"ي" - يمان قارىپى
قۇران قارىپتەرىنىڭ تاڭبالانۋ قاسيەتەرىنەن حابارسىز عالىمدارعا جابىرەيىل (ع.س.) جەتكىزگەن ايان
بيسميللاھير يراحماني راحيم
...تاڭ اتار الدىندا اپ-انىق ايان ءتۇس كوردىم. تۇسىمدە تۇنەگەن ءۇيىمىزدىڭ ۇلكەن كىرە بەرىس ەسىگىنىڭ كولەمىندەي ي ءارىپى ىشكە كىرىپ كەلىپ:
- ەي، باقتىباي، سەن بۇگىنگى زياراتىڭنىڭ سوڭىندا، جاراتۋشىدان «راببىم،ءبىلىمىمدى ارتتىرا كور»- دەپ تىلەك تىلەدىڭ عوي... كىم يماني تازا جولدا جۇرسە سونىڭ ءبىلىمى ارتادى. مەن ي ءارىپىمىن، مەنىمەن باستالاتىن ءسوز قۇراپ، يماني تۇرعىدا تەرەڭىرەك ويلانىپ كورشى، - دەدى. - مۇنداي ەرەكشە توسىن جاي مەن ساۋالدىڭ بولارىن كۇتپەگەن جانە اياق استىنان اۋزىما ءجوندى ءسوز تۇسپەگەندىكتەن: «يا، ماقۇل، يا، ماقۇل...» - دان باسقا ەشتەڭە دە ايتا الماي ساسقالاقتاپ قالدىم. سونى سەزدى مە، ي قارپى ءوزى كومەككە كەلىپ اڭگىمەگە تارتتى;
- اسىقپا، بۇگىن قاي اۋليەنىڭ باسىنا زيارات جاسادىڭ؟
- ءياساۋيدىڭ.
- ياساۋي ەمەس، ياسساۋيگە دەپ دۇرىستاپ ايت. ءار پەندەنىڭ قۇلاعىنا ازان شاقىرىپ قويعان ەسىمى مەن تەگىن دۇرىس ايتىپ، دۇرىس جازا ءبىلۋ كەرەك. سەن بىلەسىڭ عوي، قۇران اراب تىلىندە ءتۇسىپ، اراب قارپىمەن جازىلعان. قۇراننىڭ ءاربىر قارىبى – نۇر. ناقتىلى دالەلى - قۇراندا «ۇعىمىن اللا بىلەدى»- دەگەن جەكە قارىپتەر. اللا ءبارىن بىلەدى. بۇل ارىپتەردى «سىرىن پاندەلەرىم وزدەرى ىزدەنىپ شەشسىن»- دەپ اقىل يەلەرىنە جۇمباق قالدىرعان. ياعنىي ءار قارىبتىڭ ءوز قۋاتى، ىزدەنگەن جانعا ايتارى بار. ارابتا يا قارىبى جوق. قۇراننىڭ ءار اياتى، ءار سوزىندە عانا ەمەس، ءار قارپىندە دۋالىق قاسيەت پەن تىلسىم قۇدىرەت بارىن بىلەتىن اقىل يەلەرى ويلانۋى كەرەك. قازىر; «لاتىن قارپىنە كوشەمىز»- دەپ جۇرگەندەر، سول ءارىپتى ومىرگە الىپ كەلگەن حالىقتىڭ قايدا كەتكەنىنەن حاباردار ما ەكەن؟.. نەگىزى، ي قارپىنىڭ قاسيەتىن ءابجات ءىلىمىن يگەرگەن ادامدار عانا از-كەم ۇعىنار، بولماسا ولار دا جەتە بىلە بەرمەيدى. قۇران كارىمنىڭ ءاربىر قارپى - جۇمباق الەم. اللا ءسوزى، كالام ءشارىپتىڭ بۇل قاسيەت - قۇدىرەتىنەن ماقۇرىم - عاقليا عىلىمىنىڭ يەلەرى وزدەرى بىلمەيتىن ىسكە ارالاسىپ، نە ارانداتۋمەن – «ياسساۋي» ەسىمىن «ياساۋي»- دەپ جازۋ تۋرالى ساۋاتسىز ۇيعارىم جاساعان. وعان دەر كەزىندە ءمان بەرىپ، جاۋاپ قايىرار، يماني كوزى اشىق، كوكىرەگى وياۋ جان بولماعان. زيارات جاساعان كەزىڭدە وزىڭە كەسەنە شىراقشىسى ۇسىنعان، سول مۇراجاي جانىنان شىعاتىن جۋرنالدىڭ اتى دا «ياساۋي الەمى» دەپ جازىلعانىن كوردىڭ بە؟ بۇل - دۇرىس ەمەس. تۇركىستاننىڭ بۇرىنعى ەسكى اتى دا ياسسى دا وسى ي قارىپىمەن باستالىپ جازىلعان. ماعاناسى - اۋليە اعاش، اسا تاياق، قاسيەتتى اعاش دەگەندى بىلدىرەدى. قاجى احمەتتىڭ ءوزى دۇنيەگە كەلگەن سايرامنان وسىندا كەلىپ ورنىعۋ سىرى دا ءىلىمي ىزدەنىپ، زەرتتەيتىن جانعا وسىندا جاتىر. قاسيەتتى اعاش ءوزى ءوسىپ تۇرعان جەرىندە، ءار ءتۇرلى تىلسىم كورىنىستەر مەن وقيعالارعا سەبەپكەر بولادى. بىلەسىڭ بە، ماڭعىستاۋدا بەكەت اتا لاقتىرعان اسا تاياق قازىر شوپان اتادا تۇت اعاشى بولىپ جايقالىپ ءوسىپ تۇر. سول تۇت اعاشىنا نيەت قىلىپ بارعان بەلى اۋىرعان سىرقات جاندار ساعات تىلىمەن ءۇش رەت اينالسا، سىرقاتتارىنا شيپا تابادى... جالپى، ءدىني عۇلامالار ءوز ەسىم مەن تەكتەرىن، قۇران اشىپ، ي قارىبى كوبىرەك كەزدەسەتىن اتاۋلاردى الۋعا تىرىسقان عوي. فارابي، ياسساۋي، باقىرعاني، دۋلاتي،تارازي، وسىلاي كەتە بەرمەي مە؟...»
