سوڭعى جىلدارى ەلىمىزدە تۇرعىن ءۇي قۇرىلىسى قارقىن الىپ، الەۋمەتتىك نىساندار جەتىسپەۋشىلىگىنىڭ ازايعانى، كولىك-لوگيستيكالىق ينفراقۇرىلىمنىڭ دامىعانى ايقىن بايقالادى. بۇل، ءبىرىنشى كەزەكتە، مەملەكەت باسشىسى نۇرسۇلتان نازارباەۆتىڭ «نۇرلى جول - بولاشاققا باس­تار جول» جولداۋىنىڭ ارقاسىندا جولعا قويىلعان اۋقىمدى شارالاردىڭ كورىنىسى.

ءسوز باسىندا «نۇرلى جول - بولاشاققا باستار جول» باعدارلاماسىنىڭ باستى باعىتتارى مەن ولاردى جۇزەگە اسىرۋعا بولىنگەن قارجى كولەمىنە توقتالايىق.

ءبىرىنشى، كولىك-لوگيستيكالىق ينفرا­قۇرىلىمدى دامىتۋعا 2015 جىلى 81 ميل­­ليارد تەڭگە كولەمىندە قاراجات ءبولىندى، 2016 جىلى بۇل ماقساتقا 149,2 ميلليارد قاراجات قاراستىرىلعان.

حالىقتى قولجەتىمدى باسپانامەن قامتۋ دا باعدارلامانىڭ شەشۋشى با­عىت­تارىنىڭ ءبىرى دەۋگە بولادى. 2015 جى­لى بۇل باعىتقا 60 ميلليارد تەڭگە بولىنسە، بيىلعى جىلدىڭ سوڭىنا دەيىن 22 ميلليارد تەڭگە قاراستىرىلىپ وتىر.

ءۇشىنشى باعىت - ءبىلىم بەرۋ سالا­سىنداعى ينفراقۇرىلىمداردى جەتىل­دىرۋ. وسى ارقىلى ءۇش اۋىسىمدا وقى­تاتىن جانە اپاتتىق جاعدايلارداعى مەك­تەپتەردى جويۋ كوزدەلىپ وتىر. سول ءۇشىن وتكەن جىلى 35 ميلليارد تەڭگە بولىنسە، بيىلعى جىلدىڭ سوڭىنا دەيىن 33 ميلليارد تەڭگە كولەمىندەگى قاراجات يگەرىلۋگە ءتيىس.

شاعىن جانە ورتا بيزنەسكە قامقورلىق جاساۋعا 2015 جىلى رەسپۋبليكا بويىنشا 157,6 ميلليارد تەڭگە ءبولىندى. سونىڭ ارقاسىندا مىڭداعان جۇمىس ورىندارىن ساقتاپ قالۋعا مۇمكىندىك تۋعانىن ايتا كەتكەن ءجون.

اۋىر شارۋاشىلىعى تاۋارلارىن ون­دىرۋشىلەر ءۇشىن دە بۇل باعدارلامانىڭ كومەگى زور. اتالمىش سالاعا قامقورلىق جاساۋعا 2015 جىلى 18,9 ميلليارد تەڭگە كولەمىندە قاراجات جۇمسالدى.

«نۇرلى جول» باعدارلاماسى بويىنشا وسى تەكتەس بارلىعى 13 باعىتتى دامى­تۋ قاراستىرىلىپ وتىر. جوعارىدا ءبىز سونىڭ بىرنەشەۋىن عانا اتاپ وتتىك.

كولىك-لوگيستيكالىق ينفراقۇرى­لىمدى دامىتۋ وبلىستاردىڭ ءوزارا ساۋ­دا-ساتتىعىن، ەكونوميكالىق بايلانىستارىن نىعايتۋعا ىقپال ەتكەنى قازىردىڭ وزىندە ايقىن بايقالىپ وتىر. وسىلايشا، ەلباسىمىز اتاپ وتكەندەي، جولداۋدىڭ باستى ءتۇيىنى بولعان «الىستى جاقىن ەتۋ» ماسەلەسى شەشىمىن تابا باستادى.

