30 تامىز. استانا. بۇيىرتسا، وسى كۇنى، وسى شاردە اتا زاڭىمىزدىڭ «تاس شايناپ، قۇم تۇكىرەتىن» ون بەس جاسقا تولعانىن تويلاماقپىز.  بازبىرەۋ (جۇرتتىڭ باسىم بولىگى دەسەك تە بولار) ءۇشىن بۇل داتا اياعىن سوزىپ، ارقاسىن جازىپ الاتىن كۇن. ەندى ءبىرى «ەل الدىنداعى ەڭبەگى» ءۇشىن سىياقى المادىم دەپ سىزداناتىن كۇن. تاۆتولوگيانىڭ شىلاۋىنا ءتۇستى دەسەڭىز دە، كونستيتۋتسيا كۇنىنىڭ (!) سۋسىما كۇندەردەن ايىرماسىن سەزىنە الماساڭىز، ارلانباڭىز.

سۇق ساۋساعىڭىزدى جوعارى شوشايتىپ، «سولار كىنالى» دەسەڭىز بولدى. سول سەكۋندتە-اق قاپتاعان شەنەۋنىكتىڭ قۇلاعى شىڭىلداپ، كوزدەرى بۇلدىراپ، وزدەرىن كيمەشەكتى كەيۋانانىڭ (حالىقتىڭ پرووبرازى) ەلەسى قۋالاپ، ەستەرى كەتەدى. بۇعان بۇقارا مەن بيلىك اراسىنداعى «وپتوتالشىقتى بايلانىس» دەپ پاتەنت الىپ جاتسام، تاندانباڭىز. ايتپاعىمىز، بيىلعى اتا زاڭ مەرەكەسىندە شىنجىرتاباندى تانكتىڭ شۋى، ۇشاق سوپلوسىنىڭ ۇشقىنى ءھام اۋىر ەتىكتەرمەن ءاسفالتتى مورلەپ، اۋانى جىرتپاقپىز. الگى ەلەس قۋعاننىڭ ەسىنە كەلگەن «ەۆريكا» بىلتىر دا بولعان... بىراق، وسىنىڭ ءبارى تەلەديدارعا تەلمىرگەن بالا-شاعانىڭ قىزىعى ءۇشىن ەمەس. زاۋدە ءبىر «وتانشىلدىقتى وياتۋ شە؟» دەگەن زيانسىز ساۋال تۋسا، ول دا جاناما سەبەپكە جارايدى.

30 تامىز. استانا. بۇيىرتسا، وسى كۇنى، وسى شاردە اتا زاڭىمىزدىڭ «تاس شايناپ، قۇم تۇكىرەتىن» ون بەس جاسقا تولعانىن تويلاماقپىز.  بازبىرەۋ (جۇرتتىڭ باسىم بولىگى دەسەك تە بولار) ءۇشىن بۇل داتا اياعىن سوزىپ، ارقاسىن جازىپ الاتىن كۇن. ەندى ءبىرى «ەل الدىنداعى ەڭبەگى» ءۇشىن سىياقى المادىم دەپ سىزداناتىن كۇن. تاۆتولوگيانىڭ شىلاۋىنا ءتۇستى دەسەڭىز دە، كونستيتۋتسيا كۇنىنىڭ (!) سۋسىما كۇندەردەن ايىرماسىن سەزىنە الماساڭىز، ارلانباڭىز.

سۇق ساۋساعىڭىزدى جوعارى شوشايتىپ، «سولار كىنالى» دەسەڭىز بولدى. سول سەكۋندتە-اق قاپتاعان شەنەۋنىكتىڭ قۇلاعى شىڭىلداپ، كوزدەرى بۇلدىراپ، وزدەرىن كيمەشەكتى كەيۋانانىڭ (حالىقتىڭ پرووبرازى) ەلەسى قۋالاپ، ەستەرى كەتەدى. بۇعان بۇقارا مەن بيلىك اراسىنداعى «وپتوتالشىقتى بايلانىس» دەپ پاتەنت الىپ جاتسام، تاندانباڭىز. ايتپاعىمىز، بيىلعى اتا زاڭ مەرەكەسىندە شىنجىرتاباندى تانكتىڭ شۋى، ۇشاق سوپلوسىنىڭ ۇشقىنى ءھام اۋىر ەتىكتەرمەن ءاسفالتتى مورلەپ، اۋانى جىرتپاقپىز. الگى ەلەس قۋعاننىڭ ەسىنە كەلگەن «ەۆريكا» بىلتىر دا بولعان... بىراق، وسىنىڭ ءبارى تەلەديدارعا تەلمىرگەن بالا-شاعانىڭ قىزىعى ءۇشىن ەمەس. زاۋدە ءبىر «وتانشىلدىقتى وياتۋ شە؟» دەگەن زيانسىز ساۋال تۋسا، ول دا جاناما سەبەپكە جارايدى.

