ورىس-كازاك ۇيىمدارى قابىلداعان قارار – قازاق حالقىنىڭ نامىسىن قورلاۋ، - دەپ جازادى qamshy.kz باسىلىمى.

اقپان ايىندا قازاقستانداعى ورىس، سلاۆيان جانە كازك ۇيىمدارى ۇيلەستىرۋ كەڭەسىنىڭ وتىرىسى ءوتىپ، وندا ايتىلعان بىرقاتار ماسەلەلەر تۋرالى جازعان بولاتىنبىز. ەتنيكالىق ۇيىمنىڭ ۇستانىمىنا قاتىستى قوعام مۇشەلەرى دە قىزۋ پىكىر تالاستىرۋدا. فەيسبۋك الەۋمەتتىك جەلىسىنىڭ قولدانۋشىسى ەربولات قوشقارباەۆ تا ورىس-سلاۆيان ءھام كازاك ۇيىمدارى جيىنىندا قابىلدانعان، مەملەكەتتىك ورگاندار مەن بيلىك يەلەرىنە قاراتا ايتىلعان، كونستيتۋتسيا مەن بىرقاتار زاڭنامالارعا وزگەرىس ەنگىزۋدى قاجەت ەتەتىن 7 تارماقتان تۇراتىن قارارىنا قارسى جاۋاپ جازدى. ۇلت تاعدىرىنا بەي-جاي قارامايتىن قالىڭ وقىرمان نازارىنا ەربولات قوشقارباەۆتىڭ سول جاۋاپ ماقالاسىن ۇسىنامىز.

7 اقپاندا ورىس، كازاك، سلاۆيان ۇيىمدارىنىڭ ۇيلەستىرۋ كەڭەسىنىڭ III كەزەكتى سەزى ءوتىپتى. وعان ەلىمىزدىڭ ءار وڭىرىنەن جينالعان 30-دان استام قوعامدىق بىرلەستىكتەردىڭ دەلەگاتتارى قاتىسىپتى. سەزدە سويلەگەن دەلەگاتتار: و. سۇلەيمەنوۆ، پ.سۆويك، م.تەلەگۋسوۆ، حاسەن قوجا-احمەتتەردىڭ ءبارى دەرلىك قولداۋ نيەتىمەن سويلەگەن ەكەن. دەگەنمەن حاسەن قوجا-احمەتكە ريزا بولدىم. ول، سلاۆيان دەپ قانا ايتپاي، "سلاۆيان-تۇركى" دەي وتىرىپ، "ورىس ءتىلى -ەجەلگى تۇركى ءتىلى" دەپ قويىپ قالىپتى. وسى اتتاس كىتابىن قارجىلاندىرعانىن دا اتاماننىڭ ەسىنە سالۋدى ۇمىتپاعان. ايتايىن دەگەنىم بۇل ەمەس، قاراردىڭ مازمۇنى.
سونىمەن، سەزد قورىتىندىسىندا 7 تارماقتان تۇراتىن قارار قابىلداپتى. سول قاراردىڭ كەيبىر تارماقتارى مەنى بىرقاتار ويلارعا جەتەلەدى. تيتۋلدىق ۇلتتىڭ وكىلى رەتىندە ول ويلارىمدى ايتىپ كەتۋ پارىزىم دەپ ەسەپتەيمىن. "تىرناقشالاردى" قويعان جانە ىقشامداپ وتىرىپ قازاقشاعا اۋدارعان اۆتور.

مىناۋ الگى قاراردىڭ تارماقتارى مەن ولارعا قاتىستى مەنىڭ ويلارىم:
1. "ورىس ءتىلىنىڭ" كونستيتۋتسيالىق مارتەبەسى "شىن مانىندە" قامتاماسىز ەتىلۋى كەرەك. بۇل تالاپتى بۇزعاندارعا ىقپال ەتۋ شارالارى قاراستىرىلىپ جۇمىستان شىعارۋعا دەيىنگى شارالار قولدانىلۋى كەرەك.

بۇل تارماققا قاتىستى تۋىنداعان ويىم: 

مەن ەشقانداي دا ورىس ءتىلىنىڭ مارتەبەسى ءتۇسىپ كەتكەنىن كورىپ تۇرعانىم جوق. كەرىسىنشە، قازاق ءتىلىنىڭ مارتەبەسىن "مارتەبە" دەپ ايتۋعا تۇرمايدى.
2. بيلىكتىڭ بارلىق سالاسىنداعى وكىلدىك "ۇلتتار" سانىنا پروپورتسيونال جۇرگىزىلۋى كەرەك جانە بۇل زاڭدى تۇردە بەكىتىلسىن.

