( پوەما )

ءسوز باسى:

1916-جىلدىڭ ماۋسىم ايىندا پاتشا ۇكىمەتىنىڭ بۇراتانا حالىقتاردان، ونىڭ ىشىندە قازاقتاردان 16 مەن 31 جاس ارالىعىنداعى جىگىتتەردى مايداننىڭ قارا جۇمىسىنا

الۋ تۋرالى جارلىعى شىقتى. قازاق جەرىندەگى ۇستەمدىگىن نىعايتىپ، حالقىن توز-توز قىلۋ ماقساتىندا جاسالعان بۇل  جارلىق حالىقتىڭ اشۋ-ىزاسىن تۋدىرىپ، قاندى شايقاسقا،  

جاپپاي ۇركىنشىلىككە اكەلىپ تىرەدى.

 

- 1 -

 

ازىناعان ارقانىڭ اق بورانى،

اپتا بولدى تولاس جوق، توقتامادى.

اق بورانمەن الىسقان بەيباق مالشى،

اينالشىقتاي بەرەدى اق قورانى.

 

اق ءۇمىتتىڭ ازىرگە جوق حابارى،

اق بوراندا ءور جىگەر تاپتالادى.

الاباجاق دۇلەيدەن وتار قويدىڭ،

اپپاق قورا جاندارىن اپ قالادى.

 

قيىستىرىپ جاسالعان تالدان ءورىپ،

قورا ماڭى قورشالعان شارباق ەدى.

قارا جىگىت شارباققا ءشوپ تاستاسا،

قارا داۋىل كەتەدى قارعا كومىپ.

 

قار ارالاس شوپكە وتار باس سالادى،

كوپ قورقاۋداي قىزارعان قانعا جەرىك.

ءومىر، ءولىم وسىلاي تالاسادى،

جاناسادى جاس شوپان تالعا كەلىپ.

 

جاناسادى... وي اعىپ وزەگىنەن،

ءوز ءومىرىن ويمەنەن كەزەدى كەڭ.

وكىنبەيدى ازاپقا ءتۇستىم-اۋ، دەپ،

قاۋىشقاندا جاڭا كەپ ءوز ەلىمەن.

 

اق ساعىنىش ارقالاپ اسقان ەدى،

كەشە عانا قورعاستىڭ كەزەڭىنەن.

اتاجۇرتقا تەزىرەك جەتكىسى كەپ،

تەپكىسىنە قىتايدىڭ توزە بىلگەن.

 

وي جەلىسىن جاس جىگىت بۇردى مۇڭعا،

سۇمدىق جاتار زاماننىڭ شىندىعىندا.

اكەلەرى قىتايعا اۋعان ەكەن،

«ون التىنىڭ» قاندىاۋىز قىرعىنىندا.

 

كوشتىڭ باسىن بۇرىپتى ءبىراز قازاق،

جۇرمەيمىن دەپ كاپىردىڭ قۇلدىعىندا.

... جان سۋىرعان ارقانىڭ اق داۋىلى،

جاس جىگىتتىڭ جىگەرىن سىندىرۋدا.

 

دۇلەي بوران قوراعا شۇيلىگۋدە،

وتكەن ءومىر وزەگىن كۇيدىرۋدە.

اكەلەرى اۋىپتى ارعى بەتكە،

كونبەيمىن دەپ كاپىردىڭ بيلىگىنە.

 

شەكارانى سۇيمەيتىن سايران قازاق،

كەزىكپەپتى ول جاقتا كۇيلى كۇنگە.

قاتال زامان قاھارى دۋشار ەتىپ،

يلىكپەيتىن باستارىن يلىگۋگە!..

 

كۇن كەشىپتى وندا دا يلىكپەستەن،

زاماننان دا، ادامنان سىي كۇتپەستەن.

وسىنداي ءبىر قارالى كۇندەر بوپتى،

شالقىپ جاتقان الباننان كۇي، قۇت كوشكەن.

 

زەڭبىرەكتىڭ سەسىمەن جەڭگەن ورىس،

تارپاڭ جەردىڭ تەنتەگىن تيدىق دەسكەن.

وسىنداي ءبىر ءزاھارلى كۇندەر بوپتى،

تەكتى ەلدىڭ تاعدىرىن ميعۇرت شەشكەن.