وسى ماقالا گازەتكە باسىلعان كۇنى كەلىنشەگىمىز ەكەۋمىز استانادا ءجۇر ەدىك. قالتا تەلەفونىم شىر ەتە قالدى. تىڭدادىم.
- باقتىباي اعا، ءسىز الماتىدا شىعارسىز. مەن ءسىزدى سىرتىڭىزدان جۋرناليست-جازۋشى رەتىندە بۇرىننان جاقسى تانيمىن. گازەتتەگى ي ءارىپى تۋرالى ماقالاڭىزدى وقىپ، تەلەفونىڭىزدى جازۋشىلار وداعىنان تاۋىپ الىپ، ادەيى حابارلاسىپ تۇرعان ماقسات دەگەن ءىنىڭىزبىن. رەسپۋبليكالىق ءتىل كوميتەتىنىڭ توراعاسىمىن. ماقالاڭىزدى دەن قويىپ وقىپ شىقتىم. قاسىڭىزدا بولسام راحمەت ايتىپ قولىڭىزدى قىسار ەدىم -دەدى ەرەكشە ىستىق ىقىلاسپەن. مەن ءىنىمىزدىڭ ءسوزىن ءۇزىپ:
- نيەتىڭ دۇرىس ەكەن، ءىنىم. جەڭگەڭ ەكەۋمىز بۇگىن استانادامىز - دەپ ەدىم;
- وندا تىپتەن جاقسى بولدى. سىزگە كەزدەسۋگە قاي ۋاقىت ىڭعايلى؟ – دەپ سۇرادى.
قىزىق. ءسوز ءمانىن ۇعىنادى دەپ وسى ماقالانى اپارعان كوپ رەداكتورلارىم گازەتكە جاريالاۋدان باستارىن ساۋعالاپ جۇرگەندە ماقالانى («قازاق ادەبيەتى»، №36, 13.09.2013ج.) وقىعان رەسپۋبليكالىق ءتىل كوميتەتىنىڭ توراعاسى ءوزى ىزدەپ راحمەتىن ايتىپ جاتىر. بۇل جازىلعان ماقالانىڭ قۇندىلىعى ما الدە قاسيەتتىلىگى مە ەكەن؟ الدە...
نە كەرەك وسى ماقالاعا بايلانىستى سول ۋاقىتتا رەسمي ورىنداردان ماعان مىناداي ەكى جاۋاپ بولدى ;
11.12.2013 ج. 1084//جت-ا-11937,1
قازاقستان رەسپۋبليكاسى ءبىلىم جانە عىلىم مينيسترلىگىنىڭ عىلىم كوميتەتى تومەندەگى اقپاراتتى حابارلايدى. ءسىزدىڭ حاتىڭىز كاسىبي مامانداردىڭ نازارىنا ۇسىنىلدى. تاۋەلسىز ساراپشىلاردىڭ پىكىرىنشە، اتالمىش پرەتسەدەنتتى ەسىم قازاق تىلىندە سونداي-اق، تۇرىكتانۋ ادەبيەتىندە ياساۋي، ياسەۆي، ياساۋي، ياسساۋي دەلىنىپ ءار ءتۇرلى نۇسقادا جازىلىپ ءجۇر. بۇلاردىڭ ىشىندە قازاق تىلىندە ياساۋي تۇرىندە جازۋ ورنىققان.
قازاق تىلىندە ياساۋي دەپ جازىلۋدىڭ سەبەبى بار. قازاق ءتىلىنىڭ دىبىستىق زاڭدىلىقتارى بويىنشا ءسوز باسىندا داۋىسسىز (ي) قولدانىلمايدى. بۇنى، مىسالى، اتالمىش جالقى ەسىمنىڭ فونەتيكالىق ترانسكريپتسياسىنان بايقاۋعا بولادى; ء(ى ي ءا س ءا ۋ ءى ي). بۇنداعى يا ءارپى ء(ى، ي، ءا) دەگەن ءۇش دىبىستىڭ تاڭباسىن بەرىپ تۇر.
سونداي-اق، ءسىزدىڭ ۇسىنىسىڭىزدى كوميتەتكە قاراستى ا. بايتۇرسىنوۆ اتنداعى ءتىل ءبىلىمى ينستيتۋتى ءتىل ماسەلەسىن كەشەندى زەرتتەۋدە قاراستىراتىن بولادى.
توراعا مىندەتىن اتقارۋشى ا. تولەشوۆ.
06.01.2014 ج. 13-02-25/جت-ا-459
قازاقستان رەسپۋبليكاس مادەنيەت اقاپارات مينيسترلىگىنىڭ ءتىل كوميتەتى ءسىزدىڭ 2013 جىلعى 23 جەلتوقسانداعى «ياساۋي» ەسىمىنە قاتىستى جازعان حاتىڭىزعا بايلانىستى تومەندەگىنى حابارلايدى.
اتالعان جالقى ەسىم قازاق تىلىندە، سونداي اق تۇرىكتانۋ ادەبيەتىندە ياساۋي، ياسەۆي، ياساۋي، ياسساۋي دەگەن ءار ءتۇرلى نۇسقالاردا جازىلىپ ءجۇر. سوڭعى جىلدارى ءدىني ديسكرۋستاردا ياسساۋي نۇسقاسى ءجيى قولدانىلا باستاعانىمەن، قازاق تىلىندە ياساۋي تۇرىندە ورنىققان. وزىڭىزگە بەلگىلى، مۇنىڭ سەبەبى – قازاق تىلىگىڭ دىبىستىق زاڭدىلىقتارى بويىنشا ءسوز باسىندا داۋىسسىز ي قولدانىلمايدى. مۇنى اتالعان جالقى ەسىمنىڭ فونەتيكالىق ترانسكريپتسياسىنان بايقاۋعا بولادى; (ءىياساۋىي). مۇنداعى يا ءارپى ء(ى),(ي),ء(ا) دىبىستارىنىڭ تاڭباسىن بەرىپ تۇر.