بۇل تارماققا قاتىستى تۋىنداعان ويىم:

سوندا نە وزگە ۇلتتاردىڭ ءبارىن "پروپورتسيونالدى" تۇردە بيلىككە قويىپ، انشەيىن 130 ۇلتتىڭ ءبىرى بولىپ قالۋ كەرەك پە قازاق ۇلتى دا؟ وندا مەملەكەت اتاۋىنداعى "قازاق" ءسوزىن الىپ تاستاساق قايتەدى!

3. وبلىس، قالا، اۋداندارداعى ورىس دراما تەاترلارى (شىعارماشىلىق ۇجىمدارى ت.ب.) "بيۋدجەتتىك قارجىلاندىرۋ" ساقتالا وتىرىپ مادەني ورتالىقتار رەتىندە ۇيلەستىرۋ كەڭەسىنىڭ بالانسىنا بەرىلسىن. 

بۇل تارماققا قاتىستى ويىم:

بۇل نىسانداعى ۇيىمدار مەملەكەتتىڭ، اۋماقتىق اكىمدىكتەردىڭ بالانسىندا ەمەس پە؟ ۇيلەستىرۋ كەڭەسىنىڭ بالانسىندا بولسا، وندا بيۋدجەتتىك قارجىلاندىرۋدان گورى، وزدەرىنىڭ قايىرمالدىقتارىمەن قارجىلانعانى دۇرىس بولار ەدى عوي.

4. مەملەكەتتىك تەلەارنالاردا جانە وبلىستىق ارنالاردا ۇيلەستىرۋ كەڭەسىنە، ەلدىڭ "بارلىق" دياسپورالارىنا ارنايى ۋاقىت بەرىلسىن جانە ول ۋاقىت قاي وڭىردە قانداي ۇلتتار تۇراتىن بولسا، سولاي ايقىندالسىن.
بۇل تارماققا قاتىستى ويىم:

ونسىز دا قازاقشا تەك جالعىز ارنامىز بار. ونىڭ ءوزى تولىق 100 پايىز قازاقشا دەپ ايتا المايمىز. بارلىق ۇلتتى جارىلقاعان الەمدە جالعىز ءبىزدىڭ ەلدە عانا اسسامبلەيا بار. وسى سىي از با؟ نەگە وزگە ۇلتتىڭ "ەركى", وزگە ۇلتتىڭ "قالاۋى" جەرگىلىكتى ۇلتتان باسىم تۇرۋى كەرەك؟ 

5. پرەزيدەنت ن.ءا. نازارباەۆتىڭ قازاقستان حالىقتارى اسسامبلەياسىنىڭ ءرولىن كۇشەيتۋ تۋرالى "بىرنەشە" مارتە ايتقان تىلەگىن ورىنداۋ ءۇشىن اسسامبلەيادان سايلاناتىن دەپۋتاتتاردىڭ سانىنا بولىنەتىن كۆوتانى 30 "ورىنعا" ۇلعايتۋ كەرەك، ال پرەزيدەنتپەن سەناتقا تاعايندالاتىن جاعدايعا كەلسەك 5 ورىن ءبولىنۋى كەرەك.

بۇل تارماققا قاتىستى ويىم:

بۇل اشىق كونستيتۋتسيا نورمالارىنا قايشى تارماق ەمەس پە. اسسامبلەيادان 30 ورىن بولىنسە، جالپى تارتىپتە پارتيالىق ءتىزىم بويىنشا دا وزگە ۇلتتار سايلاناتىن بولسا، سوندا ءبىزدىڭ نەمىز قالادى؟ ونداي بولسا، ەلدىڭ قامىن، مەملەكەتتىڭ وزەكتى ماسەلەسىن ەمەس، تەك ءوزدى ءوزىنىڭ ۇلتىنىڭ عانا قامىن ويلايتىن اسسامبلەيا دەگەننىڭ كەرەگى نە. جويىپ جىبەرسە دە بولادى عوي. ونداي ۇيىم جوق بولسا، وزگەگە بۇيرەگى بۇرعان ماسەلە دە جوق بولماي ما...
ەلباسىنىڭ ويلارىن تەرىس اينالدىرىپ، ەلباسى اتىنان سويلەگەنى قالاي. ەلباسى اسسامبلەيا ءرولىن كۇشەيتۋ كەرەك دەسە، دەپۋتاتتاردىڭ سانىن "30" قىلۋ كەرەك دەگەن جوق قوي!

