بۇگىنگى قىزدار تۋرالى ايتىلماي جۇرگەن اڭگىمە
...بالا كەزىمنەن «بالاپان قاز» ءانىن ەرەكشە ۇناتۋشى ەدىم. ءبىزدىڭ وڭتۇستىكتە بۇل ءان سيرەك ايتىلاتىن. مەن ونى حالىق ءانى دەپ ويلايتىنمىن. سويتسەم ول اعا بۋىن زامانداسىمىز، تورعايلىق سازگەر ارعىنباي جۇماجانۇلىنىڭ ءانى ەكەن. ءاننىڭ ماتىنىنەن دە، اۆتورىنان دا بەرتىندە حاباردار بولدىق. ال سول اندە «الدىمنان جەڭگەم كەسىپ وتپەگەن جەر» دەگەن جولدار دا بارىن مەن وسىدان ەكى-ءۇش كۇن بۇرىن عانا ءبىلدىم...
سول ءبىر اۋىز ءسوز وسىدان جيىرما جىل بۇرىن بولعان، ەشقاشان جادىمنان وشپەگەن، ويلى جاسقا ۇلگى ەتىپ، ايتا جۇرگەن ءبىر ۇزىك وقيعانى ەسىمە سالدى.
الماتىدا وقىپ جۇرگەن كەزدەرى ءبىر ايعا جۋىق ءتورت اتادان قوسىلاتىن اعايىندارىمىزدىڭ ۇيىندە تۇراقتاۋعا تۋرا كەلدى. شاڭىراق يەلەرى جيىرما سەگىز-جيىرما توعىزدار شاماسىنداعى جاستار ەدى. اعامىز − سالماقتى، جەڭگەمىز جايساڭ جان بولاتىن. بىردە تاڭەرتەڭ جەڭگەم − جۇمىسقا، مەن وقۋعا ءبىر مەزگىلدە شىقتىق. ەكەۋمىز ەكى جاققا ايىرىلىسار تۇسقا كەلگەندە جەڭگەمىز جول وزىنىكى بولسا دا، ءبىر قادام كەيىن شەگىنىپ: − قىزسىڭ عوي، جولىڭدى كەسپەيىن، سەن وتە بەر، − دەدى.
سول تاڭ، سول ءسات، جەڭگەمنىڭ سول كەزدەگى نۇرلى ءجۇزى قاز-قالپى جادىمدا جاتتالىپ قالدى. مەن سيرەك كورگەن مەيىرىمنىڭ ءبىر ۇزىك كورىنىسى ەدى بۇل. قازاقتىڭ قىزعا دەگەن العاۋسىز اق پەيىلى مەن قالتقىسىز قۇرمەتىنىڭ كونەدەن جەتكەن كوركەم كورىنىسى ەدى. جولى جىڭىشكە قىز بالانىڭ باق جولىنا ءبىر مىسقال دا كەدەرگى كەلمەسىن، كوڭىلىنە قىلاۋداي دا قاياۋ تۇسپەسىن دەپ ۇكىلى ۇمىتپەن ۇلبىرەتە وسىرگەن قامكوڭىل قازاق جۇرتىنىڭ ايكۇمىس ارمانىنىڭ جان سۇيسىنتەر جارقىلى ەدى...
سولاردىڭ سوڭعىسىن كورگەن ءبىزدىڭ بۋىننىڭ دا از-كەم باعى بار ەكەن. از قۇرمەتتى كوزبەن كورىپ، كوپ قاسيەتتى قاعازدان وقىپ بىلدىك.
«جارالعان كوكتە جاسىن ەك،
جوقتاۋعا جىرىم تولار ما؟
قاعازدا قالىپ قاسيەت
قالپىڭنان كوشەر بولار ما؟!» دەپ جىرلاپ تا جىلاپ جۇرگەن شاعىمىز سول كەزەڭ ەدى.
سودان بەرى دە جيىرما جىل ءوتتى. ءبىر بۋىن الماستى.
