قادىرمەندى، وقىرمان قاۋىم. نازارلارىڭىزعا ەل تاۋەلسىزدىگىنىڭ ارعى-بەرگى تاريحىنان سىر شەرتەتىن ماتەريالدى ۇسىنىپ وتىرمىز. مۇندا ەلدەگى بىرقاتار بەلگىلى تاريحشى-عالىمداردىڭ تۇشىمدى وي-پىكىرلەرى مەن ناقتى تۇجىرىمدارى توپتاستىرىلعان. قازاق حاندىعىنىڭ قۇرىلۋىنا دەيىنگى ۇزاق تاريحي كەزەڭدە ۇلان-بايتاق ورتالىق ازيا ءوڭىرىن مەكەندەگەن تۇركى تىلدەس رۋ-تايپالاردىڭ ورتاق اۋماقتا ءومىر ءسۇرىپ، بىرتە-بىرتە بىرىگۋى مەن دامۋى ارقىلى ءوز الدىنا قازاق حالقى بولىپ قالىپتاسۋ پروتسەسىنىڭ العىشارتتارى قالىپتاستى. ەجەلگى زاماننىڭ تاريحي دەرەكتەرى بۇگىنگى قازاق ۇلتىنىڭ ارعى تەگى ساق، ءۇيسىن، عۇن جانە قاڭلى تايپالارى ەكەنىن كورسەتەدى.

جۇرگىزىلگەن عىلىمي زەرتتەۋلەر قازاقستانداعى نوماديزم تاريحى ءبىزدىڭ داۋىرىمىزگە دەيىنگى ءVىىى عاسىردان باستاۋ الاتىنىن دالەلدەيدى، وسى كەزەڭدە العاشقى ەتنومادەني قاۋىمداستىقتار قالىپتاسىپ، ولاردىڭ كۇن كورىسى شارۋاشىلىق جۇرگىزۋدىڭ جاڭا ءتاسىلى – كوشپەلى مال شارۋاشىلىعىمەن بايلانىستى بولدى.  وسى ورايدا قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ پرەزيدەنتى ن.نازارباەۆ: “قازاق حالقىنىڭ تاريحى، كەيبىرەۋلەر ايتىپ جۇرگەندەي، كەشەگى قازاق حاندىعى شاڭىراق كوتەرگەن حV عاسىردان باستالمايدى. حاندىقتىڭ قۇرىلۋى ءبىر باسقا، بۇگىنگى قازاق حالقى – سوناۋ ەستە جوق ەسكى زامانداردان-اق تۇلپارلارىنىڭ تۇياعىمەن دۇنيەنى ءدۇر سىلكىندىرگەن كونە ساقتاردىڭ، ەجەلگى عۇنداردىڭ، بايىرعى تۇرىكتەردىڭ ۇرپاعى، ۇلكەن ءۇيدىڭ قارا شاڭىراعىن اتا جۇرتتا ساقتاعان حالىق” – دەپ ايتۋى كوپ جاعدايدى اڭعارتسا كەرەك.

الاش وردا ۇكىمەتىنىڭ نەگىزىن قالاۋشى مەملەكەت قايراتكەرى رايىمجان مارسەكوۆ: «حالىق بولعان سوڭ، حالىقتىڭ مەكەن قىلىپ، جايلاپ جۇرەتىن جەرى، سۋى بولادى. جەرى، سۋى بار بولسا، ءوزىنىڭ بيلىگى، ءوز تىزگىنى وزىندە بولعان، ءامىر يەلەرى وزىندە بولعان حالىق، سول مەملەكەت بولىپ تابىلادى»- دەگەن ەكەن.   دەمەك، حالىق جانە ونىڭ ءومىر سۇرەتىن تەرريتورياسى، سونداي-اق، سول حالىقتىڭ تاۋەلسىز بيلىگى ورناعان بولسا، ول حالىقتىڭ مەملەكەتتىلىگى بار دەگەن ءسوز. ولاي بولسا، قازاق قاشان حالىق بولدى، قاي ۋاقىتتان باستاپ يەن دالانى مەكەندەدى، قاشاننان بەرى تاۋەلسىز ەل بولدى دەگەن ماسەلەنىڭ باسىن اشىپ الساق.  «قازاق حاندىعى» XV عاسىردىڭ ەكىنشى جارتىسىندا تاريح ساحناسىنا شىققانىمەن، قازاق مەملەكەتتىلىگىنىڭ تاريحى تىم ارىدە جاتىر. بۇل تۋرالى كونە تاريحىمىزدى زەرتتەپ  جۇرگەن بەلگىلى تاريحشى عالىمدار: «ازيا دالاسىندا العاش سالتانات قۇرعان كوشپەلىلەردىڭ ءبىرى حۇندار (عۇندار).

