اعىمداعى جىلدىڭ 31 مامىرىندا استانا قالاسىندا وتكەن «دىندەر تەرروريزمگە قارسى» اتتى حالىقارالىق كونفەرەنتسيادا قازاقستان رەسپۋبليكاسى پارلامەنتى سەناتىنىڭ توراعاسى قاسىم-جومارت توقاەۆ جەتكىزگەن ەلباسى جولداۋىندا «بۇگىندە تەرروريزم قاتەرى حالىقارالىق قاۋىپسىزدىك تۋرالى تۇسىنىگىمىزدى تۇبەگەيلى وزگەرتتى. تەرروريزم شەكارا تالعامايدى، باي جانە كەدەي دەپ بولمەيدى. وسىناۋ قاۋىپكە تويتارىس بەرەتىن بىرەگەي ءارى جالپىعا ورتاق شەشىم ازىرگѐ جوق. سوندىقتان بۇل جاھاندىق ىندەتكە لايىقتى قارسى تۇرۋ جولىندا بىرلەسكەن كۇش-جىگەرىمىزدى ەسەلەي ءتۇسۋىمىز قاجەت. تەرروريزم يدەيالارىن جويۋ ءۇشىن ءبىر كىسىدەي جۇمىلۋ، ساياسي قايراتكەرلەردىڭ، ءدىني جەتەكشىلەردىڭ، قوعامدىق پىكىر كوشباسشىلارى مەن بۇقارالىق اقپارات قۇرالدارىنىڭ اعارتۋشىلىق باعىتتاعى كەڭ اۋقىمدى جۇمىسىن جۇرگىزۋ اسا ماڭىزدى» دەلىنگەن.

ەلباسى ايتقانداي، اعارتۋشىلىق باعىتتاعى كەڭ اۋقىمدى جۇمىستارعا ۇلكەن ءمان بەرىلۋى كەرەك. ناقتى ايتقاندا، ەكسترەميستىك جانە تەرروريستىك پيعىلداعى توپتاردىڭ ءىس-ارەكەتتەرىن يدەولوگيالىق تۇرعىدا اشكەرە ەتەتىن اقپاراتتىق ماتەريالدار كوپتەپ جاريالانۋى ءتيىس. اتالعان اقپاراتتىق ماتەريالداردا راديكالدى ءدىني توپتاردىڭ ۇستانىمدارى مەن ماقساتتارى جانە ازاماتتاردى الداپ-ارباپ ءوز قاتارلارىنا قوسۋ تاسىلدەرى مەن وعان قارسى ءىس-ارەكەتتەر تۋرالى جان-جاقتى تالدانعان، تۇسىنىكتى تىلدە ناقتى ماعلۇماتتار كەلتىرىلۋى كەرەك. 

جالپى بارلىق راديكالدى ءدىني توپتاردىڭ ماقساتى بيلىككە جەتۋ بولىپ تابىلادى. ول ءۇشىن ولار مەملەكەتتىڭ باسشىسىن «كاپىرلىككە» ايىپتاپ، وعان قارسى «قاسيەتتى سوعىس» جاريالايدى.

سونىمەن راديكالدى ءدىني توپتاردىڭ يدەولوگيالىق نەگىزدەرىندە جوعارىدا كەلتىرىلگەن 3 باستى ۇستانىم جاتىر:

- بيلىككە جەتۋ;

- كاپىرلىككە ايىپتاۋ;

- قاسيەتتى سوعىس (جيھاد).

راديكالدى ءدىني توپتاردىڭ تۇسىنىگىندە بيلىك ۇعىمى ولاردىڭ يدەولوگيالىق ۇستانىمدارىنا ساي بولعاندا عانا زاڭدى بولىپ ەسەپتەلەدى. سوندىقتان دا ولار وزدەرى جاۋلاپ العان ايماقتاعى عانا بيلىكتى زاڭدى دەپ، وزدەرىمەن كەلىسپەگەن وزگە بارلىق مەملەكەتتەردى جاۋ سانايدى.

