الماتى قالاسىندا "الاتاۋ" ءداستۇرلى ونەر تەاترىنىڭ اشىلۋى بارشا قازاقتى قۋانىشقا بولەپ وتىر. الايدا، ونىڭ بويىنا قان جۇگىرتىپ، دۇرىس باعىتتا جۇيەلى جۇمىس ىستەتە ءبىلۋ تىكەلەي باسشىلىققا كەلگەن ادامعا بايلانىستى بولاتىنى بەلگىلى. سوندىقتان ءبىز مادەنيەت جانە سپورت ءمينيسترى ارىستانبەك مۇحامەديۇلى مەن باۋىرجان بايبەك مىرزالارعا ءوزىمىزدىڭ ازداعان ءوتىنىشىمىزدى ءبىلدىرۋدى ءجون سانادىق.

«الاتاۋ» ءداستۇرلى ونەر تەاترىنا باسشىلىققا قازاق ونەرى ماسەلەلەرىنەن، تاريحىنان حابارى جوق ادام كەلسە، وندا يگى باستاما قىل اياعى قۇردىمعا كەتۋى مۇمكىن. سول سەبەپتى، «ادىرنا» ۇلتتىق-ەتنوگرافيالىق بىرلەستىگى، "اباي" اقپاراتتىق پورتالى، "ەل-شەجىرە" قايىرىمدىلىق قورى جانە حالىقارالىق "كوشپەندىلەر اتامۇراسى" قوعامدىق قورى، ونەرتانۋشى جارقىن شاكارىم، ف.ع.د. پروفەسسور كاكەن قامزا، اقىن، ەتنوگراف ابۋباكىر قايران، تۇرىكتانۋشى ءناپىل بازىلحان، جازۋشى، "قازاق تاريحى" جۋرنالىنىڭ باس رەداكتورى ابدىلدابەك سالىقباي جانە تاعى باسقا زيالى قاۋىم وكىلدەرىمەن اقىلداسا كەلىپ، «الاتاۋ» ءداستۇرلى ونەر تەاترىنىڭ ديرەكتورلىعىنا ءانشى، ونەرتانۋشى، كومپوزيتور، كينو ستسەناريستى، ءارتىس ەرلان تولەۋتايدى لايىق دەپ ەسەپتەدى.

راسىندا، ەرلان تولەۋتاي قازاق ونەرىنىڭ تاريحىن تەرەڭ بىلەتىن، ءبىرجان سال، اقان سەرى، مۇحيت، بالۋان شولاق، كەنەن ءتارىزدى كومپوزيتورلاردىڭ ءومىرى مەن شىعارماشىلىعىن ۇلگى تۇتىپ، سولاردىڭ ءاربىر باسقان ىزىمەن ءجۇرىپ زەرتتەۋ جاساعان، قازىرگى كەزدەگى ۇلتتىق مۋزىكا ماسەلەلەرىن جان-جاقتى تۇسىنەتىن بىلىكتى تۇلعا. زيالى قاۋىمنىڭ كەڭەسىنە سۇيەنە وتىرىپ، "اباي" اقپاراتتىق پورتالى، "ەل-شەجىرە" قايىرىمدىلىق قورى، "ادىرنا" ۇلتتىق-ەتنوگرافيالىق بىرلەستىگى جانە حالىقارالىق "كوشپەندىلەر اتامۇراسى" قوعامدىق قورى، ونەرتانۋشى، كومپوزيتور ەرلان تولەۋتايدى «الاتاۋ» ءداستۇرلى ونەر تەاترىنىڭ ديرەكتورلىعى قىزمەتىنە ۇسىنادى.

تولەۋتاەۆ ەرلان مۇقاتايۇلى قاراعاندى مەملەكەتتىك ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ تاريح فاكۋلتەتىن تامامداعان (1994); ە بوكەتوۆ اتىنداعى قاراعاندى مەملەكەتتىك ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ جاستار ءىسى جونىندەگى كوميتەتىنىڭ جەتەكشىسى بولىپ قىزمەت ىستەگەن (1994-1998);

قارمۋ-ءدىڭ ارحەولوگيا-ەتنولوگيا جانە قازاقستان تاريحى كافەدراسىندا ستاجەر-زەرتتەۋشى (1998);

قاراعاندى قالاسىنداعى جاستاردىڭ ينتەللەكتۋالدىق بوتا ء(بىلىمپازدار، ويشىلدار، تاپقىرلار، العىرلار) ورتالىعىنىڭ قۇرۋشى جانە ونىڭ تۇڭعىش توراعاسى (1996-2001);

«التىن وردا» رەسپۋبليكالىق تاۋەلسىز گازەتىنىڭ قاراعاندى وبلىسى بويىنشا مەنشىكتى ءتىلشىسى بولىپ ىستەگەن (2001-2002); «قازاقستان–قاراعاندى» تەلەارناسىندا رەداكتور بولىپ ەڭبەك ەتكەن (2003-2010); رەسپۋبليكالىق «الاش وردا» گازەتىنىڭ باس رەداكتورى قىزمەتىن اتقارعان (2008-2009); 2010 جىلدان بەرى شاكەن ايمانوۆ اتىنداعى «قازاقفيلم» اق «انيماتسيالىق كينو» شىعارماشىلىق بىرلەستىگىنىڭ رەداكتورى.

