«نامىس»  دەيمىز. ول نە؟ مەنىڭشە، ول – ادامنىڭ ۇلتتىق سانا-سەزىمىنىڭ سيپاتتاماسى. ودان كەيىن: ەر بولسىن، ايەل بولسىن جانە جاس بولسىن، كارى بولسىن – ونىڭ جەكە باسىنىڭ ار-ۇيات نىشانى. ياعني، ول – باعا جەتپەس ادامي قاسيەت. وسىنى الدە تۇسىنبەي، الدە ادەيى تۇسىنگىلەرى كەلمەي جۇرگەن، نەمەسە باعالاي بىلۋگە نەمقۇرايدى قارايتىن قازاق جۋرنالشىلارىمىزدىڭ بارى - مەن ءۇشىن دە وتە وكىنىشتى.

جۋرنالشى دەگەندە جالپى قازاق جۋرنالشىلارىنىڭ تاريح كوشىن  كىم باستادىعا توقتالسام، مەن: ءماشھۇر ءجۇسىپ كوپەيۇلى دەيتىن ەدىم. «سەگىز - قىرلى، ءبىر - سىرلى» بولعان جۇسەكەڭدى جۋرنالشى دەۋ سەبەبىم: ونىڭ اڭىز نەگىزدى ءبىراز شىعارمالارىنىڭ بىرنەشە نۇسقاسى بار. مىسالى: «جيرەنشە شەشەن»، «جىگىتتەر سىباعاسى»، «بارپىق ونەرى»، «ەدىگەنىڭ كورگەن ءتۇسى»، «تورايعىردىڭ قۇن بەرۋى»، «قارجاس پەن قانجىعالى داۋى»، «ۇشقۇرت»، «كوتەشتىڭ ءبىر قىزبەن  ايتىسى»... اتتى تۋىندىلارىنىڭ 2-3-تەن نۇسقاسى بار. ارعى-بەرگى اقىن-جازۋشىلاردىڭ قايسىسىندا بار مۇنداي شىعارماشىلىق ەڭبەك؟ مەن وندايدى كەزدەستىرگەن جوقپىن. تاريحي بولسىن، ادەبي بولسىن،  بەلگىلى ءبىر دەرەكتىڭ ەل اۋزىنداعى ءتۇرلى نۇسقالارىن تۇگەلدەي جيناپ جازۋ، ناسيحاتتاۋ - بىلمەككە قۇمار جۋرنالشىدا عانا بولاتىن قاسيەت.

جۇسەكەڭنەن بۇگىنگە دەيىنگى ارالىقتا وسىنداي قاسيەتكە يە بولعان جۋرنالشى-اقىن-جازۋشىلارىمىز بولدى جانە بار. مەنىڭ ايتايىن دەگەنىم – ولاردىڭ جۋرنالشىلىق ەڭبەكتەرىن شولۋ، تالانت قىرلارىن تالداۋ ەمەس، ولاردىڭ مارقۇمدارىنىڭ ارۋاعىن سىيلاۋدى ويلاماۋىمىز، نامىسىمىزدىڭ تارازىسىنىڭ ءبىر باسىنا ءماشھۇر جۇسىپتەن بەرگى اسا كورنەكتى جۋرنالشىلارىمىزدىڭ ارۋاعىن، ەكىنشى باسىنا كۇنى كەشە سوۆەتتىك ورتاقول جۋرنالشى بولعان گەننادي تولماچەۆتىڭ ارۋاعىن سالىپ جانە ونى باسىم ەتىپ قويعانىمىز. ول ولشەگىشتىكتى كىم، قاشان باستادى؟  بۇل سۇراققا تولىق جاۋاپتى مەن «تۇكىستان» گازەتىنىڭ جاقىنداعى، 7-شىلدەدەگى،  سانىنىڭ 11-بەتىنەن تاپتىم. اتاعى الۋان ولجاس سۇلەيمەنوۆتىڭ فوتوسى استىندا «الماتىدا جۋرناليستەر ماراپاتتالدى» دەگەن حاباردان وقىپ ءبىلدىم. «بۇل سىيلىقتار قازاقستاندىق بەلگىلى جۋرناليست-جازۋشى گەننادي  تولماچەۆتىڭ  اتىمەن اتالعان. سونىمەن قاتار، 2007-جىلى «لەنينسكايا سمەنا» (قازىر – «ەكسپرەسس ك») گازەتىنىڭ قۇرىلتايشىلىعىمەن تاعايىندالعان» دەپتى. ول سىيلىقتى العاشقىلاردىڭ ءبىرى بولىپ العان  قالامداسىممەن حابارلاسىپ، سىيلىقتىڭ تاريحىن دا ءبىلدىم. «ول سىيلىقتى بەرۋ  ولجاس سۇلەيمەنوۆتىڭ قالاۋىمەن، جاڭا ءوزىڭ اتاعان گازەتتىڭ باستاۋىمەن قازاقستان جۋرنالشىلار وداعىنىڭ جىل سايىن تاڭداۋلى جۋرناليست-پۋبليتسيستكە بەرەتىن سىيلىعى بولدى. ءبىز 5000 دوللاردان الدىق، بۇگىندە قانشا ەكەنىن بىلمەيمىن، ال قارجى يەسى – ولجەكەڭ»  دەدى.  مەن وعان: «ولجاس كوكەڭنىڭ قازاق جۋرناليستيكاسى مەن پۋبليتسيستيكاسىنان حابارى جوقتىڭ قاسى، سوندىقتان ءوزىنىڭ دوسى بولعان تولماچەۆتىڭ اتىن قويدى، ال سەن قازاق جۋرناليستيكاسىنا ەلەۋلى ەڭبەك سىڭىرمەگەن سونىڭ اتىنداعى سىيلىقتى الۋعا ۇيالمادىڭ، سول كەزدە تىم بولماسا ايگىلى پۋبليتسيست بولعان ساتتار ەرۋباەۆ اعامىز ەسىڭە تۇسپەدى مە؟» دەدىم. ول: «قويشى! ءوتتى-كەتتى!» دەپ تەلەفونىن جابا سالدى. 5000 دوللاردىڭ سالماعى جاتىر عوي ارعى جاعىندا، نامىستى قايتەدى ول؟!

