Cوڭعى جىلدارى  لاڭكەستىك اكتىلەر تولقىنى الەم ەلدەرىن شارپۋدا. بۇگىندە جەر بەتىندە ءومىر ءسۇرىپ جاتقان ادامدار 2011 جىلدىڭ 11 قىركۇيەگىندە  امەريكادا ورىن العان جانتۇرگشىگەرلىك وقيعالاردى ۇمىتا قويعان جوق.   2002 جىلدىڭ 23-26 قازانىندا  ءبىزدىڭ ەلىمىزدە دە (رەسەي) سۇمدىق تەراكت بولىپ،  دۋبروۆكاداعاى ماسكەۋلىك  تەاترالنىي ورتالىعىنا «نوردوست» ميۋزيكلىن كورۋگە كەلگەن 800 ادامدى لاڭكەستەر  قاماۋدا ۇستادى.

وسى ەكى ءىرى لاڭكەستىك اكتىلەر اراسىندا جەردىڭ ءار تۇكپىرىندە ادامداردىڭ ءومىرىن قيعان كولەمى  شاعىن وقيعالار ءوتىپ جاتىر.

بۇنداي جاعدايدا ءار ەلدىڭ  ۇكىمەتى لاڭكەستەردى ايىپتايدى. ارنايى قىزمەتتەر كىنالىلەردىڭ جازادان قۇتىلمايتىنىن ايتىپ، ساقتاندىرۋدىڭ  نەبىر شارالارىن  قولدانادى.

لاڭكەستىكپەن كۇرەس جۇرگىزەتىن حالىقارالىق كواليتسيا دا قۇرىلعان. الايدا تەررور  قازىرگى كۇنى دە ازايماي وتىر. كەرىسىنشە، ول قيتۇرقىلىقتىڭ سان قىرىن كورسەتىپ، اۋقىمىن اسىرا تۇسۋدە. كوپتەگەن ەلدەردىڭ ۇكىمەتى مەن ارنايى قىزمەتتەرىن الدەكىم اسقان شەبەرلىكپەن جالعان جولعا باعىتتاپ وتىرعانداي اسەر قالدىرادى.

الەمدە بولىپ جاتقان قانشاما  تەراكتىلەردىڭ ناقتى وشاعى مەن باستى ۇيىمداستىرۋشىسىنىڭ شەت جاعاسى تۋرالى جۋىقتا رەسەيدە ايتىلىپ ءوتتى.

23-26 قازاندا  لاڭكەستەر   قانشاما ادامدى  كەپىلگە العاندا ەلىمىزدىڭ باستى تەلەارنالارى   تۇسىنىكتەمەلەر مەن سۇحباتتار بەرىپ جاتتى.

توتەنشە شتاب اتىنان دا اقپارات بەرىلدى  جانە ونى رەسەيدىڭ  ىشكى ىستەر ءمينيسترىنىڭ  ورىنباسارى بەردى. شاشىنا اق كىرگەن، جيناقى كەلگەن ادام اسكەريلەرگە ءتان قالىپتان اينىماي نىق  سويلەدى.  سوزدەرىندە «ە-ە-ە» دەگەن سياقتى باسى ارتىق پارازيت-سوزدەر بولعان جوق. سويلەگەن سوزدەرى ويلى جانە اسەرلى بولدى، ياعني، ونىڭ ويى تەز ءارى  ناقتى جۇمىس ىستەيتىنىن بىلدىرەدى. ء«بىز ءدىني فاناتتارمەن بەتپە-بەت كەلىپ وتىرمىز» دەگەن ويدى دا ەلدەن بۇرىن ايتقان سول ادام. كوپشىلىك كورەرمەن بۇل سوزگە ءتىپتى ءمان دە بەرمەگەن شىعار. تۇسىنەتىن كەيبىرى ءۇشىن، ول «كوكتەن جاي تۇسكەندەي» بولعانى انىق. العاش رەت، ىشكى ىستەر ءمينيسترىنىڭ ورىنباسارىنىڭ ءوزى لاڭكەستىكتىڭ ىرگەلى نەگىزدەرىنىڭ ءبىرىن  ەش بۇكپەسىز ايتىپ سالدى.

تەراكتىدەن كەيىن تاعى ءبىر وي ايتىلدى. بۇل: «يسلام فۋندامەنتاليزمى». يسلام فۋندامەنتاليستەرى يۋدەيلەرگە جانە حريستياندارعا، ناقتىراق ايتساق، يزريلگە، رەسەيگە جانە اقش-قا قارسى سوعىس جاريالاعانى تۋرالى ايتىلا باستادى.

ءدىني فاناتتارمەن قالاي كۇرەسۋگە بولادى دەگەن سۇراق تۋىندايدى. سابىر ساقتاپ، جاعدايعا مۇقيات ۇڭىلۋگە كەڭەس بەرەم.