دەگەنمەن، بۇگىنگى تاڭدا اتالعان ەسىمنىڭ جازىلۋىنا بايلانىستى ناقتى شەشىم قابىلدانعان جوق. سوندىقتان ءسىزدىڭ كوتەرىپ وتىرعان ۇسىنىسىڭىز - ورىندى. وسىعان وراي، الداعى ۋاقىتتا بۇل ماسەلەنىڭ ءتيىستى تارتىپپەن قازاقستان رەسپۋبليكاسى ۇكىمەتىنىڭ جانىنداعى رەسپۋبليكالىق ونوماستيكا كوميسسياسىنىڭ قاراۋىنا ۇسىنىلاتىنىن حابارلايمىز.
ءتىل كوميتەتى توراعاسى م. سقاقوۆ.
رەسمي ورىندار بەرگەن جاۋاپتاردى كورىپ وتىرسىزدار. ولار مەن كوتەرىپ وتىرعان «ي» قارىپىنىڭ قاسيتىن ءسوز ەتۋدەن جالتارىپ، عالىمدار نەگىزسىز قالىپتاستىرعان دىبىستىق زاڭدىلىقتى العا تارتىپ، ناقتىلى جاۋاپتى ءبىرى ءتىل ءبىلىمى ينستيتۋتىنا ارتسا، ەكىنشىسى ونوماستيكالىق كوميسسياعا ۇسىناتىنىن ايتىپ شەكتەلدى. اياعى قۇردىمعا كەتتى.
مەن بۇگىن وسى قاسيەتتى «ي» قارپى تۋرالى اڭگىمەنى ودان ءارى ورىستەتكەلى وتىرمىن. ويتكەنى بۇل ساۋالعا تولىققاندى جاۋاپ بەرۋگە ەرەكشە عىلىم ءتۇرى ءىلىم يەلەرىنىڭ بولماسا، ءبىلىم يەلەرىنىڭ تولىققاندى جاۋاپ بەرۋگە مۇمكىندىگى جوق. وسى ورايدا ء«ىلىم دەگەن نە، ءىلىم يەسى دەگەن كىم؟»- دەگەن ساۋال تۋادى. بۇل ساۋالعا جاۋاپتى مەن الدىمەن وزدەرىڭىزگە جوعارىداعى ماقالاداعى ءتۇس بولىپ باستالعان، سوڭى اشىق ايانعا ۇلاسقان عايىپ حابارىنان تاپقانىمدى سۇيىنشىلەگىم كەلەدى. سوڭعى ەكى جىل كولەمىندە جاراتۋشىدان ءوز سۇرانىسىما وراي بەرىلگەن - سىي، وزىمە دە بۇرىن بەيمالىم بولعان تىلسىم ءجايت - عىلىمنىڭ عايىبي مۇعجيزا ەرەكشە ءتۇرى - ءىلىم جۇمىسىمەن اينالىسىپ وتىرمىن. جاراتۋشىنىڭ وسى كەڭشىلىگىمەن عايىپتىڭ جەردەگى مەكتەبىن اشىپ، «عايىپ كىتاپحاناسىنان» ايدارىمەن عايىپتان تۇسە باستاعان 617 ءدىني كىتاپتىڭ ورتالىعىن قۇرۋ نيەتىمەن الەمنىڭ جەردەگى ەرەكشە العاشقى تىرلىگىن جۇزەگە اسىرا باستادىم. وسى ورايدا ەل قۇلاعىن ەلەڭ ەتكىزەر «اللاھتىڭ ماعان ايانى»، ء«شاسىم نەمەسە جىلان تەرىسىنە جازىلعان ءدىني جىلناما»، ء«بىر تۇتاس قۇران – مەنىڭ تاعدىرىم» اتتى عايىپتىڭ العاشقى ەكى-ءۇش كىتابىن قابىلداپ الىپ، باسپاعا باستىرىپ، قالىڭ وقىرماندارعا جەتكىزدىم. وتكەن جىلى «قازىعۇرت» باسپاسىنان جارىق كورگەن بۇل اتالىنعان كىتاپتارعا بايلانىستى عالىمدار مەن ءدىن عۇلامالارى ۇيىمداستىرعان حالىقارالىق ستولداردا باياندامالار جاساپ، تالقىلاۋلارعا قاتىستىم.
وسى جەردە ء«ىلىم دەگەن نە، عايىپ دەگەن نە؟»- دەگەن وقىرماندار ساۋالدارىنا ءىلىمي تۇرعىدا جاۋاپ بەرۋگە تۋرا كەلدى. عايىپ دەگەن تازا، تەك قانا اللاعا جول - دەگەن ءسوز. ال ءىلىم دەگەن جاراتۋشىنىڭ قالاۋىمەن بەلگىلى ءبىر ادامعا بەرىلەتىن عىلىمنىڭ ەرەكشە ءتۇرى دەگەن تۇجىرىم ايتىلدى. دەمەك، جاراتۋشى بۇيىرتسا ءار ادام بالاسىنىڭ عايىپتان حابار الۋ مۇمكىندىگى بار. بۇل تۋرالى قۇراندا; «اللا (ت.) حيكمەتتى (تەرەڭ ءبىلىمدى) قالاعان قۇلىنا بەرەدى. ال كىمگە ءبىلىم بەرىلسە، وعان كوپتەگەن يگىلىك بەرىلگەن بولادى. بۇنى اقىل يەلەرى عانا تۇسىنە الادى. (269).- دەپ جازىلعان. دەمەك مۇنداي ادام عايىپتىڭ قولداۋىمەن رۋحتار الەمىنە شىعۋمەن بىرگە كوكتەگى جۇمباق عايىپ كىتاپحاناسىنا ەنە الادى، ءىلىمىن جەتىلدىرۋ بارىسىندا پايعامبارلار، ساحابالار، ءىلىم يەلەرىنىڭ رۋحتارىمەن بايلانىسقا شىعىپ قاجەتتى ءدىني بىلىمدەرىن كوتەرە الادى. مەن بۇگىنگى تاڭدا جاراتۋشىنىڭ بۇيرىمەن وسى دۇنيەنى باستان كەشىپ وتىرعان جانمىن.