گازەتتىڭ جازۋىنا قاراعاندا، بۇل سىيلىققا لايىقتىلاردى تاڭداۋدى «قازاقستان گازەت-جۋرنالدارىنىڭ رەداكتورلار القاسى» جۇرگىزەتىن سياقتى. ارينە، «تاڭداعىشتارعا» داۋا جوق. ونداعى مىرزالار سىيلىق تۋرالى ءبىرىنشى رەت ءسوز قوزعالعاندا قازاقستان جۋرنالشىلار وداعىنىڭ سىيلىعىنا ات قويۋعا قازاق پۋبليتسيستيكاسىنىڭ  ءماشھۇر جۇسىپتەن  بەرگى تاريحي تۇلعالارى: ءاليحان بوكەيحانوۆ، احمەت  بايتۇرسىنوۆ، مىرجاقىپ دۋلاتوۆ، مۇحامەدجان سەرالين، ساتتار ەرۋباەۆ، مۇقان يمانجانوۆ، باۋبەك بۇلقىشەۆ، ءانۋار ءالىمجانوۆ، تەمىربەك قوجاكەەۆ، سەيداحمەت بەردىقۇلوۆ، كامال سمايىلوۆ جانە باسقالار ەشبىرى لايىق ەمەس، ەڭ لايىق پۋبليتسيست – گەننادي تولماچەۆ دەسكەن بولدى. ولاي دەمەسە، 2007-جىلدان بەرىدە: «مۇنىمىز قالاي؟» دەپ ايىلدارىن ءبىر جيىپ كورەر ەدى.  

گ. تولماچەۆتى بىلەتىنمىن. ول ورتاشا عانا جۋرنالشى بولدى. «پروستور» جۋرنالىندا رەداكتور كەزىندە  د. قوناەۆپەن سۇحباتتاسقانى تۋرالى جانە دوسى و. سۇلەيمەنوۆ تۋرالى كىتاپ جازىپ شىعاردى. ونى ديمەكەڭە جاقىنداتقان دا اقىن دوسى ەكەنى ءسوزسىز.  جول تاپقانعا نە جەتسىن!

سول دوسىنىڭ ۇلى ءريمنىڭ اۋەجايىندا ءبىر شەتەلدىك ۇشاقتى باسىپ الماق بولىپ، ويى ورىندالماي، تۇتقىندالىپ، سوتتى بولعانىن ءوزىمىزدىڭ گازەتتەردەن  وقىدىق قوي. سوندا ولجاس دوسىنا اراشاشى بولىپ، ءبىراز اۋرە بولعانىن دا بىلەمىز. 

 گ. تولماچەۆ اتىنداعى سىيلىقتى العان قازاق جۋرنالشىلار، ونىڭ سۋرەتى بار ديپلومدى قۇشاقتاپ ءماز بولىپ جۇرسىزدەر مە؟!.  ارينە، قۇر ديپلوم ەمەس، دوللارى بار.

بيىل بۇل سىيلىق قازاقستان جۋرنالشىلار وداعىنىڭ سىيلىعى دەلىنبەپتى، ويتكەنى وداقتىڭ توراعاسى سەيىتقازى ماتاەۆ جالالى ىسكە تاپ بولىپ، ۇيقاماقتا وتىر، ياعني «جۋرنالشىلار وداعى» دەگەن ءسوز ەندى كەرەك ەمەس.

سولاي، مىرزالار. «ەردى نامىس، قوياندى قامىس ولتىرەر» زامان ء«وتتى – كەتتى». قازاقى نامىسسىز، بىراق قالتاسى قالىڭ تاعى ءبىر قازاق الاياق «الەكساندر  سولجەنيتسىن اتىنداعى» سىيلىق تاعايىنداي قالسا، بۇيىرسا، - ونى دا الا بەرىڭىزدەر!

جۇماش كوكبورى

Abai.kz