الدىمەن  مىنانى  انىقتاپ الايىق: ءدىني فاناتيزم تەك يسلامعا عانا ءتان بە، الدە باسقا دىندەردە دە بار ما؟ ارينە، بار. تاريحتى ەسكە تۇسىرەيىكشى. حريستيانداردىڭ قاپتاعان كرەش  جورىعىن ەسكە تۇسىرەيىك. «بويارىنيا موروزوۆا» كارتيناسىن  ەسكە تۇسىرەيىك. قانداي دا ءبىر ءدىني قاعيدالار ءۇشىن ءوز  ءومىرىن قۇربان  ەتۋگە دايىن كوپتەگەن ازاپ شەگۋشىلەردىڭ ەسىمدەرىن ەسكە تۇسىرەيىك. ولگەننەن كەيىن ولار اۋليە دارەجەسىنە كوتەرىلدى.

جالپى العاندا ءدىننىڭ ءوزى ەمەس، ءتۇرلى دىنگە ەندىرىلگەن ناقتى قاعيدالار ادامداردى ءوز ءومىرىن  تارك ەتۋگە دەيىن جەتكىزەتىنى ايدان انىق.  ءولىم جولىن تاڭداعان ءدىني فانات، كەرىسىنشە، ءومىردى تارك ەتپەيدى، كەرىسىنشە،  شىنايى ومىرگە وتەدى-ءمىس.

بۇل قالاي جۇزەگە اسادى؟ دىنگە سەنگەن ادامداردىڭ اراسىندا، مۇسىلمان بولسىن، حريستيان بولسىن، قاشاندا كەز-كەلگەن قاعيداعا بەرىلگەن ءبىر توپتاردىڭ ۇشىراساتىنى بەلگىلى. ءارى قاراي، وككۋلتتىق جورالعىلار  ارقىلى  ولاردىڭ سەنىمىن  ودان ءارى كۇشەيتە ءتۇسىپ، فاناتيزم دەڭگەيىنە دەيىن جەتكىزۋگە بولادى.  ءسويتىپ، ءوزى كورە المايتىن، اقىل-ويىمەن  ءتۇسىنىپ-جەتە  المايتىن دۇنيەگە سەنەتىن بيوروبوتتى دايىنداپ شىعارۋعا  بولادى.

ءارى قاراي، پسيحيكانى مىقتاپ مەڭگەرگەندەر  بيوروبوتتىڭ قاي تەتىگىن  باسۋدى  بىلەدى جانە باسىپ  وتىرادى. ارينە، ساۋساعىمەن باسپاسى انىق. ول بار بولعانى  جارقىن ءومىر ءۇشىن قۇرتۋى ءتيىستى نىساندى عانا  ايتادى. بيوروبوتتار  جويۋ وپەراتسياسىنا دايىندىققا وزدەرى  كىرىسىپ،  وزدەرى جۇزەگە اسىرادى.  جەردەگى ءوز ومىرلەرى ماڭىزدى ەمەس. ويتكەنى، جارقىن ومىرگە وتەتىندەرىنە سەنىمدى عوي.

جەردە ەمەس، الدەقانداي  ءبىر جەردە جارقىن ءومىردىڭ بار ەكەنى تۋرالى قاعيدا تۇرعان كەزدە، ەشقانداي دا ارنايى قىزمەت پەن اسكەريلەر ءوز ءومىرىن تارك ەتۋگە دايىن لاڭكەستەردىڭ كوزدەرىن قۇرتا المايدى.

كەلەسى كورىنىستى ەلەستەتىپ كورەيىكشى. الپاۋىت  مەملەكەتتەردىڭ ارنايى قىزمەتتەرى بىرىگىپ،  بىرلەسە كۇش جۇمساپ، لاڭكەس  بىتكەننىڭ ءبىرىن قالدىرماي كوزىن جويدى دەلىك.  بۇل بىردەڭەنى وزگەرتە مە؟ جاڭاسى پايدا بولادى. سولاردى تۋىنداتاتىن قاعيدا تۇر عوي.

سوندا، شەشىمى قانداي؟ ساقتاندىرۋدىڭ ءداستۇرلى شارالارىن قابىلداۋ قاجەت، ارينە. سونىمەن قاتار، ءوزىن ولىمگە بايلايتىن لاڭكەستەردىڭ جاڭا توبىن  شىعاراتىن قاعيدانىڭ كەسىرى مەن قاۋپىن  دە جەتە ءتۇسىنىپ، سونى جويۋ قاجەت.

ءتۇسىنۋ! قازىرگى كەزدە ەڭ ماڭىزدىسى وسى! ويتپەگەن كۇندە، لاڭكەستىكپەن كۇرەس انەكدوتقا بەرگىسىز كۇلكىلى جايتكە اينالادى.

