۋتتى قىزىل ديپلوممەن بىتىرەتىندەي جاعدايىڭ بار ەكەن. مىنانداي قازىنانىڭ ورتاسىندا وتىرىپ جاقسى وقىماۋ مۇمكىن ەمەس. ناعىز جان ازىعى، ادامنىڭ وي-ءورىسىن دامىتىپ، اقىلىنا-اقىل قوساتىن وسى كىتاپتار عوي. قانە، ايتشى، قانشا كىتاپ وقىدىڭ، ءوزىڭ ءسۇيىپ وقيتىن جازۋشىڭ كىم؟ – دەپ سۇرادى.
– ەشقايسىسىن دا وقىعان جوقپىن، – دەدى ارمانجان شىنىن ايتىپ، – مەن قازاقشا وقي المايمىن.
سافۋان اعا ىڭعايسىزدانىپ قالدى.
– نە دەيت، مىنا كۇشىك. «پۋت ابايانى» دا وقىمادىڭ با؟
– ونداي قالىڭ كىتاپتى وقۋعا مەنىڭ ۋاقىتىم جوق. پاپام دا قىزىق، ءوزى وقىماسا دا اقشا شىعارىپ كىتاپتاردى جيناي بەرەدى. ودان دا ماعان ماشينا اپەرمەي مە؟ كىتاپتىڭ نە كەرەگى بار؟
مىنانداي جاۋاپتى ەستىگەن سافەكەڭنىڭ اقسارى سۇلۋ ءجۇزى اشۋدان كوگەرىپ بارا جاتتى. قايتىپ ءتىل قاتقان جوق ءتۇيىلىپ قالدى. بۇل شولاق تىلدەسۋدى باسقالار دا ەستىپ تۇرعان. گۋىلدەسىپ جۇرگەن ولار دا، دەمدەرىن ىشكە تارتىپ ءۇنسىز قالدى.
– اشەكەڭ وسىنشا كوپ كىتاپتى نە ءۇشىن جيناعان، – دەدى نۇتفوللا ءوزىنىڭ تىكە ايتاتىن تەنتەك مىنەزىنە سالىپ، – مىنانى قاراڭدار، بىردە-ءبىر كىتاپتىڭ بەتى اشىلماعان. وسىدان جيىرما-وتىز جىل بۇرىن شىققان مۇحاڭنىڭ، سابەڭنىڭ، عابەكەڭنىڭ كىتاپتارىنا ساۋساق تيمەگەن، باسپادان شىققان كۇيى، سۋ جاڭا قالپىندا تۇر.
ماسقارا عوي، اشەكەڭ ەكەۋمىز ءبىر اۋىلدا تۋىپ، بىرگە وستىك. مەكتەپتى اۋپىرىممەن ازەر ءبىتىرىپ ەدى. ينستيتۋتتى قالايشا قىزىل دوپلوممەن بىتىرگەنىن بىلمەيمىن. بىراق، ءبىر اۋىز شەت ءتىلىن بىلمەيتىنىن بىلەمىن. ول جاعىنان قۇق ەتپەستىڭ ءوزى. مىنالاردىڭ اراسىندا نەمىس، اعىلشىن، فرانتسۋز تىلىندەگى كىتاپتار دا ءجۇر. ءسىرا، وقۋ ءۇشىن ەمەس، مۇقاباسىنا قىزىعىپ جيناعان-اۋ!
جاڭا عانا ءۇي يەسىن ماقتاپ جۇرگەن قوناقتار نۇتفوللانىڭ سوزىنە شاك كەلتىردى مە، سورەدەگى كىتاپتاردى بىرتىندەپ سۋىرىپ الىپ، كورە باستادى. نۇتفوللا شىن ايتىپتى، بەتتەرى عانا ەمەس، قاتار تۇرعان كىتاپتاردىڭ مۇقاباسى دا ءبىر-بىرىنە جابىسىپ قالىپتى. قوناقتاردىڭ كوڭىل-كۇيى كۇرت ءتۇسىپ كەتتى.
– ءجۇر، بالا كەتەيىك، – دەدى باتىر مىنەزدى، بىربەت سافۋان اعا، – بۇرىن بىلمەپپىن، بۇل مەن تاماق ىشەتىن ءۇي ەمەس ەكەن. – «ستۋدەنتتىڭ ءبىر تويعانى – شالا بايىعانى» دەگەندەي، كەڭ داستارحانداعى جال، جايا، قازى، قارتا، قۇستىڭ ەتىن كورىپ قيماي تۇرسام دا امالسىز سافۋان اعانىڭ سوڭىنان ەردىم.
ۇلكەن داڭعىل بويى كۇندىزگىدەي جاپ-جارىق، بيىكتەگى شامدار سامالاداي جارقىراپ تۇر. ءبىر كەزدە ارتىمىزدان اياعىن ادىمداي باسىپ نۇتفوللا اعامىز جەتتى.
– ءاي، نۇكە، – دەدى سافەكەڭ كۇلە ءتۇسىپ، – نەمەنە، استىڭنان سۋ شىقتى ما، الدە سەل قۋىپ كەلە مە، اسىعىپ قايدا باراسىڭ؟ ايەلىم ەلگە قىدىرىپ كەتكەن، ۇيدە جالعىز ءوزىم دەپ ەدىڭ عوي. وتىرىپ تاماق ءىشىپ… ءجۇز گرامداتىپ… دەگەندەي، قالمادىڭ با؟
– انانداي توعىشار بۋرجۋانىڭ ۇيىندە ماعان اس باتپايدى، – دەدى نۇكەڭ ىزعارلانا سويلەپ. – وندا وتىرىپ قازى-قارتا جەگەننەن، ءسىزدىڭ ۇيگە بارىپ باعداتتىڭ ءسۇت قاتقان كۇرەڭ شايىن ىشكەنىم ارتىق.
جەڭىس شىنىبەكوۆ
