اڭگىمە

تۇنمەن بىرگە ەرە كەلگەن تىنىشتىقتىڭ جەتەگىندە جالعىزدىق بار ەدى. ول ءوزى ءبىر، قول-اياعى شيدەي، باسى قازانداي، بادىراق كوز، ارىق بالاعا ۇقسايتىن-دى. مىنە، سول بالا-جالعىزدىق قازىر جان-جاعىنا ۇرلانا كوز سالىپ، ءالى شامى سونە قويماعان تەرەزەلەردەن ىشكە سىعالاپ كەلەدى...

سالدەن سوڭ ول ءتىپتى ەركىنسىپ، ءتۇن جامىلعان قالا كوشەلەرىن كەزىپ، جۇگىرە جونەلدى. قاي ۇيگە بارسا دا، قاي تەرەزەدەن ۇڭىلسە دە، ماڭايىنداعى جاندى-جانسىزدىڭ ءبارىن جابىرقاتىپ، تورىقتىرىپ، ۇمىتسىزدىك قۇرساۋىندا قالدىرادى.

بەيۋاقتا كوشە بويىمەن زىمىراعان ءبىرلى-جارىم كولىكتەردىڭ سوڭىنان قۋا ءتۇسىپ، قالت توقتاي قالسا، الگى گۇرىلدەگەن ماشينالاردىڭ داۋسىنان دا توبە قۇيقاڭدى شىمىرلاتارداي جالعىزدىق سارىنى ەسىپ قويا بەرەدى.

كەنەت...

كوپ قاباتتى ۇيلەردىڭ بىرىندەگى شام جانىپ تۇرعان اشىق تەرەزەدەن سىرتقا ءان توگىلدى.

ءسات سايىن ءوسىپ; اياق-قولى سيديىپ، بويى سەرەيىپ كەتكەن جالعىزدىق ەندى موينىن قىلقيتا سوزىپ، التىنشى قاباتقا ءبىر-اق جەتتى. تەرەزە جاقتاۋىنا جابىسىپ تۇرىپ، ىشتەگى كورىنىسكە تەلمىرە قارادى.

الگى ءبىر ازىردە عانا كەتكەن قوناقتاردان كەيىنگى جينالماي قالعان داستارحان باسىندا جاپادان-جالعىز وتىرعان ورتا جاستار شاماسىنداعى ايەل وزىمەن ءوزى مۇڭعا باتىپ، ءان سالعان-دى.

– نەگە قارايسىڭ؟ –دەدى ول تەرەزەدەن ۇڭىلگەن جالعىزدىققا قاراپ. – ءان سالۋعا دا بولماي ما؟..

جالعىزدىق ءۇن قاتقان جوق. تەرەزەگە جابىسقان كۇيى تەلمىرىپ تۇرا بەردى.

– كەتشى ءارى! – دەدى ايەل قولىن سىلتەپ. – ءان سالام با، جوق الدە مىناۋ جاћانعا جار سالام با – ءوزىم بىلەم!

ول ازداپ ماساڭداۋ ەدى. ويتكەنى... بۇگىن ونىڭ تۋعان كۇنى بولاتىن. قىزىل ىڭىردە ءبىر-ءبىر شوق گۇلدەرىن الىپ قۇتتىقتاپ كەلە قالعان قوس قۇربىسى مەن ولاردىڭ كۇيەۋلەرىنە قۋانا ءجۇرىپ داستارحان جايىپ، شىن نيەت، ىستىق ىقىلاسىمەن بەيىلدەنىپ كۇتكەن-ءدى. اۋەلدە سول قوناقتاردىڭ كوڭىلى ءۇشىن دەپ، سودان سوڭ ءوز كوڭىلى دە كوكتەمگى دارياداي تاسىپ، قىشقىلتىپ شاراپتان ءبىراز تارتىپ جىبەرگەن-ءدى...

ول الاقانىنا يەگىن سۇيەپ، وزىمەن-ءوزى قيال كەشىپ وتىرىپ تاعى دا ءان سالدى.

