تاۋەلسىزدىك العالى ءبىر ميلليارد 400 ملن. توننا مۇناي ءوندىرىپپىز!.. سوندا قالايشا عانا داعدارىسقا ۇشىرايمىز؟.. ەلىمىزدە بار بولعانى 17 ميلليونداي عانا تۇرعىن بار... ءتىپتى تۇسىنىكسىز جاعداي، ميعا سىيمايدى!.. سونشاما كول-كوسىر دۇنيەنى مالدانىپ وتىرىپ، نەگە ءبىز داعدارىسقا ۇرىندىق؟.. مۇنايدان باسقا دا قازبا بايلىقتارىمىز شاش-ەتەكتەن ەمەس پە؟.. بۇل از بولسا، 2009 جىلى قازاق ەلىنىڭ مۇناي وندىرۋىنە 110 جىل تولۋىنا وراي كورسەتىلگەن دەرەكتەرگە ۇڭىلسەك – سول وتكەن جۇزجىلدىقتاعى وندىرىلگەن مۇناي كولەمى ءتورت ملرد. 600 ملن. توننانى قۇراعان!.. قاراڭدارشى، كەڭ بايتاق قازاق جەرىندە قانشاما ميللياردتاعان توننا «قارا التىن» وندىرىلگەن!.. وسىنداي ۇشان-تەڭىز بايلىقتى يگەرگەن مەملەكەتتىڭ حالقى نەگە داعدارىسپەن ءومىر سۇرەدى؟ وتكەن-كەتكەن داعدارىستاردى جەلەۋلەتىپ، قاراشا حالىقتىڭ باسىن اينالدىرۋدى قاشان دوعارادى بۇل باسسىز بيلىك؟! الداۋدىڭ دا، ارباۋدىڭ دا شەگى بار ەمەس پە؟ بۇل پۇشايمان كۇيگە تۇسكەن حالىقتىڭ تىرىلەتىن ۋاقىتى جەتكەن جوق پا؟ ءيا، وتكەن توقسانىنشى جىلداردا، ياعني تاۋەلسىزدىك باستاۋىندا ەكونوميكامىزدىڭ تۇرالىپ، قيىن-قىستاۋ كەزەڭدەرگە تاپ بولعانىمىز راس. مۇناي ءوندىرۋ كولەمى قۇلدىراپ، «قارا التىن» باعاسى ءتۇسىپ، ەلدە قارجىلىق تاپشىلىق ەتەك الىپ، مۇنايشىلارعا ۋاقىتىندا جالاقى بەرىلمەي – ۇلكەن داۋ-داماي تۋدىرعانى دا ەسىمىزدە. وسى كەزەڭدەردە عوي بيلىكتىڭ جۇرتشىلىقتى شىدامدىلىققا شاقىرىپ، «وتپەلى كەزەڭنەن» ءوتىپ جاتىرمىز، الەمدەگى داعدارىسقا تاپ بولدىق، بۇل بەلەستەردەن دە وتەمىز، الداعى كۇندەرى ەكونوميكامىزدىڭ قارىشتاپ دامۋىنا جول اشىلادى دەپ سەندىرگەن. قايدا قارىشتاپ دامىعان ەكونوميكامىز؟ ەكىنشى كۋۆەيت – گۇلدەنگەن اراب مەملەكەتى بولامىز دەپ ەل-جۇرتتى ەلەڭدەتتى. قايدا كوركەيىپ – قۇلپىرعان قازاق مەملەكەتى؟ تاپ بۇگىنگى كۇنى مەنىڭ وتانىمدا ايتۋلى اراب مەملەكەتىنىڭ جۇرناعى دا كورىنبەيدى! كورىنىپ تۇرعانى – ەلدەگى بار دۇنيەنى توناۋ، تالان-تاراجعا سالۋ! بۇل قايىرسىز بيلىكتىڭ سىن ساعاتتا جەكەشەلەندىرۋ دەگەن سىلتاۋمەن كادىمگىدەي «پريحۆاتيزاتسيا» جاساپ، بار دۇنيە-بايلىقتى ارمانسىز بولىسكە سالعانى تاعى بار! ايتەۋىر، شەندى-شەكپەندىلەر بىلگەندەرىن ىستەپ، وزدەرى دە، اينالاسى دا قارىق بولدى! بۇگىنگى كۇنى بۇل سابازدار بار پالەنى ءتاڭىر اتقان داعدارىسقا اۋدارىپ تاستاپ، بۇقارا حالىقتى مەزى ەتتى. ويتكەنىمەن قويماي، سول الماعايىپ كەزەڭدەردە ءوز وتانىن توناپ، باي-ماناپ، ميللياردەر اتانىپ جۇرگەندەردى بۇگىنگى بيلىك ولاردى الپەشتەپ، تاربيەلەپ وسىردىك دەپ بۇكىل ەلگە جار سالادى. باسسىزدىقتىڭ ءتۇرى وسىنداي.