 

- 2 -

 

اققا ورانىپ ارقانىڭ اتىرابى،

اق كوبىكتى اق داۋىل ساپىرادى.

اق داۋىلمەن ەشقانداي ءىسى جوقتاي،

تويىنعان قوي كۇيىستەپ جاتىر، ءانى.

 

قارا داۋىل كەنەتتەن ۇيتقىپ كەتسە،

قالتىرايدى ءۇمىتتىڭ جاپىراعى.

تال شارباققا سۇيەنگەن جاس شوپاندى،

تاۋعا قاراي ءبىر ارمان شاقىرادى.

 

ءبىر ارمان شاقىرادى تاۋعا قاراي،

شىڭىنان شۇعىلالى جاۋعان اراي.

قالىقتاپ قازىر ۇشىپ جەتەر ەدى،

قولتىقتار قاناتىنىڭ بولماعانى-اي!

 

قورعاسقا كوشتىڭ باسى تىرەلگەندە،

امالداپ، سوندا ءتۇسىپ قالماعانى-اي.

كوزىمەنەن جەر شۇقىپ شوپان جىگىت،

قارعا قاراي بەرەدى، مالعا قاراي...

 

شەكارادا بۇلاردى قاق بولگەن-ءدى،

ءبىر قاۋىمعا بولىنەر شاق كەلگەن-ءدى.

بابامىزدىڭ بەيىتى جاتقان جەرگە،

بارساق دەگەن تىلەگى جالت بەرگەن-ءدى.

 

ۇزىناعاش اپارىپ بىرەۋلەرىن،

ۇلىتاۋعا بۇلاردى اپ كەلگەن-ءدى.

وسى جەردە جاسا دەپ تىرلىگىڭدى،

وتار قويدى الدىنا ساپ بەرگەن-ءدى.

... قازاقتىڭ كەڭ جەرى ەدى قايدا بارسا،

قونىس ەتپەگەن ەدى جات جەرلەردى.

 

ارعىن، نايمان قارسى الىپ ارقاداعى،

جات كورمەدى بۇلاردى، القالادى.

سىي كورسە دە شەڭبەردىڭ شالدارىنان،

تاۋعا دەگەن ساعىنىش تارقامادى.

 

البانعا اتاقونىس، جەر تورەسى –

الىپ-ۇشىپ اڭسايدى قارقارانى.

وتار قويدى ەرىكسىز باعا بەردى،

وزەگىندە ورتەنىپ بار تالابى.

 

- 3 -

 

اسقار، اسقار، اسقار تاۋ – اسىل مەكەن،

اسقار تاۋدىڭ بۇلت تۇرار باسىندا اسەم.

اسپانتاۋدى جايلاعان قازاقتاردىڭ

انمەن وتكەن ءار كۇنى عاسىرعا تەڭ.

 

الىپ تاۋدىڭ جۇرەگىن سىزداتىپ قۇر،

اسقارىندا اق شىڭنىڭ مۇز قاتىپ تۇر.

ءار كۇن اۋرە سول مۇزدى جىبىتە الماي،

شىعىستان شۋاق توككەن ىزگى اقىق نۇر!..

 

عاسىر سايىن قالىڭداپ قابىرشىعى،

جۇمىر جەردىڭ مۇلگىپ تۇر ءتاۋىر شىڭى.

شىڭ باسىنا جاي سۇراپ جاناسادى،

قىراننىڭ تەك قىلىش ءجۇز قاۋىرسىنى.

...ءدال قىرانداي دۇنيەدەن تابۋ قيىن،

تاۋدىڭ مۇڭىن ۇعاتىن تامىرشىنى.

 

حاس بيىكتە – قىراننىڭ ىرىس ءانى،

قىران مەن تاۋ ءوزدى-ءوزى ۇعىسادى.

قىراننىڭ دا، تاۋدىڭ دا كوكىرەگىنەن،

ارمان لاۋلاپ سول ساتتە مۇڭ ۇشادى.

 

اسقار، اسقار، اسقار تاۋ بۇلت باسقان،

تاۋ باسىنان ءتۇستى ءبىر سىنىپ داستان.

اسقار تاۋعا سۇيەنگەن البانداردان

شاق بولىپتى باق تايىپ، ىرىس قاشقان!.

 

تاۋ اراسى – جاسىل بەل، جاسىل دالا،

تىرەك بولعان تەكتىگە، تاسىرعا دا.