ەندىگى قازاق قىزىنا قاتىستى ءسوز باسقا. سەبەبى وعان دەگەن قاتىناس باسقا...
كۇنى كەشە تەلەديداردان ءوز بالاسىن قوقىسقا لاقتىرعان جاندار جايلى جەردەن جەتى قويان تاپقانداي جارنامالاپ، اپتا بويى، اي بويى كورسەتتىك. ولاردى جەردەن الىپ، جەرگە سالىپ، ايتپاعان ءسوزىمىز قالمادى.
بىراق ەڭ باستى نازار اۋدارىلۋى ءتيىس ماسەلەنى تاعى ۇمىتقان سياقتىمىز. سول بەزبۇيرەكتەر قايدان شىقتى؟ اسپاننان ءتۇستى مە؟ ال ارامىزدان شىققانى انىق بولسا، ولاردى كىم تاربيەلەدى؟
ولاردى تاربيەلەگەن – ءسىز بەن ءبىز، ءبىز قالىپتاستىرعان، ءبىز جاساعان قوعامنىڭ وتباسىسى!
سول قىزداردىڭ اياعى اۋىر كەزەڭىنە كەمىندە ءجۇز ادام كۋا بولعان شىعار. سولاردىڭ كەمىندە ونى – جاقىندارى مەن جاناشىرلارى بولدى. سولار قايدا قارادى؟ بارار جەر، باسار تاۋى جوق، اتا-انالىق سەزىمى دە قالىپتاسپاعان كۇيى باستان بىلعانىپ ۇلگەرگەن بالاڭ جاستاردىڭ وسىنداي قاتىگەزدىككە باراتىنىن بولجاپ ءبىلۋ قيىن با ەدى؟
«الىپ انادان تۋادى» دەپ دارىپتەيتىن «جاتىرى اسىل» انالارىمىز ءوز ۇرپاعىن ولىمگە قياتىن جاعدايعا جەتتى. سوندا ەرتەڭ مىناۋ ەلدى كىم بيلەيدى؟ كىمنەن تۋعاندار بيلەيدى؟
كەشەگى ابزال انا، كەشەگى تىرشىلىكتىڭ اناسى بۇگىندە اجال سەبۋشى اناعا اينالدى.
ال سىزدەر شە؟!
انالار تاجالعا اينالعانعا دەيىن قايدا قارادىڭىزدار، اقىلمان اعايىن؟!
انانى تاجالعا اينالدىرماس ءۇشىن نە ىستەدىڭىز، قانداي تاربيە بەردىڭىز، قانداي قامقورلىق جاسادىڭىز، قاي ازابىن ءبولىستىڭىز، قاي قيىندىعىن جەڭىلدەتتىڭىز؟ ايەل-اناعا جاسالعان قاي قياناتقا توسقاۋىل بولدىڭىز؟
بالاسىن قوقىسقا لاقتىرعان انامەن بىرگە ءسىزدىڭ دە قولىڭىز قان ەمەس پە؟!
قيانات بىتكەن اسپاننان تۇسكەندەي ءبىز نەگە ءوپ-وتىرىك اڭ-تاڭ بولا قالامىز؟
كەڭەستىك كەزەڭدەگى جەتپىس جىلدىڭ جىرىن ايتپاي-اق قويايىن، ەگەمەن ەل بولعان شيرەك عاسىر بويى شاشىن كەسىپ، كىندىگىن اشىپ، سانىن جارقىراتقان قاي قىزىمىزعا ء«تايت» دەدىك؟!
تەلەارنانى ازعىندىقتىڭ، ارسىزدىقتىڭ، بەتپاقتىقتىڭ جاندى جارناماسىنا اينالدىردىق.