مەن بەيشارا ەل بايلىعى تالان-تاراجعا ءتۇستى، تونالدى دەپ نەگە قاقسايمىن؟ بۇلاي دەپ جابىرقاۋىمدى تەرەڭنەن قوزعاماي-اق، ءبىر-ەكى مىسالمەن عانا ايعاقتاۋعا بولادى. تاۋەلسىزدىك العان 1991 جىلدىڭ باسىندا رەسپۋبليكامىزدا 35 ملن. باس قوي بولعان. بۇل مالىمەتتە سول كەزدەگى جەكەمەنشىكتەگى قوي ەسەپتەلمەگەن. ال 2000 جىلدىڭ باسىندا ەلىمىزدە بار – جوعى 11 ملن. باس قوي قالعان. مىڭعىرعان مال قايدا جۇتىلىپ كەتتى؟ 2001 جىلى تاۋەلسىزدىگىمىزدىڭ ون جىلدىعى وتپەي جاتىپ-اق، حانتالاپايدىڭ كەسىرىنەن قاراجات تاپشىلىعىنا تاپ بولعان باسسىز بيلىگىمىز كولەڭكەدەگى كۇماندى مۇلىك پەن اقشانى راحىمشىلىق جاريالاۋ ارقىلى زاڭداستىرۋ ناۋقانىن جۇرگىزىپ، قازىنامىزعا 500 ملن. اقش دوللارىن ءتۇسىردى. ۋاقىتىندا قارا حالىققا جەتپەگەن بۇل قولدى بولعان مول قارجىنىڭ قۇنى قىمبات بولعانىن وزدەرىڭ دە بىلەسىزدەر. ءسويتىپ، قارجى كوزىن تاۋىپ، ەلدەگى جاعدايدىڭ ۋشىعىپ كەتپەۋىنىڭ الدىن الدى. ۋشىقپاعاندا قايتەدى، ماڭعىستاۋ ەكونوميكاسىنىڭ كۇرەتامىرى – «ماڭعىستاۋمۇنايگازدى» تويىمسىز بيلىك قيتۇرقى ارەكەتتەرمەن ماردىمسىز پۇلعا جەكەگە وتكىزىپ، وزدەرى يەلەنىپ السا! ال ايماقتىڭ مۇنايشىلارى بولسا توقسانىنشى جىلداردىڭ اياعىندا، جوعارىدا ايتىپ وتكەندەي، بەي-بەرەكەت جەكەشەلەندىرۋ تۇسىندا جالاقىلارىن الا الماي، دارمەنسىز كۇيدى باستارىنان كەشتى. اشىنعاننان، باسقا امال تاپپاعاسىن، مۇنايشىلار اقتاۋ قالاسىنداعى «ماڭعىستاۋمۇنايگاز» كاسىپورنى ورنالاسقان داڭعىلدى جاۋىپ تاستاپ، بيلىكتى ارنايى ۇشاقپەن جەدەل تۇردە اقشا اكەلۋگە ماجبۇرلەدى. مىنە، كوردىڭدەر مە، ولارعا جەتپەگەن قارجى، ياعني ناپاقا كوزى ءبۇتىن ءبىر ۇشاقتىڭ جۇگىنە اينالعان. ۋاقىت وزدىرماي، ەكىنشى رەت ۇرلىق-قارلىقپەن قولدى بولعان كاپيتالدى زاڭداستىرعاندا بيۋدجەتىمىزگە تاعى دا 5 ملرد. دوللار توپ ەتتى! بۇل ميللياردتاعان قارجىلار قايدا تىعىلعان، كىمدەردىڭ قورجىندارىندا جاسىرىنباق ويناعان؟ ارينە، بۇل سومالار «ايسبەرگتىڭ» ءۇستى عانا، ال استىنا ۇڭىلسەك – تالاي ميللياردتارعا تاپ بولاتىنىمىز ايدان انىق اقيقات. بۇل ۋاجىمە تومەندەگى دەرەك ايعاق بولار. الدىڭعى جىلعى باسىلىمداردا جاريالانعان باس پروكۋراتۋرانىڭ مالىمەتى بويىنشا – تەك قانا سوڭعى ون جىلدا ەلىمىزدەن 140 ملرد. دوللار شەتەل اسقان! مىنە، قازاعىمنىڭ بايلىعى تونالدى، حانتالاپايعا ءتۇستى دەۋىمە بۇل فاكتىلەر ناقتى دالەل. بۇل – ءومىر شىندىعى. وسىنداي سوراقى ءجايتتار، قىلمىستىق ارەكەتتەر ەتەك الىپ تۇرعاندا – بۇل ۇياتسىز بيلىك، بار شارۋانى تىندىرعانداي، باي-باعلانداردى تاربيەلەپ وسىردىك دەپ كولگىرسيدى. حالقىمنىڭ 50-60 پايىزى كەدەيشىلىكتە ءومىر ءسۇرىپ جاتقانى، ەشكىمنىڭ باسىن اۋىرتپايدى. ءسويتىپ، بۇل وزبىر الاياقتار الاساپىران كەزەڭدى ۇتىمدى پايدالانعان، «جىعىلعانعا جۇدىرىق» دەگەندەي، ودان سايىن قۇلدىراپ جاتقان ەلىن توناپ، وتانىن ساتقان ناعىز قىلمىستىلار بولىپ شىقپاي ما؟ بۇل باي-ماناپتاردىڭ ىستەگەن قىلمىستارىنىڭ مەرزىمى زاڭدىلىق تۇرعىدا ەش ۋاقىتتا ەسكىرمەيدى. قالاي ەسكىرەدى، ولار توناۋشىلىق ارەكەتتەرىن ودان سايىن ۇدەتىپ جاتسا، الداعى جەكەشەلەندىرۋدەگى مەملەكەتتىك اكتيۆتەردى «قازمۇنايگاز» ۇك»، «قازاتومونەركاسىبى»، «قازاق تەمىر جولى» ت.ب نىسانداردى بولىسكە سالۋ پيعىلدارى كورىنىپ تۇرسا، ياعني زاڭ-زاكوندى بەلدەن باسىپ جاتىرسا! بۇل جەبىر بيلىكتىڭ بۇگىنگى كۇنگى قارەكەتى ەل-جۇرتتى ءبىر نەگىزسىز قيالدارعا جەتەلەپ، حالىقتى ءتۇرلى كۇماندى جوبالارمەن، نانىمسىز ۇراندارمەن تويدىرىپ، سايقىمازاق سايلاۋلارمەن باستارىن اينالدىرىپ بولدى. باسقا تۇك تە ەمەس! ءبىر مىسال. بيىلعى جىلعى ەلىمىزدەگى كەدەيلىك شەگىنىڭ مولشەرى ەڭ تومەنگى كۇنكورىس شاماسىنىڭ (22859 تەڭگە) 40 پايىزىن قۇرايدى، ياعني 9143 تەڭگە رەتىندە بەلگىلەنگەن. ەندى بۇعان نە ايتۋعا بولادى؟.. وسىنداي بەيشارا تىرلىكپەن قايداعى ءبىر 2030, 2050 ج.ج. تەمىرقازىق ەتىپ، جالاۋلاتىپ، دامىعان ەلدەردىڭ اراسىنداعى وتىزدىقتى دامەتىپ ءجۇرىپ، ەكونوميكاسى جىلارمەن حالگە تۇسكەن ەلدەردىڭ وتىزدىعىنا كىرىپ كەتكەندەرىن بۇل بيلىكتىڭ وزدەرى دە بىلمەي قالعان سياقتى! مۇنايدىڭ اينالاسىنداعى بىلىق-شىلىقتار جونىندە مەنىڭ «مۇنايىم بار – مۇڭىم بار!..» اتتى كىتابىم جارىق كورگەن بولاتىن. وسى ەڭبەگىمدە ەلىمىزدەگى «قارا التىن» ءوندىرىسى توڭىرەگىندەگى ادام ايتقىسىز زاڭسىزدىقتار ءبىرشاما قامتىلعان!

