جەتiساي قالاسىنىڭ تۇرعىنى راۋشان ماحاتوۆانىڭ بودەنە وسiرۋگە دەگەن قۇلشىنىسىنا قاجەتتiلiك سەبەپ بولعان كورiنەدi. 

«كۇيەۋiمنiڭ بiراز ۋاقىت بويى اسقازانى مازالاپ، ابدەن تيتىقتاتىپ جiبەردi. بارلىق اناليزدەرiن تاپسىرىپ، جان-جاقتى تەكسەرۋدەن وتكiزiپ بولعاننان سوڭ دارiگەرلەر «اسقازانىڭىزداعى جارا اسقىنىپ كەتكەن. ونى ەمدەۋدiڭ بiر عانا جولى بار، ول – وتا جاساتۋ. ودان باسقا ەمi جوق» دەدi. پىشاققا ءتۇسۋ وڭاي ما؟ نە iستەرiمiزدi بiلمەي، شاقشاداي باسىمىز شاراداي بولدى. سول كەزدە جاراتقاننىڭ قۇدiرەتi عوي، بiر كiسi بودەنە جۇمىرتقاسىنىڭ  اسقازانعا ەم ەكەنiن ايتتى. ونىڭ ءسوزi تابىلا كەتكەن اقىلداي  كورiندi مە، تاۋەكەل ەتiپ، بودەنەنiڭ جۇمىرتقاسىن ەمگە iشiپ كورۋدi ۇيعاردىق.

ەلدەن سۇراستىرىپ ءجۇرiپ، قىزىلوردا قالاسىندا بودەنە وسiرەتiن ورىنباي دەگەن كiسi بار دەپ ەستiپ، ەشتەڭەگە قاراماستان، تۋرا سوندا تارتتىق. ورەكەڭنەن 200 بودەنە ساتىپ الدىق. ونىڭ جۇمىرتقاسىن بiراز ۋاقىت iشكەننەن سوڭ كۇيەۋiم اۋرۋىنان قۇلان تازا ايىعىپ كەتتi. ول كۇنiنە 4 دانا بودەنە جۇمىرتقاسىن  اشقارىنعا ۇزبەي iشiپ وتىردى. اسقازانىنىڭ اۋىرعانى قويىپ، قازiر پالاۋ دەيسiز بە، اششى تاعامدار دەيسiز بە، ۇناتقان تاعامىن قالاعانىنشا جەيدi. بiز وسىلايشا بودەنەنiڭ جۇمىرتقاسىنان دەرتiمiزگە داۋا تاپتىق» دەيدi راۋشان اپاي اعىنان جارىلا.

وسى تۇستا ايتا كەتەرلiگi, مامانداردىڭ زەرتتەۋiنشە، بودەنە جۇمىرتقاسىنىڭ قۇرامىندا فوسفور، كالي، تەمiر كوپ. ول ادامنىڭ ەستە ساقتاۋ قابiلەتiن جاقسارتادى. سونداي-اق، جۇمىرتقادا ۆ توبى دارۋمەندەرiنiڭ مولدىعى جۇيكە جۇيەسiنiڭ جاقسى جۇمىس iستەۋiنە ۇلكەن سەپتiگiن تيگiزەدi. ادام اعزاسىن دا تازارتادى. جۇمىرتقا قابىعىنان كالتسي دايىندالاتىن كورiنەدi. سەبەبi, جۇمىرتقا قابىقشاسىنىڭ 90 پايىزى كالتسي كاربوناتىنان تۇرادى. حالىق مەديتسيناسىندا بودەنە ەتi ەجەلدەن-اق جوعارى باعالانىپ كەلگەن. انەميا، تۋبەركۋلەز، ديابەت، اسقازان جاراسى، برونحيالدى استما (دەمiكپە), گەپاتيت سياقتى اۋرۋلارعا مىڭ دا بiر ەم.

   – بودەنەلەرگە تازا، جىلى، قولايلى جاي كەرەك. سوندىقتان تۇرىپ جاتقان ءۇيiمiزدiڭ ۇلكەن بiر بولمەسiن سولارعا ارناپ قويدىق. كۇنiنە شامامەن 50 شاقتى  جۇمىرتقا الامىز. ونى جەكە ازىق-تۇلiك دۇكەنiمiزگە شىعارىپ ساتامىز. تۇراقتى ساتىپ الۋشىلارىمىز دا بار. ولاردىڭ بارلىعى اۋرۋلارىنا ەم بولعانىن ايتىپ، العىستارىن جاۋدىرىپ جاتادى. بۇرىن بودەنە ۇستاپ كورمەگەندiكتەن العاشىندا ونى كۇتiپ-باعۋدىڭ قىر-سىرىن بiلمەي قينالدىق. قازiر بiرشاما ۇيرەنiپ قالدىق. ازىعىنا دا ەرەكشە ءمان بەرەمiز. بودەنە ءۇشiن كەز كەلگەن جەم جاراي بەرمەيدi ەكەن. ونى ءوسiرۋدiڭ قيىندىعى دا وسىندا. بيداي، ارپا، جۇگەرi سەكiلدi ءداندi جەمەيدi. بودەنەنiڭ جەمiن الماتىدان ارنايى الدىرتامىز. تاعى بiر تاڭدانارلىعى، بودەنەلەردiڭ دەنە تۇرقى كiشكەنتاي بولعانىمەن، تابەتi جاقسى، قانشا جەم بەرسەڭ دە جەي بەرەدi. كەيدە الماتىدان كەلەتiن جەمiمiز كەشەۋiلدەپ قالىپ، ءوزiنiڭ ارنايى جەمiن بەرمەسەك، سول كۇنi مۇلدەم جۇمىرتقالامايدى. جەمiنiڭ وزiنە ايىنا 40-50 مىڭ تەڭگەدەي قارجى كەتەدi. بودەنە جۇمىرتقاسىن شيكiلەي دە، قۋىرىپ تا، قايناتىپ تا پايدالانا بەرۋگە بولادى. تاۋىق جۇمىرتقاسىمەن سالىستىرعاندا قۇنارلىلىعى جوعارى، اسقازاندا تەز قورىتىلادى. ەتiنە دە سۇرانىس بار. بودەنە ءوسiرۋ دە  بيزنەستiڭ بiر ءتۇرi ەكەنiنە كوزiمiز جەتتi. سوندىقتان الداعى كەزدە بودەنە سانىن ارتتىرىپ، ونى كوبەيتۋدi كوزدەپ وتىرمىز، – دەيدi راۋشان اپاي.

ءيا، «بودەنە دەگەن نەمەنە؟» دەگەندەرگە راۋشان اپايدىڭ ايتارى وسى.

اباي اقپارات