قىزدارىمىز جەڭىل جۇرىستىلىگىن ماقتان ەتىپ، ءوزىن-ءوزى جارنامالاپ، گازەتتەرگە حابارلاندىرۋ بەرىپ، «تۇنگى كوبەلەكتەر» كوشەسىندە كولبەڭدەپ جۇرگەندە بىرەۋىن جاعىنان تارتىپ جىبەرگەن قازاقتىڭ ءبىر جىگىتى بار ما ەكەن؟
ونىڭ ورنىنا ءوز قوراسىنا شاپقان قاسقىرداي تارپا باس سالۋعا، حان تالاپايعا سالىپ، جارماسىپ، جۇلقىلاپ قالۋعا، ەلدەن ارتىلعانىن شەتەلگە ساۋدالاپ جىبەرۋگە جان سالدىق.
يمان ىزدەپ، ءدىن قارماعان قاراكوزدەرىمىزدى الداپ-ارباپ، قۇرىعىنا تۇسىرگەن انتالاعان اداسقان اعىم وكىلدەرى بەرىسى ءوز اراسىندا، ارىسى شەتەلدەگى سودىرلار ورتاسىندا كوڭىل كوتەرۋ قۇرالى مەن تەگىن تاۋارعا اينالدىردى.
ولاردان امان قالعانى قامقورسىنعان جاتتىڭ جەتەگىندە كەتىپ، كريشنانىڭ دۇعاسىن جاتتاپ، يەگوۆانىڭ كىتاپتارىن تاراتىپ، ۇلت پەن رۋحتى ۇمىتىپ، قالا بەردى كورىنگەنگە كوڭىلدەس بولىپ ءجۇر.
سولاردىڭ قايسىسىن قازاقتىڭ ءبىر نامىستى ەرى اراشالاپ الىپ، ەل قاتارىنا قوسىپتى؟
وزىڭنەن تاپپاعاندى وزگەدەن ىزدەمەسكە امالى قانشا جولى جىڭىشكە قىز بالانىڭ؟
قىزدىڭ ءبارى اتىنا ساي اقىلدى، ارلى، ابىرويلى بولا بەرمەيدى. ونى سونداي ەتەتىن تاربيەشى – قوعام. ء«اي» دەيتىن اجە، «قوي» دەيتىن قوجا وسىندايدا كەرەك. قىزعا قىرىق ۇيدەن تىيىم سالعان قازاقى قوعامنىڭ قاتال دا ءادىل ءتالىمىن اڭساماسقا امالىمىز جوق...
«باقپاسا بالا كەتەدى، قاراماسا ايەل كەتەدى» (سىپايىلاپ ايتقانىمىز) دەيدى قازاق. «بالانى جاستان، ايەلدى باستان» دەگەن دە سول قازاق. وسىنىڭ ءبارى تاربيەنىڭ توڭىرەگىندەگى اڭگىمە. بىراق بۇل وتباسىنداعى تاربيەگە عانا قاتىستى ءسوز ەمەس.
ءداستۇرلى قازاق قوعامى قالاي قالىپتاستى؟ بۇكىل ەل بولىپ ورتاق قۇندىلىقتاردى، ادەت پەن ادەپ زاڭدارىن ۇستانعانى، قاستەرلەگەنى، قاداعالاعانى، ساقتاعانىنىڭ ارقاسىندا عانا ەل بولدى. جالپى ەلدىكتىڭ ولشەمى – ورتاق قۇندىلىقتار مەن داستۇرلەرگە ادالدىق دەسەك، ارتىق ايتقانىمىز ەمەس. بۇگىنگى قازاق قوعامى دا وسى قاعيداتقا بويۇسىنباسا، ەل بولۋدان قالماق.
«بىرەۋ جامان بولسا، وعان زامانداستارىنىڭ ءبارى كىنالى» دەگەندى اباي تەگىن ايتقان جوق. وتباسى قانشا بەرىك بولعانىمەن، جالپى قوعامدا تۇتاستىق بولماسا، الەۋمەتتىك دەرتتەر جويىلمايدى. الەۋمەتتىك دەرتتەردىڭ بار بولۋى سولارعا جاعداي تۋعىزىپ وتىرعان قوعامنىڭ بار ەكەنىن كورسەتەدى.