بىزدىڭشە، استاناداعى اسكەري شەرۋدىڭ مىندەتى - اتا زاڭىمىزدىڭ مىزعىماستىعىن ايشىقتاۋ. ادەمى ەستىلەتىنىنە كەلىسەمىز. ال، ەلدىڭ باس قۇجاتىنا ەنگىزىلگەن تولىقتىرۋلاردان سوڭ «مىزعىماس كونستيتۋتسيا» دەگەنگە كەلىسپەيمىز. ونى ايتاسىز، بىزگە اتا زاڭنىڭ العاشقى رەداكتسياسىنداعى قايبىر باپتار ۇنايتىن. مىسالى، ءبىرىنشى كونستيتۋتسيادا جەردىڭ استى-ۇستىندەگى بايلىق حالىقتىڭ مەنشىگىنە سانالاتىن. قازىرگىمىزدە بۇعان قوجايىن  -  مەملەكەت. ماعبات سپانوۆتىڭ دەرەگىنشە، بىزدە 70-75 ملن توننا مۇناي وندىرىلەدى دەسەك، سونىڭ 10-15 پايىزى عانا «قازمۇنايگازعا» تيەسىلى. ۆولفرام، موليبدەن، حروم، مىس وندىرۋدەگى باسقا وڭەشتىڭ ۇلەسىن جازساق، گازەتىمىزدىڭ بەتى جەتپەيدى. تىم بولماسا، تۇرمىستان الىنعان مىسالدى الىپ قارايىق. جىرتىق شۇلىعىنان بارماعى شىققان ۇستاز «قازاقستان قارىشتاپ دامىپ كەلەدى، الەۋمەتتىك سالاعا قامقورى ەرەكشە»، - دەپ ساباق بەرەدى. اششى سۋعا تويعان ماس بالاسىنا «اراقتان ۇرتتاما، ول كاكاي!» دەپ مورال وقىسا، ميعا قونا ما؟ قونبايدى. شاكىرتى ۇستازىنىڭ سىرىنا قانىق بولۋى مۇمكىن، بىراق الگىدەي ءسوزىن ارەكەتكە يتەرمەلەر ۇرانداي قابىلدايدى. تەڭسىزدىككە ىشتەي تەپسىنەدى. «مينيستر بولا قالسام، الدىمەن مۇعالىمىمە شۇلىق اكەلىپ بەرەر ەم» دەپ قيالدايدى. ساناسىنا ينە سۇقپاي-اق، بيلىكتىڭ ءسوزى مەن ىسىندەگى قايشىلىعىنا (بيلىك دەگەنىمىز، بالا ۇعىمىندا ايلىقتىڭ جارتىسىن ۇستاپ قالاتىن مەكتەپ ديرەكتورىنان باستالادى) قارنى اشىپ، قىجىلىن قىرنايدى. سىزگە وسىنداي اشىنعان ۇرپاق كەرەك پە؟ ءبىزدى قويشى، بيلىك شارپىن بۋىننان شوشىماق تۇگىلى، اياعىنداعى تۇگىنە دەيىن تۇرىپ كەتەدى. دەمەك، كونستيتۋتسيانى - زاڭداردىڭ زاڭى دەسەك، ونى نەگىزگە الاتىن قۇجاتتار دا قالتقىسىز ورىندالسا دەگەن قىلتيما تىلەك قوي بىزدە. بيلىكتىڭ ءبريزى دالادا داۋىل تۇرعىزادى... اتقامىنەرلەر وسى «كوبەلەك اسەرىن» كوڭىلىنە تۇيسە دەيمىز.