داۋسى سونداي جاقسى ەدى. اۋەزدى ەدى. ءان قاناتىنداعى نازىك سىر دا، جەڭىل مۇڭ دا قاۋىرسىنداي قالىقتاپ، الىسقا، بيىككە سامعاپ ۇشىپ بارا جاتتى.

– سەنبەيسىڭ بە؟ – دەدى ول ەندى جالعىزدىقپەن سىرلاسقانداي داۋسىن جۇمسارتىپ. – راس... ساعىندىم. كەيدە تۇسىمە ەنەدى. وتكەندە بار عوي، ول ەكەۋمىز گاگارين كوشەسىنىڭ بويىنداعى اللەيادا قول ۇستاسىپ، سەرۋەندەپ ءجۇر ەكەنبىز-اۋ دەيمىن. اياعىمىزدىڭ استىنداعى سارى الا جاپىراقتار اتكوپىر بولىپ ءۇيىلىپ جاتىر... اينالاداعى اعاشتاردىڭ بىر­دە-ءبىر جاپىراعى جوق، سيديعان-سيديعان بۇتاقتارىن كوككە جايىپ، اللا تاعالادان مەدەت تىلەپ تۇرعان سياقتى...

ول تاعى دا ىڭىلداپ ءان سالا باستادى. كەشە تاڭەرتەڭگىلىك “سۇلۋلىق سالونىندا”  ۇزاق وتىرىپ، سانمەن قيدىرعان شاشى وزىنە كەرەمەت جاراسىپ تۇر ەدى. بۇگىن ول، راسىندا دا، باسقا كۇندەردەگىدەن وزگەشە بولاتىن.

جالعىزدىق ونىڭ سول سۇلۋلىعىنان جاسقانعانداي كوزىن الىپ قاشىپ، كەيىن قاراي شەگىنە بەردى. بىراق:

– بىلەسىڭ بە، مەنىڭ باسقا ءتۇس كورگىم كەلەدى، – دەگەن ايەلدىڭ داۋسىن ەستىپ، تاعى دا ىركىلىپ قالدى. – سوناۋ ءبىر جىلعى، ءبىزدىڭ ستۋدەنتتىك شاعىمىزداعى الما باقتى اڭسايمىن...

سودان سوڭ، ءۇنسىز قالدى. ەندى ونىڭ ۇزاق ويعا شومىپ، ءوز قيالىمەن وتكەن كۇندەردىڭ ەلەسىن تەربەتىپ، تاڭ سارعا­يىپ اتقانشا قوزعالماي وتىرا بەرەرىن سەزدى دە، جالعىزدىق جالت بۇرىلىپ، جۇگىرە جونەلدى.

* * *

ول ەندى تروتۋاردىڭ بويىمەن تەڭسەلە باسىپ بارا جاتقان ماس كىسىنىڭ سوڭىنان ءتۇستى. ءبىراز جەرگە دەيىن سونىڭ ىزىنە ەرىپ، سوعان ۇقساپ تەڭسەلىپ، مازاق ەتىپ، ىشەك-سىلەسى قاتقانشا كۇلىپ الدى.

بىراق ماس كىسى ونى ەلەڭ قىلعان جوق. سوڭىنا بۇرىلىپ تا قارامادى. اقىل-ەسىن شىرماپ العان الاساپىران ويلارمەن ارپالىسىپ، وزىمەن-ءوزى سويلەسىپ، اياعىن ءار جەردەن التەك-تالتەك باسىپ بارا جاتتى.

كەنەت كوشەنىڭ سول جاق بەتىندەگى ءتورت قاباتتى قىزىل ءۇيدىڭ ءبىر تەرەزەسى جارق ەتىپ، “كوزىن اشتى”. سىرىقتاي بويى قۇرىقتاي بوپ، تۇلعاسى ىرىلەنە تۇسكەن جىگىت جالعىزدىق ەكى اتتاپ، الگى تۇستان ءبىر-اق شىقتى.

جالعىزباستى قارت كىسى ءتۇننىڭ ءبىر بەيۋاعىندا تىنىمسىز بەزىلدەپ، بەرەكەسىن العان تەلەفوننىڭ اششى داۋسىنان ويانعان ەكەن.

