...ايتپاقشى، ءبىز وسى كۇلە بىلەمىز بە؟ جالعان كۇلكى جايلاپ بارادى دەگەن نە اڭگىمە؟ ءبىر ءسات جۇرتقا قۇلاق توسايىق. «...شىن كۇلكىمەن كۇلە الماي كەلەمىز» (جەڭىس شىنىبەكوۆ: وسى ءبىز شىن كۇلە الامىز با؟.. «الماتى اقشامى»، 29.04.2010 ج.).
«يماندى، يناباتتى كۇلكى ازايدى» (تولىمبەك الىمبەكۇلى. «جۇلدىزدار وتباسى»، №7, 2010 ج.).
«...ءبىر سپەكتاكلدەن نالىپ قايتتىم. ءبىزدىڭ حالىق ارزان كۇلكىگە ابدەن ۇيرەنىپ العان» ء(اسانالى ءاشىمۇلى: مەنىڭ جانرىم - كۇندەلىك. «الماتى اقشامى»، 13.02.2005 ج.).
«قازىرگى جاستاردىڭ ازىلدەرى بىزدىكىنەن الشاق. كۇلمەيتىن نارسەگە كۇلە بەرەدى. بوس كۇلكى كوپ» ء(اسانالى ءاشىمۇلى: مەنىڭ جانرىم - كۇندەلىك. «الماتى اقشامى»، 17.04.2010 ج.).

...ايتپاقشى، ءبىز وسى كۇلە بىلەمىز بە؟ جالعان كۇلكى جايلاپ بارادى دەگەن نە اڭگىمە؟ ءبىر ءسات جۇرتقا قۇلاق توسايىق. «...شىن كۇلكىمەن كۇلە الماي كەلەمىز» (جەڭىس شىنىبەكوۆ: وسى ءبىز شىن كۇلە الامىز با؟.. «الماتى اقشامى»، 29.04.2010 ج.).
«يماندى، يناباتتى كۇلكى ازايدى» (تولىمبەك الىمبەكۇلى. «جۇلدىزدار وتباسى»، №7, 2010 ج.).
«...ءبىر سپەكتاكلدەن نالىپ قايتتىم. ءبىزدىڭ حالىق ارزان كۇلكىگە ابدەن ۇيرەنىپ العان» ء(اسانالى ءاشىمۇلى: مەنىڭ جانرىم - كۇندەلىك. «الماتى اقشامى»، 13.02.2005 ج.).
«قازىرگى جاستاردىڭ ازىلدەرى بىزدىكىنەن الشاق. كۇلمەيتىن نارسەگە كۇلە بەرەدى. بوس كۇلكى كوپ» ء(اسانالى ءاشىمۇلى: مەنىڭ جانرىم - كۇندەلىك. «الماتى اقشامى»، 17.04.2010 ج.).

ءبىز وسى قۋانا بىلەمىز بە؟ جالعان قۋانىش جايلاپ بارادى دەگەن نە اڭگىمە؟
جوعى تابىلعان ادامنىڭ قۋانىشى قانداي؟ وندا وتىرىك، جالعان نە بار؟
كىم نە نارسەگە قالاي كۇلەدى، قالاي قۋانادى - ادامداردىڭ جان دۇنيە تازالىعىن مەن ءوزىم ولاردىڭ كۇلكىسىمەن، قۋانىشىمەن ولشەيمىن. وقىپ وتىرعان باسىلىمداردا «قۋانىش» ءسوزى كوزىمە تۇسسە، جالما-جان استىن سىزىپ، قاعازىما ءتۇرتىپ الاتىن داعدىم بار، سونى ۇسىنايىن.
قۋانا ءبىلۋ، قۋانتا ءبىلۋ دە - باقىت (دىنمۇحامەد قوناەۆ).
قۋانا بىلمەگەنگە - قۇت قونبايدى، باعالاي بىلمەگەنگە - باق تۇرمايدى ء(ابىش كەكىلباەۆ).