جاسىل دالا توسىمەن ارلى-بەرلى،

كوپەستەردىڭ وتەتىن كوشى ىرعالا.

قارقارادا باستايتىن قىزۋ ساۋدا،

ءاربىر كوپەس تىگىپ اپ قوسىن دارا.

 

قىتاي، دۇنگەن، ورىسى، وزبەگى بار،

پايدا ىزدەپ كەلەتىن ەلگە بۇلار.

تۇمسىقتارىن مايلى اسقا باتىراتىن،

توپ قۇزعىنداي تاڭسىقتاۋ جەمگە قۇمار.

 

تەڭ-تەڭ بۇيىم كەلەردە تيەپ الىپ،

باستارىنا پايدانى ۇيەدى انىق.

قازان تۇسە قايتاتىن ەلدەرىنە،

توقتىنى الىپ، تايدى الىپ، تۇيەنى الىپ!..

 

- 4 -

 

قويناۋىنان ءجۇز ءتۇرلى گۇل اتقىلاپ،

قۇلپىراتىن جاز سايىن قىرات-قىرات.

قوڭىر ەلدىڭ سوعاتىن جۇرەگىندە –

ەل، جەر دەگەن قاستەرلى ءبىر-اق مۇرات.

 

تۇنىعىنان تۇمانىڭ قانىپ ءىشىپ،

از كورمەسە ءبىر-ءبىرىن ساعىنىسىپ;

بولمىسىنان بۇلا ەدى، بوستان ەدى،

تالىمىنەن تىرلىگى جارىپ ۇشىپ.

...كوپتەن بەرى سول ەلدىڭ جۇرەتۇعىن،

كاپىر كورسە ىزادان تامىرى ىسىپ.

 

جايلاۋ بۋى جاندارىن جەلپىندىرىپ،

ەركىن جۇرگەن ەل ەدى، ەركىن كۇلىپ.

قونىستانىپ جاتقان كەي مۇجىقتارعا،

قارامايتىن ادام دەپ، بوركىن بۇرىپ.

 

اق پاتشانىڭ بولعان سوڭ بيلىگىندە،

الاتاۋدان اسپايتىن ول كۇنگى ءۇمىت.

كەنەت “ماۋسىم جارلىعى” كەتپەگەندە

تۇلپار ەلدىڭ ءتوزىمىن تولقىن قىلىپ!..

 

جۇيرىك باپتاپ، تاي-قۇنان جارىستىرىپ،

جابىلىقتى، ەزدىكتى نامىس ءبىلىپ.

تازالىققا ءتاۋ ەتكەن كوشپەندى ەدى،

ءسال ەسكىرسە قونىسىن اۋىستىرىپ.

 

جىر-دۋمانمەن كوركەمدەپ اراي-كۇنىن،

جاز جايلاۋىن ۇجماققا بالايتۇعىن.

جيرەن ساقال، جەلبۋاز كەلىمسەككە،

جەركەنىشپەن “كاپىر” دەپ قارايتۇعىن.

 

ءتاڭىر بەرگەن قۇت كورىپ تاۋ، دالاسىن،

ادالدىقپەن ءىشۋشى ەد الداعى اسىن.

مىنە، وسىنداي ءمۇمىن ەل دۇرلىگىپ تۇر،

قىرقىسۋدان باسقا امال قالماعاسىن.

 

- 5 -

باس كەڭسەسى قارقارا جارمەڭكەسىندە ورنالاسقان جاركەنت ۋەزدىنىڭ پريستاۆى پودۆوركوۆ حالىققا پاتشا جارلىعىن جەتكىزىپ، جاۋابىن ايتۋعا 3 كۇن ۋاقىت بەرەدى.

 

شۋاق شاشقان كوكتەگى قىلعىپ كۇندى،

ايار جارلىق الاشتى دۇرلىكتىردى.

اۋا دا الماي، جاۋا الماي تومسىرايىپ،

الاتاۋدىڭ باسىندا ءبىر بۇلت تۇردى.

 

ءسال قوزعالسا بولارداي ءومىر ويران،

ءبىر بۇلت تۇردى قايىسىپ اۋىر ويدان.

اجار قاشىپ جايقالعان جاز ايماقتان،

تاۋ مەن دالا تۇنەرىپ، قوڭىرايعان.

