جاقىندا قىرعىزستان پرەزيدەنتى المازبەك اتامباەۆ "قىرعىزستان تەرريتورياسىنداعى رەسەيدىڭ اسكەري بازالارى  ەل اۋماعىنان شىعىپ كەتۋى كەرەك" دەپتى.

قىرعىز باسشىسىنىڭ بۇلاي دەۋى رەسەيلىكتەردى ەلەڭ-الاڭ كۇيگە تۇسىرگەن سەكىلدى. رەسەيلىك باق جاپا-تارماعاي جازىپ جاتىر، مۇنى.

رەسەي فەدەراتسياسى قىرعىزستان ءۇشىن ستراتەگيالىق ارىپتەس ەل ەكەندىگىن ايتقان اتامباەۆ اسكەري قاۋىپسىزدىك تۇرعىسىنان بىرەۋدىڭ قورعاۋىنا مۇقتاج بولىپ وتىرماعاندىعىن ايتقان.

ء«بىز «گانسي» (بىشكەك اۋەجايى ماڭىندا ورنالاسقان اقش حالىقارالىق اسكەري بازاسى) اسكەري بازاسىن ەلدەن شىعارعاندا وتە دۇرىس شەشىم قابىلدادىق دەپ ەسەپتەيمىن. بۇل بىرەۋگە ۇناسىن، ۇناماسىن، سولاي بولۋى كەرەك-ءتىن. ودان بەرى مىنە، بەس جىل ءوتتى. سول كەزدەگى شەشىمىمىز دۇرىس بولعانىن ۋاقىتتىڭ ءوزى كورسەتىپ وتىر. بۇدان بۇلاي قىرعىزستان وزگەلەردىڭ اسكەري كومەگىنە مۇقتاج بولماۋى كەرەك. سول ءتارتىپ بويىنشا ەل اۋماعىنداعى رەسەيدىڭ بارلىق بازالارىن شىعارۋىمىز كەرەك» , - دەدى المازبەك اتامباەۆ.

اتامباەۆتىڭ ايتتى. بۇل اسىرەسە ءبىزدىڭ سولتۇستىگىمىزدە ورنالاسقان، وزدەرىن اسكەري دەرجاۆا سانايتىن رەسەي مەن ونىڭ پرەزيدەنتى ءۇشىن اۋىر تيەتىنى راس.

«ارينە، بۇل كوبىسىنە ۇناماۋى مۇمكىن. بىراق، مەن ءوزىمنىڭ پوزيتسيامدى رەسەي پرەزيدەنتىنە جەتكىزدىم جانە ول مەنى ءتۇسىندى», - دەيدى جانە اتامباەۆ.

ءسويتىپ، المازبەك اتامباەۆ ۆلاديمير ۆلاديميروۆيچپەن سويلەسىپ، اسكەري بازالارىن الىپ كەتۋدى سۇراعان. ۆلاديمير ۆلاديميروۆيچ بۇعان كەلىسپەسكە بولماعان.

"ورىستان دوسىڭ بولسا، ايبالتاڭ قاسىڭدا ءجۇرسىن" دەگەندى ەرتە مە كەش پە، تۇسىنگەن بولسا كەرەك.

رەسەيدىڭ وزگە ەلدەردەگى اسكەرلەرى

قوسىمشا دەرەك رەتىندە ايتا كەتەيىك، قازاقستان اۋماعىندا 7 بىردەي رەسەيدىڭ اسكەري، عىلىمي-زەرتتەۋ جانە سىناق پوليگوندارى بار.

كەڭەس وداعى كۇيرەگەننەن سوڭ، تمد ەلدەرى تەرريتوريالارىندا كوپتەگەن اسكەري بازالار قالىپ قويعان. ەسكى وداقتا بولعان كەيبىر ەلدەر ىشىندە الگى بازالاردى مەملەكەت پايداسىنا شەشكەندەر دە بولدى، ءتىپتى جويىپ جىبەرگەندەر دە. مىسالى، لاتۆيا «داريال-ۋم» كەشەنىن تۇبەگەيلى جارىپ جىبەرگەن. ال قازاقستان مەن بەلورۋسيا الگى بازالار ءۇشىن رەسەيدەن اقشا الىپ وتىرادى.