مىسالى، سيرياعا سەڭدەلگەن سىڭارجاق سەنىم يەلەرى ەلىمىزدەگى بيلىك شاريعات تالاپتارىن باسشىلىققا المايدى دەپ، قازاقستاندى «كاپىرستان» جاريالاپ، وزدەرىنشە مۇسىلمان مەملەكەتىن قۇرۋ ءۇشىن تاياۋ شىعىسقا قونىس اۋداردى.

بىراق تا سول سانالارى ۋلانعان «جاس جيھادشىلار» يسلام تاريحىندا ءومىر سۇرگەن قانشاما ءدىن عۇلامالارى شاريعاتتى باسشىلىققا الماعان بيلىك يەلەرىن ءۇزىلدى-كەسىلدى «كاپىرلىككە» ايىپتاماعانىن، قايتا قانداي جاعداي بولماسىن باسشىنىڭ جانىنان تابىلۋ كەرەكتىگىن، اسىرەسە، جيھاد ماسەلەسى تەك باسشىنىڭ ءامىرى ارقىلى عانا ورىندالاتىن ۇجىمدىق قۇلشىلىق ەكەندىگىن ايتىپ كەتكەن قۇندى ەڭبەكتەرىن وقىماستان، بەلگىسىز بىرەۋلەردىڭ ايتاعىنا ەرىپ، ايتقانىنا كونىپ كەتە باردى.

قازىرگى تاڭداعى راديكالدى ءدىني توپتار ءبىزدىڭ زامانىمىزدان الدىنعى عاسىرلاردا پايدا بولىپ، ءار عاسىر سايىن ءارتۇرلى كەيىپتە كورىنىس بەرىپ وتىرعان. دەگەنمەن، تاريحقا كوز سالساق ولاردىڭ بارلىعىنا ءتان ورتاق بەلگىلەرى بولعان.

ەڭ ءبىرىنشى بەلگىسى، ولاردىڭ اراسىندا ەل تانىعان، ءدىن عۇلامالارى تاراپىنان ماقتالعان ءبىلىم يەلەرى بولمايدى. سايكەسىنشە، اتالعان توبىردىڭ ءدىني يدەولوگياسى بىلىمسىزدىككە نەگىزدەلىنگەن. ونى بۇگىنگى راديكالدى ءدىني توپتاردىڭ مۇشەلەرىنەن دە بايقاۋعا بولادى. ارالارىندا «شەيح» دەپ ايدار تاعىپ جۇرگەن كوسەمدەرىنىڭ ءبىلىم دەڭگەيى ءبىر-ەكى ءدىني كىتاپتىڭ توڭىرەگىنەن دە اسپايدى. بەلگىلى ءدىني وقۋ ورىندارىن بىتىرمەگەن، ءدىن عۇلامالارىنىڭ الدىندا وتىرىپ ءتالىم-تاربيە الماعان، كەرىسىنشە، ءوز بەتىنشە ىزدەنىپ، سوعان ءماز بولعان، ء«الىپتى ءارىپ دەپ بىلمەيتىن» ساۋاتسىز نادان جاندار ەكەندىگى بەسەنەدەن بەلگىلى.

ال ەندى سول ساۋاتسىز عالىمسىماقتاردىڭ اينالاسىنا جينالعان توبىرعا كوز سالساق وڭشەڭ ومىرلىك تاجىريبەسى جوق، ومىردەن ءوز ورىندارىن تابا الماي جۇرگەن جاستاردى بايقايمىز. يا، وسىلايشا تالاي جاستارىمىز ۇلكەندەردىڭ وسيەتتەرىنە قۇلاق اسپاستان، «وتىزدا وردا بۇزار شاقتا» ەلىنە وق اتىپ، اتا-انالارى مەن جاقىندارىنىڭ جاندارىن جارالاپ جاتقاندىعى جاسىرىن ەمەس.

