«تەكتىلىك تەگەۋرىنى» اتتى تاريحي-دەرەكتى روماننىڭ تۇساۋكەسەرى ءوتتى
10-شى ماۋسىم كۇنى قازاقستان رەسپۋبليكاسى ۇلتتىق عىلىم اكادەمياسىنىڭ م.و.اۋەزوۆ اتىنداعى ادەبيەت جانە ونەر يسنتيتۋتىندا ەتنوگراف جازۋشى، حالىقارالىق «الاش» ادەبي سىيلىعىنىڭ يەگەرى الماتى وبلىسىنىڭ جانە «جامبىل» اۋدانىنىڭ «قۇرمەتتى ازاماتى» جانات ء(جاناتحان) احماديدىڭ «تەكتىلىك تەگەۋرىنى» اتتى تاريحي-دەرەكتى رومانىنىڭ تۇساۋكەسەرى ءوتتى.
جيىنعا ادىلەتتىلىكتى تۋ ەتكەن قازاقتىڭ كورنەكتى ساتيريك قالامگەرى، حالىقارالىق «الاش» سىيلىعىنىڭ يەگەرى عابباس قابىشۇلى، قازاق ادەبيەتىنىڭ بەلدى وكىلى، «قۇرمەت» وردەنىنىڭ يەگەرى، جازۋشى سماعۇل ەلۋباي، ەكونوميكا عىلىمدارىنىڭ دوكتورى، پروفەسسور، اكادەميك، 68 مونوگرافيالىق ەڭبەكتىڭ اۆتورى، قر مەملەكەتتىك سىيلىعىنىڭ يەگەرى ورازالى سابدەن، قازاقستان جازۋشىلار وداعى باسقارماسى توراعاسىنىڭ ءبىرىنشى ورىنباسارى عالىم جايلىباي، اقىن، اۋدارماشى، «كافكا» اتىنداعى حالىقارالىق سىيلىقتىڭ جانە «پلاتينالى تارلان» سىيلىعىنىڭ لاۋرەاتى، «جىل ادامى-التىن ادام» سىيلىعىنىڭ يەگەرى ءشومىشباي ساريەۆ، «قازاق ادەبيەتى» گازەتىنىڭ باس رەداكتورى، قر ەڭبەك سىڭىرگەن قايراتكەرى، حالىقارالىق «الاش» ادەبي سىيلىعىنىڭ يەگەرى ەركىن جاپپاسۇلى، تانىمال پۋبليتسيست ساياسات بەيىسباي، كىتاپتىڭ رەداكتورى، حالىقارالىق «جامبىل» اتىنداعى سىيلىقتىڭ يەگەرى، جازۋشىلار وداعىنىڭ مۇشەسى دوقتىرحان تۇرلىبەك، ءتۇبى ءبىر تۇركىنىڭ بىرلىگىنىڭ جارشىسىنا اينالعان «تۇركى الەمى» گازەتىنىڭ جانە تۇركى حالىقتارى مادەني قورىنىڭ اتقارۋشى ديرەكتورى داريعا ءجۇنىس، كىتاپ اۆتورى جانە كىتاپتىڭ كۇرەتامىر كەيىپكەرى مەديتسينا عىلىمدارىنىڭ دوكتورى، اكادەميك جاسان زەكەيۇلى، سونداي-اق، جاسان زەكەيۇلىنىڭ اكەسىمەن اعالى-ءىنىلى، دوستىق قاتىناستا بولعان، قحر-نان ارنايى كەلگەن، ءوزى تۇراتىن وڭىرگە بەلگىلى سازگەر نۇرسالعازى قىزىكەنۇلى، جالپى كىتاپسۇيەر كوپشىلىك قاتىستى. جيىندى ادەبيەت زەرتتەۋشىسى سەرىكقازى قوراباي جۇرگىزدى.
كىتاپتىڭ تۇساۋكەسەرىنە جينالعان ءسوز ونەرىنىڭ ساڭلاقتارى قازاق ادەبيەتىندەگى تاريحي-دەرەكتى جانردىڭ تاعى ءبىر قازىناعا مولايعاندىعى تۋرالى توقتالدى. «تەكتىلىك تەگەۋرىنى» اتالاتىن روماننىڭ باس كەيىپكەرى حالىقارالىق ينەمەن ەمدەۋ اكادەمياسىنىڭ اكادەميگى، مەديتسينا عىلىمدارىنىڭ دوكتورى، پروفەسسور جاسان زەكەيۇلى بولعانىمەن، كىتاپ تەك اتا-تەك شەجىرەسى مەن ومىرباياندىق ءوسۋ جولىن بايانداۋدان تۇرماي، تاريحي كەزەڭدەر ياعني، قازاق حالقىنىڭ قىسىلتاياڭ شاقتاردى باستان وتكەرۋى، ونان سوڭ قىتاي كومپارتيا بيلىگى كەزىندەگى شىنايى وقيعالار تىزبەگىنەن قۇرالۋىمەن دە قۇندى ەكەندىگى ايتىلدى.
اتامەكەنىنە ورالىپ، «جاس-اي» شىعىس-تيبەت مەديتسينالىق ورتالىعىن اشىپ، العان ءبىلىمىن ءوز ەلىنىڭ قاجەتىنە جاراتىپ، دەرتى دەندەگەن ناۋقاستاردى ايىقتىرىپ كەلە جاتقان ورتالىق باسشىسى جاسان زەكەيۇلىنا ءسوز العانداردىڭ بارلىعى دەرلىك ايرىقشا راحمەتتەرىن ءبىلدىرىپ، تەكتىلىك، بىلىمپازدىق، ەڭبەكقورلىق، جومارتتىق قاسيەتتەرىنە دە توقتالىپ ءوتتى.
