الدىمەن، «جات اعىمدار دەگەنىمىز نە؟، ولار قالاي پايدا بولادى؟» دەگەن سۇراقتارعا توقتالىپ كەتەر بولساق، جات اعىمدار دىنگە بەت بۇرۋشى ادامداردىڭ بىلىمدەرى جەتكىلىكسىزدىكتەن تۋىندايتىندىعىن ايتقىم كەلەدى.

ايتارلىق، قازىرگى تاڭدا ەلىمىزدە 18 كونفەسسيا بار بولسا، ولاردىڭ ەكەۋى، ياعني يسلام ءدىنىنىڭ «حانافي» مازحابى مەن حريستيان ءدىنىنىڭ پراۆوسلاۆتىق باعىتى ءبىزدىڭ حالقىمىزعا جاقىن بولىپ كەلەدى. بۇل تۋرالى 2011 جىلى قابىلدانعان قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ ء«دىني قىزمەت جانە ءدىني بىرلەستىكتەر تۋرالى» زاڭىنىڭ وزىندە دە «...حانافي باعىتىنداعى يسلامنىڭ جانە پراۆوسلاۆيەلىك حريستياندىقتىڭ حالىقتىڭ مادەنيەتىنىڭ دامۋى مەن رۋحاني ومىرىندەگى تاريحي ءرولىن تانيتىنىن، قازاقستان حالقىنىڭ رۋحاني مۇراسىمەن ۇيلەسەتىن باسقا دا دىندەردى قۇرمەتتەيتىنىن، كونفەسسياارالىق كەلىسىمنىڭ، ءدىني تاعاتتىلىقتىڭ جانە ازاماتتاردىڭ ءدىني نانىمدارىن قۇرمەتتەۋدىڭ ماڭىزدىلىعىن تانيتىنىن نەگىزگە الادى تەك وسى ەكى باعىتقا ءتان قاسيەتتەردى ەسكەرە وتىرىپ نەگىزگە الىنعان» دەلىنگەن.

سول 18 كونفەسسيا ءدىندارلارىنىڭ 70 پايىزى يسلام دىنىنە سەنەدى، اللاعا، قۇرانعا، مۇحاممەد پايعامبارىمىزعا س.ع.س. سەنەدى. سوندىقتان يسلام دىنىنە سەنۋشىلەردىڭ وزدەرىن بولەك الىپ قارايتىنبولساق، ءىشىنارا ورازا ۇستايتىنى بار، ۇستامايتىنى بار، ناماز وقيتىنى بار، وقىمايتىنى بار، قاجىلىققا بارعانى بار، بارماعانى بار، ءدىن مەن ءداستۇردى ساباقتاستىرىپ، مىسالعا كەلتىرەر بولساق جەتى نان پىسىرەتىنى بار، پىسىرمەيتىنى بار، بەيىتكە بارۋشىلار، بارمايتىندار سەكىلدى بولىنە بەرەدى. ال ەندى، ءوزىن مۇسىلمانمىن دەپ ەسەپتەيتىن جاماعاتتىڭ ىشىنەن ناماز وقيتىندارىن ءبىر ءبولىپ الىپ قاراپ كورەلىك. جالپى يسلام دىنىندە «حانافي»، «حانبالي»، «شافيعي»، «ماليكي» دەگەن، الەم عالىمدارى مويىنداعان 4 مازحاب بولسا، سونىڭ ىشىندە ءدىن مەن ءداستۇردى بايلانىستىرعان «حانافي» مازحابى ءبىزدىڭ حالقىمىز، جالپى تۇركى تەكتەس حالىقتار ۇستاناتىن باعىت بولىپ تابىلادى.

ال قالعان مازحابتاردى ايتار بولساق، مىسالعا «شافيعي» مازحابى تاۋ حالىقتارىنا، «حانبالي» مازحابى ساۋد ارابيا مەملەكەتىنە، «ماليكي» مازحابى سولتۇستىك افريكا ەلدەرىنە ءتان.

دەگەنمەن دە، قازىرگى تاڭدا جوعارىدا اتالىپ وتكەن 4 مازحابتى مويىندامايتىن ءدىندارلار دا كەزدەسىپ جاتادى. ولاردىڭ پايىمداۋىنشا، نامازدى مۇحاممەد پايعامباردىڭ س.ع.س. سۇننەتىمەن وقۋ كەرەك. قازاقستان مۇسىلماندارى ءدىني باسقارماسىنىڭ نۇسقاعان عيبراتتارىن ورىنداماي، مەشىت يمامدارىنا باعىنباي جات قىلىقتار كورسەتىپ جاتادى.وسى فاكتىلەردىڭ ءوزى ءداستۇرلى «حانافي» مازحابىنا جات، تەرىس بولىپ شىعا كەلەدى.