قۇراندا ءىلىم يەسى دەپ عىزىر عالەيھيسسالام ەسىمى ناقتىلى اتالىپ كورسەتىلگەن. وسى ورايدا، جاراتۋشىنىڭ امىرىمەن عىزىردىڭ (جاراتۋشىنىڭ ءامىرىنسىز ەشبىر تىرشىلىك وزدىگىنشە ىسكە اسپاعان جانە اسپايدى دا. ب.ا.) كەي ادامعا قوناتىنىن، جولىعاتىنىن، ونىمەن سۇحباتتاسىپ اڭگىمەلەسەتىنىن جوققا شىعارۋعا بولمايدى. سونداي باقىتتى پاندەنىڭ ءبىرى رەتىندە ماعان سوڭعى تۇسكەن ء«ىلىم الىپپەسى» كىتابىن دايىنداۋدا مەن عىزىردىڭ كەڭەسىن عانا ەمەس، ونىڭ عايىپتان جەتكىزگەن اڭگىمەسىن دە جازىپ العانىمدى ەسكەرتكىم كەلەدى.
اللاھتىڭ امىرىمەن وسى مۇعجيزا كىتاپتى باسپاعا ازىپرلەۋدە عىزىر عالەيھيسسالامنىڭ ءوزى عايىپتان جەتكىزگەن مىنا ءبىر قاجەتتى تۇجىرىمدى جازىلىپ وتىرعان ماقالاعا وراي كەلتىرسەم اماناتقا قيانات جاساماعاندىعىم بولار. عىزىر عالەيھيسساللام;
«... سەن ءىلىم دەگەن ءسوزدى ۇلكەن ەتىپ جازشى. بۇدان سوڭ ءبىلىم، عىلىم، ءىلىم دەپ تاعى دا ۇلكەن ارىپتەرمەن جاز. وسى ءۇش ءسوزدىڭ دىڭگەگى بىرەۋ – ءدىن! ءدىننىڭ قولىڭداعى ناقتى كورىنىسى نە – قۇران! قۇران - اللانىڭ ءسوزى، ونىڭ وزگەرمەۋىن اللانىڭ ءوزى قورعايدى. سوندىقتان ءبىز دە ءىلىم تۋرالى ءوز ءسوزىمىزدى وسى قۇران اياسىنان شىعارماي ۇعىندىرۋىمىز كەرەك».
بۇل سوزگە بۇرىن كوزى مەن قۇلاعى ۇيرەنبەگەن ادام سەنبەي سەزىكپەن قاراۋى مۇمكىن. ءتىپتى «مىناۋ شايتاننىڭ ءسوزى، جىندىنىڭ ءوزى»- دەۋشىلەر دە بولۋى مۇمكىن. سەنۋ، سەنبەۋ اركىمنىڭ ءوز شارۋاسى. ولارعا ايتارىمىز عايىپتان قارعىس اتقاننىڭ اڭگىمەسى كەلمەيدى. قارعىس اتقان مەن جىن قۇران تۋرالى ايتىلعان جەرگە اتتاپ قادام باسپايدى. سەبەبى ول بىرىنشىدەن جەردە، ەكىنشىدەن ول قارعىس اتقاندىقتان كوكتەن ءىلىم بەرە المايدى. ول تەك قانا سول قارعىس اتقان قاسيەتىمەن جەردە عانا ءسىزدى بۇزا الادى. ءسىزدىڭ ول قارعىس اتقاننان ايىرماشىلىعىڭىز ءالى دە سول قاسيەتتى عايىپتان الاتىن ءىلىمىڭىزدىڭ بار ەكەندىگى. مەن ءوز ويىمدى تولىق جەتكىزۋ ءۇشىن، عايىپتان الىنىپ كەزەكتى باسپاعا تاپسىرىلعان «قۇران قارىپتەرىنىڭ تاڭبالانۋ قاسيەتى» اتتى كىتاپقا ەنگىزىلگەن تاعى دا ەكى-ءۇش رۋحتىڭ اڭگىمەسىنەن ءۇزىندى بەرگىم كەلىپ وتىر. عىزىر عالەيھيسسالام;
«... ەكى كۇن كولەمىندە، بۇگىن بە، ەرتەڭ بە، سەندە وسىنداي ەرەكشە ءبىر كەزدەسۋ بولادى. ەندى سوعان بەرەر قوسىلىم، جابىرەيىلدىڭ ساعان بەرەتىن كومەگىندە، اللاھ تاعالامنىڭ ايتۋىندا، ولارمەن سويلەسكەندە سەنىڭ بويىڭدا سونى ايتىپ وتىرعان كەزدە، عىلىمدارلىق ەمەس، ىلىمدارلىق بولۋى كەرەك. سەبەبى سەن ولاردى عىلىمي كوزبەن كورمەۋىڭ كەرەك. بۇل ساعان جابىرەيىل پەرىشتەنىڭ بەرىپ جاتقان كومەگى. سەن ولارعا عالىم رەتىندە بارماۋىڭ كەرەك. عالىم رەتىندە باراتىن بولساڭ ەكەۋىڭ تەڭەسىپ قالاسىڭ. بۇل بىرىنشىدەن بولسا، ەكىنشىدەن سەن عالىم بولىپ تا بارا المايسىڭ، سەبەبى سەن اراب تىلىندە جەتىك بىلمەيسىڭ، ەندى سەن بارساڭ ءىلىم يەسى رەتىندە باراسىڭ. ال ەندى عالىم مەن ءىلىمدىنىڭ ايىرماشىلىعى - عالىمداردا سابىرسىزدىق بار. ولاردا - سابىرسىزدىق، تاكاپپارلىق، مەنمەندىك بار. سەبەبى ءىبىلىستىڭ شىققان شەگى عالىمداردى بۇزا الادى. ىلىمدىلەردى ولار بۇزا المايدى، مۇمىندەردى بۇزا المايدى، تاقۋالاردى بۇزا المايدى. عالىمداردى ولار كەتىرە الادى. سەبەبى عالىمدار ەكجەي-تەكجەيىن ءبىلۋ ماسەلەسىندە ولار مەنمەنسىپ كەتۋى مۇمكىن. ال تاقۋا مەن مۇمىنگە ەكجەي-تەكجەيدىڭ قاجەتى جوق. ولار اللاھتى بار دەپ قابىل الا سالعاندار. قورقاتىندار، بارىنشا ورىنداۋعا تىرىساتىندار، ەشتەڭە سۇراماي جۇرەتىندەر. ونداي بولسا سەن ولارعا تاقۋا كوزبەن دە قاراۋىڭ كەرەك، ءمۇمىن كوزبەن قاراۋىڭ كەرەك، ەكىنشى كوز، ءۇشىنشى كوزىڭدە دە ءىلىم كوزىمەن قاراۋى كەرەك...»