جاڭا عاسىردان، جاڭا جۇزجىلدىقتان باستاپ ەلىمىزدە مۇناي ءوندىرۋ كولەمى ارتىپ، باعاسى ەداۋىر ءوسىپ، مەملەكەتىمىزدىڭ قازىناسى مولايا ءتۇستى. ياعني ەكونوميكامىزدىڭ كۇرەتامىرىنا قان جۇگىرىپ، ەڭسەمىز كوتەرىلدى. سوندا دا داعدارىسقا بايلانىستى ءوز وي-تۇجىرىمدارىمدى بىلدىرمەكشىمىن. جان-جاعىمىزعا قاراپ وتىرساق، دامىعان الەم ەلدەرىندە، ناقتىراق ايتساق، اقش پەن ەۋروپا مەملەكەتتەرىندە ەكونوميكالىق احۋال تۇراقتى، دامۋ كورسەتكىشتەرىندە ءوسىم بار، داعدارىس دەپ جانتالاسىپ جاتقان بيلىك باسىنداعىلار كورىنبەيدى. باتىس ەلدەرى ميلليونداعان بوسقىنداردى قابىلداپ، اۋقىمدى قارجى ءبولىپ، ولارعا تۇرمىستىق جاعداي جاساپ، قول ۇشىن بەرۋدە. ال ءبىزدىڭ بيلىك بولسا، داعدارىسپەن كۇرەسىپ جاتىرمىز، قايتسەك تە جەڭەمىز، «اقشانى ۇنەمدەپ» ۇيرەنىڭدەر دەپ قاراشا حالىقتى الدارقاتۋدان تانبايدى! ۇيات دەگەننەن جۇرداي! بيلىكتىڭ ەندىگى ءبىر ۋاجىنە سەنسەك، رەسەيدەگى جاعداي ءبىزدىڭ ەلىمىزگە كەرى اسەرىن تيگىزگەن. بۇل ەندى ەجەلگى كورشىمىزبەن ەكونوميكالىق وداققا بىرىگۋىمىزدىڭ سالدارى. مۇنداي اۋىرتپالىقتى، جايىمىزعا قاراپ وتىرماي، ءوزىمىز تىلەپ الدىق. قالاي بولعاندا دا، مەنىڭ پايىمداۋىمشا، قوساقتاعى ەكى مەملەكەت شيكىزاتتىق داعدارىسقا ۇشىراپ وتىر. شيكى مۇنايدى تولاسسىز ەكسپورتتاپ، ودان تۇسكەن مول پايداعا قۇنىعىپ، «قارا التىن» باعامىنا بايلانىپ قالعانىن وزدەرى دە سەزبەگەندەي. قالاي شيكى مۇنايدىڭ باعاسى السىرەي باستادى، بۇل ەكى ەلدىڭ ەكونوميكاسى دا شاتقاياقتاپ، تىعىرىققا تىرەلدى. سوندا دەيمىن-اۋ، وتكەن جىلداردا مۇناي باعامى شارىقتاپ، «قارا التىن» ءداۋىرى ءجۇرىپ تۇرعاندا ەكونوميكامىزدىڭ جان-جاقتى دامۋىنا نەگە كوڭىل بولمەدىك؟ مەنى وسى جايتتەر كوپ ويلاندىرادى. ءتىپتى تولعاندىرادى. الدە شەندى-شەكپەندىلەرىمىز قالتالارىنىڭ قامىن ويلاپ، ەلدىك مۇددەنى ۇمىتىپ كەتتى مە؟ تالاي رەت تەلەديداردان كوردىك قوي – اكىمدەردىڭ ميللياردتاعان قولدا بار مول قارجىنى يگەرە الماي، بيلىكتىڭ سىن ساعاتىنا ىلىككەنىن. تاعى دا قايتالايمىن، 2001 جىلدان باستاپ ەلىمىزدە مۇناي ءوندىرۋ كولەمى اسپانداپ، جىلدىق مولشەرى 40 ملن.