تاريح عىلىمىندا قازاق حالقىنىڭ ەتنوگەنەزدىك ءبىر تارماعى حۇندار ەكەندىگى انىقتالعان اقيقات. ال حۇندار جالپى تۇركى تايپالارىنىڭ قاينار-بۇلاعى بولىپ تابىلادى. دەمەك، حۇن-تۇركى تايپالارى ۇزاق تاريحي دامۋ بارىسىندا وزىنە ءتان مادەنيەت قالىپتاستىرىپ (م.ي كوشپەلى وركەنيەت), كوپتەگەن دەربەس ۇلتتارعا اينالىپ كەتتى. بىراق، سولاردىڭ ىشىندە ەرتە زامانداعى كوشپەلى تىرشىلىك فورماسى مەن دۇنيەتانىمىن تاياۋ زامانعا دەيىن ءبىرشاما تولىق ساقتاعان ۇلتتاردىڭ ءبىرى قازاقتار بولىپ تابىلادى» - دەپ قازاق مەملەكەتتىلىگىنىڭ تاريحىن حۇن داۋىرىنە (ب.ە.ب V-IV عاسىرلار) اپارىپ تىرەيدى.  مەملەكەت جانە قۇقىق تەورياسى عىلىمىنىڭ تەورەتيكتەرى كوشپەلى ەلدەردىڭ تۇراقتى اسكەر ۇستاماۋىنا بايلانىستى، سونداي-اق، اسكەري الەۋەتى بار كەز-كەلگەن كۇش يەسى بيلىككە قول جەتكىزە الاتىندىقتان، مۇنداي جوعارى ساياسي ۇيىمعا مەملەكەتتىلىككە ءوتۋ كەزەڭىندەگى «اسكەري-دەموكراتيالىق قاۋىمداستىقتار» دەپ انىقتاما جاساعان. بىراق، بۇل ەۋروتسەنتريزمنەن تۋىنداعان كوزقاراس. باتىس عالىمدارى نە دەسە دە، ءبىز ساق، حۇن، تۇرىك بىرلەستىكتەرىن «مەملەكەت» دەپ تانيمىز. وسى سەبەپتەن دە مەملەكەتتىلىكتى تەك وتىرىقشىلىق مادەنيەتكە نەگىزدەۋ دۇرىس ەمەس. دەمەك، ساق، ءۇيسىن، قاڭلى، حۇن، تۇرىك بىرلەستىكتەرى كوشپەلى جانە جارتىلاي كوشپەلى عۇمىر كەشكەن مەملەكەت ساناتىنا جاتادى.

مەملەكەتتىلىك قاشان قالىپتاستى دەگەن ماسەلەدە، قازاق حالقىنىڭ ءومىر سۇرگەن كەڭىستىگى - مەملەكەتتىگىمىزدىڭ ايشىقتى كورىنىسى بولا الادى. سەبەبى، مەملەكەتتىلىكتىڭ مىندەتتى بەس بەلگىسىنىڭ ءبىرى - ونىڭ تەرريتورياسى ەكەنى كوپشىلىككە ءمالىم.  تۇركىلىك دۇنيەتانىم بويىنشا ەل بيلەۋ ءۇشىن اسكەري الەۋەتىڭنەن بۇرىن «التىن ۇرىقتىڭ» سارقىتى بولۋىڭ شارت.  باعزى تۇرىكتىڭ تۇسىنىگى بويىنشا بويىنا قۇدايدىڭ قۇتى دارىعان حاريزماتيكالىق تۇلعا عانا مەملەكەت قۇرا الادى.  قازاق ەلى ءوز تاۋەلسىزدىك عاسىرىنىڭ بەستەن ءبىرىن تولتىردى. بۇل مەرزىم ادام ومىرىمەن ەسەپتەگەندە دە، تاريحي تۇرعىدان الىپ قاراعاندا دا كوپ ۋاقىت ەمەس. بىراق وسى ءبىر قىسقا مەرزىمگە قاراماستان تاۋەلسىزدىكتىڭ العاشقى جىلدارىنداعى ەكونوميكالىق-الەۋمەتتىك جانە ساياسي قيىنشىلىقتاردى ەڭسەرە بىلگەن قازاق ەلى الەم مويىنداعان مەملەكەتتەر قاتارىنا قوسىلدى. ەلىمىزدىڭ ساياسي ءومىرى جاڭارتىلىپ، تۇبەگەيلى وزگەرىستەر جاسالدى. مەملەكەتتىلىكتىڭ بارلىق ينستيتۋتتارى قۇرىلىپ، ەكونوميكامىز نارىقتىق جولعا ءتۇستى. حالىقتىڭ ءال-اۋقاتى جاڭا دەڭگەيگە كوتەرىلدى، الەۋمەتتىك سالادا جاڭا اسۋلار باعىندىرىلدى. مەملەكەتتىك شەكارامىز ايقىندالىپ، ەلدىڭ تۇتاستىعى، جەردىڭ بۇتىندىگى قامتاماسىز ەتىلدى.