ءبىرىنشى كەزەكتە جۇزەگە اسىرىلاتىن اۆتوجولدار نەگىزى رەتىندە باتىس قىتاي - باتىس ەۋروپا، استانا - الماتى، استانا - وسكەمەن، استانا - اقتوبە - اتىراۋ، الماتى - وسكەمەن، قاراعاندى - جەزقازعان - قىزىلوردا، اتىراۋ - استراحان اۆتوجولدارى جوباسىن جۇزەگە اسىرۋ كوزدەلگەن بولاتىن. وسى اۆتوجولدار جوبالارىنىڭ ىشىندە تاريحتاعى ۇلى جىبەك جولىنىڭ زاماناۋي نۇسقاسىنداي بولعان باتىس قىتاي - باتىس ەۋروپا ترانزيتتىك جولىنىڭ ماڭىزى ايرىقشا زور. ونىڭ جالپى ۇزىندىعى 8,5 مىڭ شاقىرىمعا جۋىقتايدى. 2233 شاقىرىمى - رەسەي تەرريتورياسىن، 2787 شاقىرىمى قازاقستان اۋماعىن باسىپ وتەدى. 3425 شاقىرىمى قىتاي اۋماعىندا.

اتالعان ترانزيتتىك باعىت اقتوبە، قى­زىلوردا، وڭتۇستىك قازاقستان، جام­بىل جانە الماتى وبلىستارىنىڭ اۋماقتارىن جالعاپ جاتقانىنىڭ ءوزى ونىڭ قانشالىقتى زور ماڭىزعا يە ەكەندىگىن ايقىن بايقاتسا كەرەك. كۇرە جولدىڭ بويىندا 5 ميلليونعا تارتا حالىق تۇراتىنىن ەسكەرسەك، قانشاما ادام جۇمىسقا تارتىلعانىن كوز الدى­ڭىز­عا ەلەستەتە بەرىڭىز. جاھاندىق ەكو­نو­ميكالىق داعدارىس كەزىندە مۇنداي ۇلكەن جوبانى قولعا الۋ - ءبىر جاعىنان حالىقتى جۇمىسپەن قامتۋعا دا ىقپالىن تيگىزدى.

وعان قوسا، ۇلى جىبەك جولىنىڭ بويىندا قۇم استىندا كومىلگەن وتىرار، سايران، ساۋران، تاراز، التىنتوبە سىندى كونە شاھارلار دا ورنالاسقانىن ايتا كەتۋ كەرەك. ءوز داۋىرىندە وركەنيەت بەسىگى بولعان بۇل قالالاردى بىرەۋ بىلسە، بىرەۋ بىلمەس. جۋىق ارادا باتىس ەۋروپا - باتىس قىتاي ترانزيتتىك جو­لىنىڭ بويىندا قىزۋ تىرشىلىك قايناعان كەزدە «ۇمىتىلعان قالالار» ءتىرىلىپ، تۋريستەردىڭ قىزىعۋشىلىعىن تۋدىرارى حاق! ياعني، ەل بيۋدجەتىن تولىق­تىرۋعا، جۇمىسپەن قامتۋعا قوسىم­شا مۇمكىندىكتەر اشىلادى دەگەن ءسوز.

اتالعان كۇرە جول بيىلعى جىلدىڭ سوڭىنا دەيىن تولىقتاي پايدالانۋعا بەرىلۋگە ءتيىس. قازىر ونىڭ بىتپەي تۇرعان ءۇش جول بولىگى بار. ولار تاشكەنت - شىمكەنت، الماتى - قورعاس جانە شىمكەنت پەن جامبىل وبلىسىنىڭ شەكاراسىنا دەيىنگى ايماق. وتكەن جىلى جوبانى ىسكە اسىرۋ ءۇشىن 75 ملرد. تەڭگە يگەرىلىپ، جوبانىڭ باسىم بولىگى تۇيىندەلدى.

