ەلباسى جەر كودەكسىنە تۇزەتۋلەرگە موراتوري جاريالاپ، ەلدى تۇسىنىستىككە شاقىرىپ وتىر. جەر ماسەلەسىندە ەلىمىزدىڭ ەكونوميكالىق، ۇلتتىق، الەۋمەتتىك، قاۋىپسىزدىك، اقپاراتتىق مۇددەلەرى توعىسىپ جاتىر.

 جەر ۇلتارالىق تاتۋلىقتىڭ نەگىزى. ەلىمىزدەگى اقمولا، قوستاناي، سولتۇستىك قازاقستان وبلىستارىندا ءبىر تۇرعىنعا ەسەپتەلگەندە 11-13 گەكتار قۇنارلى جەر كەلسە، جامبىل وبلىسىندا - 2,16 گا، الماتىدا - 1,49, قىزىلوردادا - 1,09, وڭتۇستىك قازاقستاندا - 0,81, اتىراۋدا - 0,76 جانە ماڭعىستاۋدا - 0,03 گادان كەلەدى. وسى التى وبلىستىڭ ۇلەسىنە ەلىمىزدەگى قۇنارلى جەردىڭ 13 پايىزى عانا تيەدى. قازاقتاردىڭ باسىم كوپشىلىگى قۇنارلى جەردە وتىرعان جوق. بۇل رەسەيدىڭ وتارلاۋ ساياساتىنىڭ سالدارى. حالىقتىڭ بارلىعىن بىردەي قۇنارلى جەرگە قول جەتكىزبەي تۇرعاندا جەر ساتىلسا، ەل ىشىندە الاۋىزدىق تۋادى. جەر ساتۋعا قارسىلىق اتىراۋلىق، قىزىلوردالىق، باسقا دا قۇنارسىز جەردە وتىرعانداردان باستالۋى تۇسىنىكتى.

1. جەر قازاقتار ءۇشىن تابىستىڭ كوزى عانا ەمەس، رۋحاني قۇندىلىق، قازاقتى قازاق ەتەتىن اتامەكەنى. قر كونستيتۋتسياسىنىڭ پرەامبۋلاسىندا «بايىرعى قازاق جەرىندە مەملەكەتتىك قۇرا وتىرىپ» دەگەن ۇلاعاتتى سوزدەر تەگىن جازىلماعان. جەر ساتۋعا قارسىلىق تەك قازاقتار اراسىندا ورىن الۋى دا وسىدان. قازاق جەردى باسقادان قىزعانبايدى، بىراق نامىسىن قورعايدى. كەزىندە قازاقستاندا «نەمىس اۆتونومياسىنىڭ» جاساندى كورىنگەنى دە سوندىقتان. تالاي عاسىر وتارلاۋ ساياساتىنىڭ تەپكىسىن كورگەن قازاق  شەت ەلگە جەردى جالعا بەرۋدى دە قابىلداي بەرمەيدى. وسى نازىك پسيحولوگيا توڭىرەگىندە ۇكىمەت كوميسسياسى تەرەڭ ويلانبايتىن سياقتى.
2. جەر قاتىناسىن رەتتەۋ، جەردەن تابىس تابۋدىڭ جولى جەردى تەك جەكە مەنشىككە ساتۋ دەۋ – بىرجاقتى پىكىر.

عاسىرلار بويى كەڭ-بايتاق قازاق دالاسىندا قاۋىمداسىپ ءومىر سۇرگەن قازاق، ورىس حالىقتارىنىڭ مەنتاليتەتىندە كوللەكتيۆيزم باسىم ەكەنى انىق. “جەردىڭ يەسى” دەگەندە قازاقستاندىقتار جەكە شارۋادان گورى، ۇجىمدى كوپ ايتادى. جەردى پايدالانۋدىڭ باستى جولى - جەر ۇلەسى مەن مۇلىك ۇلەسى يەلەرىنىڭ ۇلتى مەن دىنىنە قاراماي بىرلەسكەن ۇجىمدىق شارۋاشىلىعى ءتيىمدى دەگەن پىكىر ەلدە باسىم.

جەردى جالعا الىپ، ونى كۇتىپ-باپتاپ، ەعىن وسىرە الماي وتىرعان شارۋا قوجاسى، فەرمەرلەر كوپ. ول ءومىر كورسەتىپ وتىرعانداي، جەرگە جەكە مەنشىك يەسى بولماعاندىقتان ەمەس، قارجىسىز، تەحنيكاسىز بولۋىنان. مەملەكەت قامقورلىك كورسەتىپ، وسىرگەن ءونىمىن وتكىزۋگە قولداۋ جاساعان ەلدەردە مەنشىك تۇرىنە كاراماستان اۋىل شارۋاشىلىعى ءتيىمدى جۇرگىزىلۋدە.

الەمدىك تاجىريبە، كەشەگى وزىق ۇجىمشارلار مەن كەنشارلاردىڭ دا تيىمدىلىگىن كورسەتتى، ولارعا دا ينۆەستورلار تارتۋعا بولادى. كورشى وزبەكستان جەردى ساتپاي-اق  اۋىلشارۋاشىلىعىن دامىتىپ وتىر.