قاجى احمەت ياسساۋي;
«...- الا المادىم سىرىن اتانىڭ، اقتارامىن ءار كىتاپتى، بىرىنەن ءبىرى كوشىرىپ العان. ايتار ما ەكەن بابا دەپ، كۇتەمىن ءالى سەنىڭ ءسوزىڭدى - دەپ كەلىپ كەتتىڭ كەيدە ماعان.
ءسوزىم مەنىڭ توبەڭنەن ساعان، جەر قازىلىپ سالىنعان، زىكىر بولدى دەپ ەسكەرتكەم، 40-تان استام ادام وتىرسا دا، 400 ادام وتىرىپ سالعانداي زىكىر بولعان. قولتىقتاسادى پەرىشتەم، جەر قانداي قۇنارلى، اللانىڭ ايتقانىن ورىنداعان. جەر سەنىڭ كوزىڭشە قاتىپ تۇرعان شىعار، جەردە جان بار، قۇراندى قايتالاعان. توقتامايدى، ولگەنىڭ ارتىق ارتىق كۇنا جاساعاننان. ەڭىرەپ جىلاعانىڭ بۇل دۇنيەدە قاسىرەتىڭدى بوساتادى، بىلسەڭ ۇلى ءسوزىمنىڭ العاشقىسى ساعان، ە، اللا- دەپ دۇعا قىلىپ سۇراعان.
ۇرپاقتىڭ ءار قايسىسى سىقىرلاتىپ زيراتقا جول باسقان، ء«ولى مۇنىڭ كومەگى جوق»- دەيدى. ءار ادامعا سەبەپ قانا بولار ونىڭ ءبىر سىرى ۇشىپ جاتقان. قاعىپ كەتسە ارۋاعىڭ، قالارسىڭ ءادىرام سەن، بالام. قاقپاسىن، قاقتىرماسىن قۇدايىم، وزگەرتىپ الاتىن. ە اللام، ال ارۋاققا بەرىلگەن بىراق دەم وتسە ادامعا قاتەرلىكپەن، ول ونى قايتارىپ الا-الماعان.
- ە، ارىستان، باپسىڭ بەلگىلى ماعان، الىپ كەلدىڭ ءداندى، ۇلكەن ءىرى الاقانىڭا سالىنعان. «جۇلدىم بۇگىن تاڭەرتەڭ ءتىس اراسىندا تۇرعان، مىناۋ قۇرما ساعان،- دەپ بالاداي الداپ تۇرىپ كوزىمدى ىزدەدىڭ ساعىنىپ سەن قاراعان. «اماناتىڭ بار ما؟»- دەپ ايتادى تۇنىق كوزىڭ، سۇراۋىم سول كەزدە سولاي بولار،
- اتىمدى ايتىپ سۇراعانداردى جەتكىز مەككەگە - دەپ مەن ءتىل قاتقانمىن. سەن دە سونىڭ قاناتىنا جارماسىپ باردىڭ مەككەگە، جارىعىم. وتىراردىڭ تورىنەن ءوزىڭ بە، رۋحىڭ با سەنى الىپ بارعان. ءالى دە بولسا سول كەزدىڭ اسەرىن بۇگىنگىمەن سالىستىرماعان. «بۇل عۇمىردا قۇراندى ۇيرەت اللاھ»- دەدىڭ سەن سوندا مەككەدە تۇرىپ ايقايلاعان. جانىڭا سەنىڭ سىركىرەتىپ جارتۋشىنىڭ ءوزى سالعان.
ە قۇدايىم، بەكەر ەمەس ارقايسىسىڭا ايتقانىڭ، «پارىز قىلدىم موينىڭا، سويلەسەمىن سەنىمەن، ول سەن ءۇشىن بەرىلگەن جاقسىلىعىم، ايتقان كۇنى ءسوزىڭدى الىپ كەلگىن، ارقالاپ كەتپە قارىزدى، وكىنەسىڭ الدىما جەتكەندە»- دەگەن. مەككەگە كەلمەي كەتسەڭ، تاعدىرىڭدى باسقاشا شەشەر ەدىڭ سول كەزدە سەن. مۇمكىن سول كۇنى ساعان دوزاق پا ەدى دايارلاعان. جەتكەن سوڭ شەشكەن شىعار قۇدايىم قايتادان، جانناتقا قايتادان جول سالعان. وندا قاقپا بار بەسىك سياقتى ورنالاسقان، ارقايسىسىنىڭ كۇناسىن تازالاپ، تەرەڭدەتىپ، كوككە اپارعان. ول جەردە اللا بەرەدى بارلىق دۇنيەنى، بالام. «وزگەرتەسىڭ مىنا ادامدى، ءسوزدى دوعارىڭدار»- دەۋى مۇمكىن. دوزاققا دايىندالعان جازۋىڭدى وشىرە سالتىن ءبىر قۇداي عانا.
