ەل پرەزيدەنتi مەملەكەت - وتباسىدان باستالاتىنىن جانە بiزدiڭ قوعامدا نەگiزگi وتباسىلىق قۇندىلىقتاردى نىعايتۋدىڭ ماڭىزدىلىعىنا ەرەكشە نازار اۋدارىپ وتىرعاندىعىن اتاپ ءوتۋىمىز كەرەك. وتباسى كۇنىن  مەملەكەت باسشىسىنىڭ جارلىعىمەن قىركۇيەك ايىنىڭ ەكiنشi جەكسەنبiسiندە اتالىپ وتiلەدi. ياعني 11 قىركۇيەككە سايكەس كەلەدى.  

وتباسى-ادامزات بالاسىنىڭ دۇنيەگە شىر ەتىپ كەلگەندە، ەسىگىن ايقارا اشىپ ەنەتىن ءۇيى، ءوسىپ ەرجەتەتىن، تاربيە الاتىن اسا قاجەتتى، ءارى قاسيەتتى التىن بەسىگى. قاي زاماندا، قاي ەلدە بولماسا دا وتباسىنىڭ ادامزات ۇرپاعىنا ىقپال مەن اسەرىن ومىردەگى باسقا ەش نارسەنى ەش نارسەنىڭ كۇشىمەن سالىستىرۋعا بولمايدى.  

وتباسىنىڭ ەڭ ماڭىزدى قىزمەتتەرىنىڭ ءبىرى – تاربيەلەۋشىلىك مىندەتى، ونى قوعامدىق تاربيەنىڭ ەڭ ءتيىمدى دەگەن جۇيەسى دە الماستىرا المايدى. ونىڭ نەگىزگىسى – بالانى ومىرگە كەلتىرۋ عانا ەمەس، سونىمەن بىرگە وعان الەۋمەتتىك-مادەني ورتانىڭ قۇندىلىعىن قابىلداتتىرۋ، ۇلكەن ۇرپاقتىڭ تاربيەسىن جاس ۇرپاققا جەتكىزۋ، بويىنا ءسىڭىرتۋ، ياعني بالالارىن وزدەرىن قورشاعان ورتاعا جانە قوعامعا پايدالى ازامات ەتىپ ءوسىرۋ اكە-شەشەنىڭ ەڭ ماڭىزدى مىندەتى. 

 اتا-انانىڭ، باسقا دا وتباسى مۇشەلەرىنىڭ ءومىر ءسۇرۋ تاجىريبەسى، ءجۇرىس-تۇرىسى، ءوز مىندەتتەرىن تازا اتقارۋ، ءبىر-ءبىرىن قۇرمەتتەپ سىيلاۋى – ءبارى دە ۇلكەن مەكتەپ، تاربيەلىك ماسەلە. وتباسىنان تىس تا تاربيە بار. قازاق «ۇلىڭ وسسە، ۇلى جاقسىمەن، قىزىڭ وسسە، قىزى جاقسىمەن اۋىلداس، كورشىلەس بول»،- دەيدى. 

اتا-انانىڭ ءجۇرىس-تۇراسى، سويلەگەنى، ءىس-ارەكەتتەرىنىڭ بارلىعى بارلىعى بالا ءۇشىن ۇلگى. وسى نەگىزدە بالا الدىندا اتا-انا وتە بايسالدى، سابىرلى بولىپ، جاقسى تاربيە كورسەتۋى كەرەك. ماسەلەن اباي قۇنانباەۆتىڭ ون توعىزىنشى قارا سوزىندە: «ادام اتا-انادان تۋعاندا ەستى بولمايدى: ەستىپ، كورىپ، ۇستاپ، تاتىپ ەسكەرسە، دۇنيەدەگى جاقسى، جاماندى تانيدى داعى، سوندايدان بىلگەنى، كورگەنى كوپ بولعان ادام ءبىلىمدى بولادى. ەستىلەردىڭ ايتقان سوزدەرىن ەسكەرىپ جۇرگەن كىسى ءوزى دە ەستى بولادى. ءاربىر ەستىلىك جەكە ءوزى ىسكە جارامايدى. سول ەستىلەردەن ەستىپ، بىلگەن جاقسى نارسەلەردى ەسكەرسە، جامان دەگەننەن ساقتانسا، سوندا ىسكە جارايدى، سوندا ادام دەسە بولادى. مۇنداي ءسوزدى ەسىتكەندە شايقاقتاپ، شالىقتانىپ نە سالبىراپ، سالعىرتتانىپ ەسىتسە، نە ەسىتكەن جەردە قايتا قايىرىپ سۇراپ ۇعايىن دەپ تۇشىنباسا، نە سول جەردە ءسوزدىڭ راسىنا كوزى جەتسە دە، شىعا بەرىپ قايتا قالپىنا كەتسە، ەستىپ-ەسىتپەي نە كەرەك؟ وسىنداي ءسوز تانىمايتۇعىن ەلگە ءسوز ايتقانشا، ءوزىڭدى تانيتۇعىن شوشقانى باققان جاقسى دەپ ءبىر حاكىم ايتقان ەكەن، سول سەكىلدى ءسوز بولادى»-دەپ اتاپ وتەدى.  