ەلباسىنىڭ كورەگەندىگى مەن ەرىك-جىگەرىنىڭ ناتيجەسىندە قازاقستان الەمدە تۇڭعىش رەت يادرولىق قارۋدان باس تارتىپ، سەمەي سىناق پوليگونىن جابۋى بۇكىل دۇنيەجۇزىنىڭ نازارىن وزىنە ەرىكسىز اۋدارعان بولاتىن. وسى ءبىر باتىل قادامنىڭ ناتيجەسىندە مەملەكەتىمىزدىڭ تاۋەلسىزدىگىنىڭ قاۋىپسىزدىگىنە الەمنىڭ ىرگەلى مەملەكەتتەرى كەپىلدىك بەردى.  الەم ەلدەرىمەن تەرەزەسى تەڭ تاۋەلسىز مەملەكەت قۇرىپ، اتا-بابالارىمىزدىڭ عاسىرلار بويعى ۇلى ارمانى مەن ماقساتى ورىندالدى.  قازاق ەلى تاۋەلسىزدىگىنىڭ كوك بايراعىن ءوز قولىمەن تۇڭعىش كوتەرىپ، تاۋەلسىز قازاقستان مەملەكەتىن قۇرعان – ەلباسىمىزدىڭ از جىلدىڭ اياسىندا تۋعان ەلىن الەمدىك قاۋىمداستىققا تانىتقاندىعىنا، وزگەلەرمەن بىرگە ءوز حالقىمىز دا كۋا.  1991 جىلى 1 جەلتوقساندا قازاقستاندىقتار وزدەرىنىڭ تۇڭعىش پرەزيدەنتىن سايلاپ، سەنىم ارتتى،  ەل تاۋەلسىزدىگىن امانات  ەتتى، جاۋاپكەرشىلىك جۇگىن ارقالاتتى، حالىق وزدەرى تاڭداعان كوشباسشىسىنىڭ نە ىستەۋ كەرەكتىگىن بىلەتىندىگىنە، ەلدى اداستىرمايتىنىنا، تۋرا جولعا باستايتىنىنا سەندى. ەلىمىز بەن حالقىمىزدىڭ سول سەنىمىن ەلباسىنىڭ تولىق اقتاپ وتىرعاندىعىنا دا وسى كۇندەرى كوزىمىز انىق جەتىپ وتىر.

قازاقستان رەسپۋبليكاسى پرەزيدەنتىنىڭ قىزمەتىنە كىرىسۋگە ارنالعان سالتانات سول جىلدىڭ، ياعني 1991 جىلدىڭ 10 جەلتوقسانىندا بولعان ەدى. پرەزيدەنتتىڭ قىزمەتىنە كىرىسۋ جانە انت بەرۋ سالتاناتى ەجەلگى حالىقتىق ءداستۇر مەن قازىرگى وركەنيەت ۇلگىلەرىنىڭ ايشىقتالعان جاعدايىندا ءوتتى. پرەزيدەنت ەجەلگى ءداستۇر بويىنشا اق كيىزدىڭ ۇستىنە كوتەرىلىپ، قولىن كونستيتۋتسياعا قويىپ، انت بەردى.     انت بەرۋ راسىمىنەن كەيىن تەبىرەنە سويلەگەن ەلباسى نۇرسۇلتان نازارباەۆ: – بۇگىنگى كۇن – قازاق ەلىنىڭ شەجىرەسىنە ماڭگى ەنەتىن كۇن. تاريحتىڭ تالاي بۇرالاڭ بەلەسىنەن ءوتىپ، بۇل كۇنگە دە جەتىپ وتىرمىز. ءبارىن دە كورگەن حالىقپىز، بارىنە كونگەن حالىقپىز. ەجەلدەن ەركىندىكتى اڭساپ، ازاتتىقتى كوكسەپ كەلە جاتقان ەلىمىزدىڭ باسىنا تالاي رەت باق تا ورناپ، باعى دا تايىپ، ساعى دا سىنعان، قيلى كەزەڭ، زار زامانعا دا تالاي ۇشىراعان. ايقايلاپ ءجۇرىپ، اشارشىلىققا ۇرىنىپ، ۇرانداپ ءجۇرىپ ۇلت مۇددەسىن ۇمىت­قانىمىز دا اقيقات. شۇكىر، كەشتەۋ بولسا دا ەس جيىپ، ەڭسە كوتەرىپ، ەگەمەندى ەلدىڭ تۋىن دا تىگە باستادىق. قازاق رەسپۋبليكاسىنىڭ پرەزيدەنتىن بۇكىل حالىق سايلاعانى – وسى جولداعى ەڭ بيىك بە­لەستىڭ ءبىرى. ەلدىڭ قامىن ويلايدى، نامىسىن جىبەرمەيدى دەپ ءبىر اۋىزدان سەنىم ارتقاندارىڭىز ءۇشىن شىن جۇرەكتەن العىسىمدى ايتامىن. ەلىم ءۇشىن، حالقىم ءۇشىن، قازاقستانىم ءۇشىن تاريحتىڭ قاي سىناعىنا دا تاۋەكەل دەپ باس تىگۋگە دايىنمىن. بۇل جولدا ەڭ الدىمەن دانا حالقىما، دارقان ەلىمە، اتا-بابامنىڭ ارۋاعىنا سۇيەنەمىن،–دەپ تەبىرەنە اعىنان جارىلدى.