ودان جەتتىڭ قارعام، قابىرعاڭ قايىسقان، ءار قايسىسىمەن تالاسىپ، ءدىننىڭ ۇشقىرىن ىزدەپ جاتقان. ءوزىڭ دىندە وتىرسىڭ، قابىرعاڭ ءبۇتىن ءدان بولىپ ءدىندى ايتىپ جاتقان. ء«سوزىمدى كەلىستىرە الاسىڭ با، قايتىپ سويلەيمىن؟» - دەيسىڭ اللاعا. ەندى ءسۇيدىڭ قۇدايدى، اللا سۇلۋ، اللا مەيىرىمدى، قارعام. اللانىڭ جاقسىلىعى - جەر كوككە بارلىق دۇنيەگە سالىنعان. قاناتىمەن ۇشىپ بارا جاتقان قۇستىڭ ءوزى راحاتتانادى، اۋاسىمەن تابىسقان; «ە قۇدايىم، ءلا يلاھا يللاللاھ»- دەپ ولار دا قاناتىن قاققان. ولار تۇگىلى باسقا دۇنيە دە بار، بالام، ءوسىپ جاتقان، ول اناۋ اعاشىڭ تامىرلانعان. ءبارى كوككە قاراپ تۇرادى جەتكەن جەرىنە دەيىن، «سەن مەنى توقتاتقانعا دەيىن، سەنى عانا ماداقتايمىن»- دەپ ايتىپ جاتقان. ونداي بولسا ءار دۇنيەنىڭ اقتارىلىپ جاتقان دۇنيەسى بار، قورقادى ولار، جان بىتىرەدى اللام، كۇللى اعاشقا، ويتكەنى ولار قۇراننان قۇرالعان. سونداي قاسيەتتى قۇدايىڭ سەنى جاراتقان. توپىراققا باراسىڭ قۇندىزداي بولىپ قاپتالعان، سۇلۋ بولىپ تۇرار ەدىڭ، ەگەردە جاستاي وسىنى ۇقساڭ، قارعام.
ۇعا الماساڭ سۇرايدى اللام الدىنا وتىرعىزىپ العان;
- جەرىڭ قايدان، كورمەدىڭ بە سەن قاسيەتتى سوڭعى پايعامبارىڭدى سەنىڭ اتىڭدى ايتىپ سالعان.
- كورمەدىم - دەپ قالاي ايتاسىڭ، كوزىڭ سوقىر بولعان جوق. - وسى ۋاقىتتا سوقىر بولىپ كەلدىڭ الدىما، كوزىڭ باردا نەگە قارامادىڭ؟ باردا ميىڭ، كىتاپتى نەگە اشپادىڭ، ارقايسىسىڭا ۇيرەتىلگەن تىلمەن بىرگە ءبىلىم بار ەمەس پە؟- دەپ اللا سۇرايدى قايتادان.
- بۇزدىم باسىمدى - دەيسىڭ بە، قارعام. باسىم ىستەمەيدى جولىم جامان، جيىپ العىم كەلدى مىنا تورگە جاقسىلىعىڭدى ءبۇتىن، مىنگىم كەلدى كولىكتىڭ جاقسىسىن، جەگىم كەلدى استىڭ قىمباتىن، ۋاقىتىم جەتپەدى ساعان، الىسىپ ءجۇردىم ارقايسىسىمەن - دەيسىڭ بە، شىراعىم. قولىڭا العان جوقسىڭ ءوزىڭدى، ءناپسىڭ سەنى قيناعان. شىرىلداعان جانىڭ ءشىرىپ بارا جاتقان الماداي بولعانىن ۇعا المادىڭ، قارعام. وسى كۇنگە وكىنەر ادامدارعا ايتارىم سول،
- نە دەيسىڭ ياسسساۋي دەگەندە بەرەر جاۋابىم سولارعا، بىلاي بولسىن، بالام. ارتىق بىلگەندە نە تاباسىڭ، كور قازىپ وعان تىرىدەي تۇسكەندى ۇقپاساڭ. ارتىق سويلەپ نە تابارسىڭ، ء«لا يلاھانى» ايتپاساڭ، ارتىق الىپ نە تاباسىڭ، جەتىمگە قول سوزباساڭ. ەي، ارتىق كورىپ قايتەسىڭ، اينالاڭا قاراماساڭ. حاقتىڭ ءسوزى بىلاي، «مەن سەنى جاراتقان، كەلمەيدى قولىڭنان پاندەم ەشتەڭە ەش قاشان، مەن سەنى جاراتتىم، ماداقتاۋ ءۇشىن مەنى، ءدىنىڭدى ۇستا، باقىتتى بول. بەرەرىمدى سالىپ قويدىم ءتىلىڭنىڭ ۇشىنا، ۇزارتپاعىن، جاۋىپ ۇستا اۋزىڭدى، مەن بىلەمىن نە ايتپاق ەكەنىڭدى»-, دەيدى اللا تاعالام، اسسالامۋ ۋا الەيكۋم.
- ەي، ۇستازىم، تورىڭە تالاي باردىم. «ي» ءارىپىن قۇداي كورسەتكەن ماعان تۇسكە كىردى» -دەيسىڭ بە سەن، بالام. وندا ۇعىن، دۇنيەنىڭ باسى «ي»-دەن تۇرعان. ول يسلام جوعارىعا ورنالاسقان. ء«ياسين» ەكەن «ي» ءارىپى بولىپ باس يگەن ماعان. ياسساۋيدەن باستادىم، حابارى وسى قابىرىمەن بىرگە ارالاعان دە، اسسالامۋ ۋا الەيكۋم...».
جابىرەيىل (ع.س.) پەرىشتە;
«...بيسميللاي راحماني راحيم. كىتابىڭىزدى اشىپ، ءبىرىنشى ءارىپتى وقىڭىز.