ازىرگە كونستيتۋتسيا كۇنىنىڭ قۇرمەتىنە «قازاق ەلى» مونۋمەنتىنىڭ قاسىنان شەرۋ جاساۋعا 2444 سارباز بەن 285 بىرلىك تەحنيكا ساقاداي-ساي تۇر. استانانىڭ اسپانىندا 66 ۇشاق ويناق سالامىز دەيدى. قورعانىس مينيسترلىگىنىڭ دەرەكناماسىنا قاراساڭىز، كەۋدەڭىزدى قۋانىش كەرنەيدى. اعىلشىننىڭ «لەند روۆەر»، امەريكاننىڭ «حاممەر» كولىكتەرى، ت-72ب تانكتەرى، بمپ-2 اسكەري ماشينالارى، 122-ميلليمەترلىك د-30 گاۋبيتسالارى، «گراد»، «ۋراگان»، «سمەرت» اتقىلاۋ كەشەندەرى، «نايزا» زىمىران كەشەنى... وسىلاي، ءتىزىمدى سوزا بەرسەك بولادى. ستوپ، «نايزا» كەشەنىن دە ماقتانىشىمىزعا سانايمىز با؟ ەستەرىڭىزدە بولسا، اتالمىش تەحنيكانىڭ«شەينكمان ىسىمەن» اتى شىققان-دى. ءجۇز ميلليونداعان قارجى جۇمسالعان جوبا يزرايل كاسىپكەرىنە دە، ءبىزدىڭ قورعانىس مينيسترلىگىنە دە وپا اكەلمەدى. الدىمەن ورىنباسارلارى، ارتىنان ۇياتى قىسىپ، دانيال احمەتوۆتىڭ ءوزى ورنىن بوساتتى. «نايزا»، «سەمسەر»، «ايبات» كەشەندەرىنە يە بولامىز دەپ جۇرگەندە، شەرۋگە سونىڭ بىرەۋى عانا شىقپاق. جوقتان بار جاقسى. جارايدى، اسكەري شەرۋدى مەملەكەت قورعانىس قابىلەتىمەن ماقتانۋ ءۇشىن وتكىزەدى دەيىك. بىراق، نەگە 30 تامىزعا ورايلاستىرادى؟ «بۇنىڭ استارىندا مىناداي دا مىناداي سەبەپ بار»، - دەپ سويلەگەن باسشى ەسىڭىزدە مە؟ جوق. رەسپۋبليكا كۇنىنە لايىق كورىنۋشى ەدى، ونىڭ دا كۇنتىزبەدەگى «قىزىلىن» كوپ كوردىك. بىزدىڭشە، ءىرى اۋقىمداعى ءىس-شارانى تاۋەلسىزدىك كۇنىنە تۇسپالداسا، قۇبا-قۇپ بولار ەدى. ەلىمىزدىڭ دەربەستىگىن ەندى اقباۋىر زىمىراننىڭ كۇشىمەن قورعاۋعا دايىنبىز، قاۋىپ تونسە، شەكارامىزدى قانمەن شەمەندەيمىز دەگەندى بىلدىرەر ەدى. الايدا، 16 جەلتوقسان قان توگىپ، جاس شىعۋسىز ءھام تەگىن كەلگەن تابىستىڭ مەرەكەسىندەي تويلانادى. ءوتىڭىز جارىلسا دا، وكىنىشىمىز وسى.

P.S. ماقالا مەن تاقىرىپتىڭ ءبىر-بىرىنە قاتىستىلىعى قايدا دەسەڭىز، كەزىندە يوگانن ۆولگانگ گيوتە «زاڭ قۇدىرەتتى، بىراق بيلىك مۇقتاجدىقتان دا كۇشتىرەك» دەپ ءسوز قالدىرىپتى. قازىرگى احۋالىمىزدى سيپاتتاۋعا بۇدان ارتىق ءسوز تاپپادىق.

«حالىق ءسوزى» گازەتى، №7 (27.08.2010)