بالبۇلاعىمىز تار بۇلاق بولىپ شىقتى!
دەنساۋلىق ساقتاۋ مينيسترلىگىنىڭ نازارىنا!
قازاقستان تاۋەلسىزدىك العاننان كەيىن نارىقتىق ەكونوميكاعا بەت بۇرۋ جولىن تاڭداعان ەدى. قازىر قازاقستاندىق نارىقتىق ەكونوميكانى الەمنىڭ كوپتەگەن ەلدەرى تولىق مويىندادى دەسە بولادى. ەلىمىزگە ەنگەن ينۆەستيتسيا كولەمى جاعىنان ەلىمىزدىڭ تمد ەلدەرى اراسىنان ءبىرىنشى ورىندا تۇرۋى سوعان دالەل. بىراق الەمدەگى ورىن العان داعدارىس قازاقستانداعى نارىقتىق ەكونوميكانىڭ ءالسىز بۋىندارىن اشىپ بەرۋدە. بىرىنشىدەن، قازاقستان نارىعى تەك شيكىزات ەكسپورتىنا نەگىزدەلىپ، ەل ەكونوميكاسىنىڭ باستى كورسەتكىشى سانالاتىن تۇتىنۋ تاۋارلارىن وندىرۋدە كەنجە قالعانى انىقتالدى. ەكىنشىدەن، جەڭىل ونەركاسىپ پەن ازىق-تۇلىك وندىرىسىندە بىزدەگى مەملەكەتتىك قاۋىپسىزدىك دەڭگەيى وتە تومەن ەكەندىگى بەلگىلى بولدى. نە سەبەپتەن؟ سەبەبى، شيكىزاتقا بالامالى ءوندىرىستى دامىتۋ ادىلەتتى باسەكەلەستىككە نەگىزدەلگەن، مەملەكەت زاڭدارىن قاتاڭ باسشىلىققا العان جاۋاپكەرشىلىكتى نارىق زاڭدارى ىسكە قوسىلعاندا عانا مۇمكىن بولاتىنى نازاردان تىس قالدى. ونىڭ ورنىن سىبايلاستىققا نەگىزدەلگەن كوررۋپتسيالىق ەرەجەلەر الماستىردى. بۇل، اسىرەسە، مەملەكەتتى باسقارۋ تەتىگىن قولعا العان شەنەۋنىكتەر اراسىندا ءورشىپ تۇر. ناتيجەسىندە ءاربىر شەنەۋنىك ءوز جۇمىسىن جەكە پايداسىن كوزدەۋ ماقساتىندا قۇرۋ مۇمكىندىگىنە يە بولىپ شىقتى. ولار مەملەكەت زاڭدارىن ىسىرىپ قويىپ، اركىمنىڭ ءوز بىلگەنىن جاساۋعا، مەملەكەتتىك قۇرىلىمداردى ءوز ماقساتتارىنا پايدالانۋعا جول اشىپ الدى. ولاردىڭ وسى وكتەمدىگى مەملەكەت ەكونوميكاسنىڭ ىرگەتاسىن شايقاپ، ەلىمىزدە سوڭعى كەزدەرى ءجيى ورىن الا باستاعان داعدارىستارعا جەتەلەۋدە. وعان دالەل جەتكىلىكتى – كۇندەلىكتى اقپارات كوزدەرىندە مەملەكەت قارجىسىن ميلليونداپ-ميللياردتاپ ۇرلاعان شەنەۋنىكتەر قاتارى ازايار ەمەس. تىپتەن، كەي جاعدايدا، جوعارىداعى سىبايلاستىق قولداۋعا، باسقاشا ايتقاندا – «كرىشاعا» ارقا سۇيەپ، مەملەكەتتىڭ حالىقارالىق بەدەلىنە تىكەلەي اسەر ەتەتىن جوبالار دا وسىنداي جاعدايعا ۇشىراۋدا! ال ەكونوميكانىڭ نەگىزىن قالايتىن شاعىن جانە ورتا بيزنەس شەنەۋنىكتەر تاراپىنان ۇيىمداستىرىلاتىن تەكسەرۋلەر مەن قىسىمنىڭ ارقاسىندا تۇرالاپ جاتىر. ءسويتىپ، وزدەرىنىڭ جاۋاپقا تارتىلمايتىنىنا سەنىمدى شەنەۋنىكتەر وكتەمدىك جاساپ، بۇل بيزنەس ءتۇرىن «جەم جەيتىن استاۋعا» اينالدىرۋعا ۇمتىلاتىنى جاسىرىن ەمەس. ەلباسى تالاي مارتە شاعىن جانە ورتا بيزنەستى قولداۋعا، تەكسەرۋدى ازايتۋعا، تىپتەن، وعان ماراتوري جاريالاۋ تۋرالى شەشىم شىعارسا دا – ونى قۇلاعىنا قىستىرار شەنەۋنىك كورىنبەيدى. بۇنى، ارينە، جەكە باس جاۋاپكەرشىلىگى مەملەكەتتىك مۇددەسىنەن ۇستەم بولعاندا عانا مۇمكىن بولاتىن قۇبىلىس دەسە بولادى.