تاعى ءبىر مىسال كەلتىرىپ كەتسەك، قازاقستاندىق سۋرەتشى ءارى جازۋشى ەرالى وسپانۇلىنىڭ «قازاقتىڭ سالت-داستۇرلەرى» كىتابىنىڭ وزىندە ءداستۇرى مەن ءدىنى ساباقتاسقان قازاق حالقىنىڭ جەتى شەلپەك ءپىسىرۋ، ساداقا بەرۋ، شىلدەحانا، بەت اشار، ۇلكەندەرگە كەلىننىڭ سالەم سالۋى جانە ت.ب. سىندى سالت-داستۇرلەرىنىڭ اراسىنداناماز وقۋ، ورازا ۇستاۋ، زەكەت بەرۋ سەكىلدى ءدىني راسىمدەرى دە كورسەتىلگەن. بۇل دەگەنىمىز يسلام ءدىنى شاريعاتىنىڭ قويعان تالاپتارى مەن تارتىپتەرى قازاق حالقىنىڭ عاسىرلار بويى ساقتالىپ كەلە جاتقان سالت-داستۇرلەرىمەن بىتە قايناسقانىنىڭ ءبىر دالەلى ەمەس پە؟!ال، وسىنى مويىنداماي، دىنگە بەت بۇرعالى سالتى مەن ءداستۇرىن جوققا شىعارىپ، اداسىپ جۇرگەن ءدىندارلارىمىزدىڭ ۇستانعان جولى «حانافي» مازحابىنا جات ەكەندىگىن تاعى ءبىر مارتە كورسەتەدى.

ەلىمىزگە، حالقىمىزعا جات اعىمداردىڭ جولىنا ءتۇسىپ كەتۋدىڭ استىندا ءدىني ءبىلىمنىڭ تايازدىعى جاتىر. بۇل دەگەنىمىز - بۇرىس باعىتتى ۇستانىپ، ءداستۇرىن مويىنداماي جۇرگەن ازاماتتارىمىز بەن ازاماتشالارىمىزعا شاريعات پەن سالت-ءداستۇردى بايلانىستىرىپ تۇرعان حاديستەر مەن اياتتار جەتپەگەندىگى نەمەسە ءدىني ءبىلىمدى بەرىپ وتىرعان ادام ايتپاعاندىعى. وسى رەتتە ايتا كەتەتىن جاعداي ءبىلىمىن شەت ەلدەرىنەن ۇشتاعىسى كەلەتىن ادامدارعا قازاقتىڭ سالتى مەن ءداستۇرى تۋرالى ەش اقپارات بەرىلمەيدى. ارينە، بۇل تۋرالى ەگجەي-تەگجەيلى ءوزىمىزدىڭ جوعارى وقۋ ورىندارىمىزدا، مەدرەسەلەردە، مەشىت جاندارىنان اشىلعان كۋرستاردا ايتىلادى. ال، شەت ەلدەرىنىڭ عالىمدارى بۇرىن سوڭدى قازاق ەلىنە كەلمەگەن، قازاقى داستۇرلەردى كورمەگەن ءدىن مەن ءداستۇردىڭ ساباقتاستىعىن ۇيرەتە الادى ما؟!

بۇگىندە جاستارىمىز، ارينە جاقسى ءبىلىم الىپ كەلەم دەۋمەن، شەت مەملەكەتتەرىنە بارىپ، وقىپ كەلۋگە قۇشتار بولىپ كەلەدى، ينتەرنەت كەڭىستىگىنەن بەلگىسىز وقۋ ورىندارىن تاۋىپ الىپ، كەتىپ قالادى دا.وسى سەبەپتى قۇزىرلى ورگاندار جاستارىمىزدىڭ شەت ەلدەرىندە ءبىلىم الۋلارىنا  قارسى بولىپ جاتادى.

سونداي-اق، ءدىني ءبىلىمنىڭ ازدىعىنان تۋىنداعان جات اعىمداردى ءوز ماقساتىندا پايدالاناتىندار بار. ءدىننىڭ قۇندىلىقتارى بىرەۋدىڭ جەكە ماقساتىندا قولدانىلعاننان كەيىن، ول جەردە اقيقات ىزدەلمەيدى. سوندىقتان ول نارسە ورعا اكەلىپ جىقتىرادى.

ماسەلەن، دىنگە بەت بۇرعىسى كەلگەن ادام ءدىني اعىمداردى جەكە ماقساتىندا پايدالاناتىن ازاماتتاردىڭ ۇيرەتۋىنە تۇسسە، مەملەكەتكە، قوعامقا قارسى قويادى. دىنگە سەنۋشى جاماعات اراسىندا ەكى جاقتى وي، تۇسىنىسپەۋشىلىكتەر پايدا بولادى. مۇداي فاكتىلەر ورىن الىپ جاتقان سوڭ حالىق اراسىندا بىرلىك بولادى ما؟! ناماز وقىماعان ادامداردى «كاپىرگە»، جاساعان نارسەلەرىنىڭ بارلىعىن «حارام» ساناپ، تەرىس جولعا تۇسكەن ادامنىڭ تىنىشتىعى بۇزىلىپ، قوعامدا ءوز ورنىن تابا الماي «حيجرا» جاسايمىن دەپ، سيريا، يراك مەملەكەتتەرىنە قونىس اۋدارىپ، قارۋلى قاقتىعىسقا تاپ بولادى. بارعان سوڭ، قاتەلىكتەرىن كەش ءتۇسىنىپ، ەلگە قايتا الماي قينالىپ جاتادى.