– ءالو-ءو، – دەدى جىڭىشكە، قارلىعىڭقى ءۇنى ازەر ەستىلىپ. –ا-ا؟! كىم؟.. ونداي ادام تۇرمايدى بۇل ۇيدە. جو... جوق!

كوك تامىرلارى بىلەم-بىلەم بوپ ادىرايىپ، ەتى قاشقان ءالسىز قولى دىرىلدەپ، اباجاداي ەسكى تەلەفوننىڭ ترۋبكاسىن تۇعىرىنا تارس ەتكىزىپ قويا سالدى. سونسوڭ قوڭىر كۇزدەگى قىراۋ باسقان شولەيتتەگى جوتاداي تاپ-تاقىر باسىن ءبىر سيپاپ، ءبىر شايقاپ، قالت-قۇلت ەتىپ كەرەۋەتكە جەتكەنى سول ەدى، الگى تەلەفونى بار بولعىر تاعى دا بەزىلدەي جونەلدى.

– ءالو، – دەدى شال ەنتىگىپ، ازەر ءۇن قاتىپ. –جاڭا عانا ا... ايتتىم عوي، ەشقانداي دا ايجان جوق بۇل ۇيدە. ءسىز... ءسىز قاتەلەسىپ تۇرسىز، بۇ... بۇل باسقا پاتەر! ءتۇھ، ايتقان سوزگە قۇ... قۇلاق اسپايتىن قانداي زانتالاقسىڭ ءوزى!..

شال ترۋبكانى تاعى دا تارس ەتكىزىپ قويىپ، اجەتحانانىڭ شامىن جاققاندا، تەلەفون ءۇشىنشى رەت بەزەك قاقتى. ء“اي، مىناۋ قويا ما، جوق پا؟!”

بىراق ول بەيمەزگىل مازالاي بەرگەن الگى بەرەكەسىزگە بۇل جولى ۇرسىپ تا ۇلگىرمەدى. ترۋبكانى كوتەرگەنى سول-اق ەكەن، ونىڭ ءوزى بىردەن دۇرسە قويا بەردى.

– ءاي، قاقپاس! –دەدى ءىس-ءمىس جوق. –شاقىر اناۋ ايجاندى!

– ءى... ءى... قا... قالاي شاقىرام؟! –دەدى شال ساسقالاقتاپ قالىپ. – و-ول مۇندا تۇرمايدى عوي!

– ءاي، شاقىر دەگەن سوڭ، شاقىر ەندى، ايتپەسە بار عوي!..

شال تەلەفوننىڭ ار جاعىنداعى جۋان جۇدىرىقتان جاسقانعانداي كوزىن ءبىر جۇمىپ، ءبىر اشتى. قولى دىرىلدەپ، تىزەسى بۇگىلىپ بارا جاتقان سوڭ ترۋبكانى ەرىكسىز تاستاي سالدى.

“مەيلى... –دەدى قالت-قۇلت ەتىپ اجەتحاناعا قاراي بارا جاتىپ، – مەيلى، قاشانعا دەيىن سىبار ەكەنسىڭ، قاشانعا دەيىن شىدار ەكەنسىڭ، قىزتالاق!.. “

جالعىزدىق جىميىپ كۇلدى.

تۇعىرىنا قونباي، سالبىراپ قالعان ترۋبكادان بىرازعا شەيىن: ء“اي! ءاي، شال!.. “ دەپ جەكىرگەن دورەكى داۋىس ەستىلىپ تۇردى.

“قۇدايىم-اي، الگى قىزدىڭ ۇيىندە بىردەمە بولىپ قالدى ما دەپ زارەم ۇشتى عوي، – دەدى شال توسەككە كەلىپ جاتقان سوڭ وزىمەن ءوزى كۇبىرلەپ. – ءتۇن جارىمدا قاي-قايداعى اڭگۇدىك بىرەۋ...  اداسىپ تۇسكەن!”