اسكەري دوستىق بولا ما؟

بۇگىنگى تاڭدا قازاقستان مەن رەسەيدىڭ اسكەري قارىم-قاتىناسى مىنا قۇجاتتار نەگىزىندە تۇزىلگەن.

-          ۇقكۇ-عا (ۇجىمدىق قاۋىپسىزدىك كەلىسى ۇيىمى) مۇشەلىك.

-          بىرلەسكەن اسكەري وقۋ-جاتتىعۋلار، اسكەري كادر دايىندايتىن وقۋ ورىندارى.

-          اسكەري قارۋ-جاراق ساۋداسى ء(بىز رەسەيدەن قارۋ ساتىپ الامىز).

-          شتاب دەڭگەيىندە ءوزارا كەلىسىم.

-          ورتاق اۋە شابۋىلىنان قورعانۋ جۇيەسى.

قۇجاتتار:

-          قر مەن رف اراسىنداعى اسكەري وداقتاستىق تۋرالى كەلىسىم (ماسكەۋ، 1994 ج. 28 ناۋرىز)

-        «بايقوڭىر» ايلاعىنداعى جۇمىستى جۇرگىزۋ تۋرالى قر مەن رف اراسىنداعى مەموراندۋم (استانا، 2004 ج. 9 قاڭتار)

-     قر مەن رف اراسىنداعى اسكەري-تەحنيكالىق وداقتاستىق تۋرالى كەلىسىم (ماسكەۋ، 2013ج. 24 جەلتوقسان)

-          قر، رف قورعانىس مينيسترلىگىنىڭ ورتاق اۋە شابۋىلدان قورعانۋ جۇيەسىن قۇرۋ تۋرالى قر مەن رف اراسىنداعى كەلىسىمى (استانا، 2013ج. 30 جەلتوقسان)

كسرو كەزىندە قازاقستان اۋماعىندا 8 ءىرى سىناق پوليگونى بولعان. قازىر سولاردىڭ جەتەۋى قالدى. بىرنەشە ميلليون گەكتار جەردى الىپ جاتقان بۇل پوليگونداردىڭ ىرىلەرى – سارى-شاعان، بايقوڭىر، تايسويعان.

"سارى-شاعان" بالقاش كولىندە ورنالاسقان، رەسەي قارۋلى كۇشتەرىنىڭ زىمىران-عارىشتىق قورعانىس جۇيەسىنىڭ نىسانى.

داۋ-دامايدىڭ ورتاسىنداعى "بايقوڭىر" تۋرالى ايتار بولساق اڭگىمە كوپ. قىزىلوردا وبلىسى اۋماعىندا ورنالاسقان. الەم حالقى ءۇشىن بايقوڭىردىڭ ستراتەگيالىق ماڭىزى جوعارى.  بايقوڭىردىڭ زىمىران تاسىعىشتاردىڭ بارلىق ءتۇرىن ۇشىرۋعا مۇمكىندىگى بار.

"تايسويعان" - اتىراۋ وبلىسى تەرريتورياسىندا ورنالاسقان. 1949 جىلدان بەرى پوليگون ستاتۋسىنا يە بولعان. ال 1952 جىلدان بەرى مۇندا يادرولىق سىناقتار جۇرگىزىلگەن. دەرەكتەرگە قاراساق، 1966-1977 جىلدار ارالىعىندا مۇندا 24 يادرولىق سىناق جاسالعان. قر قورعانىس مينيسترلىگىنىڭ دەرەگىنە نازار اۋدارساق، تەك 2000 جىلدان بەرى عانا سىناق جۇرگىزۋ توقتاتىلعان. سونىڭ سالدارىنان وڭىردە ونكولوگيالىق اۋرۋلار كۇرت ارتقان.

ايتا كەتەيىك، اتىراۋ مەن اقتوبە اۋماقتارىندا ورنالاسقان «ەمبى» پوليگونى 2016 جىلى جابىلىپ، ونىڭ تەرريتورياسى قازاقستانعا قايتارىلعان بولاتىن.

نۇرگەلدى ابدىعانيۇلى

Abai.kz