ينۆەستيتسيالار جانە دامۋ مينيس­ترلىگى اۆتوكولىك جولدارى كوميتەتى توراعاسىنىڭ ورىنباسارى امانگەلدى بەكوۆ ترانزيتتىك جولدىڭ سيپاتتاماسىن:

- قىتايمەن شەكاراداعى قورعاس بەكەتىنەن قىزىلورداعا دەيىن ءتورت جولاقتى جول بولادى. بۇل شامامەن 1400 شاقىرىمدى قۇرايدى. بۇگىندە وسى باعىتتا قوزعالىس ەكى ەسە كوبەيدى. ال قۇرىلىس اياقتالعاننان كەيىن جولداعى ۋاقىت تا ەكى ەسە ازايادى. سونداي-اق، قاۋىپ­سىزدىك جاعى دا جوعارى بولادى دەپ جوسپارلاپ وتىرمىز،- دەپ ءتۇسىندىردى.

اۆتوكولىك جولدارى كوميتەتىنىڭ حابارلاۋىنشا، 2016 جىلى «نۇرلى جول» باعدارلاماسى اياسىندا اۆتوكولىك جولدارىنا قاتىستى جۇمىستارعا 100 مىڭنان استام ادام تارتىلماق. 2017-2019 جىلدارى باس-اياعى 200 مىڭ جۇمىس ورنى قۇرىلادى دەپ جوسپارلانعان.

باعدارلامانىڭ تاعى ءبىر ماڭىزدى تۇسى - تۇرعىن ءۇي ينفراقۇرىلىمىن نىعايتۋ ماسەلەسىنىڭ قامتىلۋى. ەلباسى جولداۋىنىڭ اياسىندا «قولجەتىمدى تۇرعىن ءۇي-2020» باعدارلاماسى جاڭا­رىپ، جاڭعىرتىلىپ، 2015 جىلدىڭ كوكتەمىندە ىسكە قوسىلعان بولاتىن. «بايتەرەك» ۇلتتىق باسقارۋشى حولدينگى» اق توراعاسى قۋاندىق بيشىمباەۆ ايتقانداي، ەلباسى جولداۋىنا سايكەس بۇل باعدارلاماعا وزگەرىستەر ەنگىزىلدى.

- بۇعان دەيىن «قازاقستاندىق يپو­تەكالىق كومپانيا» اق باعدارلاماسى بويىنشا تۇرعىن ءۇي الدىمەن جالعا بەرىلىپ، كەيىن پاتەر الۋشىنىڭ مەنشىگىنە وتەتىن. پاتەرلەر بيۋدجەت قاراجاتىنا سالىناتىن. جاڭا باعدارلامادا وسى مەحانيزمدەر ساقتالىپ، الەۋمەتتىك اسپەكتىلەرى كۇشەيتىلدى. سونىمەن قاتار، الدىن الا تولەم الىنىپ تاستالىپ، ساتىپ العانعا دەيىنگى جالعا بەرۋ مەرزىمى ۇزارتىلدى، - دەيدى قۋاندىق بيشىمباەۆ.

«نۇرلى جول» باعدارلاماسىنىڭ ارقاسىندا ەلىمىزدە تۇرعىن ءۇي ينفرا­قۇرىلىمىن نىعايتۋ، وتاندىق وندىرۋ­شىلەردى قورعاۋ، شاعىن جانە ورتا كاسىپكەرلىكتى قولداۋ باعىتىندا از ۋاقىت ىشىندە اۋقىمدى جۇمىستار اتقارىلدى.

الماتى قالاسىنىڭ وزىندە 2015 جىلى اتالعان باعدارلاما بويىنشا 111,5 مىڭ شارشى مەتر نەمەسە 1 885 پاتەر سالىنىپ، پايدالانۋعا بەرىلدى. 34 شاعىن جانە ورتا كاسىپكەرلىك نىسانى 8,7 ميلليارد تەڭگە جەڭىلدەتىلگەن نەسيەگە يە بولدى. سونىڭ ارقاسىندا 7,4 مىڭ جۇمىس ورنى ساقتالدى. بيىلعى جىلدىڭ سوڭىنا دەيىن شاھاردا 900 جانە 600 ورىندىق ەكى بىردەي ءبىلىم بەرۋ نىسانىنىڭ قۇرىلىسى اياقتالۋعا ءتيىس.