پرەزيدەنتكە بۇكىل حالىق اتىنان وكىلدىك بەرىلگەننەن كەيىن 16 جەلتوقساندا «قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ مەملەكەتتىك تاۋەلسىزدىگى تۋرالى زاڭ» قابىلداندى.تاريح بىزگە 1991 جىلدىڭ 16-جەلتوقسانىنان باس­تاپ تاۋەلسىز مەملەكەت قۇرۋدىڭ سىباعاسىن ۇسىندى. ءسويتىپ، ەلىمىزدىڭ تار جول، تايعاق كەشۋلى قاسيەتتى ساپارى، ازاتتىقتىڭ ارپالىسقا تولى اق جولى باستالىپ ەدى. ەلباسى ءوزىنىڭ تۋعان حالقىنا دەگەن سەنىممەن تاۋەكەل دەپ تاۋەلسىز ەلدىڭ ىرگەتاسىن قالاۋدى، ونى نىعايتۋدى قولعا العان بولاتىن.  ەلباسى نازارباەۆ وزىنە سەنىم ارتقان ءوز حالقىنا ەڭ ءبىر قيىن جىلداردىڭ وزىندە ورىندالۋى مۇمكىن بولمايتىن ماسەلەگە بايلانىستى ەشقانداي ۋادە بەرمەدى. حالقىنىڭ الدىنداعى بەدەلى سونىسىمەن دە ارتا ءتۇستى. ەگەر ۋادە بەرە قالسا، ءبارىن دە ورىندادى. بويىنداعى تۋا بىتكەن قاسيەتى جانە ومىرلىك تاجىريبەمەن بەكىگەن ءتوزىم­شىل­دىگى، سابىرلىعى، ۇستامدىلىعى بار تۇڭ­عىش پرەزيدەنتىمىز بۇكىل قازاقستاندىقتاردى ءوزىنىڭ اينالاسىنا توپتاستىرا الاتىن سايا­ساتكەر جانە دارا تۇلعا ەكەندىگىن تانىتتى. ن. نازارباەۆتىڭ ۇلت كوشباسشىسى ەكەندىگىن  پارلامەنت قابىلداعان كونستيتۋتسيالىق زاڭنان كوپ بۇرىن-اق حالىقتىڭ ءوزى مويىنداعان ەدى.  نۇرسۇلتان نازارباەۆ مەملەكەت باسشىلىعىنا كەلگەن العاشقى ساتتەن باستاپ ايرىقشا ەرەكشەلىگى بار وزگەشە ءبىر حالىقارالىق جانە ۇلتارالىق ماسەلەلەر شيەلەنىسىنىڭ شەشۋىن اسىعىستىققا سالماي،  ۋاقىتتىڭ تالابىنا، قازاقستاندىق جولدىڭ ەرەكشەلىگىنە ۇيلەس­تىرە، جان-جاقتى مۇددەلەردىڭ ءتۇيىسۋ نۇكتەسىن تابا ءبىلىپ شەشۋدەگى  دارالىعىمەن بىردەن الەم نازارىن اۋداردى.

نۇرسۇلتان نازارباەۆ تاۋەلسىزدىكتىڭ بەتبۇرىستى كەزەڭدەرىندە مەملەكەت باسشىسى رەتىندە اسىرەسە ەكونوميكالىق جانە ساياسي دامۋدىڭ ۇلگىلەرىن تالداۋ ماسەلەسىندەگى بىلىكسىزدىككە قاتاڭ قارسى تۇرا ءبىلدى. ەشكىمنىڭ ويىنا كەلمەگەن جانە دە بارىنە بىردەي جاعا بەرمەيتىن، بىراق ومىرشەڭ ماڭىزى بار شەشىمدەردى باتىل قابىلداپ جاتتى. ەلباسىنىڭ ءوز كەزىندە: – كەيدە ادامداردى ەركىنەن تىس قازىر بارعىسى كەلمەيتىن، بىراق وبەكتيۆتى تۇردە بارۋعا ءتيىس جاققا جەتەلەۋگە تۋرا كەلدى، – دەپ ايتقانىن وسى كۇندەرى ەسكە الا وتىرىپ، ياعني، بيلىك ءۇشىن كۇرەس­تەگى باتىلدىق پەن بيلىك باسىنداعى باتىلدىقتىڭ ەكەۋى ەكى باسقا ەكەندىگىن ءوز ىسىمەن دالەلدەي بىلگەندىگى ەرىكسىز سۇيسىندىرەدى.  نۇرسۇلتان نازارباەۆتىڭ جاڭا استانانى تۇرعىزۋ باستاماسى مەن ونى اقيقاتقا اينالدىرۋى ەلباسىنىڭ مودەرنيزاتسيالىق جوباسىنىڭ باستى تابىسىنىڭ سيمۆولىنا اينالدى. قازاقستاننىڭ جاڭا استاناسى شىن مانىندەگى جاڭا ءداۋىردىڭ قالاسى بولا الدى. 1994 جىلى ن. نازارباەۆ استانانى كوشىرۋ ويىن العاش رەت العا تارتقان كەزدە بۇل جاعداي قوعامدا ەكى ۇداي پىكىر تۋعىزعان بولاتىن. دۇنيە تاريحىندا ءوز تاۋەلسىز مەملەكەتتىلىكتەرىن قالىپتاستىرۋ كەزە­ڭىندە ءبىر دە ءبىر مەملەكەت باسشىسى  مۇنداي تۇبە­گەيلى باتىل قادامعا بارعان دا ەمەس.  جاڭا استانانىڭ سالىنۋى جانە كوشىرىلۋى رەكورد­تىق اسا قىسقا مەرزىمدە ءوتتى. بۇل قادام داعدارىس كەزەڭىندە قازاقستاندىقتاردىڭ الەۋمەتتىك وپتي­ميزمىنە قولداۋ جاساۋ ءۇشىن وتە ماڭىزدى ەدى. استانا ەلدىڭ وتكەنىنەن بولاشاققا، جاڭا داۋىرگە اۋىسۋىنىڭ نىشاندىق وقيعاسىنا اينالدى. جاس ەلدىڭ مۇمكىندىكتەرى الەمگە پاش ەتىلدى.