دەيتىندەي-اق: “كونىپ ەم كوپ مازاققا،

ءدال مىناعان تاۋسىلدى مەنىڭ ايلام!”

 

كەربەز ولكە توسىنەن ءان شىقپاستان،

ءبىر بۇلت تۇردى ەڭسەنى جانشىپ-باسقان.

بۇرىن-سوڭدى بۇل جەردە بولماعانداي،

بۇلا داۋرەن – باقىتى شالقىپ-تاسقان.

“ۋاي، دۇنيە! بالىقتاي ەكەنسىڭ-اۋ،

التىن قارماق باسىنان شورشىپ-قاشقان!”

 

“شىنىمەن-اق قاسىرەت تونگەنى مە؟

شىنىمەن-اق اپاتتىڭ كەلگەنى مە؟

يلەۋىنە يلىكپەي كونە بەرەر،

اق پاتشانىڭ بۇل قازاق ەرمەگى مە؟!

 

شىرماۋىنا شىداپ-اق كەلىپ ەدى،

شىن قاسىرەت ءتونىپ تۇر ەلگە مىنە.

و باسىندا بەكەر اق بولعان ەكەن،

ورمەكشىنىڭ باس سۇعۋ ورمەگىنە!

 

شىنىمەن-اق ءۇمىتتىڭ سونگەنى مە؟

شىنىمەن-اق جىگەردىڭ ولگەنى مە؟

جوعالتۋدىڭ امالى قازاقتى بۇل –

جىگىتتەردى بەردى نە، بەرمەدى نە؟!

 

كورەرىڭ وسى ما ەدى، ۋا، جامەڭكە،

جەر ورتاسى – جەتپىسكە كەلگەنىڭدە؟

شىقپاستاي قىپ تىعىنىن تىققالى تۇر،

كىرگىزىپ اپ بۇل كاپىر شولمەگىنە.

 

بۇدان ءارى كوندى نە، كونبەدى نە؟

ۇرپاعى ولسە – ۇلتتىڭ دا ولگەنى دە.

ۇران سالىپ، نايزا الىپ، اتقا قونسىن،

ات سالايىن ەلىمنىڭ ەرلەرىنە!

قاندايلىعىن كورەرسىڭ، قانسىز يتتەر!

قالىڭ ەلدىڭ قول سالعان جورگەگىنە!”

 

كوپتەن بەرى قالعانداي اقپاي قانى،

اقىلىنا ءجۇر ەدى تاپپاي ءدارى.

تارازىعا ساپ كەلىپ تالاي ويدى،

جامەڭكە بي وسىلاي شورت بايلادى.

 

شورت بايلادى – جانارى شوققا اينالدى،

وزگە جولدىڭ جانىنا جاقپاي ءبارى.

تۇلا بويىن بالقىتىپ بارا جاتتى،

سەل بوپ اققان نامىستىڭ اق قاينارى!

سەل بوپ اققان اشۋدىڭ اق قاينارى!

 

“دالانى الدى، تاۋدى الدى، قالانى الدى،

بالانى السا ءومىردىڭ جوق قوي ءمانى!..

قورعان بولار، دوس بولار دەپ سەنگەن ەد،

سورعا اينالعان بۇل ورىس وتقا ايدادى.

...جەل وتىندە جەلكىلدەر كۇن بار ما ەكەن،

قايعىسى كوپ قازاقتىڭ كوك بايراعى؟!”

 

- 6 -

 

اقبەيىتتىڭ باۋىرى،

جامەڭكەنىڭ اۋىلى.

جيىلۋدا وسىندا

البان اتا قاۋىمى.

بارلىعىن دا جيناعان –

سۇم جارلىقتىڭ داۋىلى.

 

بالا دا بار بۇل جەردە

باسىلماعان ارىنى.

تاياق ۇستاپ ۇلگەرگەن

تابۋ دا وڭاي كارىنى.

 

بالۋان دا بار سىزدانعان

جەر يىسكەمەي جاۋىرى.

باتىر دا بار ىزعاردان

قايتپايتۇعىن جالىنى.

 

اقىن دا بار ەل دەسە،

سولقىلداعان تامىرى.

مومىن دا بار وزگەشە،

ۇرى دا بار كانىگى.

 

ءسوز ۇستاعان جاقسى بار –

كوپكە تۇسكەن جارىعى.

بايلار دا بار باققۇمار –

ءارى جۋان، ءارى ءىرى.