قاراعاندى وبلىسىندا وتكەن جىلى 10 مىڭ شارشى مەتر، ياعني، 152 جالعا بەرىلەتىن پاتەر سالىندى. 21 شاعىن جانە ورتا بيزنەس نىساندارىنا 2,2 ميلليارد تەڭگە كولەمىندە جەڭىلدەتىلگەن نەسيە بەرۋ ارقىلى 1,7 مىڭ جۇمىس ورنىن ساقتاپ قالۋعا مۇمكىندىك جاسالدى. ۇلتتىق قور قاراجاتىن پايدالانا وتىرىپ، جىلۋمەن قامتۋ بويىنشا 4 جوباعا 2 ميلليارد تەڭگە ءبولىندى، 8,3 شاقىرىم جەلى جوندەۋدەن وتكىزىلدى.

قازىرگى تاڭدا قاراعاندى مەن سات­باەۆ قالالارىندا ەكى مەكتەپ پەن ءبىر بالاباقشانىڭ قۇرىلىسى ءجۇرىپ جاتىر. بۇل نىساندار بيىلعى جىلى تولىق سالىنىپ، پايدالانۋعا بەرىلۋگە ءتيىس.

«نۇرلى جول» باعدارلاماسىنىڭ شاراپاتىن قىزىلوردالىقتار ايقىن سەزىنۋدە. وتكەن جىلى وبلىستا 950 جالعا بەرىلەتىن پاتەر پايدالانۋعا بەرىلدى. ۇلتتىق قور ەسەبىنەن جىلۋمەن قامتۋ جۇيەلەرىن قالپىنا كەلتىرۋگە 3 ميلليارد تەڭگە قاراجات ءبولىنىپ، 14 جوبا جۇزەگە اسىرىلدى. 11,2 شاقىرىم جەلىلىك، كۆارتالارالىق جىلۋ تراسسالارى، 2 سورعىش ستانسا قايتا قالپىنا كەلتىرىلدى. ورتا جانە شاعىن كاسىپكەرلىكتى قولداۋ اياسىندا 473 ميلليون تەڭگە نەسيە ءبولىنىپ، 336 جۇمىس ورنى ساقتالدى.

ءبىلىم بەرۋ سالالارىندا دا اۋىز تولتىرىپ ايتۋعا تۇراتىن جۇمىس­تار اتقارىلۋدا. ماسەلەن، سولتۇستىك قازاقستان وبلىسىندا ءۇش اۋىسىمدا وقىتۋ مەن اپاتتىق جاعدايلارداعى ءبىلىم بەرۋ نىساندارىن جويۋ جۇمىسى اياقتالۋعا جاقىن. ەكى مەكتەپ پەن ءبىر بالاباقشا پايدالانۋعا بەرىلگەننەن كەيىن بۇل پروبلەما ءبىرجولا شەشىلەدى دەۋگە تولىق نەگىز بار.

وتكەن جىلى ايماقتا 2 كوپ قابات­تى جالعا بەرىلەتىن تۇرعىن ءۇيدىڭ قۇرى­لىسىنا 1,2 ميلليارد تەڭگە ءبولىنىپ، ناتيجەسىندە 198 وتباسى قونىس تو­يىن تويلادى. ورتا جانە شاعىن كاسىپ­كەرلەرگە قولداۋ كورسەتۋ دە كوڭىل كون­شىتەدى، 2015 جىلى بۇل ماقساتقا 1,9 ميلليارد تەڭگە جەڭىلدەتىلگەن نەسيە ءبولىنىپ، 2 مىڭ جۇمىس ورنى ساقتالعان. استانا - پەتروپاۆل اۆتوجولى دا تولىق جوندەۋدەن وتكىزىلدى. جىل سوڭىنا دەيىن ايماقتا تاعى 87 شاقىرىم كولىك جولى پايدالانۋعا بەرىلمەك.

اقمولا وبلىسىندا وتكەن جىلدىڭ قورىتىندىسى بويىنشا جالپى كولەمى 282 مىڭ شارشى مەتر تۇرعىن ءۇي پايدالانۋعا بەرىلدى.

وبلىس اكىمى س.كۋلاگيننىڭ ايتۋىنشا، 2015 جىلى قارجىلاندىرۋدىڭ بارلىق كوزدەرى ارقىلى قۇرىلىس سالاسىنا قۇيىلعان ينۆەستيتسيا كولەمى 27 ميلليارد تەڭگەنى قۇراعان. بۇل الدىڭعى جىلمەن سالىستىرعاندا 1,2 ەسەگە ارتىق كورسەتكىش.