ادامنىڭ جاستىق شاعى مول مۇمكىندىكتەردىڭ كەزەڭى. وسى سەبەپتى، ءدىن جولىندا جۇرگەن جاستار قارتتارعا قاراعاندا قۇلشىلىقتا بەلسەندى كەلەدى. ونىڭ ۇستىنە ول راديكالدى ءدىني توپتىڭ ىقپالىنداعى جاستاردان بولسا، ولارداعى ۇجىمدىق سانا وتە مىقتى يتەرمەلەۋشى كۇشكە يە بولعاندىقتان، وزدەرىنىڭ قىلعان قۇلشىلىقتارىمەن ءوزارا ماقتانسىنىپ، وزگەلەردىڭ، اسىرەسە، اعا بۋىننىڭ ءدىني قۇلشىلىقتارىنا مەنسىنبەي قاراپ، وزدەرىنە ۇلگى تۇتۋعا جاراتپاي جاتادى. مىنە، ايتىلعانداردىڭ بارلىعى بۇگىنگى كۇندە قوعامدا كورىنىس بەرىپ وتىرعان دەسترۋكتيۆتى ءدىني اعىمداردىڭ سيپاتتارىنان ەكەندىگى بارىمىزگە بەلگىلى.

ەندى ولاردىڭ وسى ايتىلعانداردان دا سوراقى سيپاتى بار. ول سيپات ولاردىڭ جاسىرىن ءىس-ارەكەتتەرىندە جاتىر. ولار وزدەرىنىڭ ءدىني وشپەندىلىكتەرىن اشىق ايتپايدى، ءوزارا قۋىستانىپ، جاسىرىن پاتەرلەردە جينالىپ، بەلگىلى توپتىڭ اينالاسىندا عانا ارەكەت ەتەدى. سونىن سالقىن سالدارىن اقتوبەدە ورىن العان قايعىلى جاعدايدا سەزىندىك. جاۋ سىرتتان كەلگەن جوق. كۇندەلىكتى مەشىتتەرگە بارىپ، كوز كورىسىپ، قول الىسىپ جۇرگەن ازاماتتار تاپا-تال تۇستە بىتىسپەس جاۋىمىز بوپ شىعا كەلدى. ارينە، وتە وكىنىشتى جاعداي ورىن الدى.

الداعى ۋاقىتتا مۇنداي كەلەڭسىزدىكتەردىڭ الدىن الۋ ءۇشىن جاستارىمىزدىڭ تاربيەسىنە، اسىرەسە، الەۋمەتتىك جەلىدەگى ءىس-ارەكەتتەرىنە وتە قىراعىلىقپەن قاراۋىمىز قاجەت. سەبەبى، سيريالىق «ينتەرنەت شەيحتار» الەۋمەتتىك جەلىلەر ارقىلى جاستاردى وزدەرىنىڭ قاتارىنا وپ-وڭاي تارتۋدا.

وسى رەتتە، قىزمەت بابىندا ناقتى ومىردە ورىن العان وقيعانى جاستار ءۇشىن عيبرات الار دەپ كەلتىرە كەتكەندى ءجون سانادىم.

تاراز قالاسىنداعى كوللەدجدەردىڭ بىرىندە وقيتىن 16 جاستاعى قىز بالا ايدىڭ-كۇننىڭ امانىندا سوڭعى ەمتيحانى بولاتىن كۇنى جوعالىپ كەتەدى. كەشكە دەيىن ۇيىنە كەلمەگەن سوڭ اتا-اناسى ءتيىستى قۇزىرلى ورگاندارعا حابارلاما بەرىپ، جان-جاقتى ىزدەۋ جۇمىستارى جۇرگىزىلەدى. قىزدىڭ قۇربىلارىنان ەشكىم ونىڭ قايدا ەكەندىگىن بىلمەيدى. ۇيالى تەلەفونى ءسوندىرۋلى. حابارلاسۋ مۇمكىن ەمەس. سودان بىرنەشە كۇننەن كەيىن الگى قىزدىڭ ۇيالى تەلەفونىنان ونىڭ ۋكراينانىڭ استاناسى كيەۆ قالاسىندا ەكەندىگى تۋرالى سيگنال تۇسەدى. ودان كەيىنگى سيگنال تۇركيانىڭ انكارا قالاسىنان شىعادى. سول كەزدە قىزدىڭ قايدا بارا جاتقاندىعى بەلگىلى بولادى. شەتەلدىك قۇزىرلى ورگاندارعا حابارلاما بەرىپ، قىزدى تۇركيا مەن سيريانىڭ شەكاراسىنان قايتارىپ الدى.