ادامداردى الداپ، ارباپ، ءوز ماقساتتارىندا پايدالانعىسى كەلەتىن ۇيىمداردىڭ ءبىرى – «دايش» ۇيىمى بولىپ تابىلادى. الەمنىڭ 120-دان استام مۇسىلمان عۇلاما عالىمدارى مويىنداماعان بۇل ۇيىم شىنايى يسلام ءدىنى ەمەس. ول جەرلەردە بولىپ جاتقان نەشە ءتۇرلى قاندى وقيعالار،مۇحاممەد پايعامبارىمىز س.ع.س. كەزىندە بولماعان سوراقى نارسەلەر ورىن الۋدا. اتاپ ايتساق، يسلام دىنىنە قاراما قايشى «ونلاين جيھاد»، «جىنىستىق جيھاد»، جانە «كاپىرلەرمەن جيھاد» دەپ ادامداردى اداستىرىپ، قاراپايىم حالىقتى قىرىپ جويۋدا.

يسلام ءدىنى ەشقاشان زورلىق-زومبىلىققا ۇندەمەيدى. كەرىسىنشە، پايعامبارىمىزدىڭ (س.ع.س.) ءبىر حاديسىندە: «قولىمەن دە، تىلىمەن دە باسقاعا زيان تيگىزبەگەن مۇسىلمان ناعىز مۇسىلمان» دەگەن سوزدەرى ءدىنىمىزدىڭ ىزگىلىككە باستايتىنىن كورسەتەدى.

قازىرگى تاڭدا جات ءدىني اعىمداردىڭ جەتەگىنە بەرىلگەن اقپاراتتى قابىلداۋ قابىلەتى جوعارى 16-30 جاس ارالىعىنداعى ادامدار ەرىپ كەتەدى. اقپاراتتىق تەحنوليگيانىڭ ناعىز دامىعان زامانىندا نەشە ءتۇرلى الەۋمەتتىك جەلىلەر ارقىلى كەلىپ جاتقان دۇرىس ەمەس اقپاراتتار لەگى ءوز اسەرىن تيگەزبەي قويمايدى. ينتەرنەت جەلىسىندە كوپ وتىراتىن ول، ارينە، جاستار.

مۇمكىن مەكتەپ جاسىنان مەكتەپ قابىرعاسىنان باستاپ ء«دىنتانۋ نەگىزدەرى» ءپانى نەگىزگى ءپان رەتىندە ەنگىزىلسە، نەنىڭ دۇرىس، نەنىڭ بۇرىس ەكەندىگىن بالا جاستايىنان اجىراتا الار ەدى.

سوندىقتان دا، كەز كەلگەن بىرەۋدىڭ ايتقانىنا سەنە بەرمەي، اقپاراتتى سەنىمدى دەرەك كوزدەرىنەن، ياعني قازاقستان مۇسىلماندارى ءدىني باسقارماسىنىڭرەسمي سايتتارىنان، مەشىتتەردەن ىزدەۋگە نەمەسە ءدىني ءبىلىمىن شىڭداۋشىلار وتاندىق  «نۇر مۇباراك» ۋنيۆەرسيتەتىندە، ق. ياسساۋي اتىنداعى حالىقارالىق قازاق-تۇرىك ۋنيۆەرسيتەتىندە، ل. گۋميلەۆ اتىنداعى ەۋرازيا ۇلتتىق ۋنيۆەرسيتەتىندە، ءال-فارابي اتىنداعى قازاق ۇلتتىق ۋنيۆەرسيتەتىندە ءبىلىم الۋعا بولاتىندىعىن جاستاردىڭ ەستەرىنە سالعىم كەلەدى.

قوعامداعى ءوز ورنىمىزدى الىپ، ەل حالىق اراسىندا بۇلىك شىعارۋشى ەمەس، بىرلىككە شاقىرۋشى، ءداستۇرىن جالا جاۋىپ شيرككە اپارۋشى ەمەس، قۇران-حاديستەن دالەل تاۋىپ اقتاۋشى، وزگە ەلدىڭ كيىمىن ەمەس، قازاقى كيىم ۇلگىلەردى جاقتاۋشى، مەن عانا تۋرا جولدامىن دەپ ءوزىن عانا دارا تۇتاتىن ەمەس، مەن دە ناسيحاتقا مۇقتاجبىن دەپ وزىنە ەسەپ بەرىپ، جان-جاعىنا نۇر شاشاتىن ۇمبەت بولايىق!

ەسماحان

باۋىرجان ءابدىراشۇلى،

اقتوبە وبلىسى ءدىن ىستەرى باسقارماسىنىڭ باسشىسى

abai.kz