زامانعا ساي وتباسىندا بالا تاربيەلەۋ اسا ۇلكەن جاۋاپكەرشىلىك پەن ءبىلىمدى تالاپ ەتەدى. قازاق ءۇشىن وتباسىنان كيەلى ەشتەڭە جوق. ومىرگە كەلگەن نارەستەگە انا ماحابباتى مەن كىرشىكسىز تازا كوڭىلى اۋاداي قاجەت.وتباسى –سىيلاستىق، جاراستىق ورناعان ورتا. وتباسى- بالا تاربيەسىنىڭ ەڭ العاشقى ۇجىمى. م.جۇماباەۆ بىلاي دەگەن ەكەن: «اتا-انالار بالانى تاربيەلەگەندە ءدال وزىندەي ەتىپ تاربيەلەۋگە تىرىسپاۋ كەرەك،ولار بالانى وزىنەن كۇشتى ەتىپ تاربيەلەۋى ءتيىس. ويتكەنى ولاردىڭ زامانى اتا-انالارىنىڭ ءومىر ءسۇرىپ وتىرعان زامانىنا قاراعاندا اناعۇرلىم كۇردەلى تالابى جوعارى بولاتىنىن ۇمىتپاعان ءجون”  بالانىڭ تاربيەلى بولىپ وسۋىنە بەرەكەلى وتباسىنىڭ اسەرى مول. وتباسىنىڭ ەڭ ماڭىزدى قىزمەتتەرىنىڭ ءبىرى – تاربيە بەرۋ. تاربيە تال بەسىكتەن باستالادى.   

قاسىم ءامانجولوۆ وزىنىڭ جارىنا ارناعان ءبىر ولەڭىندە: "وتباسى – شاعىن مەملەكەت، مەن – پرەزيدەنت، سەن – پرەمەر" دەگەنى بار. شىنىندا، وتباسى – ول دا ءبىر شاعىن مەملەكەت. ءار مەملەكەتتىك ءوز باسقارۋ جۇيەسى ءارتۇرلى بولادى. وسى سياقتى ءار وتباسىنىڭ ءوز تاكتيكاسى، باسقارۋ جۇيەسى بولادى. ۇرپاقتىڭ ەر جەتىپ ءوسۋى، بويىنداعى العاشقى ادامگەرشىلىك بەلگىلەرى وتباسىندا قالىپتاساتىنى بەلگىلى. جانۇيا – تابيعات سىيلاعان كەرەمەتتەردىڭ ءبىرى. جەكە ادامنىڭ بويىنداعى ار – ۇياتىن، اقىل-ويىن، ادامگەرشىلىگىن، مادەنيەتتىلىگىن تاربيەلەۋگە وتباسى – العاشقى قادام. جانۇيا – وتە قاجەتتى، باسقاداي ەش نارسەمەن وزگەرتۋگە بولمايتىن باسپالداق. وتباسىنىڭ باستى قىزىعى، التىن تىرەۋ دىڭگەگى – بالا. بالانىڭ تاربيەلى بولىپ وسۋىنە بەرەكەلى وتباسىنىڭ اسەرى مول. جانۇيانىڭ ءاربىر مۇشەسى ءوزارا سويلەسىپ، نە بولماسا اتا-انانىڭ، بالانىڭ، مىندەتىن اتقارۋ عانا ەمەس، بەرەكە - بىرلىك، سۇيىسپەنشىلىكپەن ارالاسسا، بوساعاسى بەرىك، شاڭىراعى بيىك وتباسىنا اينالارى ءسوزسىز. اتا مەن انا – بالا تاربيەسىنىڭ قامقورشىسى، ونەگەسى. اتا – اسقار تاۋ، انا – باۋىرداعى بۇلاق، بالا – جاعاسىنداعى قۇراق، - دەپ اتا – انا مەن بالانى تابيعاتتىڭ تاماشا قۇبىلىستارىنا تەڭەگەن حالىق ماقالىنا قايران قالارسىڭ. ادالدىق پەن مەيىرىمدىلىك، جاۋاپكەرشىلىك پەن كەشىرىمدىلىك تە وتباسىندا شىن ىقىلاس پەيىلمەنەن بالانىڭ كوكىرەگىندە ورىن تەبەدى. قازاق وتباسىندا اۋەلى اكە، سودان كەيىن انا، بۇلار – جانۇيا مەكتەبىنىڭ ۇستازدارى بولادى. اكە مەن انانىڭ بالاسىنا قوياتىن ەڭ ءبىرىشى باستى تالاپ – تىلەكتەرى – بالانىڭ «ادەپتى» بولىپ ءوسۋى. قازاق حالقى وتباسىنداعى تاربيەنى ەڭ ءبىرىنشى ورىنعا قويعان. اتا – انا بالالارىنا قانداي تاربيە بەرسە، ەرتەڭ ول بالا وسكەندە سول تاربيە ارقىلى ءومىردىڭ جاڭا باسپالداقتارىنان وتەدى. «ۇيادا نە كورسەڭ، ۇشقاندا سونى ىلەرسىڭ» دەپ قازاق حالقى بەكەر ايتپاعان.  

اكەنىڭ «باتىرىم»، شەشەنىڭ «قۇلىنىم» دەگەن ءسوزىن ەستىگەن بالادا جاقسى سەزىم تۋاتىنى بەلگىلى. ع.مۋستافيننىڭ «اتا- انانىڭ مىندەتى- تاربيەلەۋ جانە جاقسىلىقتى ۇيرەتۋ» دەگەن سوزىندە كوپ تاربيە جاتىر. بالا تاربيەسى ول دۇنيەگە كەلگەن العاشقى كۇننەن باستالادى. ونەگلى ۇرپاق تاربيەلەۋ ءار اتا-انانىڭ ارمانى جانە بورىشى ەكەنى داۋسىز. ارقاشان وتباسىمىز امان، بوساعامىز بەرىك بولعاي. 

د.ارىنوۆا، «ازىرەت سۇلتان» قورىق-مۇراجاي قىزمەتكەرى 

Abai.kz