سونداي-اق روماننىڭ كوركەم دە ايشىقتى ءتىل ورنەگى ءار داۋىردەگى كەيىپكەردىڭ ءتىل قولدانىسىن وتە دالمە-ءدال بەرە بىلۋىمەن دە ەرەكشەلەنىپ، بۇل ءوز كەزەڭىندە ەڭبەكتىڭ ءتىل ءبىلىمى سالاسىنىڭ دا زەرتتەۋ جۇمىستارىنا نىسان، قور بولۋىنا جول اشاتىنى دا ءسوز بولدى.
مادەني شارا بارىسىندا قر ەڭبەك سىڭىرگەن ءارتيسى، «قۇرمەت» وردەنىنىڭ يەگەرى، قازاق راديوسىنىڭ «التىن داۋىسىنا» اينالعان ساۋىق ماسىعۇتقىزى جاقانوۆا مەن قر ەڭبەگى سىڭگەن مادەنيەت قايراتكەرى ءارى تالاي بۋىندى تاربيەلەگەن تانىمال ديكتور امانجان ەڭسەبايۇلى «تەكتىلىك تەگەۋرىنى» رومانىنداعى بيلەر كەڭەسى مەن دانالىق سوزدەرىنەن ءۇزىندى وقىدى. حالقىمىزدىڭ سان عاسىرلىق باي اۋىز ادەبيەتى ۇلگىلەرىنىڭ ەڭ مايەكتىسى ماقالداردى جانە جازۋشى قيالى مەن مەن قالامىنان تۋعان ءسوز مارجاندارىن ەرەكشە دارىندى داۋىس يەلەرى وقىعاندا ودان سايىن قۇلپىرا ءتۇستى.
قر مادەنيەت قايراتكەرى، ءانشى، سازگەر ەرجان بەلعوزيەۆ ءوز اندەرىنەن شاشۋ شاشتى. اباي اتىنداعى وپەرا جانە بالەت تەاترىنىڭ ءانشىسى تىلەۋبەك قوجانۇلى اۋەلەتىپ ءان شىرقاسا، ايتىس اقىنى قازىرەت بەردىحان كىتاپ اۆتورى مەن جينالعان كوپشىلىككە سۋىرىپ سالما جىرىن ارنادى. قارلىعاش نۇرسالعازىقىزى دا قوڭىر دومبىرانى كۇمبىرلەتىپ ءان سالدى.
«تەكتىلىك تەگەۋرىنى» كىتابىنىڭ تۇساۋكەسەرى قازاق فولكلورتانۋ، ادەبيەتتانۋ جانە ونەرتانۋ عىلىمدارىنىڭ ورتالىعى، ياعني م.اۋەزوۆ اتىنداعى ادەبيەت جانە ونەر ينستيتۋتىندا ءوتىپ جاتقانىنىڭ دا تاريحي ءمانى زور ەكەندىگىنە توقتالعان جاسان زەكەيۇلى جينالعان كوپشىلىككە ءوز راحمەتىن ءبىلدىرىپ، كىتاپ اۆتورى – جانات احماديعا قۇندىز شاپان جاۋىپ، ات مىنگىزدى. سونداي-اق، حالىق بولىپ ماقتان تۇتاتىن و.سابدەن، ع.قابىش، ع.جايلىباي، ە.جاپپاس سىندى ەل اعالارىنا دا شاپان جاۋىپ، «جاس-اي» شىعىس-تيبەت مەديتسينا ورتالىعىنان تەگىن ەم الۋعا كۋالىك تاپسىردى.
ءتۇيىنسوزدى العان ۇلتتىق ۇعىم، حالىقتىق سالت-سانا، قازاقى ءجون-جورالعىنىڭ بىلگىرى، ماقال-ماتەلدەردىڭ مايەگىن بەرۋشى، ءسوز شەبەرى جانات احمادي جيىنعا كەلگەن قالامداستارىنىڭ اربىرىنە توقتالىپ، ەستەلىكتەردەن سىر اقتاردى. ءوزى سومداعان كەيىپكەرى – جاسان زەكەيۇلىنا، وقىرماندارىنا، جينالعان كوپشىلىككە العىسىن ءبىلدىردى.
ەستەتيكالىق تانىمدى, وي ءورىستى كەڭەيتىپ، قازاقتىڭ شۇرايلى، كيەلى ءسوز ونەرىنە تۇشىندىرىپ، وتان سۇيگىشتىكتى ەسەلەپ، ۇرپاق تاربيەلەۋدەگى نەگىزگى قاعيدالاردى مىقتاي تۇسەتىن تاماشا تاريحي-دەرەكتى تۋىندىنى وقىرماندار قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ ۇلتتىق كىتاپحاناسىنان وقي الادى، ساتىپ الام دەۋشىلەر «جاس-اي» مەدياورتالىعىنا حابارلاسىپ تاپسىرىس بەرۋلەرىنە بولادى.
بايلانىس تەلەفوندارى: 302-15-40; 390-19-19;
8-777-232-18-71; 8-775-711-62-35.
ەل. پوشتا: zhasai_67mail.ru
سايت: www.jasai.kz
«جاس-اي» مەديتسينالىق-اقپاراتتىق جۋرنالىنىڭ ۇجىمى
اباي-اقپارات