 

بارلىعىن دا جيناعان

نالەت اتقىر ناقۇرىس

اق پاتشانىڭ ءامىرى.

بارلىعىن دا قايراۋدا

ءور نامىستىڭ شارىعى!

 

ءور نامىستىڭ شارىعى

ەل جىگەرىن قايراۋدا!

ەر جۇرەگىن قايراۋدا!

پاتشا جارلىق قىلىپتى،

بالا بەر دەپ مايدانعا.

مايدانعا ەمەس – قايراڭعا.

 

قايراڭعا ەمەي، نەمەنە،

قارۋ بەرمەي قولىنا،

قان مايدانعا شاقىرسا

قارا جۇمىس جايعاۋعا؟!

 

وردا بۇزار جاستاعى

نەبىر اتپال جىگىتتىڭ

زىعىردانى قايناۋدا.

قان مايداندا قارۋسىز

قۇشارمىز قۇر اجال دەپ،

كوڭىلىنە قايعى - اۋدا.

 

وزگە جەردە ولگەنشە –

قوس قولدارى بايلاۋدا;

تاۋىن، تاسىن جاستانىپ،

قياناتشىل كاپىردىڭ

جاعاسىنا باس سالىپ،

قۇربان بولسا بولماس پا ەد،

قاسيەتتى بۇل قويناۋدا!

قاسيەتتى مىناۋ سايلاردا!

 

بۇنداي تاجال ۇكىمگە

قارسى تۇرار بار ما ايلا؟!

قارسى تۇرار بار ما ايلا؟!

نەلەر باتىر، نەلەر بي

وسى جاعىن ويلاۋدا.

 

- 7 -

 

ايتاتۇعىن “جوق”، “باردى”،

مولشەرلى شاق بوپ قالدى.

قالىڭ قاۋىم ءبىر سوزبەن

ءبىر بايلامعا توقتالدى:

 

 - بۇدان ءارى ۇلىققا

سالدىرمايمىز قاقپاندى.

ۇلى ۇمىتپەن انامىز

ۇل دەپ ءبىزدى تاپقان-دى.

باتا بەرگەن بابامىز:

“جىعىلساڭ دا جاعاڭا

جولاتپا دەپ جات قولدى!”

 

قارىن قارۋ تالدىرعان،

ەرلىك وتىن جاندىرعان.

جايپاپ تالاي دۇشپاندى،

جەردى قورعاپ، قالدىرعان;

ۇمىتقانداي بولىپپىز

بابا ءۇمىتىن اقتاۋدى.

 

“تاۋەكەل” دەپ تاس جۇتساق،

ارۋاعى ونىڭ ساقتار-دى.

ازىرلەڭدەر قولدا بار

نايزا، قىلىش، شوقپاردى.

جاراتىڭدار سۋىتىپ

جىلىكتى ايعىر، اتتاردى.

 

قابىرعامىز قاقىراپ

سوگىلەتىن شاق بولسا;

جاۋدىڭ كۇشى باسىم بوپ،

شەگىنەتىن شاق بولسا;

قىتاي جاققا اۋارمىز

اسىپ اناۋ اق قاردى!..” –

 

دەگەن ۇزاق سوزدەرى

بار جۇرەكتە جاتتالدى.

سوعىس ءساتى جاقىنداپ،

قالىڭ قاۋداي لاپىلداپ

ءار جۇرەكتە وت جاندى.

 

سەرت بايلاسىپ، قۇراندى اپ،

“رايىمبەك!” دەپ ۇرانداپ،

ازۋىنان وت شاشقان

اجداھامەن ايقاسقا

قالىڭ قازاق اتتاندى!

 

 - 8 -

 

جەتىسۋداعى، ونىڭ ىشىندە قارقاراداعى كوتەرىلىستى باسۋ ءۇشىن تۇركىستان گەنەرال-گۋبەرناتورى كۋروپاتكين 3 درۋجينا، 7 اتقىشتار روتاسىن، 5 جۇزدىك، 14 زەڭبىرەگى

بار ءبىر باتارەيا، 2 پۋلەمەتشىلەر كومانداسى بار ەكى كازاك پولكىن جىبەرەدى. 16 بولىس الباننىڭ باستى ادامدارىن ايلامەن قولعا ءتۇسىرىپ، 17 ادامدى پرەجەۆالسك تۇرمەسىندە اتىپ ولتىرەدى.