مىسالى، ءبىر عانا اتى جامان جەزوكشەلىكتى الايىق. جارايدى، مورالدىق تۇرعىدان ازعىنداعان بىرەۋلەر ادام ءتانىن ساۋداعا سالۋ ارقىلى پايدا تابۋعا قۇنىقتى دەلىك. ال سونى تۇتىنىپ وتىرعان كىمدەر؟ ولار – قاتارداعى قوعام مۇشەلەرى، سىزدەر مەن بىزدەردىڭ ارىپتەستەرىمىز، دوستارىمىز، كورشىلەرىمىز، كەرەك دەسەڭىز، اكەلەرىمىز بەن اعالارىمىز! قوعامدا ءدال وسى دەرتتىڭ اسقىنۋىنا قولايلى جاعداي جاساپ وتىرعان سولار!
ال وسىدان كەيىن ىشكى بىرلىك تۋرالى نە ايتۋعا بولادى؟ جەزوكشەلەرمەن ۇيالماي ويناپ-كۇلگەن ەر ادامدار ءوز انالارىن، اپالارىن، قارىنداستارىن، قىزدارىن بىرەۋلەردىڭ ءدال ءوزى سياقتى قولجاۋلىق قىلعانىن قالار ما ەدى؟ مىنە، ار-وجدانىنىڭ الدىندا تارتىنباعان ادامنان – كوكىرەگىندەگى قۇدايىن جوعالتقان پەندەدەن – قان تامىرىنان جاقىن اللانى ۇمىتقان جانداردان بارلىق نارسەنى كۇتۋگە بولادى. «ۇيالماساڭ، قالاعانىڭدى ىستە» دەگەندى پايعامبارىمىز وسىنداي كەسەلدىلەردەن تۇڭىلگەننەن ايتقان بولار.
جاقىندا عانا ءدىن قىزمەتىندەگى ءبىر باۋىرىمىز «زينانىڭ جازاسىن بۇل دۇنيەدە تارتسا» دەگەن مازمۇنداعى شەتەلدىك بەينەماتەريالدى يۋتۋبقا سالىپتى. كورگەن ادامنىڭ جانى تۇرشىگەدى. «زينا جاسادى» دەپ ايىپتالعان قىز بالانى بۇكىل ەل بولىپ، تاس لاقتىرىپ ولتىرەدى. ءولىپ جاتقان قىزدىڭ جۇزىنە قاراۋعا جان شىدامايدى... ال سول قىزدى زيناعا يتەرمەلەگەن ەركەك قايدا؟ ول نەگە تاسبورانمەن ولتىرىلمەدى؟ ول نەگە ءۇرىپ ءىشىپ، شايقاپ توگىپ، تاعى بىرەۋلەرمەن زينا جاساپ، جەر باسىپ ءجۇر؟ ونى ويلاعان جان بار ما؟
«بىرەۋدىڭ قاڭسىعى بىرەۋگە تاڭسىق» دەگەن وسى. الدەكىمدەردىڭ قۇنسىز قۇندىلىعىن قازاققا تاڭباق بولعاندار «جەتى جارعىعا» ءبىر كوز سالسا ەتتى!
«جەتى جارعىنىڭ» 12-بابى بويىنشا «ايەل زورلاۋ كىسى ولتىرۋمەن بىردەي قىلمىس بولىپ ەسەپتەلەدى». ال كىسى ءولتىرۋشىنىڭ جازاسى – ءولىم! قىزدىڭ ابىرويىنا داق تۇسىرگەن ەركەكتى قازاق ولىمگە بۇيىرعان! سول باپ بويىنشا ەگەر ەر ادام ءوزى زورلاعان قىزعا قالىڭ مال تولەپ ۇيلەنسە عانا جازادان بوساتىلادى. ابىرويدان ايىرىلعان قىزدى دا قازاق جازاسىز قالدىرماعان. اتا-اناسىنىڭ، ءبىر رۋلى ەلدىڭ بەتىنە شىركەۋ ەتپەي، ەلدەن الاستاعان، وندا دا جالعىز قاڭعىتپاي، تورىنەن كورى جۋىق ماۋجىرەگەن شالعا قوسىپ، قالعان ءومىرىن قىزمەتپەن ءارى قورلىقپەن وتكىزۋ جازاسىنا بۇيىرعان.. مىنە، وسىلاي قازاق اتى جامان ادەتتىڭ ەل اراسىنا تارالماۋى ءۇشىن زيناعا كىنالى ەركەك پەن ايەلدى بىردەي جازالاعان. قيماسىن قۇربان ەتە ءجۇرىپ، قۇندىلىقتاردى قورعاعان...