«كىتاپ جارشىسى» باسىلىمىنان اقىن، جۋرناليست مىلتىقباي ەرىمبەتوۆتىڭ كۇندەلىكتەرىنە كوزىم ءتۇسىپ، ءسۇيسىنىپ وقىدىم. ءسۇيسىنىپ وقىعان سەبەبىم، وندا ءبىر ءتۇيىر جاتتاندى، جاساندى، جالعان ەشتەڭە بايقالمادى. قۋانىشى دا - شىن، كۇرسىنگەنى دە - شىنايى.
«جارىلقاپتىڭ (بەيسەنباەۆتىڭ) «بۋىرقانعان بوياۋلارىن» وقىدىم. وتە تاماشا كىتاپ». «كومسومول سىيلىعىن ويلانباستان بەرەر ەم. اتتەڭ، قولدا بيلىك جوق!»
تانىسىن، تانىماسىن، بىرەۋدىڭ تابىسىنا، جە­تىستىگىنە كوزىنشە، سىرتتاي قۋانۋ - قانداي جاقسى قاسيەت! «وتە تاماشا كىتاپ!» دەيدى. ەلەيىن دەسە، ماراپاتقا ۇسىنايىن دەسە - قولىندا بيلىك جوق!
«ساعات اشىمباەۆتىڭ «تالانتقا تاعزىم» كىتابىنداعى وتەجان نۇرعاليەۆ پوەزياسى تۋرالى ماقالاسى ۇنادى. «جاقسى ولەڭگە - دالەل وسى» دەگەن پىكىرى، اسىرەسە، ۇنادى. وتەجاندى وقىعاندا بەيىمبەت، شۋكشين ەسىمە ءتۇسىپ ەدى. ساعات تا سولاي كەلتىرىپتى. مەنىڭ ەسىمە الىستا، مىرزاشولدە جاتىپ، جاقسى دۇنيەلەر جازىپ جاتقان ەسەنعالي دوسىم راۋشانوۆ ءتۇستى («كىتاپ جارشىسى»، №6, ماۋسىم، 2009 ج.).
ساعاتتىڭ پىكىرىنە قوسىلادى. وتەجان اقىن­نىڭ پوەزياسىنا قول سوعادى، ەسەنعالي دوسىنا الاڭدايدى - جان دۇنيە تازالىعى وسى ەمەس پە؟
«...ءدال وسى كەزدە مۇحتار شاحانوۆ وداقتىق كومسومول سىيلىعىن الدى. «ليكي ۆرەمەني» دەگەن كىتابىنا. قازاقتار ابدەن تۇرتپەكتەدى مۇحتاردى. سىرتتاي، ىشتەي ءباسپاسوز بەتىندە دە، اۋىزشا دا سىن ايتتى. ال مۇحتار ورىسشاعا اۋدارىلىپ، سىيلىق الدى. قازاقتار ىشتە جۇرگەندە نەگە ءوز تالانتتارىنىڭ قادىرىن بىلمەيدى؟ شەتەلگە كەتۋ كەرەك پە؟ («كىتاپ جارشىسى»، №9, قىركۇيەك، 2009 ج.).
بىرەۋ ءۇشىن وسىلاي ەكەنىنە ءبىرىنىڭ جانى شىرىلداي ما؟ جوق، ادامعا، قوعامعا ادال ادامنىڭ عانا جانى وسىلاي شىرىلدايدى. ويتكەنى «ادال­دىق دەگەنىمىز - جۇرەكتىڭ تازالىعى» (فرانسۋا دە لاروشفۋكو).
ادام - تابيعاتتىڭ بولشەگى. سىرلاسساڭ - سىرىن ايتادى، اقىلداسساڭ - اقىل قوسادى، مۇڭىڭدى شاقساڭ - ادال تىڭدايدى، وي بولىسەدى، ارمانىڭدى جاقىنداتادى، جان دۇنيەڭدى تازالايدى - شىركىن، تابيعات! قۋانتقانى دا - شىن، قورقىتقانى دا، ويلانتقانى دا شىن - تابيعاتتا وتىرىك نە بار؟ جاراتىلىس-تابيعاتقا تارتىپ تۋعاندار از با؟ مىسالى، مىلتىقباي.