 

ورتكە وراندى جارمەڭكە،

اشۋىنا ءمىندى البان.

ەرىن الىپ باۋرىنا،

اساۋداي بوپ تۇلدانعان.

 

ۇلىق قاشىپ قۇتىلعان

مومىن ەلدى قۇلدانعان.

ساۋداگەر دە قالماعان

مۇرتى ماي بوپ، جىرعالعان.

 

داۋىل ۇرىپ، توڭكەرىپ

اسقار-اسقار شىڭداردان;

كەشە عانا گۇل بولعان

جارمەڭكەدەن كۇل قالعان.

تاسقىنداعان تولقىننان

قىزىل قانعا بويالدى

ۇجماقتاي بوپ تۇرعان ماڭ!..

 

كەك قايراعان قازاقتىڭ

اتقا قوندى ەركەگى.

بۇگىنى – بۇل، بەلگىسىز،

نە بولادى ەرتەڭى؟!

 

شىرعالاڭنان اپ شىعار

قۇرىقتالىپ باسشى بار

قالىڭ ەلدىڭ كەۋدەسىن

اششى وكىنىش ورتەدى.

ابىزى جوق – ابدىراپ،

قان مايداننان قالجىراپ،

تولقىپ تۇردى ەل سەڭى.

 

“اتاڭا نالەت ايارلار!

ەلگە تۇتقا بولاتىن،

قيىننان اقىل تاباتىن

ەرلەردى بايلاپ اكەتىپ،

قيىپ تا كەتتى جەلكەنى!

باسىپ تا كەتتى ەڭسەنى!

 

قاپىدا جاۋعا الدىرعان،

قاپىدا قاقپان شالدىرعان

وكىنىشتىڭ جوق ولشەمى!

وكىنىشتىڭ جوق ولشەمى!”

 

قۇسىقتان شىققان جامەڭكە*

اسپانتاۋدىڭ كوركى ەدى.

قۇرماننان تۋعان ەر ۇزاق

سولقىلداپ تۇرعان سەرت ەدى.

 

سەرىكباي، سىدىق، اۋباكىر،

جاڭاباي، نۇكە، ديقانباي

لاپىلداپ تۇرعان ءورت ەدى.

تۇرلىعوجاداي ايباتتى،

بەكدايىرداي قايراتتى

ايتتان تۋماس ەر تەگى.

قۇدياربەك تە شوعاننىڭ

سۋىقتان ساقتار بوركى ەدى.

 

ايتىپ ايتپاي نە كەرەك،

پاتشانىڭ ەسىن قاشىرعان،

اتاعىن كوككە اسىرعان،

الشاڭ دا باسقان الباننىڭ

وسىلار ەدى “تەنتەگى”،

وسىلار ەدى كوركەمى!

 

وسىلار ەدى ناعىز ەر

باسىن دا بايلاپ اجالعا،

قارسى دا شاۋىپ تاجالعا،

قارسى دا تۇرىپ زاۋالعا،

قورعاعان مىناۋ ولكەنى!!!

 

- 9 -

 

قالماعان سوڭ كوشۋدەن باسقا امالى،

قالىڭ قازاق تاۋەكەل جاستانادى.

كەزەڭ اسىپ قىتايعا كەتە بارعان،

كوشكە ءتىزىپ كەمپىر-شال، جاس بالانى.

 

جول ۇستىندە تالايى وققا ۇشادى،

اجال سەۋىپ اسۋدىڭ تاس قامالى!..

... اكەلەردىڭ ءومىرىن ەسكە السا،

جاس شوپاننىڭ جانىنان جاس تامادى.

 

قارا نارعا ءۇمىتىن تەڭدەپ الىپ،

قونىستاپتى قولايلى جەرگە بارىپ.

قالماق، قىتاي كەزدىگىن كەزەنەدى،

قايمانا ەلگە ساپاردان كەلگەن ارىپ.

 

قىتاي بيلىك قۇرعانمەن، ول جەرلەردى

قۇداي باستا قازاققا بەرگەنى انىق.

جوندەم جەرگە جانتايا جايعاسىپتى،

جاداعان جۇرت ارمانىن شەرگە مالىپ.

 

كوشكەن ەلگە قاي قوعام ءتورىن بەرسىن؟!

قۇتىلعان سوڭ ءدوپ كەلگەن ولىمنەن شىن.