- وتكەن جىلدىڭ قورىتىندىسى بويىنشا جالپى كولەمى 282 مىڭ شارشى مەتر تۇرعىن ءۇي پايدالانۋعا بەرىلدى، بۇل ونىڭ الدىڭعى جىلمەن سالىستىرعاندا 105,3 پايىزىن قۇرادى، - دەيدى وبلىس اكىمى.

تاياۋ جىلدارى ەلىمىزدىڭ بارلىق ايماقتارىندا اپاتتى جاعدايداعى مەك­­تەپتەردى، ءۇش اۋىسىمدى وقىتۋدى جانە مەكتەپكە دەيىنگى مەكەمەلەردىڭ تاپشىلىعىن جويۋ ماسەلەلەرى شەشىمىن تاباتىن بولادى. وسى ماقساتتا 2017-2018 جىلدارى 34 مەكتەپ پەن 17 بالاباقشا سالىنادى. بۇل ماسەلەنىڭ جۇزەگە اسىرىلۋىن «نۇر وتان» پارتياسى تىكەلەي ءوز باقىلاۋىنا الىپ وتىر.

اعىمداعى جىلعى 1 ناۋرىزدا قۇرىل­عانىنا 17 جىل تولعان «نۇر وتان» پارتياسى الداعى ۋاقىتتا جالعا بەرىلەتىن تۇرعىن ءۇيدى دامىتۋعا باسىمدىق بەرمەك. بۇل تۋرالى پارتيانىڭ سايلاۋالدى باعدارلاماسىندا ناقتى كورسەتىلىپ وتىر. «جالعا بەرىلەتىن تۇرعىن ءۇي قۇرىلىسى - پارتيا كوشباسشىسى باس­تاماشى بولعان «نۇرلى جول» مەم­لەكەتتىك ينفراقۇرىلىمدىق دامۋ باع­دارلاماسىنىڭ ماڭىزدى بولىگى. …بۇل ەل ازاماتتارىن، ەڭ الدىمەن، جاس وتباسىلاردى دەربەس باسپانامەن قامتاماسىز ەتۋ ءۇشىن پراگماتيكالىق جانە ناقتى جول. ول، اسىرەسە، حالىقتىڭ الەۋمەتتىك ءالسىز توپتارى ءۇشىن نەعۇرلىم قولجەتىمدى جانە سۇرانىسقا يە قۇرال» دەلىنگەن سايلاۋالدى باعدارلامادا.

وسى ماقساتتا بيىلعى جىلدىڭ وزىندە رەسپۋبليكا بويىنشا 379 ميلليارد تەڭگە قاراستىرىلىپ وتىر. بۇل قاراجاتتىڭ 22,5 ميللياردى جالعا بەرىلەتىن تۇرعىن ءۇي قۇرىلىسىن جالعاستىرۋعا، 149 ميلليارد تەڭگەسى نەسيەلىك تۇرعىن ءۇي قۇرىلىسىنا باعىتتالماق.

2020 جىلعا دەيىن «نۇرلى جول» مەملەكەتتىك باعدارلاماسى اياسىندا 1,4 ملن. شارشى مەتر جالعا بەرىلەتىن تۇرعىن ءۇي سالىنادى. ءبىر ايتا كەتەرلىگى، قۇرىلىس سالاسىنداعى 1 جۇمىس ورنى وعان قاتىسى بار سالالاردا 6-عا دەيىن قوسىمشا جۇمىس ورىندارىن اشادى.

«نۇرلى جول» باعدارلاماسىنىڭ باس­تى ارتىقشىلىعى - ونىڭ حالىقتىڭ ەكونوميكالىق بەلسەندىلىگىنىڭ باستى قوزعاۋشى كۇشى بولا بىلۋىندە. ەلباسى دەر كەزىندە باستاماشى بولعان «نۇرلى جول» مەملەكەتتىك باعدارلاماسى ەلدى جان-جاقتى دامىتۋعا باستايتىن جول دەۋگە تولىق نەگىز بار.

Abai.kz