ول قىزىنىڭ ۇيىنەن كوپتەن بەرى حابار بولماي كەتكەنىن ويلادى. وكپەلەپ ءجۇر مە، نەمەنە؟

كەمپىرى دۇنيە سالىپ، شال جالعىز قالعاندا: “پاپ، ءسىز ەندى بىزبەن بىرگە تۇرىڭىز، جيەندەرىڭىزدىڭ جانىندا بولىڭىز، – دەپ ەدى قىزى. –ال مىنا پاتەردى ساتايىق“.

شال، بىراق، كونبەدى. ء“اۋ باستا ءوزىم العان، كەمپىرىم ەكەۋمىز ەلۋ جىل تاتۋ-ءتاتتى ءومىر ءسۇرىپ، مىنا سەندەردى باعىپ-قاعىپ وسىرگەن قارا شاڭىراق ەمەس پە. كوزىم تىرىدە ايىرىلمايمىن. مەن ولگەن سوڭ، وزدەرىڭ بىلىڭدەر،“ دەگەن دە قويعان.

انە، سودان بەرى كۇيەۋ بالا دا، قىز دا سيرەك حابارلاسادى. «ولار مەنىڭ ولگەنىمدى كۇتىپ ءجۇر عوي، – دەدى شال كۇرسىنىپ. –ۇل بولسا، بۇيتپەس پە ەدى، كىم ءبىلسىن؟  جارىعىم سول... اۋعان سوعىسىندا، جات جەردە قازا تاپتى عوي. قاي-قايداعى ءبىر قىزىل قىرعىننىڭ ورتاسىنا اپارىپ، جاپ-جاس بالالاردى وققا توسقان كىم ەدى، قۇداي-اۋ...»

* * *

ءتۇن قويۋلانىپ، تاس قالانىڭ تىنىشتىعى قاتىقتاي ۇيىعان كەزدە القاراكوك اسپان كوك تۇتىننەن تازارىپ، تۇڭعيىق كول تۇبىندەگى اقىق تاستارداي جارقىراپ باداناداي-باداناداي جۇلدىزدار كورىنە باستادى. ولار سونا-اۋ زاۋ بيىكتەن ءۇڭىلىپ، بەيۋاقتا كوشە كەزگەن جال­عىزدىقتىڭ سۇلباسى مەن سۋماڭداعان جۇرىسىنە تاڭىرقاپ قارايتىن سەكىلدى.

بىراق، ولار جالعىزدىقتىڭ نە ەكەنىن بىلە مە ەكەن وسى؟..

* * *

– ءيا، مەن سول باقتى اڭسايمىن، – دەدى ءوز قيالىنا ءوزى ەلىتىپ، كوزىن تارس جۇمىپ، تەڭسەلىپ وتىرعان ورتا جاستارداعى ايەل. –ول كەزدە ۋنيۆەرسيتەتتىڭ ءبىرىنشى كۋرسىنا جاڭا تۇسكەن كەزىمىز عوي. ءالى ساباق باستالماعان ۋاقىت. ءبىزدى ءبىر ايعا تاۋ بوكتەرىنە الما تەرۋگە جىبەردى. ستۋدەنت بولعانىمىزعا قۋانىپ، الىپ-ۇشىپ ءجۇرمىز... بىزدەن باقىتتى ادام جوق.  ول ەكەۋمىز الگى باقتا الما تەرىپ ءجۇرىپ تانىستىق. ءبىر-ءبىرىمىزدى العاش كورگەننەن-اق ۇناتىپ، بىرتە-بىرتە ءبىرىمىزسىز ءبىرىمىز ءومىر سۇرە المايتىنداي كۇيگە جەتتىك. بىراق ءبىز ول كەزدە... الدا ىزعارلى جەلتوقسان بار ەكەنىن بىلگەن جوقپىز عوي، قۇداي-اۋ!.. انا ءسۇتى ءالى اۋزىنان كەتپەگەن جاپ-جاس بالا ەدى ول... اق قار، كوك مۇزدا تاياققا جىعىلىپ، ەسىنەن تانىپ قۇلادى. جەلتوقسان كوتەرىلىسىنىڭ العاشقى كۇنىن، العاشقى كەشىن عانا كورىپ ۇلگەردى... سودان سوڭ... ءوڭى بوپ-بوز بوپ اۋرۋحانادا جاتتى. سول كەزدە ونى ايىپتاپ... ۋنيۆەرسيتەتتەن شىعاردى... مەنىڭ اۋرۋحاناعا بارۋىما تيىم سالدى... قىس ورتاسىندا ول: «مەن ەشكىمگە كەرەك ەمەس ەكەنمىن-اۋ!..» دەپ جاۋتاڭداپ جاتىپ كوز جۇمىپتى... ونى ماعان سول اۋرۋحاناداعى ءسۇپ-سۇيكىمدى مەيىربيكە قىز وڭاشادا جىلاپ تۇرىپ ايتتى...