قۇلجا، قۇشتاي، تەكەستى** مەكەن ەتىپ،

قىزدىرادى قايتادان ءومىر كوركىن.

 

قارا شالعا قايتادان بالا ەرەدى،

قارادالا توسىندە مال ورەدى.

كەنەت... قايتا سۇرلانىپ زامان ءجۇزى،

قارايادى قازاققا كورىنگەن كۇن.

 

دۇنيەگە كەلسە دە قىتاي بارىپ،

كورگەن ەدى تاعدىردان قۇقايدى انىق.

توعىزىندا اكەسى اجال قۇشىپ،

دوڭگەلەندى دۇنيە ءۇش اينالىپ.

 

جۇرتقا كەلگەن جوقشىلىق جاۋداي ءتونىپ،

جاستايىنان تالابىن تۇسايدى انىق.

قارا جۇمىس قاتايتتى قارشادايدان،

(قولداپ ءجۇردى باقىتتىڭ قۇسى اينالىپ).

 

ماقسات ەتىپ وتانىن گۇل جاساۋدى،

ماو تسزين*** جانارىن قىرعا سالدى.

لوگەيلەردى**** جۇمىسقا قۇلشا جەگىپ،

وتقا سالدى حالىقتى سۋعا سالدى.

 

قايتكەندە دە وزگە ەلدەن قالماۋدى ويلاپ،

قۇلجا***** سالدى، قۇلجاعا مۇرجا سالدى.

قارا جۇمىس قازاقتى تاپتى تاعى،

كىم قۋارىپ بەلگىلى، كىم جاساردى؟!

 

ون جاسىندا ەڭبەكتىڭ شامىن جاقتى،

ون بەسىندە شاحتانىڭ ءدامىن تاتتى.

جەسىر انا، جەتىمەك باۋىردى ويلاپ،

جاندايشاپتىڭ بولسا دا مالىن باقتى.

 

بۇعى باقتى، تاي باقتى، وگىز باقتى،

كۇن استىندا قىتايدىڭ ءشوبىن شاپتى.

ءومىر ءۇشىن ايتەۋىر ارپالىستى،

قاشان ونى قۋ ءومىر دامىلداتتى؟!

 

تاسقا تامىر سۋارعان وسكىن ەدى،

بالا كۇنى، قايسىبىر ەس بىلەدى.

اناۋ تاۋدىڭ ارتىندا قازاقتىڭ كەڭ

دالاسى بار دەگەندى ەستىگەن-ءدى.

 

وزەگىندە ويرانداپ ورىس سالعان،

جاراسى بار دەگەندى ەستىگەن-ءدى.

ارىلماعان سانداعان عاسىرلاردان،

نالاسى بار دەگەندى ەستىگەن-ءدى.

 

قىران ۇشسا قاناتى تالاتۇعىن،

ويىن ارباپ، بەرمەدى دالا تىنىم.

ايان بەرىپ ارۋاعى باباسىنىڭ،

سەزدى بىراق سول كەزدە-اق بالا جۇرەك،

 

ءتۇپتىڭ-ءتۇبى سول جەرگە باراتىنىن.

جانسا باعى سول جەردە جاناتىنىن.

... بودانىندا ورىستىڭ ەكەندىگىن،

بىلمەپ ەدى بىراقتا،

بالا تۇعىن!..

 

ءسوز اياعى:

 

مۇزداي قارۋلانعان پاتشا اسكەرىمەن شايقاستا شەگىنىپ، قىتاي اۋعان حالىقتىڭ ءبىراز بولىگى 1917 جىلدىڭ كوكتەمىندە، جانە ءبىر لەگى 1956-1962 جىلدارى اتاجۇرتقا ورالادى. ءتۇرلى سەبەپتەرمەن ەلگە ورالا الماي، ءالى كۇنگە قىتاي جەرىندە تىرشىلىك ەتىپ جاتقاندارى دا بارشىلىق! 

 

* - البان ەلىنىڭ باستى ادامدارى، كوتەرىلىس قۇرباندارى،

** - جەر اتتارى،  

*** - قىتاي مەملەكەتىنىڭ باسشىسى،

**** - قارا جۇمىسقا جەگىلگەن قىلمىستىلار،

***** - قالا، ىلە قازاق وبلىسىنىڭ ورتالىعى.

Abai.kz