قىز بالا قازاقستانعا كەلگەن سوڭ وبلىس اكىمدىگى ءدىن ىستەرى باسقارماسى مەن ءدىن پروبلەمالارىن زەرتتەۋ ورتالىعىنىڭ ءدىنتانۋشى، تەولوگ ماماندارى وڭالتۋ جۇمىستارىن جۇرگىزىپ، سۇحباتقا تارتتى. بەلگىلى بولعانى الگى قىزدىڭ ءدىني ساۋاتى مۇلدەم تومەن، ءتىپتى، جوق دەسەم ارتىق بولمايدى. بار ايىبى جاستىق قىزبالىقپەن الەۋمەتتىك جەلىنىڭ ارعى جاعىنداعى بەلگىسىز جىگىتكە عاشىق بولىپ قالعان. بۇل وقيعادان ويعا تۇيگەنىمىز، راديكالدى ءدىني اعىمدار تابيعاتىنان سەزىمتال بولىپ كەلەتىن قىز-كەلىنشەكتەردى ەموتسيا ارقىلى الداپ-ارباپ، اقىرىندا ايتقاندارىنا كوندىرەدى ەكەن. سوندىقتان اتا-انالار قىزدارىنىڭ الەۋمەتتىك جەلىلەر ارقىلى كىمدەرمەن قانداي تاقىرىپتاردا اڭگىمە-دۇكەن قۇرىپ جۇرگەندەرىنە ءبىر ءسات نازار اۋدارىپ قويعاندارى دۇرىس بولار ەدى.

وسىنداي كەلەڭسىز جاعدايلاردى بولدىرماۋ، تۇرعىندار، ونىڭ ىشىندە، جاستار اراسىندا دۇرىس ءدىني ساۋاتتىلىقتى قالىپتاستىرۋ، ءدىني ەكسترەميزم مەن تەرروريزم يدەولوگياسىنىڭ الدىن الۋ باعىتىندا جامبىل وبلىسى اكىمدىگى ءدىن ىستەرى باسقارماسى تاراپىنان اۋقىمدى شارالار جۇزەگە اسىرىلۋدا.

وبلىستا 2012 جىلدان بەرى ءدىن سالاسىندا اقپاراتتىق-ءتۇسىندىرۋ توپتارى جۇمىس جۇرگىزىپ كەلەدى. 2015 جىلدان باستاپ وبلىستىق توپتاردىڭ قۇرامى تەك قانا كاسىبي دىنتانۋشىلارمەن جاساقتالسا، اعىمداعى جىلى ونىڭ قۇرامى ايەل جاماعاتتارىمەن جۇمىس اتقاراتىن بەلسەندى، ءارى وبلىسقا كەڭىنەن تانىمال ازاماتشالارمەن تولىقتىرىلدى.

2014 جىلى پيلوتتىق جوبا رەتىندە اۋىلدىق دەڭگەيدە جۇمىس اتقارعان توپتاردىڭ جۇمىسى بيىل قايتا جاڭعىرتىلدى.

بۇگىنگى كۇنى وڭىردە 5 وبلىستىق، 11 تاراز قالالىق، 10 اۋداندىق جانە 156 اۋىلدىق وكرۋگتىك توپتار اقپاراتتىق-ءتۇسىندىرۋ جۇمىستارىندا بەلسەندىلىك تانىتۋدا.

ناتيجەسىندە، وتكەن جىلى اقپاراتتىق-ءتۇسىندىرۋ جۇمىستارىنىڭ شەڭبەرىندە 650 ءىس-شارا ۇيىمداستىرىلىپ، وعان 33 مىڭ ادام قامتىلسا، بيىلعى جىلدىڭ ءبىرىنشى جارتىجىلدىعىنىڭ وزىندە ۇلكەندى-كىشىلى مىڭعا جۋىق ءىس-شارا ۇيىمداستىرىلىپ، قامتىلعان ادامداردىڭ سانى 40 مىڭعا جەتتى.

ءىس-شارالار ىشىندە، «وۋپەن ەير» (اشىق اسپان) فورماتىندا قوعامدىق ورىندار مەن ساۋدا كەشەندەرىندە وتكەن ءتۇسىندىرۋ جۇمىستارى كوپشىلىك كوڭىلىنەن شىعۋدا

وبلىستاعى ايەل جاماعاتتارى مەن ءدىن ۇستانۋشى قىزدار اراسىندا ءتۇسىندىرۋ جۇمىستارى دا نازاردان تىس قالعان جوق.