استانا ساياسي جانە ەكونوميكالىق قانا ەمەس، سونىمەن بىرگە نازارباەۆتىڭ جەكە، ادامي جوباسىنا دا، ۇلتتىق تاريحتىڭ جاڭا كەلبەتىنە دە اينالدى.  مەملەكەتتىڭ، ونىڭ باسشىلىعىنىڭ قانداي ساياسات جۇرگىزۋىنە، قانداي باعىت جانە جول تاڭداعانىنا  سايكەس ساياسي قۇرىلىم، ساياسي جۇيە، ساياسي بيلىك ءتۇرى ورنايدى. اتالعان ساياسي جۇيە مەن بيلىك ءتۇرى جانە ەلدىڭ ساياسي باعىتى جاڭادان تاۋەلسىزدىك ال­عان ەلدەردىڭ تاڭداعان دامۋ ۇردىسىنە جانە سول ەلدىڭ باسشىلىعىنىڭ جۇرگىزگەن ساياساتىنا بايلانىستى دا قالىپتاسادى. سول سياقتى تاۋەلسىزدىك العانىنا جيىرما ءبىر جىل تولعان قازاقستاننىڭ دا جاڭا مەملەكەتتىلىكتى قالىپتاستىرۋدان باستاپ وزىندىك مەملەكەتتىك قۇرىلىستاعى، الەۋمەتتىك-ەكونوميكالىق دامۋداعى، ەلدىڭ قوعامدىق ءومىرىنىڭ كەزەڭ-كەزەڭىمەن دەموكراتيالاندىرۋ باعىتىنداعى قازاقستاندىق جولى قالىپتاستى.  «نازارباەۆتىڭ نۇسقاسى» دەپ اتالعان بۇل ستراتەگيا شەتەلدىك ساياساتتانۋشىلار مەن قايراتكەر­لەردىڭ وڭ باعاسىنا يە بولۋىمەن قاتار قازاقستاندىقتاردىڭ دا باسىم كوپشىلىگىنىڭ قولداۋىنا يە بولدى. بۇل قولداۋدىڭ دايەكتىلىگى مەن شىنايىلىعى ەلباسى نۇرسۇلتان نازارباەۆتىڭ ەلدىڭ تۇڭ­عىش پرەزيدەنتى رەتىندە دە، تاۋەلسىز ەلىمىزدى ءوت­­پە­لى كەزەڭنىڭ اۋىر قيىنشىلىعىنان الىپ شىعۋدا جانە ونىڭ بۇل باعىتتاعى جۇرگىزىپ وتىرعان ساياساتىمەن بايلانىستى بولعان پارلامەنت جانە پرەزيدەنت سايلاۋلارىندا ايقىن جەڭىسكە جەتۋىنەن دە كورىنىس تاۋىپ كەلەدى.