قاسيەتتى قۇران كارىمنىڭ ۇلاعاتىنا نازار سالساڭىز دا، زينا جاساعان ايەل جازالانىپ، ەركەك بەتىمەن جىبەرىلسىن دەمەگەن. «زينا جاساعان ايەل مەن ەردىڭ اربىرىنە ءجۇز دۇرە سوعىڭدار. ەگەر اللاعا، اقىرەت كۇنىنە سەنسەڭدەر، ەكەۋىنە جۇمساقتىقتارىڭ ۇستاماسىن. ءارى ەكەۋىنىڭ جازاسىن مۇميندەردەن ءبىر توبى كورىپ تۇرسىن. زينا جاساعان ەركەك زينا جاساعان نەمەسە مۇشرىك ايەلمەن ۇيلەنۋگە لايىق. زينا جاساعان ايەل دە زينا جاساعان نەمەسە مۇشرىك ەرمەن عانا ۇيلەنەدى. بۇلار مۇسىلماندارعا حارام قىلىندى» («نۇر» سۇرەسى، 2-3 اياتتار) دەپ ءامىر ەتىلەدى قۇراندا. قۇران اياتتارى مەن مۇحاممەد پايعامبار حاديستەرىن نەگىزگە الا وتىرىپ، ۇلتتىق داستۇرلەرىن دە ەلەپ-ەسكەرىپ، مۇسىلمان ۇمبەتى ساناتىنا ەنگەن ءاربىر ۇلت ازعىندىققا ايىپتى جانداردى جازاسىز قالدىرمادى.
ويلاپ قاراساڭىز، ايەل قۇقىقتارىن قورعاۋدىڭ، ايەل-انانى قاسيەتتەۋدىڭ تورەسى قۇراندا ەدى. ول ءسىز بەن ءبىزدىڭ بۇگىنگى اسىرە ۇرانشىل، تىلدە بار دا، دىلدە جوق «قۇرمەتىمىز» بەن كەشەگى كەڭەستىك جالعان «تەڭدىكتەن» مۇلدە باسقا، شىنايى ءارى تەرەڭ ەدى...
كۇنى كەشە ماعان ۇلىن ۇياعا، قىزىن قياعا قوندىرعان ابزال انالارىمىزدىڭ ءبىرى جىلارمان بوپ وتىرىپ، جان سىرىن ايتتى: «قىز باققاننان قىسىراق باققان وڭاي» دەگەن راس ەكەن. كىشكەنتايىنان ار-ابىرويىن ساقتاۋدى، ءازازىل ەركەكتەردىڭ ارباۋىنا تۇسپەۋدى قىزىمنىڭ قۇلاعىنا قۇيىپ باقتىم. وبالى نە كەرەك، قۇيما قۇلاق قىزىم ايتقانىمدى ەكى ەتكەن جوق، ارتىق قىلىق كورسەتپەدى. سوندا دا سول قىزىمدى قاشان قۇتتى ورنىنا ابىرويىمەن قوندىرىپ بولعانشا جانىم جاي تاپپادى. ءبىرىنشى كۋرستى بىتىرىسىمەن ءوزىم اسىقتىرىپ، ءسوزى جاراسىپ جۇرگەن جىگىتىنە كەشىكتىرمەي ۇزاتتىم. ءوز قاتارىمىزداعى ەڭگەزەردەي ەركەكتەردىڭ ورىمدەي جاس قىزداردى كولىگىنە سالىپ الىپ، ەش قىمسىنباي ەرمەك ەتىپ جۇرگەنىن كورگەندە، ءوز قىزىمدى ەلەستەتىپ، جانىم شۇبەرەككە تۇيىلەتىن. جوعارى وقۋ ورىندارىندا ساباق بەرىپ جۇرگەن ءۇيلى-باراندى تالاي ەركەكتىڭ ستۋدەنت قىزدارمەن ويناپ-كۇلگەنىن كوزىم كوردى. تالاي