1. جەر ماسەلەسىن ەلدەگى الەۋمەتتىك جاعدايلاردان تىس قاراستىرۋعا تاعى دا بولمايدى. كەدەيشىلىك، قىمباتشىلىق قاقتىعىستارعا، قاقتىعىستار كەدەيشىلىككە اپارادى. بۇگىن دوللارمەن قازاقستاندىقتاردىڭ جان باسىنا شاققانداعى تابىسى 13 مىڭ دوللاردان 6,9 مىڭعا ءتۇستى.

ال جەر ساتىلىپ، جەكە مەنشىككە اينالعان كەزدە ول جەردى  ساتىپ الاتىن بۇگىن دە، ەرتەڭ دە قاراپايىم قارجىسىز حالىق ەمەس، قارجىلى توپتار ەكەنى، جەرسىز قالعان شارۋالاردىڭ كوبەيەتىنى، الەۋمەتتىك قايشىلىقتاردىڭ شيەلەنىسىپ، تاپتىق تارتىستار مەن جانجالدارعا ۇلاساتىنى تاريحتان بەلگىلى.

1. جۇمىسسىزدىق، اسىرەسە 21-35 اراسىنداعى جاستاعىلاردىڭ جۇمىسسىزدىعى، ولاردىڭ كوڭىل-كۇيىنە زور اسەر ەتەدى. ولار اعا ۇرپاقتىڭ «ۇندەمەسەڭ ۇيدەي پالەدەن قۇتىلاسىڭ» دەگەن قاعيداسىن ۇستانا بەرمەيدى، پىكىرلەرىن اشىق بىلدىرەدى، ءبىلدىرىپ تە جاتىرعانىنا كۋامىز.
2. جەر تەك بۇگىنگى ۇرپاقتىڭ يگىلىگى عانا ەمەس، وندا بولاشاق ۇرپاقتىڭ دا سىباعاسى بار. ۇرپاقتار ساباقتاستىعى جەرگە يەلىك ەتۋدە دە  جالعاسىن تابۋى كەرەك بولار
3. جەمقورلىق ماسەلەسى. جىلايمىز با، كۇلەمىز بە، پرەمەر-مينيستر سوتتالعاندا ەل اراسىندا ەندى تەمىر توردىڭ ار جاعىندا ۇكىمەت جاساقتاۋعا بولادى دەستى. جەكە جەمقورلارمەن كۇرەس ءجۇرىپ جاتىر، بىراق جەمقورلىقپەن جۇيەلى كۇرەس ءالى دە جوق. 90-شى جىلدارداعى جەكەشەلەندىرۋدىڭ كەيبىر اششى ساباعىن بىلەتىن  حالىق بۇگىنگى جەر ساتۋدىڭ بارىسىندا جەمقورلىقتىڭ دا كورىنىس الۋىنان ساقتانادى. ال جىلداپ ءۇي سالۋعا زاڭ بويىنشا تيەسىلى 10 سوتىق جەر الا الماي جۇرگەندەرگە    جەر ساتۋدى ءتۇسىندىرۋ قيىن.
4. جاسىراتىنى جوق، سوڭعى كەزدە دەموكراتيالىق ۇردىستەر باسەڭدەپ، سونىڭ سالدارىنان اكىمشىلىك ۇردىستەر ۇستەم بولۋدا. ۇكىمەتتىڭ، پرەزيدەنت اكىمشىلىگىنىڭ، پارلامەنتتىڭ حالىقپەن ەسەپتەسپەيتىنى جەر ماسەلەسىندە اشىق كورىندى.

تەك جەر ماسەلەسىن عانا ەمەس، تۇتاس وسى كۇردەلى قايشىلىقتار ءار ادام، الەۋمەتتىك جانە ەتنوستىق توپ، ءدىني بىرلەستىكتەر مۇشەلەرى، جاستار مەن كارىلەر، قالا مەن اۋىل تۇرعىندارى ءوز وي ەلەگىنەن وتكىزەدى جانە امال-ارەكەتتەر جاسايدى، كوشەگە شىعادى.

ەلىمىزدىڭ تىرەگى - تاتۋلىق پەن تۇراقتىلىق. جەردى ساتپاساق نارىققا وتپەيمىز دەۋ دە شىندىققا ساي ەمەس. جەردى پايدالانۋدا مەنشىكتىڭ قاي ءتۇرى دە ەلىمىزدە ورىن الۋى مۇمكىن. جەرمەن  جۇمىس جاساپ جاتقانداردىڭ بۇگىن جەردى ساتىپ الۋعا دايىن ەمەستىگىن، لاتيفۋنديستەر السا، كەرى ناتيجە بەرەتىن اۋىرلىعىن ەسكە الىپ، جەر ماسەلەسىن تالقىلاۋدى توقتاتىپ، ءبىر جىل ەمەس، جالپى موراتوري جاريالاپ، ەلدىڭ تولقۋىن باسىپ، سايابىر قالىپقا كەلتىرۋ قاجەت. سوندىقتان ازدى-كوپتى پايدا مەن ونىڭ الەۋمەتتىك-ساياسي سالدارىن تارازىعا سالىپ، تەرەڭ ويلانعان ءجون.ءۇش تۇعىرلى ءتىل ماسەلەسىندە دە اسىعىستىققا جول بەرمەيىك.

امانگەلدى ايتالى، فيلوسوفيا عىلىمدارىنىڭ دوكتورى، پروفەسسور 

Abai.kz