وسى ماقالانىڭ جازىلۋى دا شاعىن جانە ورتا بيزنەسكە بايلانىستى تۋىنداپ وتىر. 2015 جىلدىڭ 24 تامىزىندا №1-ءشى «بالبۇلاق» رەسپۋبليكالىق بالالاردى بەيىمدەۋ ورتالىعى» رەسپۋبليكالىق مەملەكەتتىك كومۋنالدى مەكەمەسى (رمكم-تاپسىرىس بەرۋشى) مەن «استاناەكسپويندۋستريا» جشس (مەردىگەر) اراسىنداعى شارتقا وتىردى. شارتتا مەملەكەتتىك تاپسىرىسپەن الماتى قالاسىنداعى گورنايا 440 ادرەسىندە ورنالاسقان «بالبۇلاق» رمكم تەرريتورياسىن ارلەۋگە جانە عيماراتتارىنا جوندەۋگە سمەتالىق قۇنى 12 218 595 تەڭگە بولاتىن جۇمىستى جۇرگىزۋ كورسەتىلگەن. جۇمىستىڭ اياقتالۋ مەرزىمى 30 كۇن بولىپ بەلگىلەندى.
اتالعان ۋاقىتتا جشس تاپسىرىلعان جۇمىستى ورىنداپ، اكت جاسالىنادى. الايدا «بالبۇلاق» رمكم جۇمىس ساپاسىنا ريزا بولماعاندىقتان ارادا كەلىسپەۋشىلىك تۋىندايدى. تاپسىرىس بەرۋشى مەن مەردىگەر اراسىندا سوتقا جۇگىنۋ باستالدى...
26.10.2015 ج. وتكەن العاشقى سوت وتىرىسىندا تاپسىرىس بەرۋشى جۇمىس ساپاسىنا كەلىسپەي اكتىدە كورسەتىلگەن كەمشىلىكتەردى تۇزەۋدى جانە ورىندالعان جۇمىس كولەمىن قايتا قاراۋدى تالاپ ەتەدى. مەردىگەر ونىمەن تولىق كەلىسەدى. ءسويتىپ، سوت شەشىمىمەن تاۋەلسىز ەكسپەرت تاعايىندالىپ، ولار اتقارىلعان جۇمىس كولەمى 11 239 685 تەڭگە دەپ بەلگىلەيدى. بۇل شەشىمگە ەكى جاق تا قارسى بولمايدى. بىراق، رمكم «بالبۇلاق» اتالعان سوماعا كەلىسكەنىمەن، مەردىگەردىڭ ەڭبەكاقىسىن تولەۋگە اسىقپايدى. جشس «استاناەكسپويندۋستريا» سوت ارقىلى 11 239 685 تەڭگە تولەمىن تالاپ ەتكەن سوتتا ەكى جاق كەلىسىمگە كەلدى. شەشىم 2016 جىلدىڭ 23 ماۋسىمىندا كۇشىنە ەنگەنىنە قاراماستان، «بالبۇلاق» مەكەمەسى ءالى كۇنگە دەيىن تيەسىلى سومانى مەردىگەردىڭ شوتىنا اۋدارۋعا اسىعار ەمەس. تىپتەن، تالپىنىس تا جاساعان جوق. نە سەبەپتەن ەكەنى مەكەمە باسشىسى احمەتوۆ نازگۇل سەرىكقىزىنان وزگەگە تۇسىنىكسىز بولىپ وتىر.