قىزدار دا ار-ۇياتتى جيىپ قويىپ، ءار وقىتۋشىنىڭ «كوڭىلىن تاۋىپ»، بىلىممەن ەمەس، بۇلىنۋمەن ديپلوم الىپ ءجۇر. قالا بەردى تالايى «قىزدارمەن تۇرىپ جاتىرمىن» دەپ، الىستاعى اكە-شەشەسىن الداپ، پاتەراقىسىن تولەپ، تاماعىن اپەرگەنىنە ءماز بولىپ، ەرتەڭ قىزىعىن كورىپ، جايىنا كەتەتىن الدەكىمدەرگە ءتانىن ساتىپ ءجۇر. سول قىزدار دا ەرتەڭ تۇك بولماعانداي بىرەۋلەرگە تۇرمىسقا شىعادى. ابدەن لاستانىپ بىتكەن جاتىردان قانداي ۇرپاق دۇنيەگە كەلمەك؟».
كۇنى كەشە جەتپىس بەس جىلدىعىن ءدۇيىم حالىق اتاپ وتكەن، «ۇلت جاناشىرى» اتانىپ، قايراتكەرلىگىمەن ەلدى اۋزىنا قاراتقان مارقاسقامىزعا ءوزى تىلەگەن سوڭ ء«بىر تۇنەمەگە» جيىرما بەس جاستاعى قىزدى الىپ بارسا، «بۇدان كارىرەگىن تاپپادىڭدار ما؟» دەپ مىسقىلداپتى «ابىز» اتامىز...
وتكەن ايدا وڭتۇستىكتەگى ءبىر قالانىڭ ءبىلىم سالاسىن باسقارىپ وتىرعان قۇرداسىم شاعىن عانا قالادا مەكتەپ جاسىنداعى 70 قىزدىڭ اياعى اۋىر بولىپ شىققانىن اشىنا جەتكىزدى. ودان دا سوراقىسى − سول وڭىردەگى شەكارالاس ايماقتاعى ءبىر عانا اۋداندا مەكتەپتە وقيتىن 300 قىزدىڭ اياعى اۋىر ەكەن. بۇل كەزدەيسوق تەكسەرىس بارىسىندا بەلگىلى بولىپ قالعان جايت. ال بەلگىسىزى قانشاما! كەشەگى تۇمەن باپ – ون مىڭ اۋليە وتكەن يماندىلىقتىڭ ورداسى بولعان قۇت-مەكەننىڭ بۇگىنگى بەينەسى بۇل...
ال ۇلكەن قالالاردىڭ احۋالى نەشىك؟ «قىزىڭ وسسە، قىزى ۇلگىلىمەن اۋىلداس بول، ۇلىڭ وسسە، ۇلى ۇلگىلىمەن اۋىلداس بول» دەيدى قازاق. ءبىز كىممەن اۋىلداس بولامىز؟ ءبىزدىڭ بالالارىمىز كىمدەرمەن وقىپ جاتىر؟! ولاردىڭ سىنىبىندا دا تالاي بولماي جاتىپ بۇلىنگەن قىزدار مەن بۇلدىرگەن ۇلدار ءجۇر عوي؟! ءبىز بالالارىمىزدى قالاي تاربيەلەمەكپىز؟! دۇرىسى، ءبىز بىلمەيتىن ورتاسى ولاردى قالاي تاربيەلەپ جاتىر؟
الەۋمەتتىك ازعىندىقتى اسقىندىرا تۇسكەن دەمالىس ورىندارى دا بۇگىندە ويناستىقتىڭ ورداسىنا اينالدى. بالالارىڭدى الىپ بارا قالساڭ، قاسىڭداعىلاردىڭ قىلىعىنان بەتىڭدى باساسىڭ. ەمدەلۋ ءۇشىن ەمەس، كورىنگەنمەن كوڭىل كوتەرىپ، كۇناعا بەلشەدەن باتۋ ءۇشىن عانا كەلەتىندەي كوپشىلىگى.
