وندا قۇراننىڭ بەتىن اش

بيسميللاحير راحماني راحيم

ەي، جاماعات، يسلامنىڭ رۋحاني كەڭىستىگىنىڭ كوگىنە جارىق شاشقان نۇرلى شىراق، ادامزاتتىڭ جالعىز تاربيەشىسى – قۇران. قۇراندا  «بۇل قۇران ادام بالاسى ءۇشىن ەسكەرتۋ جانە ۇگىت-ناسيحات. اللا تاعالانىڭ جالعىز ەكەنىن قۇران ارقىلى ءبىلسىن، اقىل يەلەرى ەستەرىندە ساقتاپ، ۇگىت جانە ءبىلىم السىن» «يبراھيم»، 52)- دەپ ەسكەرتۋ بەرىلسە، «سەندەرگە سونداي ءبىر امانات قالدىردىم; ول اماناتتى مىقتاپ ۇستاعاندار ەشقاشان دا تۋرا جولدان اداسپايدى. ول اماناتىم – اللا تاعالنىڭ كىتابى قۇران كارىم» دەپ  مۇحاممەد پايعامبارىمىز دا ءوزىنىڭ قوشتاسۋ سوزىندە وسى قاسيەتتى كىتاپ جايلى ۇمبەتتەرىنە اماناتتاپ كەتتى.

قۇرانمەن عانا ادام بالاسى اللامەن تىلدەسۋ شىڭىنا شىعادى. تازا ءدىندار ادام ءوز دۇعاسىمەن وسى قۇران ارقىلى اللامەن سويلەسەدى. ءبىزدىڭ بۇل ءسوزىمىزدى; «راببىلارىڭ بۇيىرادى; ماعان دۇعا ەتىڭدەر، جاۋاپ بەرەيىن» («عافىر»،60) دەپ اللا تاعالا تاعى دا ەسكەرتكەن. دۇعا – راحمەتتىڭ كىلتى.

بۇل ءۇشىن الدىمەن ء«دىن دەگەنىمىز نە، ونى كىمدەر قالاي ۇستانادى؟» دەگەن  سوزگە نازار اۋدارالىق. ءدىن – سەنىم. «اللا تاعالا; «ماعان كەلەتىن تۋرا جول وسى – ءدىن جولى» («حىجىر»،41)  دەگەن.  ال سول سەنىمنىڭ يەلەرى كىمدەر؟ بىلىمدىلەر، عالىمدار مەن ءىلىم يەلەرى. وسى ۇشەۋىنىڭ ءبىلۋ دەڭگەيى ءۇش ءتۇرلى بولعانىمەن، ورتاق دىڭگەگى بىرەۋ – ءدىن. ۇشەۋى ساتىلاپ  وتىرىپ قۇراندا ەسكەرتىلگەندەي اللامەن سويلەسۋگە الىپ بارادى. 

اللامەن سويلەسۋ تۋرالى، اڭگىمە ايتساڭ بىلىمدىلەر; «بۇعان سەندىك. بارلىعى دا راببىمىزدان كەلگەن» دەۋمەن شەكتەلەدى. ءبىلىمدى دەگەن – وسىلاي  ايتقانىن ورىندايتىندار. بۇل ولاردىڭ دەڭگەيى.

ال اقىل يەلەرى – عالىمدار  نە دەيدى. ولار دا قۇرانعا سەنەدى، راببىمىزدان كەلگەن دەپ قۇراننان، بولماسا ءدىن عۇلامالارى مۇراعاتتارىنان دالەلدەر كەلتىرىپ، وقىپ بىلگەندەرىن نە ەستىگەندەرىن ءوز دەڭگەيلەرىندە جەتكىزىپ، سونى  ورىنداۋ جونىندە  ايتادى. عالىم دەگەن ايتىلعاندى قايتىپ ورىنداۋ كەرەك ەكەندىگىن تۇسىندىرگەن ادامدار! بىراق اللامەن اڭگىمەلەسۋگە بۇلار دا جەتە بەرمەيدى. ءبىر ەستە ۇستار جايت – ءبىلىم مەن عىلىم قۇرانسىز دامىسا عىلىمعا دا، بىلىمگە دە جاتپايدى.