ءسوز تۇسىنەتىن، ءسوزدىڭ باعاسىن بىلەتىن، ومىرگە، ولەڭگە، بىلىمگە قۇشتار ادامدار «نە ايتار ەكەن» دەپ، سويلەۋشىنىڭ اۋزىنا ىنتىعىپ قاراپ وتىرادى. كەرىسىنشە، ءسوز تۇسىنبەيتىن، ءسوزدىڭ باعاسىن بىلمەيتىن مىرقىمبايلار «مىنا قاسقا قاشان، قاي جەردە قالاي سۇرىنەر ەكەن» دەپ، «تىلەك» تىلەپ وتىرادى. مىلتىقباي - بۇل ەكى تىڭدارماننىڭ الدىڭعىسى. ولاي دەۋىمىزگە سەبەپ: قۋانعانى دا، قۋانتقانى دا شىن - ونىڭ مىنەز-قۇلقىنان جاراتىلىس-تابيعاتپەن كوپ ۇقساستىق بايقادىق.
ءار ادام تۋعان جەرىنىڭ تابيعاتىنا تارتىپ تۋادى دەگەن بار عوي. مىلتىقباي مىرزاشولدەن. ادام وتىرىك شولدەي مە؟
سونىمەن قۋانا بىلەمىز بە؟ بىلەمىز، بىلمەيمىز. بۇل ماسەلەدە ءبىر ۇلكەن سور - كۇنشىلدىك، ىشتارلىق. كۇنشىلدەر مەن ءىشى تارلاردىڭ داۋىستارى قانداي؟ سالايىق. «ءىلميىپ ءجۇرىپ، انا لاقتىبايدىڭ پالەسىن، تاعى سىيلىق الىپتى». داناقتىڭ قىزمەتى تاعى جوعارىلاعان با؟ مىقىرايىپ الىپ پالە ءوزى. «انا سەدەن جالماۋىز ءولىپ قالعان با، ولمەيتىندەي بولىپ جۇرەتىن ەدى».
بىرەۋ قىزمەت بابىندا ءوسىپ، تاققا وتىرادى. گۋ-گۋ اڭگىمە. بىرەۋ جاڭا ءۇيدىڭ كىلتىن الادى، بىرەۋ وڭىرىنە جارقىراتىپ وردەن، مەدال تاعادى. بىرەۋ لاۋرەات اتانادى. تاعى دا ءتۇرلى-ءتۇستى، كوپ سەريالى اڭگىمە. ءسويتىپ، انا بايعۇستاردىڭ ىشكەن-جەگەنىن مۇرىندارىنان شىعاردى. يمان قايدا، تەكتىلىك قايدا؟ شىن-شىنايى قۋانىش قايدا؟
توي-دۋمان اتاۋلىنىڭ دا ءتۇپ ماعىناسى - قۋانىش، قۋانىشتى اتاپ ءوتۋ. بۇگىندە نە كوپ، شۇكىر، توي-دۋمان كوپ. ول توي-دۋماندارىمىز قالاي ءوتىپ ءجۇر؟ اقتوبەلىك جۋرناليست شارا ەلەۋسىز «تويعا بارۋعا ۇيالاتىن بولدىق» دەيدى («ايقاپ»). نەگە؟ جاۋابى: ادامنىڭ بەتى شىدامايتىن ەرسىلىكتەر ەرسى ەمەسكە اينالعان. بوراعان قىزىل ءسوز، جاتتاندى، تاپتاۋرىن تىلەكتەر.
تىلەك. «قايعىنى بولىسسەڭ - ازايادى، قۋانىشتى بولىسسەڭ - كوبەيەدى». جۋرناليست نە دەيدى، حالىق نە دەيدى؟
«باقىت» ءسوزى، «باقىتتى بولىڭدار» دا - جاقسى ءسوز، جاقسى تىلەكتەر. الايدا بۇل جاقسى سوزدەردىڭ بارلىعىن ىلعي دا جۇرەكتى جارىپ شىققان سوزدەر دەپ ايتا الامىز با؟ «تاپتاۋرىن» دەپ جۋرناليست، بىزدىڭشە، سونى مەگزەپ وتىر.