6. كازاكتاردى رەسمي تۇردە رەسپۋبليكا حالقى دەپ تانۋ قاجەت. كازاچەستۆو كوممۋنيستىك بيلىك تاراپىنان گەنوتسيدكە ۇشىراعان حالىق. كازاچەستۆو قازىر قايتا تۇلەۋدە جانە قوعامدىق بىرلەستىك تۇرىندەگى حالىق رەتىندە ءومىر سۇرۋدە. 
بۇل تارماققا قاتىستى ويىم:

رەسمي تۇردە حالىق رەتىندە تانۋ دەگەن ماسەلە كوتەرىلسە، دەمەك كازاكتار بىزدە بۇرىن دا بولماعان، تانىلماعان دەگەن قورىتىندى تۋادى. بۇرىن نەگە رەسمي تانىلماعان ەكەن. بۇرىنعىلاردىڭ ءبىر بىلگەنى بار بولسا كەرەك. ەگەر كوممۋنيستەر ولاردى گەنوتسيدكە ۇشىراتقان بولسا، وندا نەگە توقسانشى جىلدارى لەنين سەكىلدى كوسەمدەردىڭ ەسكەرتكىشتەرىن الۋعا مەيلىنشە قارسى بولدى كازاكتار؟ 

7. قازاقستان حالىقتارى اسسامبلەياسى حاتشىلىعىنىڭ ۇيىمدىق-قۇقىقتىق قۇرىلىمىنا سايلانبالى ورىنباسارلىردىڭ تىكەلەي اسسامبلەيا توراعاسى - پرەزيدەنتكە باعىنىستى جانە ەسەپتى بولۋى جولىمەن وزگەرىستەر ەنگىزىلسىن.
بۇل تارماققا قاتىستى ويىم;

ءويتسىن، ءبۇيتسىن، ەنگىزىلسىن ت.ب. بۇيرىق رايمەن قارارلار قابىلدانباۋى ءتيىس. بارلىق قارار دەگەن دۇنيە تەك "ۇسىنىستىق" سيپاتتا بولادى. الەمدىك تاجىريبەدە سولاي. 

تۋىندايتىن زاڭدى سۇراق: نەگە ۇيلەستىرۋ كەڭەسىندەگى كازاكتاردىڭ ايتقانى نەگىزگە الىنۋى كەرەك. وزگە دە 130 ۇلتتىڭ كازاكتارعا قاتىسى جوق قوي. سوندا كازاكتاردىڭ سەزى ءازىربايجان، مولدوۆان، تاجىك، بۋريات، تۇرىك، ينگۋش، لاتىش، تۇكىمەن، ارميان، نەمىس سەكىلدى باسقا دا دياسپورالار اتىنان سويلەپ تۇر ما؟
ارينە، تارماقتارعا قاتىستى جانە جالپى العاندا كوپتەگەن ويلارىم بار. ونىڭ ءبارىن ءتىزىپ جازۋ شارت ەمەس. ايتىلماسا ءسوز اتاسى ولەدى. ايتقانىڭمەن دە قازىر جۇرتشىلىق مۇنداي ماسەلەگە باس اۋىرتپاي جەڭىل، ءازىل پوستىلار اينالاسىنان شىقپايدى. 
قىسقارتا ايتقاندا بۇل جاعدايعا ۇندەمەي قالۋعا بولمايدى. بۇل جازعانىم وقىلسىن، وقىلماسىن مەيلى بۇنى جازۋ مەنىڭ ازاماتتىق پارىزىم ەدى.
قوسىمشا تۋىنداعان ويلارىم مىناۋ بولاتىن:

سەزد نەگە ەكى تىلدە جۇرگىزىلمەگەن!؟ (ادەيىلەپ وسى ساۋالدى تاستايىن). مۇنداي قوعامدىق بىرلەستىكتەردى تىركەمەي قويسا قايتەدى. ماقساتتارى مەملەكەتتىڭ گۇلدەنۋىنە ۇلەس قوسۋ بولسا ءبىر ءسارى. 

سويۋز كازاكوۆ سەميرەچيا دەگەنى نەسى. جەتىسۋ دەپ نەگە ايتپايدى ەكەن...
نەگە باس باسىنا كازاك ۇيىمدارى وزىنشە "گەرب" جاساپ العان! ءبىزدىڭ ەلتاڭبا ولارعا قاجەت ەمەس پە؟!

گەربتەرىندە ەڭ بولماعاندا قازاق ەلىنىڭ ءبىر دە ءبىر اتريبۋتى نەگە جوق ەكەن! ولاردىڭ گەربتەرىنە وزگە ەلگە ءتان "ەكى باستى" بۇركىتتىڭ باسىن قويىپ العانى قانشالىقتى زاڭدى ەكەن؟!

گەربتەرىن گەورگي لەنتاسىمەن ارلەگەندە جەرگىلىكتى حالىقتىڭ نامىسىنا ءتيىپ كەتەدى دەپ ويلامادى ما ەكەن؟! (گەربتىڭ سۋرەتىن قويعىم كەلمەدى). ايتا بەرسە الاڭداتارلىق ويلار كوپ، اعايىن! وسىمەن قىسقارتتىم.

ەربولات قوشقارباەۆ

Abai.kz