بۇل كەزدە جالعىزدىق ماناعى تەرەزەنىڭ تۇبىنە قايتا ورالىپ، ودان كوز الماي قاراپ تۇرعان بولاتىن.

– مۇمكىن، سەن سول كەزدە دە مەنى تورۋىلداپ، اڭدىپ جۇرگەن بولارسىڭ؟! –دەدى ايەل كەنەت تەرەزەگە قاراپ.

جالعىزدىق كەيىن شەگىنىپ، قايتا-قايتا باسىن شايقاي بەردى.

* * *

القاراكوك اسپانننىڭ تۇنگى بوياۋى وزگەرىپ، تاڭ شاپاعى بىلىنە باستادى. قاراڭ-قۇراڭ ەتىپ كوشەگە شىققان العاشقى جۇرگىنشىلەردىڭ بىرتە-بىرتە قاراسى كوبەيىپ، قالانىڭ شۋى قالىڭداي ءتۇستى. تاڭ الدىندا تۇنگى تىنىشتىقتان بايقاماي كوز جازىپ قالعان جالعىزدىق جان-جاعىنا الاقتاپ، تاسقىن سۋداي اعىلعان قالىڭ ءنوپىردىڭ اراسىندا قالىپ قويدى. بىراق وعان ەشكىم نازار اۋدارىپ، كوڭىل ءبولىپ قاراعان دا جوق. ءبارى ءوز تىرلىگىن ويلاپ، ءوز باعىتىمەن اسىعىپ كەتىپ بارا جاتتى.

تاڭدى ۇيقىسىز قارسى العان ادەمى ايەل دە الدىنداعى داستارحاندى تەز-تەز جيناپ، ءۇستى-باسىن اسىعىس رەتكە كەلتىرگەن سوڭ، ءوز قىزمەتىنە قاراي اسىقتى. ونىڭ تۇندەگى تورىققانى دا، ەگىلىپ جىلاعانى دا قازىر مۇلدە بىلىنبەيدى. تاڭمەن بىرگە ويانىپ، تاڭمەن بىرگە تىرشىلىگىن قايتا جالعاپ بارادى.

قۇس ۇيقىلى قارت تا تەرەزەنىڭ ار جاعى اعارا سالىسىمەن ەسكى تاپىشكەسىن اياعىنا ءىلىپ، تىرپ-تىرپ باسىپ اجەتحاناعا كىردى. سونسوڭ ۆانناعا كىردى. اس بولمەدە جاپادان-جالعىز وتىرىپ شاي ءىشتى. بىراق ءوزىنىڭ جالعىزدىعىن ول دا قازىر ۇمىتتى... ەندى، مىنە، ءبىر بولكە ىستىق نان، ءبىر پاكەت ءسۇت الۋ ءۇشىن قالت-قۇلت ەتىپ دۇكەنگە قاراي كەلە جاتىر.

تۇندەگى تىنىشتىقتان اداسىپ قالىپ، اركىمنىڭ جۇزىنە ءبىر جالتاقتاپ قاراپ، جاۋتاڭداپ جۇرگەن جالعىزدىقتى ول دا تانىماي، ءدال جانىنان سولبىرەيىپ وتە شىقتى...

Abai.kz