وسىدان بىرنەشە جىل بۇرىن بەلگىلى ءبىر جازۋشى اعامىزدىڭ كۋرورتتاعى حيكايالار جايلى جازىلعان اڭگىمەسىن وقىپ، بويىمنان ءتۇڭىلىپ ەدىم. جازۋشى دەمالىس ورىندارىنداعى كەمدى كۇنگى كوڭىلدەستىك ساۋىق-سايراندارى تۋرالى شابىتتانا جازىپتى. شابىتتانعانى سونداي، مۇنىڭ ار-وجدانعا، ادامگەرشىلىك پەن يماندىلىققا جات ءىس ەكەنىن، ناقتىراق ايتقاندا جەڭىل ءجۇرىس بولىپ تابىلاتىنىن، بىرەۋدىڭ تاعدىرىن، جان دۇنيەسىن تالكەك ەتىپ، تاستاپ كەتۋ ەكەنىن مۇلدە ەستەن شىعارىپ، قانى بۇزىق كەيىپكەرلەرىنىڭ ءبىراز كۇن قىدىرىپ، ءجۇرىپ-تۇرعان كوڭىلدەس كەلىنشەكتەرىن تاستاپ، جاڭادان كەلگەن باسقا قىزدارمەن ويناپ-كۇلىپ كەتكەنىن بۇگە-شىگەسىنە دەيىن ايىزى قانا بايانداپتى. ول از دەگەندەي كەيىپكەر جىگىتتەردىڭ بىرىنە عاشىق بولىپ قالىپ، جىلاپ-ەڭىرەپ سوڭىنان جۇگىرگەن الدىڭعى كەلىنشەكتەردىڭ ءبىرىن «كۋرورتتاعى از كۇن كوڭىل كوتەرۋدى شىنايى ومىرمەن شاتاستىرىپ العان بەيباق» دەپ ابدەن كىنالاپتى. شىعارمانىڭ ءون بويىندا كەيىپكەرلەردىڭ جەڭىل جۇرىستەرىنە قىمسىنۋ، ايىپتاۋ اتىمەن جوق، قايتا اۆتور جان-تانىمەن سولارعا جانكۇيەر بولىپ العان، سولارمەن بىرگە راحاتتانىپ، بىرگە سايران سالعان. وسىنى جازعان اعامىز ازامات بولعان ۇلىنان، ۇيىندەگى جارىنان، قالامىن باققان حالقىنان قالاي ۇيالمايدى ەكەن دەپ قايران قالاسىڭ.
«قايران ءبىزدىڭ شەشەلەر اردى ويلاعان» دەۋشى ەدى عوي مۇقاعالي. ال مەن اردىڭ كۇزەتشىسى، اقيقاتتىڭ الداسپانى بولعان قايران ءبىزدىڭ بابالاردى كوپ اڭسايمىن. كەشەگى ازامات ەرلەردىڭ تەكتىلىك تۇنعان ءتالىمى بۇگىنگى زيالىلاردىڭ بويىندا بولسا، سولارعا قاراپ ەرىكسىز ايىلىن جيماس پا ەدى بىلايعى جۇرت...