(ا ء)اليف .-
- بەلگىسىن قاراڭىز. ال ەندى قاسيەتى جونىندە. (ا ) ءاليف – تىك تۇرۋ، اللاھتىڭ الدىندا تىك تۇرۋ, بۇل باسىنان تىك تۇرىپ كەتسەڭ، سوڭىندا دا باسىڭدى سالبىراتپاي كەل- دەگەن ءسوز. ەكىنشى ءارىبىڭىز (ب) ءبا.
- (ب) ءبا. دۇرىستاپ قاراڭىز ارىپكە، قاسيەتتى بارلىق دۇنيەنى اللا ءسىز ءۇشىن جاراتقان. سەنىڭ ءدامىڭ دە، سەن تۇسكەن – جەر دە سەن سۇراعان قول استىڭدا. ءتىپتى جانىڭدا. سەن ىشپەن قۇلاساڭ - ىشىندە، ارقاڭمەن قۇلاساڭ - ارقاڭدا، تىزەرلەپ قۇلاساڭ - بارلىعى جەردە. سەن ءۇشىن اللام، جەرءدى جاراتقان، رازىمىسىز. ءۇشىنشى ءارپىڭىز
- ءۇشىنشى ءارپىم - (ت) ءتا.
- قانشا نۇكتە.
- ۇستىندە ەكى نۇكتە.
- نە بار، كوكتە سىزدە؟ قاسيەتى - كۇن مەن اي. ەكەۋىنەن باسقا قالقىعان ەشتەڭە جوق، اسسالامۋ ۋا الەيكۋم. كەزەكتى ءارپىڭىز؟
- (ث) ءساا.
-(ث) ءساا. اسسالامۋ ۋا الەيكۋم، ول وسى ەكەۋىن باسقارىپ تۇرعان ءبىر نۇكتە ول – عارىش. تىك تۇرىپ سەن كەتتىڭ اللانىڭ الدىنا كەلىپ، سەن «بول»- دەپ جىبەرگەن جەردىڭ ۇستىندە تۇراسىڭ. سەنىڭ ۇستىڭە اللا تاعالام، كۇن مەن ايدى بەرەدى، ونىڭ ۇستىنە ءتاڭىرىم ساعان عارىشتى بەرەدى. ول – بار، بولعان، بولادى. ەندى (ج) جيم، بەلگىسىن قاراڭىز؟ (ج) جيم، ورتاسىندا نۇكتە. سەن تىك تۇردىڭ، بىراق جەردەسىڭ. سەن نامازعا بارعانداعى بارلىق قيمىلىڭ وسى، بۇكتەلسەڭ دە جەرگە سەن جىعىلاسىڭ، جەردەگى ساجدەڭ عانا ماعان قابىل بولادى....- دەگەن ءسوز. اسسالامۋ ۋا الەيكۋم. بيسميللاي راحماني راحيم.
دۇعا; اللا تاعالام قايىرىن بەر، قاسيەتىن بەرە گور ماعان، قۇدىرەتى كۇشتى قۇداي، ماڭگىلىككە. «قۇرانىمنىڭ ءسوزى جالعان»- دەپ ايتاتىندارعا قارسىلىق قىلار دەمىمدى كۇشەيت. اللا قارعىس اتقانداردان ساقتا، اسسالامۋ ۋا الەۋكۋم،
- اللاھۋ اكبار!
….-سوڭعى ارىپتەرىڭىزدى وقىڭىز؟
- ۋاۋ، ءحا، ءيا. و ۋاۋ، ح حا، ي ءيا
– ۋاۋ، حا، ءيا. و ۋاۋ، ح حا، ي ءيا دەڭىز. ءۇش ءارىپ. ۋاۋ - ءار ارىپتە نۇكتە بار، نۇكتەسىز دە بەرىلگەن ساعان. ءبۇتىن دە تۇرا بەرەسىڭ، اللاعا جاقىنداماساڭ. ۋاۋ- كەلەدى ادامعا سول نۇكتەنىڭ بار ەكەندىگىن كوزىڭە كورسەتپەي ايتىپ تۇرعان. ونداي بولسا سانسىز رۋح قورشاپ تۇرادى ول ءارىپتى. «قايداسىڭ، كىمسىڭ، مىناۋ كىم؟»- دەپ ايقايلاپ جاتقان.
- ء«حا» - دەيدى اللام. ءار ءتۇرلى بەرسە دە قۇداي، ءار ادامنىڭ قانشا تىلدە سايراساڭ دا، وسى ءارپىڭ اينىماعان. سوڭعى دىبىس ادامنىڭ جانى مەن ءتانى تالاسقاندا، ىشىڭنەن جارىپ شىعاتىن دىبىستار بولىپ كەلەدى ساعان.
ء«يا»- دەيسىڭ. بويىڭدا قۋات بار تارقاعان، ء«يا» دەپ ايتادى بىرەۋمەن تالاسسام - دەپ كەلدى حابار ماعان. شەشىپ تاستار دۇنيەنى قۇداي قالاسا، ءبىر ارىپتە تۇرسا ونىڭ قاتەسى، باسقاسى تۇگەلدەنسە عانا قابىل بولادى. ء«يا» دەپ ايتىلار كىرلىكتەرىڭ تەرەڭدەگەن سايىن ء«يا»-ءنىڭ قاسيەتى كەتەر. ونداي بولسا سوڭعى ءارىپ كۇللى ارىپتەردىڭ قاسيەتىن كوتەرىپ تۇراتىن رۋحتان ايتىلا بەرەدى. ول ءارىپ ء«يا، ءيا»- دەپ. قابىل بولادى قۇدايدان.
«ناقتى ءبىل»- دەيدى اللام. ء«بىل»- دەپ ايتپاس ەدى، ەگەردە سەن بىلۋگە جاراتىلماساڭ.