ال ءىلىم يەلەرى شە؟ ءىلىم – قۇراننان. ءىلىم يەسى قۇرانعا كىرگەن ادام، ول وزىنە قاتىستى اللانىڭ ايتاتىن سىرىن ءبىلىپ جاتادى. قازىرگى وقىپ جۇرگەن اۋدارما قۇراندا  سۇرە باستارىندا قىسقارتىلىپ ايتىلعان «حۇرىف مۇقاتتاعاتتى»  «ۇعىمىن اللا بىلەدى» دەپ جەتكىزگەن. اللا ءبارىن بىلەدى، ويتكەنى قۇراندى ادامدار ءۇشىن ءتۇسىرىپ وتىرعان اللا ەمەس پە. دەمەك، بۇل  «ادام بىلمەيدى» دەگەن ءسوز ەمەس، ول ادام ءبىلسىن دەپ بەرگەن  قازىنا. ول سول وقىلىپ جاتقان ادامعا «اللانىڭ ءوزى سەزدىرەدى» دەگەن ماعانانى بىلدىرەدى. ء«اليف ءلام ميم» دەپ وقي باستاعاندا اللا سول سۇرەنىڭ قاسيەتىن اشا ما ساعان، اشپاي ما، سول ماعانانى ءبىلدىرۋ ماقساتىندا  جازىلىپ تۇر. ونىڭ كىلتىن ارينە ءىلىم قۋالاعاندار بىلەدى. ءىلىم قۋالاعاندار دەپ – قۇراندى ناقتى ۇعىنۋعا كىرىسكەن ادامداردى ايتادى. ال بۇل اڭگىمەنى قۇراننىڭ ەسەبىندە ايتا الماعاندار اڭگىمەلەرى بىلىمگە دە، عىلىمعا دا، ىلىمگە دە جاتپايدى.  

ءىلىم يەلەرى ادەتتە تەرەڭ بىلىمگە يەلىك ەتكەن قۇدايدىڭ قالاۋلى قۇلدارى. ولار قۇراندى وقۋدا اللاعا دەگەن ماحابباتتارىمەن ودان ءارى تەرەڭگە بارادى، قۇداي ءسوزى قۇرانمەن تىلەسەدى. كۇندەلىكتى وقيتىن بەس ۋاقىت نامازىنان تىس راببىلارىنا تاۋەكەل ەتىپ راكات سانىن كوبەيتىپ ءناپىل نامازىن وقىپ، نەمەسە زىكىرگە وتىرىپ، قۇدايى بەرىپ،  اللامەن سويلەسۋگە نيەت ەتەدى. بۇلار تۋرالى;  «ونىڭ (اللاھتىڭ) اياتتارى وقىلعان كەزدە، بۇل ولاردىڭ يماندارىن ارتتىرادى جانە تەك راببىلارىنا تاۋەكەل ەتەدى ء(«انفال»، 2),   «اللا تاعالا  حيكمەتتى، تەرەڭ ءبىلىمدى قالاعان قۇلىنا بەرەدى. ال كىمگە ءبىلىم بەرىلسە وعان كوپتەگەن يگىلىك بەرىلگەن بولادى. بۇدان اقىل يەلەرى عانا عيبارات الادى». ء(«الي عىمىران»،269) دەپ جازىلعان قۇراندا اياتتار بار.

مۇنداي ءىلىم يەلەرى ءار ۋاقىتتا جاراتۋشىنىڭ ۋادەسىن ەستەرىنە الا وتىرىپ،  اللامەن تىلدەسىپ، قويعان سۇراقتارىنا  عايىپتان ناقتىلى جاۋاپتارىن الا-الادى. ول قۇران كىلتى «فاتيقا» سۇرەسىن وقۋمەن باستالادى. قۇران – ءىلىم يەلەرىنە قۇشاق جايىپ اشىلادى، اشىلعان سايىن وزىنە  تارتادى، تارتا وتىرىپ ونىڭ جان-ءتانىن رۋحاني تازارتادى، اڭگىمە ايتادى. بۇل – ەكىنىڭ ءبىرىنىڭ قولى جەتە بەرمەيتىن، ءوز كەزەگىندە ۇلكەن سابىرلىقتى كەرەك ەتەتىن سۇلۋ دا نازىك جول.