ەلباسى ن. نازارباەۆتىڭ قازاقستاننىڭ وزىندىك دامۋ جولىن تاڭداۋى تۋرالى باستاماسى العاش رەت 1992 جىلى مامىر ايىندا «قازاقستاننىڭ ەگەمەندى مەملەكەت رەتىندە قالىپتاسۋى مەن دامۋىنىڭ ستراتەگياسىندا» جاريا ەتىلدى. تاۋەلسىز ەلىمىزدىڭ باعىتىن ايقىنداۋدا، وقيعانى بولجاپ بىلۋدە، تۇپكى ماقساتقا قول جەتكىزۋگە سەنىمدى بولۋعا مۇمكىندىك بەرەتىن قازاقستان قوعامى دامۋىنىڭ ايقىن جانە ناقتى ستراتەگياسىنىڭ قاجەتتىگىن باسا كورسەتكەن ەلباسى ن. نازارباەۆ اتالعان ەڭبەگىندە مەملەكەت الدىندا قويىلىپ وتىرعان ناقتى ستراتەگيالىق ماقساتتاردى بەلگىلەپ بەردى. مەملەكەت باسشىسى ەلىمىزدىڭ ساياسات سالاسىنداعى باسىم باعىتى جاس ەگەمەندى مەملەكەتتىڭ كۇشتى پرەزيدەنتتىك رەسپۋبليكا قۇرۋ باعىتىنا تىكەلەي بايلانىستى بولۋ قاجەتتىلىگىنە نازار اۋدارتتى.  ەل تاۋەلسىزدىگىنىڭ باياندى بولۋى مەن بولاشاقتىڭ كەمەلدىلىگىن قامتاماسىز ەتۋ جولىنداعى تۇڭعىش پرەزيدەنتكە ارتىلار جۇك تە اۋىر بولدى. ارتىلعان جۇكتى ابىرويمەن كوتەرۋ، حالىق سەنىمىن اقتاۋ، تاۋەلسىزدىكتى تۇعىرلى ەتۋ، الەمدىك قاۋىمداستىققا تەرەزەسى تەڭ ەلدەر قاتارىندا بولۋدى ءجۇ­زەگە اسىرۋ ودان دا قيىنىراق ىستەردى اتقارۋدى، باتىل شەشىمدەر قابىلداۋدى قاجەت ەتتى. وسى اتال­عان اسا ماڭىزدى ماقسات، مىندەتتەردى شەشۋ تۇرعىسىندا ەلباسى ن. نازارباەۆ بىردەن-ءبىر دۇرىس قادام جاساي الدى. بۇل قادام – تاۋەلسىزدىكتىڭ العاشقى كۇندەرىنەن قالانا باستاعان قازاقستاننىڭ وزىندىك دامۋ جولى ەدى.    بۇل جول تەك ەكونوميكالىق ۇلگىنى تاڭداۋعا، جالپى كونستيتۋتسيالىق ەرەجەلەردى قابىلداۋعا، پرە­زيدەنتتىك كۇشتى بيلىكتى ورنىقتىرۋدى عانا ەمەس، سو­نىمەن بىرگە ساياسي رەجيمدى، ينفراقۇرىلىمدى جانە كونفەسسيونالدىق قاتىناستاردى قامتۋدىڭ دا ساياسي ۇلگىسى بولاتىن. قازىرگى ۋاقىتتا بۇل ۇلگى ءدۇ­نيەجۇزىندە، بەدەلدى حالىقارالىق ۇيىمداردا جانە رەسپۋبليكامىزدىڭ وزىندە دە اسا جوعارى باعالانىپ وتىر. قازاقستاندا جيىرما جىلعا تاياۋ ۋاقىت بويى ەتنيكالىق جانە ءدىني ءوزارا تۇسىنىستىكتىڭ ساقتالۋى كوپ جاعدايدا قازاقستاندىق جولدىڭ ءمار­تەبەسىن ارتتىرا تۇسەدى. بۇل جولدىڭ وڭتايلى شەشىلۋىنىڭ جانە تيىمدىلىگىنىڭ قازاقستان پرەزي­دەنتىنىڭ اتىمەن بايلانىستىرىلۋى دا قازاقستاندىق قوعامنىڭ ۇلت كوشباسشىسىنىڭ توڭىرە­گىنە ودان ءارى توپتاسا ءتۇسۋ قاجەتتىلىگىن ايقىندايدى.

قازىرگى تاۋەلسىز قازاقستاننىڭ دامۋ تاريحىن بىزگە وتكەننەن ىزدەۋدىڭ قاجەتى جوق. ويتكەنى، ءبىزدىڭ ءوزىمىز تاۋەلسىز ەلىمىزبەن بىرگە ءومىر ءسۇرىپ كەلەمىز. تاۋەلسىزدىكتىڭ قيىنشىلىعىن دا، جەمىسى مەن جەڭىسىن دە، ءتىپتى ءاربىر قادامىن ءوزىمىز دە بىرگە كورىپ، بىرگە ىلگەرى جىلجۋدامىز. سودان دا بولار ەلدىڭ بۇگىنگى جەتىستىگى مەن تابىسى قۇداي بەرگەن نەسىبە سياقتى بولىپ كورىنۋى دە مۇمكىن. بىراق، ونىڭ ولاي ەمەس­تىگىن، تاۋەلسىز ەلدىڭ بۇگىنگى الەم ءسۇيسىنىپ وتىرعان جەتىستىگىن ءبىز  ءوزىمىزدىڭ وتكەنىمىزبەن جانە بۇگىنىمىز­بەن سالىستىرا وتىرىپ، تاۋەلسىزدىكتىڭ جيىرما ءبىر جىل­دىق جولىن ەڭسەرۋ بىزگە وڭايعا تۇسپەگەندىگىن، مۇنىڭ سارابدال جولىندا ەلاسىنىڭ دانالىعى مەن كورەگەندىگى جاتقاندىعىن ايتقانىمىز دۇرىس.  ەل تاۋەلسىزدىگىنىڭ باسىندا تۇرعان، وتپەلى كەزەڭنىڭ بارلىق قيىنشىلىعىن ەڭسەرىپ، مەملەكە­تىمىزدى ساياسي، الەۋمەتتىك، ەكونوميكالىق داعدارىستارعا سوقتىرماي، بۇگىنگى كوز كورگەن ىنتىماق پەن جەتىستىككە قول جەتكىزگەن ەلىمىزدىڭ تۇڭعىش پرەزي­دەنتى نۇرسۇلتان نازارباەۆتىڭ قاجىرلى ەڭبەگىن، دۇرىس تاڭداعان ساياساتىن الەم جۇرتشىلىعى دا مويىنداۋدا.