بۇگىنگى ارىپتەر ءار ادام جۇرەگىڭە ءار قايسىسى ءمور بولار باسىلعان. قۇرانىڭدا سايراپ جىلاپ تۇرادى. وسى ءارىپتىڭ باسى قۇرالادى جاننات پەن دوزاقتان. وتتا ايتاتىن سوزدەر بار جالعاسقان. ءبارىنىڭ نۇرى كەلىپ جاتادى سەنىڭ سوڭعى پايعامبارىڭا، ونىڭ دا اسەرى بار ساعان. حاھتان كەلگەن ءىلىم بىتپەگەن بۇگىن ساعان، ء«ارىپ قازىنادان» -دەيسىڭ. جەتسە ءبىر كۇنى، جەتەر ءبىر كۇنى قاتايىپ قالار. ۇقساڭ قابىل بولسىن، اللام رازى بولسىن ساعان. اسسالامۋ ۋا الەيكۋم.
قۇراننىڭ ارىپتەرى عايىپتان كەلگەن ءار قايسىسى ءتىرى سوزدەر بولعاندىقتان ءار قايسىسىن رازىلىقپەن تىڭداڭىزدىر. بويىڭىز دايىن بولسا وسى سىزگە قابىل. بيسميلاي راحماني راحيم.
ادام اتانىڭ بويىنا جاراتقان يەم، اسىل قاسيەتتى ءىلىمدى بەرگەننەن كەيىن، ەڭ العاشىندا ءبىرىنشى ۇرپاعى دۇنيەگە كەلگەن كۇنەن باستاپ، ءتاڭىرىم ول ادامعا قارىپ ۇيرەتتى. ءسىزدىڭ الاقانىڭىزدى اشتىرىپ وتىرعان وسى ءتىل ادام اتاعا دارىتىلعان. بەلگىسىن ۇيرەتكەندە جاراتقان يەمنىڭ سىزگە قالاي ايتۋىنا قاراي، سالىنعان. ەڭكەيگەندە، وتىرعاندا، باسىڭدا مەن تۇرامىن دەپ ايتقان جەردى نۇكتە قىلىپ بەلگىلەگەن. اللانىڭ ءار ارىپكە بەرگەن نۇكتەسى، ەڭ ۇلكەن عايىپ قاسيەتى. ول باسقا ەلدەردىڭ تىلدەرىندە ارىپتەرىنە كوپ دارىماعان. بىراق يەڭ قۇرانعا ۇرىقسات ەتىپ، اللا قاتتى سۇيگەن، شىن ءسۇيسىنىپ بەرگەن ارىپتەردى، ءسىزدى ۇيرەتكەندەي اللام ادام اتانى ۇيرەتكەن. اللاھتان باستالعان اللاعا قۇلشىلىق ەتۋدە، اللانى رازى قىلۋدا ادام اتا اسىل سوزدەردى ۇيرەنگەن. ول ۇيرەنىپ شىققاندا ءوزىنىڭ ىرىمىن جاساپ، تاڭىرىمە تاعىزىم ەتىپ، ءوزىن امانات ەتكەن، كومەك بولسىن دەپ ادام اتاعا جاراتقان يەم، قارعىس اتقاندى دا، جىندى دا، باسقا دا ادام بالاسى ءبىلىپ بولمايتىن جاراتىلىستىڭ ءبارىن كوزىنە كورسەتىپ قويعان. بيسميللاي راحماني راحيم...»
عايىپتاعى رۋحتار مەن جابىرەيىل پەرىشتەنىڭ قۇران قارىپتەرىنىڭ تاڭبالانۋ قاسيەتتەرىنە بايلانىستى بىزگە جەتكىزگەن وسى اڭگىمەسىنەن كەيىن قاسيەتتى «ي» قارپىن «يا» ارپىمەن تۇسىندىرگىسى كەلەتىن عالىمدارىمىز دا، ونوماستيكالىق كوميسسيا دا، بۇگىنگى تاڭدا ەلىمىزدەگى ءدىننىڭ يەسى بولىپ وتىرعان قۇراننىڭ جاناشىرى بولۋعا ءتيىستى ءدىني باسقارما دا ويلاناتىن شىعار.
قۇران اللانىڭ ءسوزى. ول كوپ وقىلاتىن كىتاپ بولۋمەن قاتار وقىلۋىنىڭ ءوزى عيبادات سانالاتىن ماڭگىلىك يلاھي قازىنا. ادام بالاسى قۇراننىڭ ارقاسىندا عانا اللاھپەن تىلدەسۋ شىڭىنا شىعادى. قۇران – يسلامنىڭ ءمانى مەن نەگىزى، ادامزاتتىڭ جالعىز تاربيەشىسى. حاق تاعالانىڭ ادامزاتقا جىبەرگەن اقىرعى كىتابى. ول – قيامەتكە دەيىنگى بارلىق عاسىر مەن زامانعا ۇستازدىق ەتۋگە كەلگەن. سوندىقتاندا اللا تاعالا ون بەسىنشى سۇرەنىڭ توعىزىنشى اياتىندا; « انىعىندا قۇراندى ءبىز تۇسىردىك ءارى شىن مانىندە ونى ءبىز قورعاۋشىمىز» دەپ ەسكەرتكەن. كۇنى بۇگىنگە دەيىن جەكە قارىپى تۇگىلى نۇكتەسى دە وزگەرمەگەن اللا قورعايتىن قۇران مەن ونى تانىستىرۋشى قاسيەتتى قارىپتەرىنە يماني كوزبە قارايىق. ونىڭ باستى ماقساتى – ادام بالاسىنىڭ جان ءتانىن كىردەن ارىلتىپ، رۋحىنا عايىپتىق قانات تاعىپ، جانناتقا لايىقتى ەتۋگە باستايدى. ول كۇللى ادامزاتقا تۇسكەن اقىرعى كىتاپ. عايىپتان ەرەكشە قاسيەتپەن تاڭبالانىپ تۇسكەن قۇراننىڭ قارىپتەرىنە قيانات جاسامايىق!
باقتىباي اينابەكوۆ،
ءىلىم يەسى، جازۋشى.