توننادان اسىپ، ءتىپتى، ءتاڭىر اتقان داعدارىس دەپ قاقساعان 2008-2009 جىلداردا دا 70 ملن.توننادان ارتىپ، سوڭعى بەس-التى جىلدا، جىل سايىن 80 ملن.توننادان كەم «قارا التىن» وندىرىلمەگەن. 2014 جىلدىڭ ءتورتىنشى توقسانىنا دەيىن مۇناي باعاسى باررەلىنە ءجۇز دوللاردان كەم تۇسكەن جوق، سوندا بۇل – قايداعى داعدارىس؟ ءبىزدىڭ جاۋاپكەرشىلىكسىز بيلىكتىڭ وسىنداي مول بايلىقتى يگەرىپ وتىرىپ، قالايشا داعدارىسقا تاپ بولدىق دەپ ايتۋعا اۋىزدارى بارادى. بۇنداي كوپىرمە سوزدەر ناعىز باسسىزداردىڭ ايتاتىن ءۋاجى دەر ەدىم. تاپ سول كەزەڭدەردە، ياعني مۇنايدىڭ قۇنى باعالانىپ تۇرعاندا – شيكىزاتتىق رەسۋرستارعا تاۋەلسىزدىكتەن قۇتىلىپ، ەكونوميكامىزدى ارتاراپتاندىرۋعا ابدەن بولاتىن ەدى. بۇعان كىم كەدەرگى بولدى؟ قىتايدان، تۇركيادان، قىرعىزستاننان تاۋار تاسىتىپ، جۇرتشىلىقتى تەنتىرەتىپ، سەرگەلدەڭگە تۇسىرگەنشە، جەڭىل ونەركاسىپتى وركەندەتىپ، حالىققا جۇمىس ورىندارىن اشىپ، ولاردىڭ جاعدايىن ءبىر كوتەرىپ تاستايتىن ۋاقىتتى وتكىزىپ الدىق. باسقا دا جاڭا ونەركاسىپ سالالارىن دامىتۋعا باعا جەتپەس مۇمكىندىكتەر ءوتىپ كەتتى. مۇمكىندىك بولعان دەپ قالاي ايتپايسىڭ، ءبىر ساتتەردە، مۇنايدىڭ ءبىر باررەلى 150 دوللارعا دەيىن كوتەرىلىپ، «قارا التىننان» تۇسكەن ەسەپسىز قارجىعا كومىلىپ قالا جازدادىق قوي. وسى مەزگىلدەردە كوپ اقشانىڭ بۋىمەن «اۋىل جىلدارى» دەپ 150 ملرد. تەڭگەنى جەلگە ۇشىردىق. بۇلاي دەپ نەگە ايتپايمىن، ودان كەيىندە «اق بۇلاق» باعدارلاماسى دەپ – اۋىلدارعا تاعى دا ميللياردتاعان قارجى ءبولىندى. ءبارىبىر ەلدى مەكەندەرىمىز اۋىزسۋعا جارىپ وتىرعان جوق. مەن ايتار ەدىم، وسى 150 ملرد. تەڭگەنى ەلىمىزدەگى بار بولعانى 150 اۋداننىڭ ارقايسىنا ءبىر ميللياردتان تىكەلەي ءبولىپ، اۋدارىلعان قاراجاتتىڭ جۇمسالىسىن قاتاڭ باقىلاۋعا العاندا، كىم ءبىلىپتى، اۋىل-ايماعىمىز كوركەيىپ، ەل قاتارلى ءومىر سۇرەر مە ەدىك؟ بيلىك ولاي ەتپەدى، ورتادا قارجى جىمقىراتانداردىڭ جەمساۋىن ويلاعان بولار. سونداي-اق، سول كەزەڭدەردە قارجى-قاراجاتتىڭ مولشىلىعىنىڭ ارقاسىندا «سامۇرىق-قازىنا» ۇلتتىق ءال-اۋقات قورى دۇنيەگە كەلگەن جوق پا؟ ءسويتىپ، ءۇي ىشىنەن ءۇي تىككەن جوقپىز با؟ ءبۇي دەپ قالاي ايتپايمىن، ۇكىمەتپەن پارا-پار قۇرىلىمدى دۇنيەگە اكەلسەك. وسى اتالمىش قوردىڭ 500-دەن اسا ەنشىلەس كاسىپورىندارى بار كورىنەدى. پرەزيدەنتتىڭ ءوزى تاپتىشتەپ كورسەتكەندەي، بۇل كاسىپورىندار وزىنە قوسالقى ۇيىمدار اشىپ قويماي، سولاردىڭ ىشىنەن تاعى دا ەنشىلەس كومپانيالار اشىپ قۇتىرعان!.. كوردىڭىزدەر مە بىلىقبايدى؟ بۇل جۇزدەگەن كومپانيالاردا، شامامەن، 400 مىڭداي قىزمەتكەر ناپاقا تاپقان!.. اقپارات كوزدەرىنە قاراپ وتىرساق، «سامۇرىق-قازىنا» قورىنىڭ اكتيۆتەرى جالپى ىشكى ءونىمنىڭ 40 پايىزىن قۇرايتىن كورىنەدى. سوندا دەيمىن-اۋ، بۇل قۇرىلىمنىڭ ۇكىمەتتەن قاي جەرى كەم؟ سونىمەن، «سامۇرىق-قازىنا»، «بايتەرەك»، «قاز-اگرو» حولدينگتەرىن قۇرىپ، تريلليونداعان قارجى جۇمساپ، ەكونوميكالىق تۇرعىدا قانداي جەتىستىكتەرگە جەتتىك؟ ەگەر اتالعان حولدينگتەر ءتيىمسىز بولسا، نەگە قۇردىق؟ ال ءتيىمدى دەپ قۇرساق، نەگە داعدارىسقا جول بەرەمىز؟ سويتە تۇرامىز دا، بۇل قۇرىلىمدارداعى توپ-مەنەدجەرلەردى ارقالارىنان قاعىپ الپەشتەپ، ولاردى ايىنا 1,5 ميلليون جارىم جالاقىمەن جارىلقادىق!.. ال، رەسپۋبليكا بويىنشا ورتاشا جالاقى كورسەتكىشى – 118638 تەڭگە عانا. مىنە، وسىنداي ءتيىمسىز قۇرىلىمداردى اشىپ، ۋىسىمىزداعى مول قارجى-قاراجاتتى وڭدى-سولدى شاشىپ، ەلدى تىعىرىققا تىرەدىك. ەندى بۇل بيلىكتىڭ قالعان شارۋاسى – مەملەكەتتىك مەنشىكتەگى اكتيۆتەرگە يە وسى كومپانيالاردى جەكەشەلەندىرىپ، بولىسكە سالۋ. ارينە، بۇل – باي-باعلاندارعا تاپتىرمايتىن مۇمكىندىك! قارا حالىق نان تابۋعا شاماسى كەلمەي، سەرگەلدەڭگە ءتۇسىپ جۇرگەندە، ونەركاسىپ پەن اۋىل شارۋاشىلىعىنىڭ وراسان زور اكتيۆتەرىن قايتىپ ساتىپ الادى. مەن بۇل جەردە ايتار ەدىم، بيلىكتەگىلەردىڭ اۋەلدەن كوكسەگەنى – مەملەكەتتىك مەنشىكتەگى اكتيۆتەردى بەلگىلى قيتۇرقى جولدارمەن ءتۇرلى قۇرىلىمدار قۇرۋ ارقىلى يەلەنىپ، ءوز ويلارىن ىسكە اسىرۋ. باسقا تۇك تە ەمەس! وسىلايشا ەلدى تاقىرعا وتىرعىزۋ. وتىرماعاندا نەسى قالدى؟!