قاي توي-دۋماندا بولمايىق، بارلىق تىلەك سوزدەر «مەن دە سول جاڭاعى سويلەگەن كىسىلەردىڭ تىلەكتەرىنە قوسىلام. مول باقىت، زور دەنساۋلىقتان» باستالادى. ولار نەگە جاڭاعى سويلەگەن كىسىلەردىڭ سوزدەرىنە قوسىلادى؟
ارتىق جەسە ماي جۇرەكتى اينىتادى، قۇستىرادى. جەي بەرسە ادام تاتتىدەن دە شىعادى، اۋىز ۋىلادى. بىرىڭعاي جاتتاندى ءسوز، ماقتاۋ، ماداق تا سولاي - ايتىلا بەرسە جۇرتتى جالىقتىرادى، كوپ جۋىلىپ، ءوڭى كەتكەن تاۋارداي جاقسى ادامنىڭ قادىرى كەتەدى. ونىڭ بەرگى جاعىندا توي-دۋماندا ەشكىم ەشكىمنەن شەشەندىك تالاپ ەتپەيدى، اركىمنىڭ ءوز ءسوزى، ءوز تىلەگى، ءوز قۋانىشى بار ەمەس پە؟ بىلە بىلسەك، كەيدە كوز جاسى دا قۋانىشتىڭ ءسوزى عوي...
سونىمەن قازىرگى توي-دۋمانداردا ءبىز قالاي سويلەپ ءجۇرمىز، ەكى جاسقا قاراتىپ ايتىلعان مىنا ءبىر تىلەك سوزدەرگە نازار اۋدارىپ كورەيىكشى.
«...باقىتتىڭ بازارىندا، اللانىڭ نازارىندا بولىپ، ەلىنە ەلەۋلى، حالقىنا قالاۋلى، اتا-اناسىنا مەيىرىمدى بولسىن دەگىم كەلەدى».
«...مول باقىت، زور دەنساۋلىق، سارقىلماس بايلىق تىلەپ، جۇرتىنا جۇعىمدى، ەلىنە سۇيكىمدى بولسىن دەگىم كەلەدى».
«...ءومىر ايدىنىندا، ماحاببات ايدىنىندا قۇلاشتاپ ءجۇزىپ، الاۋلاپ اتقان اق تاڭداردى كۇندە قارسى الىڭدار دەگىم كەلەدى. اڭساعان ارماندارىڭا جەتىپ، كۇندەرىڭىز كوركەم، جولدارىڭىز جەمىستى بولسىن دەپ تىلەيمىن. جانە دە زور دەنساۋلىق بولسىن، تاڭدارىڭ شۋاقتى بولسىن».
«...دەنساۋلىقتارىڭ مىقتى، جاستارىڭ ۇزاق بولسىن. ءومىردىڭ ورىنەن، قۇرمەتتىڭ تورىنەن ورىن بولسىن دەپ... جانە دە سالقىن بەلى، سايالى جەلى، كەڭ قۇشاق ەلىڭدە تاۋ تۇلعالى ازامات بولىڭدار دەگىم كەلەدى» (قويىن داپتەردەن).
تاعى دا ءبىر-ەكى داستارقان باسىنداعى تىلەك-سوزدەرگە قايىرىلا كەتەيىك.
«...اق ساقالدى، اق شاشتى، اق جاۋلىقتى كەمپىر-شال بولىپ، بالا-شاعالارىڭنىڭ قىزىعىن كورىپ، ارامىزدا قارتايماي جۇرە بەرىڭدەر دەگىم كەلەدى. جاندارىڭ جازداي جادىراپ، ومىردەگى بار­لىق جاقسىلىق اتاۋلىنى تىلەيمىن».
«...جاستارىڭىز ۇزاق بولىپ، قۇدايدىڭ بەرگەن بالالارىنىڭ راحاتىن كورىپ، باقىتتى بولىڭىز­دار دەگىم كەلەدى».
«قىران بەينەلى» دەپ باستالاتىن تاعى ءبىر تىلەكتەر بار.