مىنانداي كورىنىستى ەلەستەتىپ كورەلىك. ءدىني فانات، ولۋگە دايار لاڭكەس، ۇشاقتى باسىپ الىپ، ونى قانداي دا ءبىر ەلدى-مەكەندەگى  ماڭىزدى دەرلىك ءبىر نىسانعا باعىتتايدى. لاڭكەسپەن كەلىسسوزدەر جۇرگىزەدى، ونىڭ قانداي دا ءبىر تالابىن ورىنداۋعا ءازىر ەكەندىكتەرىن  ايتادى. بىراق،  ءدىني فاناتتىڭ تالاپتارى  - ونىڭ ناقتى ماقساتى ەمەستىگىن كەلىسسوز جۇرگىزۋشىلەر پايىمداي دا المايدى. ونىڭ ماقساتى – ءومىرىن قيىپ، قيالىنداعى پەيىش باعىنا  بەت الۋ.

جەردەن تىس پەيىش باعى تۋرالى قاعيدانىڭ دىنگە  سەنە قويمايتىن ادامدارعا دا اسەرى بار.  بۇل قاعيدا  ءتۇرلى سەنىمدەگى ادامداردىڭ ۇجىمدىق وي-پىكىرىندە دە كورىنىس تاۋىپ جاتادى. الدەنەشە مىڭداعان جىلدار بويىنا بۇكىل ادامزاتقا قاتەرلى اسەرىن تيگىزۋدە.

***

قازىرگى ايتارىم، جۇزەگە اسپاستاي، ءتىپتى،  فانتاستيكالىق بولىپ كورىنەر. الايدا، ماسەلەنىڭ  جالعىز دا تەز شەشىمى مىنانداي بولۋى مۇمكىن.

پاتريارحتار، مۇفتيلەر، ءدىني باعىتتىڭ اقساقالدارى، جانە، ەڭ الدىمەن، حريستياندار، كاتوليكتەر مەن مۇسىلماندار ۋاقىت وزدىرماي   باستارىن قوسىپ، الەمدە ورىن العان جاعدايدى دۇرىس باعالاپ، وزدەرىنىڭ ءدىني تانىم-بىلىمدەرىندەگى ومىرلىك ءمانى بار قاعيدالاردى وزگەرتۋلەرى قاجەت.  ءدىني فاناتتارعا ادامي دۇنيە تانىمعا كەلۋىنە  كومەكتەسۋ قاجەت. «جاراتقان يەمىز الدەبىر جەردە ەمەس، وسىندا، مىنا جەردە!» دەپ بار داۋىسپەن جاريالاۋ  كەرەك. 

ال، ەگەر، ءدىني كوشباسشىلار جينالماسا شە؟ ەگەر ولار وسىلاي دەپ  جاريالاماسا شە؟ 

قورقاتىن دانەڭەسى جوق. 

ول ورىندالىپ قويعان!

ءتۇرلى ءدىني كونفەسسيا كوشباسشىلارىنىڭ  «تاتتۋ-ءتاتتى بولايىق» دەگەنى ەشكىمگە  شىبىن شاققانداي اسەر ەتپەيدى.  لاڭكەستىككە ەش قاتىسىمىز جوق دەگەنگە  قازىر ەشكىم سەنبەيدى. تۇبەگەيلى تاسىلدەر  قولدانۋ كەرەك.

مەن ايتقانداي جينالۋ مەن جاڭا قاعيدانى جاريالاۋ ورىندالماس قيال بولىپ كورىنۋى مۇمكىن.  وندا، نەلىكتەن وسىنداي قاراپايىم دا ناقتى ارەكەتتەر ورىندالماستاي كورىنەدى، سول تۋراسىندا ويلانىپ كورەيىكشى.

ءدىني جوعارى  دارەجەگە جەتكەن، رۋحاني بيلىك تۇرعان ادامداردىڭ  ءجاي عانا، ءوزارا كەلىسە  الاتىندارىنا نەلىكتەن سەنبەيمىز؟

ەگەر، ولار كەلىسە الماسا، قاراپايىم الەۋمەتتەن نە كۇتۋگە بولادى؟

ەگەر، ولار وزدەرى كەلىسە الماسا، وندا وي-پىكىرى دۇرىس قوعام مەن ۇكىمەتتەردىڭ كومەگىمەن جاردەمدەسۋ قاجەت.

كەلىسەتىندەي بولۋ كەرەك! ەگەر  كەلىسە الماسا، ءار جەردە بومبالار جارىلا باستايدى.

ەڭ دۇرىسى، ادامي اقىل-ويدىڭ  سويلەگەنى.

جاراتۋشىنىڭ  جەر بەتىندەگى بالالارىنىڭ اقىل-سانالارىنىڭ سويلەگەنى...

ۆلاديمير مەگرەنىڭ «زۆەنياششيە كەدرى روسسي» ايدارىمەن شىعاتىن ءVىى «ەنەرگيا جيزني» كىتابىنان ءۇزىندى. 2009 جىل.

اۋدارعان باقىت بايتىباەۆا

Abai.kz