وسى سەبەپتى، وبلىستىق ايەلدەرگە ارنالعان داعدارىس ورتىلىعىمەن قارىم-قاتىناس ورناتىلىپ، جوعارى وقۋ ورىندارى جانىنان «قىز جىبەك»، «ايشا»، «ايگەرىم» كلۋبتارى قۇرىلىپ، ءدىني ساۋاتتىلىقتى قالىپتاستىراتىن اقپاراتتىق كەڭەستەر بەرىلۋدە.

باسقارما اقپاراتتىق-ءتۇسىندىرۋ توپتارى مۇشەلەرىنىڭ بىلىكتىلىگى مەن ءدىني ساۋاتتىلىعىن ارتتىرۋ ماسەلەسىنە دە تۇراقتى كوڭىل بولۋدە.

بۇل باعىتتا جىل سايىن تۇراقتى تۇردە سەمينارلار ۇيىمداستىرىلىپ، وعان ەلىمىزگە تانىمال كاسىبي ءدىنتانۋشىلار مەن وسى سالادا قىزمەت اتقاراتىن لەكتورلار مەن ترەنەرلەر تارتىلۋدا.

ۇيىمداستىرىلعان ءىس-شارالار بارىسىندا وبلىس اكىمدىگى ءدىن پروبلەمالارىن زەرتتەۋ ورتالىعى تاراپىنان شىعارىلعان 17 مىڭ دانا كىتاپ پەن كىتاپشا، 24 مىڭ دانا بۋكلەت جانە 700-دەن استام ديسك تاراتىلدى.

ءدىن پروبلەمالارىن زەرتتەۋ ورتالىعىنىڭ سەنىم-تەلەفونى مەن رەسپۋبليكالىق «114 - قاۋىرت جەلىسى» تۋرالى تاراز قالاسى مەن اۋدانداردا سىرتقى كورنەكىلىك قۇرالدارى ءىلىنىپ، جەرگىلىكتى تەلەارنالاردىڭ جۇگىرتپە جولاقتارى ارقىلى حابارلاما بەرىلىپ، قالاىشىلىك اۆتوبۋستارعا اقپاراتتىق پاراقشالار جاپسىرىلعان.

2015 جىلى ءدىن پروبلەمالارىن زەرتتەۋ ورتالىعىنا 10 ادام اۋىزشا شاعىمدانىپ، سەنىم-تەلەفونىنا 24 حابار تۇسسە، اعىمداعى جىلى اۋىزشا 3 ادام قايىرىلىپ، تەلەفون ارقىلى 27 حابارلاما ءتۇستى. تۇسكەن ارىز-شاعىمدار مەن وتىنىشتەردىڭ بارلىعىنا ءدىني-قۇقىقتىق جانە پسيحولوگيالىق تۇرعىدا جاۋاپتار مەن كەڭەستەر بەرىلدى.

دەسترۋكتيۆتى ءدىني اعىمداردىڭ ىقپالىنا ۇشىراعان باس بوستاندىقتارىنان ايىرىلعان جانە بوستاندىقتا جۇرگەن ازاماتتار اراسىندا جۇرگىزىلگەن وڭالتۋ جۇمىستارىنىڭ ناتيجەسىندە 87 ازامات، ونىڭ ىشىندە، 28-ءى سوتتالۋشىلار، قالىپتى ءدىني كوزقاراسقا قايتارىلدى.

بۇل جۇمىستارعا جوعارى دىنتانۋلىق، تەولوگيالىق ءبىلىمى بار باسقارما مەن ورتالىقتىڭ ماماندارى جانە مەشىت يمامدارى جۇمىلدىرىلۋدا.

مەملەكەتتىڭ ءدىن سالاسىنداعى ساياساتىن جۇزەگە اسىرۋدا جانە ءدىني ەكسترەميزم مەن تەرروريزمنىڭ الدىن الۋ جۇمىستارىندا ۇكىمەتتىك ەمەس ۇيىمداردىڭ الەۋەتتەرى ءتيىمدى پايدالانىلۋدا. ماسەلەن، مەملەكەتتىك الەۋمەتتىك تاپسىرىس شەڭبەرىندە 2014 جىلى 4 جوباعا 5,5 ملن. تەڭگە، 2015 جىلى 5 جوباعا 10 ملن. تەڭگە قارالسا، اعىمداعى جىلى 8,9 ملن. تەڭگەنى قۇرايتىن 5 جوبا جۇزەگە اسىرىلۋدا.