بىرەۋلەر ەلىم، حالقىم، جۇرتىم دەپ جۇتىنىپ سويلەيدى. سودان قىزا-قىزا كەلە ساياسات جايىنداعى اڭگىمەگە كۇمپ بەرەدى. ساياساتتى ايتپا دەگەن تىيىم جوق. ساياسات جايىنداعى اڭگىمە - قوعامعا، بيلىككە دەگەن اركىمنىڭ ءوز كوزقاراسى، ءوز پىكىرى. الايدا سايا­سات اۋىزعا كەلگەندى اتالاۋ، بەتالدى سويلەۋ دەگەن ءسوز بە؟ قۋانىشتىڭ ءسوزى قايدا؟
جولتاي جۇماتتىڭ ءبىزدىڭ زامانداستارىمىزعا قاراتىپ ايتقان رەنىشى ورىندى. «جاستارعا ءجون سىلتەر ۇلكەندەر مەكتەبى ءۇزىلىپ بارادى، - دەيدى ول. - الپىستان اسسا دا اراق ءىشىپ، اۋزىنا كەلگەنىن وتتاپ، كىشىلەرگە مازاق بولىپ جۇرگەندەرگە نە دەۋگە بولادى. قيسىق مىنەز، قيقار قاريالار كوبەيىپ بارادى» (قۋانا بىلەيىك، اعايىن! «ەق»، 11.01.2010 ج.).
«...ءبىزدىڭ جازۋشىلاردىڭ مىنەزى قىزىق قوي، اسقار سۇلەيمەنوۆ تۋرالى ەستەلىك ايتىپ وتىرعان سياقتى بولادى دا، بىراق وزدەرىن ناسيحاتتاپ كەتەدى» (روزا مۇقانوۆا. «ادەبيەت ايدىنى»، 29.11.2009 ج.).
نە تۇسىندىك؟
ءبارى-ءبارى قۋانىشتىڭ اڭگىمەسى. قۋانىشىنا قاراي - ادامى.
مەن - قازاقپىن، مىڭ ءولىپ، مىڭ تىرىلگەن،
جورگەگىمدە تانىستىم مۇڭ تىلىمەن.
جىلاعاندا جۇرەگىم كۇن تۇتىلىپ،
قۋانعاندا كۇلكىمنەن ءتۇن تۇرىلگەن.
(جۇبان مولداعاليەۆ)
«...جاڭالىق شاشىلىپ جاتقان جوق. ونى ىزدەۋ كەرەك! ىزدەۋ از. مىندەتتى تۇردە تابۋ كەرەك. كوپەن سونى قايتسە دە تابادى! ول تابادى - مەن قۋانامىن».
(قادىر مىرزا-ءالي. «جۇلدىز»، №4, 2010).
«...ايەل زاتىنىڭ ونەرىمەن، شىعارماشى­لىعىمەن اتى شىعا باستاسا، كەيبىرەۋلەردىڭ «بۇل كىمنىڭ كوڭىلدەسى» نەمەسە «قاي دوكەيدىڭ قارىنداسى» دەپ ءبىرى بىرىنەن سۇراپ، قۋانۋدىڭ ورنىنا كۇرسىنىپ، قول سوعۋدىڭ ورنىنا كورە الماي كۇڭكىلدەيتىندەر بار ەمەس پە؟»
(فاريزا وڭعارسىنوۆا. «تالانت».
«ەق»، 15.12.2009 ج.).
«مەن جاڭالىققا جەردىڭ تارتىلىس زاڭىن اشقان نيۋتوننان دا بەتەر قۋانعان شىعارمىن».
«...ونى ءجيى كورىپ قانا قويماي، بىرگە قىدىراتىنىمدى، سىرلاساتىنىمدى ەسىمە السام، الىپ-ۇشقان جۇرەگىم قۋانىشتان جارىلىپ كەتە جازدايدى».
(امانگەلدى كەڭشىلىك. «قا»، 2.04.2010 ج.).
«...تاۋەلسىزدىك كۇنى وسى ءاندى سوندا شىرقاپتى. ينتەرنەتتەن ءبىلىپ، قۋانىپ كالدىم».
(اكىم ىسقاق: ولەڭ جازۋ ءوزىم ءۇشىن كەرەك. «ايقىن»، 23.04.2010 ج.).
...شىن، شىنايى قۋانىشتار، سۇيىنشىلەر ەسىكتەرىڭىزدى قاقسىن، ەسىمدەرىڭىزدى تانىسىن، اعايىن.

«انا ءتىلى» گازەتى