وسى جولعا دەن قويعان كەي جاماعات، قۇراندى وقي باستاعاندا قۇران سىرى اشىلماي، ول ادام ەسىنەپ، ۇيقى تارتا باستاسا، قۇران بەتىن جابا سالادى. بۇل نەنىڭ بەلگىسى – ول ادامنىڭ دەنەسىنىڭ رۋحاني تازالانباعاندىعىن، كىرلىگىن بىلدىرەدى. مۇنداي كەزدە ءىلىم قۋعان ىلىمگەر قايتا دارەت  الىپ، الدەنەشە قايتارا ءناپىل نامازىن وقىپ، كوزدەرىنە جىلاپ جاس الىپ، قۇراندى ودان ءارى وقۋعا دەن قويعاندارى ماقۇل. رۋحاني تازالىققا ەنبەي ەشكىم دە  قۇراندى وقي المايدى، قۇران اشىلمايدى. قۇراندى كوپ وقىعان ادام قۇراننان دەم، قۋات الادى، كوپ شارشامايدى. ءىلىم يەسى ءار قاشاندا قۇرانمەن تىلدەسىپ وتىرادى، وقۋدى توقتاتقان كەزىندە قۇران كىلتى «فاتيقا» سۇرەسىن قايتا وقىپ، راحمەتىن ايتىپ قوشتاسىپ بارىپ قۇران بەتىن جابادى. بۇل ءىلىم يەلەرىنىڭ ءىلىمدى يەگەرۋدەگى قالىپتاسۋعا ءتيىستى جاڭىلماس جولى.

ەي، جاماعات، ادام بالاسىنىڭ بويىنداعى بار قاسيەت قۇراننان الىنىپ سالىنعان مويىندا. ادامنىڭ قاسيەتى قۇراننان الىنىپ سالىنعان!  قۇراندى وقي وتىرىپ سەن وزىڭە ناقتى سىرتتان قاراي الاسىڭ. قۇران وقىماعان ادام وزىنە ىشىنەن عانا قارايدى. كوكتەن قاراي المايدى وزىنە. قۇراندى وقىپ ونى تۇسىنگەن ادام وزىنە سىرتىنان قاراي بىلەدى. وزگەگە سىنشىل بولعاننان گورى، وزىنە سىنشىل بولا الادى. وزگەنى تۇزەتكەنەن گورى ءوزىن تۇزەتە الادى.

بولسا دا نيەتتەنىپ وسى جولعا ءتۇسىپ جاتساڭ، ىلىمگەرلىكتى قابىل الساڭ،  ءدىندى ىزدەسەڭ – قۇرانداعى 18-ءشى سۇرەنىڭ 27-ءشى اياتىنان باستاپ، 37-ءشى اياتىنا دەيىن وقۋ، ءتۇبى وسى اڭگىمەمىزدىڭ كۋاگەرى ەتەتىنىن سىزدەرگە سىر ەتىپ جەتكىزەمىن. 

«ەي، مۇمىندەر! سابىرلى بولىڭدار جانە ناماز وقىپ ءجۇرىپ تىلەك تىلەڭدەر! اللا تاعالا سابىرلى قۇلدارىمەن بىرگە!»  («باقارا»،153).  «وزدەرىنە ايقىن دالەلدەر كەلگەننەن كەيىن تۋرا جولدان تايساڭدار، بىلىڭدەر اللا تاعالا تىم ۇستەم، حيكمەت يەسى» («باقارا»، 209).

ەي، جاماعات، سەن ءدىندار بولساڭ، قۇرانعا بەت بۇر، قۇرانعا تاۋەكەل ەت، بەتىن اش،  قاشاندا اللاعا جاقىنداۋعا نيەت ەت. ءاردايىم جانىڭدا تۇرار جاراتۋشىڭمەن سويلەسۋگە مۇقتاج بول. سوندا عانا وسى سەنىم جولىندا جاراتۋشىڭنىڭ بارلىعىنا جانە ول جالعىز عانا قامقورشىڭ ەكەنىنە كوزىڭ جەتەدى.

باقتىباي اينابەكوۆ

Abai.kz