جالپى، بۇل ماسەلەنىڭ مەملەكەتىمىز ءۇشىن قانداي ماڭىزى بار ەكەنىن - رەتى كەلگەندە ايتا كەتۋ كەرەك سياقتى. بۇدان مىناداي ماسەلەلەر بوي كوتەرەدى:
- قازاقستاندا تەندەر ماسەلەسى. كوپ جاعدايدا تەندەر كوررۋپتسيا تەتىگىنە اينالعان. بىزدەگى قالىپتاسقان جاعدايدا جۇمىس بەرۋشى (تەندەر كوميسسياسى، مەكەمە باسشىلارى) وزدەرىن «مەملەكەتتىك تاپسىرىستى اتقارۋشى مەنەدجەرلەر» دەپ سەزىنبەيدى. ولار ءوزىن «جۇمىس بەرۋشى جارىلقاۋشىلارمىن» دەپ سەزىنەدى. جۇمىسسىزدىق پەن قاتاڭ باسەكە جاعدايىندا كەز كەلگەن مەردىگەر ءوز مۇددەسى ءۇشىن مەكەمە باسشىلارى مەن تەندەر كوميسسياسىن «جارىلقاۋشى» دەپ قابىلداۋعا ءازىر. ول از بولسا - ولارعا «قىزمەتى ءۇشىن» سىياقى بەرۋگە دايار. بىراق، مۇنداعى اينالىمداعى قاراجات مەملەكەتتىكى ەكەندىگىمەن ەشكىمنىڭ ءىسى جوق سياقتى. ەشكىم دە قاجەت قاراجاتتى جەكە ءوز قالتاسىنان شىعارىپ جاتقان جوق شىعار! ناتيجەسىندە قاراعاندىداعىداي قۇلاپ قالعان، الماتىداعىداي ءبىر جاعىنا جانتايىپ قالعان ۇيلەر پايدا بولدى... ءسويتىپ، تەندەردەگى كەلەڭسىزدىكتەر مەملەكەتتىڭ ەكنونوميكاسىنا وراسان شىعىن كەلتىرىپ، وعان (ەكونوميكاعا) شىنداپ قاۋىپ توندىرە باستادى دەسە بولادى...
- مەملەكەتتىك تاپسىرىس بويىنشا بولىنگەن قارجىنىڭ قوماقتى بولىگى قولدى بولسا، مەردىگەر ارزان جۇمىس كۇشىن ىزدەۋگە ءماجبۇر. ال، ارينە، «ارزانى» وزبەك اعايىندار مەن قىرعىز باۋىرلار بولىپ شىعادى. ءسويتىپ، جۇمىس تا سولارعا بۇيىرادى. سونىڭ ارقاسىندا جىل سايىن ەلىمىزدەن ميللياردتاعان قارجى شەتكە كەتۋدە. ول ەكونوميكانى السىرەتۋدە. قيىنى − جۇمىسسىز ازاماتتارىمىزدىڭ ادامي تۇرعىدا ازا باستاۋى بولىپ تۇر... ال، وزبەك نە قىرعىز ازاماتى ءبىزدىڭ ەلدە كاسىبي تۇرعىدان كەمەلدەنۋدە، ولاردىڭ بالاسى ءبۇتىن كيىم مەن تويار تاماققا قول جەتكىزسە − ءبىزدىڭ بالالار كوشە كەزىپ، قارىن تويعىزۋ ارەكەتىندە! مىنە، ماسەلە ءتۇيىنى قايدا! وسىنىڭ ءبارى ءوز شەنەۋنىكتەرىمىزدىڭ قولىمەن جاسالۋدا دەسەك وتىرىك ەمەس! ولار شاعىن جانە ورتا بيزنەستى قولداۋدى «مەملەكەتتىك ماڭىزى بار شارا» دەپ قابىلداماسا − جاعداي ەش وزگەرمەيتىن سياقتى.
ارينە، جوعارىداعى باياندالعان جاعداي بار جەردە ورىن الىپ وتىر دەمەيمىز. نارىق كەزىندە نەگىزگى ۇستانىم «تازا ەڭبەك» بولۋى ءتيىس. وكىنىشكە وراي، ادال ەڭبەك ەتكەن جۇمىسشىلار، فيرمالار ماڭداي تەرى اقىسىن ءالى كۇنگە الا المايتىن مىسالدارى كوبەيىپ بارادى. مىنا جاعداي دا سوعان ساي كەلىپ تۇر. ال فيرمانىڭ زاڭدى ەڭبەكاقىسىن تولەمەي «وزىمبىلەمدىككە» سالىپ وتىرعان «بالبۇلاق» مەكەمەسىنىڭ باسشىسى - احمەتوۆا نازگۇل سەرىكقىزى بۇعان نە دەر ەكەن؟ جانە دە، «بالبۇلاق» مەكەمەسى دەنساۋلىق ساقتاۋ مينيسترلىگىنە قاراستى مەكەمە بولعاندىقتان، ءبىزدىڭ ولارعا دا ايتار ءوز ءۋاجىمىز بار، ول: «سىزدەردە ءار باسشى قارجىنى وسىلاي «يگەرەر» بولسا، وندا مينيسترلىك پەن ءمينيستردىڭ قاجەتى بار ما؟ الدە، بىزگە تيەسىلى قارجى باسقا باعىتقا جۇماسالىپ كەتتى مە؟ سوندا قالاي بولعانى؟» دەگەن..
ءبىز مينيسترلىكتەن وسىنى تەكسەرۋدى، اق-قاراسىن اجىراتىپ بەرۋدى كۇتەمىز.
ءابدراشيت باكىرۇلى
Abai.kz