قازىر تاۋەلسىز قازاق ەلىنىڭ تاريحى جاسالدى. بىراق ونى قازاق ەلىنىڭ كوشباسشىسى بولا العان نۇرسۇلتان نازارباەۆتىڭ 1991 جىلى بۇكىل حالىقتىق سايلاۋدان كەيىن قولعا العان باسشىلىق قىزمەتىنسىز كوزگە ەلەستەتۋ مۇمكىن دە ەمەس. ويتكەنى،  باتىستىق ساياساتكەرلەر مەن قايراتكەرلەر دە قازاقستاننىڭ بۇگىنگى تابىستارىن ونىڭ تۇڭعىش پرەزيدەنتى نۇرسۇلتان نازارباەۆپەن بايلانىستىرادى. سولاردىڭ ءبىرى اعىلشىن ءپۋبليتسيسى، ساياسي ەڭبەكتەرىمەن بەلگىلى دج. ايتكەن مىرزا «نازارباەۆ جانە قازاقستاننىڭ قالىپتاسىپ دامۋى» دەگەن ەڭبەگىندە قازاقستاندى الەمدىك قاۋىمداستىقپەن تانىستىرۋدىڭ، ونىڭ جەتىستىكتەرىن جەتكىزۋدىڭ كىلتى نازارباەۆ تۇلعاسىندا ەكەندىگىن مويىندايدى جانە اتالعان كىتابىن وسى باعىتتا جازادى. قازاقستاندى قازىرگى زامانعى باسەكەگە قابىلەتتى، وركەندەۋ جولىنداعى، جىل سايىنعى ورلەۋ باعىتىنداعى مەملەكەتكە اينالدىرۋدا ەلباسى نۇرسۇلتان نازارباەۆتىڭ باستى ءرول اتقارعانىن الەمنىڭ باسقا ساياساتتانۋشىلارى دا ۇنەمى ايتىپ ءجۇر. بۇنىڭ ءوزى دە ەلىمىزدەگى مەملەكەت تىزگىنىنىڭ سەنىمدى قولدا ەكەندىگىن ەلىمىز عانا ەمەس باسقا ەلدەرگە دە مويىنداتۋدى ءبىلدىردى.  1991 جىلى 17 جەلتوقساندا الماتىداعى رەسپۋبليكا الاڭىندا وتكەن ميتينگىدە ەلباسى نۇر­سۇلتان نازارباەۆتىڭ: –تاۋەلسىزدىكتىڭ ءبىزدىڭ ءبارى­مىزگە ارتار مىندەتى مول. ەندى ەڭسەلى ەل بولۋدىڭ جولىنا شىنداپ ءتۇسۋىمىز كەرەك. اۋلەتىمىزدىڭ اسۋى دا، داۋلەتىمىزدىڭ تاسۋى دا ءوز قولىمىزدا. كەڭ بايتاق جەرىمىزدىڭ بايلىعى وسى دالانىڭ تۇپكىلىكتى حالقىنا دا، تاعدىر قوسىپ، بىرگە ءومىر ءسۇرىپ جاتقان ءوز­گە ۇلت وكىلدەرىنە دە جەتەدى. تاريح كوشى ۇزاق. اسىق­ساق تا اپتىقپايىق. قازاقستاننىڭ كوپ ۇلتتى حالقىنىڭ جۇلدىزى جوعارى بولاتىنىنا، تۋعان ەلىمىزدە داۋلەتتى دە ساۋلەتتى ءومىر ورنايتىنىنا كامىل سەنەمىن،–دەپ ايتقان ءسوزىنىڭ بۇگىنگى كۇنى شىندىققا اينالعانىن كورىپ وتىرمىز.