تۇرعىندار اراسىندا ءتۇسىندىرۋ جۇمىستارىن جۇرگىزۋدە بۇقارالىق اقپارات قۇرالدارى قىزمەتىنە ايرىقشا باسىمدىق بەرىلۋدە.

وتكەن جىل مەن ۇستىمىزدەگى جىرتىجىلدىقتا باق كوزدەرىندە ءدىن سالاسىنا قاتىستى 2 جارىم مىڭنان استام ماتەريال جارىق كوردى.

وبلىستا dini.zhambyl.kz, hibatulla.kz, sektamnet.kz, tarazdini.kz سياقتى ۆەب-سايتتاردىڭ قىزمەتتەرى ۇيلەستىرىلۋدە. اتالعان سايتتاردىڭ ىشىندە، وبلىستىق «ھيباتۋللا تارازي» مەشىتى تاراپىنان ۇيلەستىرىلەتىن hibatulla.kz سايتىنىڭ اقپاراتتىق قىزمەتىن ايرىقشا اتاپ وتكىم كەلەدى. سايتتا يسلام دىنىنە قاتىستى الەمدە، ەلىمىزدە، وبلىسىمىزدا ورىن الىپ وتىرعان وقيعالاردىڭ قاتارى، اۋديو-ۆيدەو ماتەريالداردىڭ مول قورى جانە ەلەكتروندى كىتاپحانا قىزمەتى بار. جاستاردىڭ زاماناۋي قاجەتتىلىكتەرىنە ساي، hibatulla.kz سايتىنىڭ سمارتفون جۇيەلەرىنە ارنالعان نۇسقاسىن ينتەرنەتتەن جۇكتەپ الۋعا دا مۇمكىندىكتەر قاراستىرىلعان.

بۇگىنگى ۋاقىتتا وبلىس تاراپىنان 40-قا جۋىق ءدىنتانۋشىلار، عالىمدار، تاريحشىلار مەن مادەنيەت سالاسىنىڭ بەلگىلى قىزمەتكەرلەرى بلوگەرلىك جۇمىستارعا تارتىلدى.

2015 جىلى ءدىني ەكسترەميزم مەن تەرروريزمنىڭ الدىن الۋعا باعىتتالعان 6 بەينەروليك پەن 1 دەرەكتى فيلم دايىندالدى. بيىلعى جىلدىڭ سوڭىنا دەيىن تاعى دا بىرنەشە بەينەروليكتەر ازىرلەنەتىن بولادى.

اتقارىلىپ جاتقان جۇمىستاردىڭ بارلىعى ەلىمىزدەگى ءدىني تۇراقتىلىقتى ساقتاۋعا، ءدىني ەكسترەميزم مەن تەرروريزم كورىنىستەرىن بولدىرماۋعا باعىتتالعان. الداعى ۋاقىتتا ءالى دە اتقارىلۋى ءتيىس شارالار بارشىلىق.

قورىتا كەلگەندە ايتارىم، بۇگىنگى جاستار ماتەريالدىق جاعىنان جان-جاقتى جاعدايلارى جاسالعان. بىراق رۋحاني دۇنيەلەرىنە ازىق بولاتىن وتباسى قۇندىلىقتارىنان الىستاپ بارادى. كۇندەلىكتى كۇيبەڭ تىرشىلىكتىڭ قامىمەن اتا-انالار بالالارىنا كوڭىل اۋدارۋدان قالعانداي. «بالام دەيتىن ەلىڭ بولماسا، ەلىم دەيتىن بالاڭ قايدان بولسىن» دەمەكشى، جاستاردى جات اعىمداردىڭ جەتەگىندە كەتكەن اداسۋشىلار دەپ ايىپتاعانشا، اداسپاۋدىڭ الدىن العانىمىز ءجون بولار.

جانگەلدى وماروۆ

Abai.kz