«وسى ءبىزدىڭ حالىقتى قارعىس اتقان جوق پا دەپ قورقامىن» دەيدى تاعى ءبىر اپايىمىز رۋحاني جۇتاڭدىققا نالىپ وتىرىپ. وسى ءسوزدى ەستىگەندە كوپ جىل بۇرىن جازىلعان ءوز ولەڭىم ەسكە تۇسە كەتتى:
«ەل قازاقتا ەر قالعانداي پايىمدى،
كەلەڭسىزدەن كۇتىپ كەلدىڭ قاي ۇلگى؟!
جۇلىپ الىپ جەرلەمەپ پە ەد جەبىر قول
ماڭدايىڭنان تۋىپ تۇرعان ايىڭدى؟!
توزعان جۇرتپەن تورىقساڭ دا توباڭ ءبىر،
جۇقپاسىن دەپ جانىعاسىڭ سوعان كىر.
اتار تاڭىن ارمەن بىرگە جوعالتىپ،
قۇدىرەتتەن قارعىس تيگەن قوعام بۇل...»
«بايدىڭ ءتۇبى اشتان ولەدى» دەيدى حالقىمىز. كەشەگى رۋحانيات تاريحىن جاساعان، رۋح دەڭگەيىندە ءومىر سۇرگەن، رۋحاني مۇرانىڭ باعا جەتپەس ءىنجۋ-مارجاندارىنان سارقىلماس قازىنا جيعان حالقىمىز بۇگىندە رۋحى ازعان، توزعان، ازعىنداعان حالىققا اينالدى. نەسىنە جاسىرامىز − تاپ سولايمىز. «اۋرۋىن جاسىرعان ولەدى» دەگەن، ءبىز دە جاسىرا-جاسىرا ولۋگە اينالدىق.
قاتتى ايتسام، كەشىرەرسىزدەر اعايىن، مەنىڭشە قازاق قىزدىڭ قارعىسىنا ۇشىرادى. قازاقتى قىزدىڭ كيەسى ۇردى. قازاقتى قىزدىڭ كوز جاسى اتتى...
قىرىق ۇيدەن تىيىم سالىپ، قاقپايلاپ، قاداعالاپ، قاراۋىلداپ ءجۇرىپ، ۇكىلەپ ۇزاتىپ، اماناتىن اق ادال كۇيىندە ازاماتىنا تاپسىرىپ، «ۇلتىڭدى تاربيەلەيمىن دەسەڭ، قىزىڭدى تاربيەلە» دەپ قىزدىڭ ارى ارقىلى ۇلتتىڭ قانىن ساقتاعان قازاق بۇگىندە عاسىرلار بويى كىر جۋىتپاي ساقتاعان كيەلى-قاسيەتتىسىن اياۋسىز وڭدى-سولدى تاپتاۋدا.
قازاق ۇلى!
قىزدى دا قۇداي جاراتقان، قىزدىڭ دا يەسى بار! ال يەسى باردىڭ قاشاندا كيەسى بار...
كيەلىنى قورلاعان ەشبىر حالىق ساناتتى ەل بولىپ قالا العان جوق. ونىڭ كول-كوسىر مىسالىن اينالاڭىزداعى الىس-جاقىن شەتەلدەردەن تاباسىز. سول ناۋبەت بىزگە دە كەلدى.
ويلان، قازاق!
مىناۋ − سەنىڭ كەشەگى ۇكىلى، بۇگىنگى بەيباق قىزىڭنىڭ ءبىر ۇزىك سىرى:
قۇلدىراپ كەرى كۇن-اعىن،
ءۇزىلىپ ءۇمىت-تۇمارىم،
قالقا بوپ وتكەن ەرلەردىڭ
قالقانىن قۇشىپ جىلادىم...
زاماننان زاۋال جاسقانعان
عاسىردان عاسىر استى ارمان.
جاس تامعان شاقتا جاناردان،
قان تامعان سىندى تاستاردان...
...ىرىمى قالدى ۇلىڭنىڭ،
جۇعىنى قالدى جىرىمنىڭ.
قالقالار جىلاپ جۇرگەندە،
قالقانى قايدا بۇگىننىڭ؟!
اينۇر ابدىراسىلقىزى
Abai.kz