تاۋەل­سىز­دىكتىڭ العاشقى تاڭىندا ايتىلعان بۇل ءسوزدىڭ اقيقاتقا اينالۋىنا دا ەلباسى نۇرسۇلتان نازارباەۆتىڭ حالىق سەنىمىنە لايىق بولا الۋ قاسيەتى مەن بەرىلگەن ۋادەلەردى ورىنداۋى جانە قاجىماس قايراتى مەن تاباندىلىعى، كورەگەن ساياساتكەرلىگى سەبەپ بولعانىن مويىنداعاندار جەتىپ ارتىلادى. سونىمەن بىرگە قازاقستان حالقى ەلىمىزدىڭ جاسامپاز بۇگىنى مەن جارقىن بولاشاعىنىڭ كەپىلدىگىن ەلباسىمەن بايلانىستىرادى.  تاۋەلسىزدىكتىڭ باستاۋىندا بولعان ەلباسى نۇر­سۇل­تان نازارباەۆ ەل ەرتەڭىن دە ايقىندادى. تاۋەلسىزدىك دەسەك، ەڭ الدىمەن ونىڭ باستاۋىندا بولعان، ونى نىق سەنىممەن العا اپارعان، تاۋەلسىز ەل مەملەكەتتىلىگىنىڭ نەگىزىن قالاعان ەلباسى ويعا كەلەدى. ەلباسى دەسەك، قيىن-قىستاۋ كەزەڭدە ەلدى باسقارىپ، ونى بار قيىنشىلىقتان الىپ شىعىپ، بۇگىنگى وركەندى دامۋعا جەتكىزگەن ەلبا­سى مەن ەل ەرتەڭى تاعى دا الدىمىزدان شىعادى. ەل ەرتەڭى دە ءوز حالقى ەلباسى دەپ اتاعان تۇڭعىش پرەزيدەنتىمىز نۇرسۇلتان نازارباەۆتىڭ ەل باسشىلىعىن ودان ءارى قولعا ۇستاۋىمەن بايلانىستىرىلادى.  ەلباسىنىڭ، ۇلت كوشباسشىسىنىڭ ەڭبەگى مەن بەدەلىن ونىڭ وتكەن قىزمەتىن بايانداۋ جانە ول تۋرالى باسقالاردىڭ وي-پىكىرىن جەتكىزۋ ارقىلى دا باعالاۋعا بولادى. قازاقستان حالقى دا ەلباسىنىڭ ەڭبەگىن وسىلاي باعالايدى.  ەلدىڭ قاۋىپسىزدىگى مەن تۇراقتىلىعىن جانە ءور­كەندى دامۋعا سەرپىن بەرەتىن رەفورمالاردى جەدەل دە ءتيىمدى جۇرگىزۋ ءۇشىن جانە بۇل ماقساتقا جەتۋدە ءبىرىنشى كەزەكتە حالىقتىڭ قولداۋىنا يە بولاتىن قابىلەتتى دە كۇشتى تۇلعانىڭ قاجەت بولاتىندىعىن تاريح پاراقتارى الدەقاشان دالەلدەگەن. تاۋەلسىز قازاقستان تاريحىندا مۇنداي تۇلعا بولدى جانە الداعى ۋاقىتتا دا قاجەت. سوندىقتان دا ەلباسى، ەل تاۋەلسىزدىگى، ەل ەرتەڭى ۇعىمدارىن قاستەرلەي دە، قولداي دا ءبىلۋىمىز پارىز ەتىلەدى. بۇل ءبىزدىڭ، ۇرپاقتارىمىزدىڭ بولاشاعى ءۇشىن قاجەت.

ءوزىمىزدىڭ ەل تاۋەلسىزدىگىنىڭ تاريحى جانە ەلباسىنىڭ ەل ەگەمەندىگىندەگى ءرولى جونىندەگى ويىمىزدى قورىتا ايتقاندا، از عانا ۋاقىتتا تۇڭعىش پرەزي­دەنتىمىز نۇرسۇلتان نازارباەۆتىڭ جەتەكشىلى­گىمەن ەلىمىزدە ەكونوميكالىق، الەۋمەتتىك، قۇقىقتىق جانە ساياسي تۇبەگەيلى وزگەرىستەر جۇزەگە اسىرىلعاندىعىن بولە-جارا اتاپ كورسەتۋ قاجەت. تاۋەلسىزدىكتىڭ العاشقى جىلدارىنداعى ەلباسى بەلگىلەگەن جانە باتىل جۇرگىزگەن باعىت ءوزىن-ءوزى اقتادى جانە الداعى ۋاقىتتا دا ومىرشەڭ بولاتىندىعىن دالەلدەپ وتىر. ەلباسى نۇرسۇلتان نازارباەۆتىڭ ءجۇر­گىز­گەن بۇل ساياساتى مەن باعىتى قازىرگى ۋاقىتتا «قا­زاق­ستاننىڭ دامۋ جولى» رەتىندە دۇنيەجۇزى قاۋىمداستىعىنان مويىندالدى. 2012 جىلدىڭ 13 قاراشاسىندا قازاقاتاننىڭ بۇۇ ادام قۇقىقتارى بويىنشا كەڭەسىنىڭ مۇشەسى بولىپ سايلانۋى دا ەلباسىنىڭ قوعامدى رەفورمالاۋعا قاتىستى ءىس-شارالارىنىڭ الەم تاراپىنان تانىلعانىن كورسەتەدى.قازاقستاننىڭ تاۋەلسىز­دىگى مەن ەلباسى ەڭبەگىنىڭ ءبىر-بىرىمەن تىعىز ۇشتاسىپ جاتقاندىعىن، ولاردىڭ ءبىر-بىرىمەن اجىراعىسىز ەگىز ۇعىم ەكەندىگىن اقيقات ەسەبىندە تاريح الدىمىزعا تارتىپ وتىر.

Abai.kz