ونەر جولىن قاراعاندى مەملەكەتتىك ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ «بالاۋسا» ادەبي شىعارماشىلىق بىرلەستىگىندە ءانشى بولىپ باستاعان. 1990 جىلى تاشكەنت قالاسىندا وتكەن «ورتا ازيا جانە قازاقستان جاستار فەستيۆالىنىڭ» لاۋرەاتى (ۆوكال نوميناتسياسى بويىنشا); 1993 جىلى الماتى قالاسىندا وتكەن 3-ءىنشى رەسپۋبليكالىق «جىگىتتىڭ سۇلتانى» بايقاۋىنىڭ لاۋرەاتى اتانعان. 1998 جىلى استانا قالاسىندا وتكەن 1-ءىنشى حالىقارالىق «شابىت» فەستيۆالىنىڭ لاۋرەاتى. 2005 جىلى وتكەن 1-ءىنشى رەسپۋبليكالىق ءمادي اتىنداعى انشىلەر بايقاۋىنىڭ ديپلومانتى.

2007 جىلى ليتۆا مەملەكەتىنىڭ استاناسى ۆيلنيۋس قالاسىندا وتكەن حالىقارالىق مۋزىكا فەستيۆالىندە ونەر كورسەتكەن ەرلان تولەۋتايدى ليتۆا ۇلتتىق تەلەارناسى «فەستيۆالدىڭ ەڭ ۇزدىك ونەرپازى» دەپ تانىعان. سول سەبەپتى ول ليتۆا ۇلتتىق تەلەارناسىندا يتاليا ەلىنىڭ انشىلەرمەن بىرگە تىكەلەي ەفيردە كونتسەرت بەرۋ قۇرمەتىنە يە بولعان. وسى ساپارىندا ول ەۆروپاعا ارنايى ساپارمەن كەلگەن جانە فەستيۆال قوناعى بولعان جاپونيا مەملەكەتىنىڭ يمپەراتورى احيحتو حيروحيتو مەن جۇزدەسىپ، سۇحباتتاسقان.

2008 جىلى ەرلان ءانشى ارقا دالاسىندا وتكەن قويانىشتاعاي (قويانشى، داۋلەت، تاڭاي) اسىندا تۇڭعىش رەت ۇيىمداستىرىلعان انشىلەر بايقاۋىنىڭ باس جۇلدەسىنە يە بولدى.

2012 جىلى تۇركيا مەملەكەتىندە ونەر كورسەتتى.

ەرلان تولەۋتاي كوپ جىلداردان بەرى قازاق ءان ونەرىنىڭ تاريحىن زەرتتەۋ ۇستىندە. رەسپۋبليكالىق باق-دارىندا، اتاپ ايتقاندا، „ەگەمەن قازاقستان“، «التىن وردا»، «قازاق ادەبيەتى»، «جاس قازاق»، «الاش ايناسى»، «ايقىن»، «الاش وردا»، «اڭىز ادام»، «جۇلدىزدار وتباسى»، «ازامات»، «ناچنەم س پونەدەلنيكا» باسىلىمدارىندا ءان ونەرى جانە ونىڭ شىعۋ تاريحى جايىندا جازعان ماقالالارى، زەرتتەۋ ەڭبەكتەرى، سۇحباتتارى جارىق كورىپ تۇرادى.

2006 جىلى «قازاقپارات» باسپاسىنان ەرلان تولەۋتايدىڭ «باياناۋىلدىڭ ءداستۇرلى ءان ونەرى» اتتى كىتابى جارىقققا شىقتى. 2013 جىلى «ونەر» باسپاسىنان ونەرتانۋشىنىڭ «جۇسىپبەك ەلەبەكوۆ» اتتى دەرەكتى رومانى وقىرمانعا جول تارتتى. ءانشى قايرات بايبوسىنوۆتىڭ ءومىرى مەن شىعارماشىلىعىنا ارنالعان «ايبوزىم» (2010 جىل) كىتابىن قۇراستىرۋشىلاردىڭ ءبىرى.

ءانشى ءبىرجان سالدىڭ، اقان سەرىنىڭ، ۇكىلى ىبىرايدىڭ، بالۋان شولاقتىڭ، جاياۋ مۇسانىڭ، ەستايدىڭ، جارىلعاپبەردىنىڭ، ءماديدىڭ، ءيمانجۇسىپتىڭ، ساكەن سەيفۋلليننىڭ اندەرىن ءسۇيىپ ورىندايدى.