اقپارات كوزدەرىنە ۇڭىلسەك، تەك 2000 جىلدىڭ باسىنان بەرى قازاق ەلىنە 203 ملرد. دوللار ينۆەستيتسيا قۇيىلعان. سوندا، بۇل مول قارجىنىڭ ەلىمىزگە تيگىزگەن پايداسى قايدا؟ ەگەر پايداسى بولسا، داعدارىستىڭ بولماۋىنا، ياعني، ونىڭ الدىن الۋعا وسى ميللياردتاردىڭ كومەگى نەگە تيمەدى؟ ال، وسى ارالىقتاعى بەيمالىم ينۆەستورلاردىڭ (بۇل جەردە ايۋدىڭ تەرىسىن تەرىس جامىلىپ جۇرگەن ءوزىمىزدىڭ ينۆەستورلار دا جوق ەمەس) ءبىزدىڭ ەلدەن تاپقان تابىسى، ياعني، قۇيعان اقشالارىنىڭ قايتارىمى190 ملرد. دوللاردى قۇراعان. بۇعان ەندى نە ايتۋعا بولادى. مەنىڭ پىكىرىمشە، وسى ينۆەستيتسيا تارتۋ دەگەن نارىقتىق قاتىناستىڭ «جاڭالىعى» بار عوي، الاياقتارعا ناعىز مايشەلپەك بولىپ وتىر. جالپى، ءبىزدىڭ مەملەكەتىمىزگە ينۆەستور بولىپ جۇرگەندەردىڭ كوپشىلىگى – ءوز وتانىن توناپ، بايلىعىن شەتەل اسىرادى دا، اينالىپ كەلىپ، ءوز ەلىنە ينۆەستيتسيا قۇيىپ، پايدا تاۋىپ جۇرگەن ءوزىمىزدىڭ ساتقىن الاياقتار. «فوربس» تىزىمىندەگى اتىشۋلى ءوزىمىزدىڭ ميللياردەرلەر، ءوز ەلىمىزدە تىركەسىپ جۇرگەن ۇزىن سانى ەلۋ ميلليونەرسىماقتار دا تاپ سولاردىڭ ءدال وزدەرى.

قازاق ەلى سىرتقى قارىزعا بەلشەسىنەن باتىپ بارا جاتىر. بۇگىنگى تاڭداعى بەرەجاعىمىز 200 ملرد. اقش دوللارىنان اسىپ كەتكەن. بۇل دەگەنىمىز، حالىقتىڭ جان باسىنا شاققاندا، ءتىپتى، دۇنيەگە كەلەتىن ءار ءسابيدىڭ موينىنا 12 مىڭ دوللاردىڭ شاماسىندا قارىز ىلىنەدى دەگەن ءسوز. داعدارىستان شىعا الماي اينالشاقتاپ جۇرگەندە – ەسەلەنىپ ءوسىپ جاتقان بورىشتى قاشان وتەيمىز؟ بەرەشەكتەر ۋاقىتىندا وتەلمەسە – جاقىن بولاشاقتا جارتى تريلليون دوللارعا جەتىپ جىعىلىپ، مەملەكەتىمىز قارىزعا ودان سايىن كومىلىپ، ەل ەكونوميكاسى دەفولتقا ۇشىراپ قالا ما دەپ قورقامىن. سوندا دەيمىن-اۋ، قۇلدىق ساناعا بەيىمدەلە تۇسكەن حالقىمىز نە ويلاپ ءجۇر ەكەن وسى؟ بۇگىنگىدەي داعدارىستان-داعدارىسقا ۇرىنىپ تۇرعان شاقتا – قارىزدان قۇتىلۋدىڭ جولدارىن دا، باسقا دا امالدارىن مەن كورمەي تۇرمىن. سىزدەردىڭ نە ويلاپ جۇرگەندەرىڭدى مەن بىلمەدىم، حالقىم-اۋ!..

ءسوز سوڭىندا ايتارىم، ءاۋ باستان الاش ازاماتتارىنىڭ ارمانداعان قازاق مەملەكەتى قۇرىلعاندا، الاش جەرىندەگى وتكەن جۇزجىلدىقتا يگەرىلگەن 4 ملرد. 600 ملن. توننا مۇنايمەن، ياعني وسىنداي ماڭدايىمىزعا بىتكەن مول بايلىقپەن، بۇگىنگى كۇنى، گۇلدەنگەن اراب امىرلىكتەرىنىڭ جەتىستىكتەرىن ون وراپ الاتىن ەدىك دەپ نازدانامىن! بۇگىنگى بيلىكتەگى الاياقتار الاش ارىستارىنىڭ باسىپ كەتكەن ىزدەرىنە دە تۇرمايدى-اۋ! قايتەيىن، بار دۇنيەنى ۇقساتا المادىق!

قايران حالقىم! مەنىڭ جانايقايىم دۇرىس پا، الدە، بۇرىس پا، نەگە وي-پىكىر بىلدىرمەيسىڭدەر؟!.      

قامىسباي بەسىنبەرگەنۇلى، اقتاۋ قالاسى

Abai.kz