ەرلان تولەۋتاي قازاق اقىندارىنىڭ كوپتەگەن ولەڭدەرىنە ءان شىعارعان. اسىرەسە، ءانشى ماقپال ءجۇنىسوۆا ورىندايتىن «ياپىراي» ء(سوزى مۇقاعاليدىكى) جانە ءانشى مەرۋەرت تۇسىپباەۆا ايتاتىن «سەن جانە مەن» ء(سوزى جانات اسكەربەكقىزىنىكى) اندەرىن انسۇيەر قاۋىم جىلى قابىلدادى. ابايدىڭ، شاكارىمنىڭ، مۇقاعاليدىڭ، جۇماتاي جاقىپباەۆ، ەركەش يبراھيم، قايىربەك اسانوۆ، مارفۋعا ايتحوجينا، تۇرسىن جۇماش، جانات اسكەربەكقىزى، قايرات اسقاروۆ، قىرعىز اقىنى اكبار رىسقۇلوۆتىڭ ولەڭدەرىنە جازىلعان كوپتەگەن اندەردىڭ اۆتورى.

فيلموگرافياسى

ەرلان تولەۋتايدىڭ رەجيسسەر رەتىندە تۇسىرگەن ءفيلمى:

1. ء„مادي“ دەرەكتى درامالىق ءفيلمى

ەرلان تولەۋتاي ستسەناريىن جازعان دەرەكتى درامالىق فيلمدەر:

1. "اباي" 5 سەريالى دەرەكتى درامالىق ءفيلمى (قازاقستان ارناسى)
2. ء"مادي" دەرەكتى درامالىق ءفيلمى (قازاقفيلم اق)

ەرلان تولەۋتاي ستسەناريىن جازعان دەرەكتى فيلمدەر:

1. «تاتتىمبەت» («قازاقفيلم» اق)
2. «قاسىم امانجولوۆ» («قازاقفيلم» اق)
3. «حابيبانىڭ جۇسىپبەگى» («قازاحفيلم» اق)
4. «تالعات بيگەلدينوۆ» («قازاقفيلم» اق)
5. «زەينوللا سەرىكقاليەۆ) («قازاقفيلم» اق)
6. «اكسەلەۋ سەيدىمبەكوۆ» («قازاقفيلم» اق)
7. «رىمعالي نۇرعاليەۆ» («قازاقفيلم» اق)
8. «مەن كورگەن سوعىس» («قازاقفيلم» اق)
9. «ۇلىتاۋ تورىندە» («قازاقفيلم» اق)
10. «گەنەرال سابىر راحىموۆ» (قازاكفيلم» اق)

1. ء«ماشھۇر ءجۇسىپ» («قازاقستان» ۇا)
2. ء«ابىلحان قاستەەۆ» («قازاقستان» ۇا)
3. «شارا جيەنقۇلوۆا» («قازاقستان» ۇا)
4. ء«نازىر تورەقۇلوۆ» («قازاقستان» ۇا)
5. «يسا بايزاقوۆ («تاڭ» تەلەارناسى)

 ە تولەۋتاي ستسەناريىن جازعان انيماتسيالىق، كوركەم فيلمدەر:

1. «تاعدىر» (تۇرىك حالىق ەرتەگىسىنىڭ جەلىسى بويىنشا)
2. «قازاقستان – ءبىزدىڭ ورتاق شاڭىراعىمىز» 1-ءبولىم
3. «ەر توستىك جانە ايداھار» (بۇل ءفيلمنىڭ ديالوگتارىن جازعان)
4. «جاۋ جۇرەك مىڭ بالا» (بۇل ءفيلمنىڭ ديالوگتارىن جازعان)

ەرلان تولەۋتاي رەداكتورلىق ەتكەن كوركەم فيلمدەر:

1. «جاۋ جۇرەك مىڭ بالا» كوركەم («قازاقفيلم» اق)
2. «قۇنانباي»
3. ء«سۇيىنباي»
4. «دالا داۋسى»
5. «ەر توستىك جانە ايداھار»
6. «دوروگا ك ماتەري» (انا جۇرەگى)

ەرلان تولەۋتاي رەداكتورلىق ەتكەن دەرەكتى فيلمدەر:

1. «الكەي مارعۇلان» («قازاقستان» ۇا)
2. ء«ماشھۇر ءجۇسىپ»
3. «حالەل دوسمۇحامەدەۆ»
4. «سانجار اسفەندياروۆ»
5. «بەيىمبەت مايلين»
6. «ساكەن سەيفۋللين»
7. ء«ىلياس جانسۇگىروۆ»
8. «سماعۇل سادۋاقاسوۆ
9. «سۇلتانماحمۇت تورايعىروۆ»
10. «قانىش ساتباەۆ»
11. «دميتري سنەگين»
12. «ەۆگەني برۋسيلوۆسكي»
13. ء«ابىلحان قاستەەۆ»

 ەرلان تولەۋتاي تۇسكەن فيلمدەر: (ويناعان رولدەرى)

1. «جاۋ جۇرەك مىڭ بالا» – تولە ءبيدىڭ كەڭەسشىسى
2. «قۇنانباي» – جاناق اقىن
3. ء«مادي» – ءمادي
4. «ودنوكلاسنيكي» – قۇس فابريكاسىنىڭ ينجەنەرى 

Abai.kz